T.Y.B.A. - Rural Development - Paper - IV - Agriculture & its Significance in Rurual Development (MAR) PDF

# केळी – धारण, स्वरूप व वैशिष्ट्ये ## पाठ्यक्रम : 1. केळी 2. भारतीय अर्थव्यवस्थेत केळीची भूमिका आणि व्याप्ती 3. भारतीय केळी उत्पादकांचा विकास आणि कायमस्वरूपी करणे 4. जमीन आणि जातशी निगडित बाणी 5. केळीची अनुवांशिकपणे सुधारणा 6. केळी आवाहन | भूमिका | शेतीकरांचे संकल्पना 7. केळी बाजारपेठ संकल्पना ##...

# केळी – धारण, स्वरूप व वैशिष्ट्ये ## पाठ्यक्रम : 1. केळी 2. भारतीय अर्थव्यवस्थेत केळीची भूमिका आणि व्याप्ती 3. भारतीय केळी उत्पादकांचा विकास आणि कायमस्वरूपी करणे 4. जमीन आणि जातशी निगडित बाणी 5. केळीची अनुवांशिकपणे सुधारणा 6. केळी आवाहन | भूमिका | शेतीकरांचे संकल्पना 7. केळी बाजारपेठ संकल्पना ## 1.0 GefÎ<ìs * केळी उत्पादनाचा संकल्पना समजावून घ्या. * केळीची वेगवेगळी उत्पादन सध्या समजावून घ्या. * केळीची निगडित वाढीची आवाहन क्रमाने समजावून घ्या. * केळी उत्पादनाचे वैशिष्ट्ये समजावून घ्या. ## 1.1 ÒemleeJevee केळी हा आफ्रिकेत जन्माला आलेला पुरातन अन्नधान्या असून आजही काही काळात तो हाच अन्नधान्य म्हणून जातो. समस्त जगात केळी १०-दोन लाख हेक्टरवर लागवड केली जाते. भारत मागील काळात दर वर्षी सुमारे 90 लाख टन केळीचे उत्पादन करत असल्याचे आढळून येते आहे. भारतातील केळीचे उत्पादन सुमारे 8.7% अन्नधान्यांच्या मिळून 19 टन केळीची निर्मिती होते. केळी हे सुमारे १४०० वर्षांपूर्वी भारतात आले असा विश्वास आहे. १८० वर्षांपूर्वी शाही राजवटीत दरबारात केळीचा वापर होत असे. महाराष्ट्रातील वडाला येथे केळी उत्पादनाचे प्रमाण जास्त आहे. शेती क्षेत्रात जास्त उत्पादनाचे प्रमाण देणारे केळी हे जेव्हा उत्पादनात येते तेव्हा, विविध प्रकारचे उत्पादन घेणे महत्त्वाचे वाटते व उच्चा दर्जाचे आणि उच्चा उत्पादनाचे हे क्षेत्र शोधण्यासाठी प्रयत्न झाले. केळीचा पक्वतेचा काळ 1) विल्हेवाट पडणारा Òemebie 2) जतन करण्यासाठी Òemebie ## 1.2 केळी उत्पादनाची संकल्पना जून या ऋतूत केळी सोडून राहतात आणि लहान या ऋतूत फुले येतात आणि नोव्हेंबर अन्न आहे. जून-सप्टेंबर ही केळीची सर्वात चांगली पिकवण्याचा काळ आहे. मागणासोबत असलेली जात ओळखणे ही सर्वात महत्वाची गोष्ट आहे. ## 1.3 केळी उत्पादनाचे अन्न केळी सर्वांना आवडते. पक्व केळी खाल्ल्याने प्रचंड ऊर्जा मिळते. ## 1.4 केळी उत्पादनाची वेगवेगळी आवाहन केळी उत्पादनाची वेगवेगळी आवाहन आहेत जसे येथे देण्यात आली आहेत. या आवाहन प्रमाणे करून हवामान बदलाची परिणाम होतात. अचानक पाऊस येऊ शकतो, किंवा बारशिल वेळी तीव्र वारा येऊ शकतो. या वेळी खूप तोटा होऊ शकतो. १) पावसाचे अचानक येणे २) तीव्र वारा येणे ## 1.5 केळी उत्पादनाचे आवाहन आणि विकास भारताच्या मातीतील विविध बळीचा वर तो सध्या अधिक प्रसिद्ध आहे, पण जमीनीत, मळ्याचा पातळी पहावी लागते. ## 1.6 mJeeO³ee³e 1. केळी उत्पादनाची संकल्पना समजावून द्या. 2. केळी उत्पादनाच्या निघून करणारे घटक कोणते ते सांगा. 3. भारतीय केळी उत्पादकांचा कशी असाव्यात की कायमच ठेवणे शक्य आहे. 4. केळी उत्पादनांचे वैशिष्ट्यांची सविस्तर चर्चा करा. ## 2. भारतीय अर्थव्यवस्थेत केळीची भूमिका आणि ## व्याप्ती ## 2.0 GefÎ<ìs * केळी वाढीची संकल्पना स्पष्ट करा. * केळीची अर्थव्यवस्थेत येणारी भूमिका समजावून घ्या. * केळीच्या निर्यात कायमस्वरूपी वाढीचा अभ्यास करा. ## 2.1 ÒemleeJevee केळी ही भारताच्या मूलत: खाद्य पदार्थांपैकी एक आहे. - अन्नधान्याच्या तयारीत सासारल्या ठिकाणी ## 2.2 भारतीय अर्थव्यवस्थेत केळीची भूमिका / गृहीतक 1) उत्पादनाची मुख्य स्थान : - केळीचे उत्पादन सामान्यतः ७५ टक्के लोक भागातील राज्यात, असा अंदाज - २० लाख टॅक लोकसंख्या केळी उत्पादक यांच्यावर अवलंबून आहे. - 28 टॅक लोकसंख्या केळी उत्पादित शेतीने उपजीविका करत आहेत. भारतातील ## 2.3 भारतीय अर्थव्यवस्थेत केळीची भूमिका / गृहीतक 1) उत्पादनाची महत्त्वाचे स्थान : - केळीचे उत्पादन सामान्यतः ७५ टक्के लोक भागातील राज्यात, असा अंदाज - २० लाख टॅक लोकसंख्या केळी उत्पादक यांच्यावर अवलंबून आहे. - 28 टॅक लोकसंख्या केळी उत्पादित शेतीने उपजीविका करत आहेत. भारतातील ## 2.4 भारतीय अर्थव्यवस्थेत केळीची भूमिका / गृहीतक 1) उत्पादनाची महत्त्वाचे स्थान : - केळीचे उत्पादन सामान्यतः ७५ टक्के लोक भागातील राज्यात, असा अंदाज - २० लाख टॅक लोकसंख्या केळी उत्पादक यांच्यावर अवलंबून आहे. - 28 टॅक लोकसंख्या केळी उत्पादित शेतीने उपजीविका करत आहेत. भारतातील ## 2.4 mJeeO³ee³e 1. केळीची अर्थव्यवस्थेत महत्त्वाची भूमिका काय आहे. 2. भारतीय अर्थव्यस्थेत केळीचा महत्त्वाचा विषय काय आहे. ## 3. भारतीय केळी उत्पादकांचा ## विकास आणि कायमस्वरूपी करणे ## 3.0 GefÎ<ìs * केळी उत्पादकांचा संकल्पना स्पष्ट करा. * केळी उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते ते सांगा. * केळी उत्पादकांचा कशी असाव्यात की कायमच ठेवणे शक्य आहे. * केळी उत्पादनांचे वैशिष्ट्यांची सविस्तर चर्चा करा. ## 3.1 ÒemleeJevee केळी विकसित करणे, केळी उत्पादक असलेले अन्न शोधावे लागते, त्यासाठी केळी उत्पादकांची आवाहन आढळतात हे पाहणे महत्त्वाचे आहे. ## 3.2 केळी उत्पादनाचा विकास करणे ## 3.3 भारतीय केळी उत्पादकांचा कशी असाव्यात की ## कायमस्वरूपी करणे ## 3.4 Mesleer®eer GlHeeokeÀlee keÀejCes ## 3.5 Mesleer®eer GlHeeokeÀlee Jee{efJeC³eeþer Ghee³e ## 3.6 mJeeO³ee³e 1. केळी उत्पादनाचा विकास करणे कसा करावायचा हे सांगा. 2. भारतीय केळी उत्पादकांचा कमी असाव्यात की कायमच ठेवणे शक्य आहे हे स्पष्ट करा. # 4. जमीन आणि जातशी निगडित बाणी ## 4.0 GefÎ<ìs - जमिनीची निवड संकल्पना समजावून घ्या. - भारतातील जमीनची निवड मूल्यवान बाणी समजावून द्या. - जमिनीच्या वैशिष्ट्यांकडे लक्ष देण्याची आवश्यकता काय आहे? - जमिनीतील घटकांचे महत्वाच्या मुद्यांचा वर्णन करा. - सतत उत्पादन व भौतिक गुणवत्तेचे महत्त्व समजावून देणाऱ्या आवाहन वर्णन करा. ## 4.1 ÒemleeJevee - जमिनीची निवड केळी उत्पादनात सर्वात महत्वाचा घटक आहे. - उच्चा दर्जाचे आणि संतुलित उत्पादन देण्यासाठी जमिनीची निवड करणे ही गरज आहे. - जमिनीचा वापर कसा व त्याच्या बाबतीत कायमगिरी कशी मिळविता येईल, याचा अभ्यास केला पाहिजे. ## 4.2 ce=os®eer mebkeÀuHevee - जमिनीची निवड करण्यापूर्वी जमिनीची पडताळणी करावी - जमिनीची तपासણી करण्यासाठी काही महत्वाचे निकष असतात जसे तेथे वारा येऊ शकतो की नाही. ## 4.3 Yeejleele®ue ce=oeb®es ÒekeÀej - जमिनीची निवड संकल्पना केली तरच उत्पादनाची गुरवत्ती यशस्वी होऊ शकेल. ## 4.4 ce=os®eer JewefMe<ìîes - केलीच्या उत्पादनाच्या काळात कमीतकमी पाणी ण्यावा लागते. ## 4.5 mJeeO³ee³e 1. जमिनीची निवड करण्याची काही महत्वाचे घटक कोणते ते सांगा. 2. जमिनीच्या वैशिष्ट्यांकडे लक्षान्नी कशी देणे शक्य आहे. # 5. केळीची अनुवांशिकपणे सुधारणा ## 5.0 Heeþe®es GÎsMe - केळींची जात निवड संकल्पना समजावून घ्या. - मलाशी सुधारित केळीची जात निवड कायम करायची. - मुद्या पुर्व कल्पना व मागील अनुभव घेऊन बाणी करायची. - मुद्या उत्पादनाच्या दृष्टीने संकल्पाचा अभ्यास करायचा. - प्रयत्नाच्या सतत प्रयत्ना आणि संकल्पाचा अभ्यास करायचा. ## 5.1 ÒemleeJevee ## 5.2 peefceveer®³ee OegHes®es ÒekeÀej - जमिनीचा पातळी कसा असेल हे ओळखणे ही सर्वात महत्वाची गोष्ट आहे. - ## 5.3 ce=oe OetHe nesC³ee®eer keÀejCes - संकरित केळीच्या जाती ओळखणे ही सर्वात महत्वाची गोष्ट आहे. - ## 5.4 ce=oe mebJeOe&ve / GHe³e³eespevee - केळीचे संकल्पना बर्‍याचदा वेगवेगळ्या प्रकारांमध्ये देण्यात येते. - ## 5.5 mJeeO³ee³e 1. केळीची सुधारणा कश्या प्रकारे करता येईल हे सांगा. 2. मलाशी सुधारित केळीच्या जात निवड कशी कशी करायची. # 6. केळी आवाहन | भूमिका | शेतीकराचे ## संकल्पना ## 6.0 Heeþe®es GÎsMe - केळीची आवाहन समजावून द्या. - केळीची अर्थव्यवस्थेत येणारी भूमिका समजावून घ्या. - केळीच्या निर्यात कायमस्वरूपी वाढीचा अभ्यास करा. ## 6.1 ÒemleeJevee - केळीची उत्पादनाची काही आव्हाने आहेत आणि त्याच्याबाबतीत अनेक समस्या निर्माण होतात. ## 6.2 mebkeÀefjle efye³eeC³eeyeeyele®es iewjmecepe - जर शेतकऱ्याला शेतकरी उत्पादनासाठी मेहनत घ्यावी लागते आणि त्याच्या बद्दल त्याला माहिती देणे गरजेचे आहे. ## 6.3 megOeeefjle efye-efye³eeCes DeeefCe HeerkeÀ mebj#eCe - मेहनत करण्यास शेतकऱ्याला प्रोत्साहन देणे ही सर्वात महत्वाची गोष्ट आहे. ## 6.4 Keles - केळी हे अन्नधान्यांच्या उत्पादनात येणारा महत्वाचा घटक आहे. ## 6.5 Kelee®³ee JeeHejeyeeyele mel³eefmLeleer - केळीसाठी अन्नधान्याची लागवड सर्वत्र करणे महत्त्वाचे आहे. ## 6.6 Kele JeeHeje®es HeÀe³eos - केळी हे अन्नधान्याचे उत्पादन करायचे आहे. - ## 6.7 Keleeb®es ÒekeÀej - केळीचा वापर करणे ही सर्वात महत्वाची बाब आहे. ## 6.8 Keles osC³ee®³ee He×leer - केळीच्या उत्पादनाचा आवाहन उद्भवेतात. - ## 6.9 Yeejleeleerue Mesleer#es$eele Kelee®ee JeeHej - केळीच्या उत्पादनाचे संपूर्ण भारतात भरपूर आहे. - ## 6.10 Keleeb®es JeeHejeleerue De[®eCeer - केळीच्या उत्पादनात येणारा संपूर्ण भारतात भरपूर आहे. - ## 6.11 keÀerìkeÀveeMekesÀ : - केळीच्या उत्पादनाचा संपूर्ण भारतात भरपूर आहे. - ## 6.12 efHekeÀebJejerue jesie Je keÀerìkeÀveeMekeÀeb®ee JeeHej : - केळीच्या उत्पादनाचा संपूर्ण भारतात भरपूर आहे. - ## 6.13 keÀerìkeÀveeMekeÀebyeeyele iewjmecepe - केळीच्या उत्पादनाचा संपूर्ण भारतात भरपूर आहे. - ## 6.14 mJeeO³ee³e 1. केळी आणि त्यांच्या उत्पादनाचे वाढीचे असेल संकल्पना स्पष्ट करा. 2. केळी उद्भवाणाऱ्या त्यांच्या उत्पादनाचे असलेल्या समस्यांची सविस्तर चर्चा करा. 3. जमीन आणि वाढीच्या खातर केळीच्या निर्यात नेसलेल्या आवाहन बारे आवाहन करा. 4. केळीच्या उत्पादनात येणारे संपूर्ण भारतातील आवाहन बारे आवाहन करा. # 7. केळी बाजारपेठ संकल्पना ## 7.0 GefÎ<ìs * केळीच्या बाजारपेठ म्हणून त्याचे महत्व समजावून घ्या. * केळीच्या बाजारपेठची संकल्पना स्पष्ट करा. * केळीच्या बाजारपेठची संकल्पना तयार करण्यासाठी काय आवश्यक आहे हे स्पष्ट करा. ## 7.1 ÒemleeJevee keÀejCe, keeÀuee, efJekeÀeme DemeCeejs ceeveeceO³es kesÀuesu³ee Demeles. l³eecegUs ke=À<eer efveefce&leerme keÀjCes keÀªve, meeþJeleeb®ee OsCes, KegjHeCeer, DeeefLe&keÀ DeemeesDemeu³eeves efHekeÀeb®es efmebef®eve efveefce&leer®es `HeeCeerHegjJeþîee' efJe<e³eblee ne keÀjC³ee®eer efveefce&leerceeHe&Àle glHeeoveeJej DeefOekeÀ Demeles. ## 7.2 MesleerceOeerue Deefveef½elelee - केळी उत्पादकांची आणि त्यांच्या उत्पादनाचा कायमस्वरूपी करणे हे महत्त्वाचे आहे. ## 7.3 efvemeiee&Jejerue DeJeuebyeve - `ke=À<eer GlHeeokeÀlee` GlHeeefole kesÀueer ceeiveuee, mebIeefìles, mebkegÀefuele efye³eeCeeb®ee JeeHej mebûen, DeJepeejs, nefjle¬eÀebleer Heg{s, keÀerìkeÀveeMekesÀ, efJeHeCeve Je Keles. ## 7.4 Mesleer Deeoeveeb®eer YetefcekeÀe - केळी उत्पादकांची आणि त्यांच्या उत्पादनाचा कायमस्वरूपी करणे हे महत्त्वाचे आहे. ## 7.5 mJeeO³ee³e 1. केळी बाजारपेठ म्हणून त्याचे महत्त्व समजावून द्या. 2. केळीच्या बाजारपेठची कोणत्या प्रकारची तयार करता येईल हे सांगा. # 8. शाश्वत शेती / विसरल्याची शेती ## 8.0 Heeþe®es GÎsMe - शाश्वत शेती संकल्पना समजावून घ्या. - शाश्वत शेतीचे वेगवेगळी प्रकार समजावून घ्या. - शाश्वत शेती कशी करावी हे समजावून घ्या. - शाश्वत शेती संकल्पाचा महत्त्व समजावून घ्या. ## 8.1 ÒemleeJevee - शाश्वत शेतीचे संकल्पना ही एक महत्वपूर्ण संकल्पना आहे. - शाश्वत शेती ही पर्यावरणासाठी हितकारक आहे. - शाश्वत शेतीच्या वापराने कार्बन उत्सर्जन कमी करता येते. ## 8.2 शाश्वत शेती संकल्पना - शाश्वत शेतीचे वेगवेगळी प्रकार आहेत जसे सेंद्रिय शेती आहे. ## 8.3 शाश्वत शेतीचे अन्नधान्यांच्या लागवडीचे मार्ग - शाश्वत शेतीचे अन्नधान्यांच्या लागवडीचे मार्ग शेतकर्‍यांना अवगत करून देणे हे महत्त्वाचे आहे. ## 8.4 शाश्वत शेतीचे संकल्पना - शाश्वत शेती ही पर्यावरणासाठी हितकारक आहे. ## 8.5 शाश्वत शेतीचे उपजीविकेचे संरक्षण करणे - शाश्वत शेतीची उपजीविकेचे संरक्षण करणे ही सर्वात महत्वाची गोष्ट आहे. ## 8.6 शाश्वत शेतीचे अन्नधान्यांची पीक आणि ## कायमस्वरूपी करणे - शाश्वत शेतीचे संकल्पना ही एक महत्वपूर्ण संकल्पना आहे. - शाश्वत शेती ही पर्यावरणासाठी हितकारक आहे. - शाश्वत शेतीच्या वापराने कार्बन उत्सर्जन कमी करता येते. ## 8.7 शाश्वत शेती संकल्पाचा महत्त्व - शाश्वत शेती ही पर्यावरणासाठी हितकारक आहे. ## 8.8 शाश्वत शेतीच्या लागू केलेल्या महत्त्वाच्या कायम स्वरूपाचे ## संकल्पना - शाश्वत शेतीची उपजीविकेचे संरक्षण करणे ही सर्वात महत्वाची गोष्ट आहे. ## 8.9 शाश्वत शेती संकल्पाचा महत्त्वपूर्ण योगदान - शाश्वत शेतीची उपजीविकेचे संरक्षण करणे ही सर्वात महत्वाची गोष्ट आहे. ## 8.10 mJeeO³ee³e 1. शाश्वत शेती संकल्पना जाणून घ्या आणि शाश्वत शेतीचे महत्त्व स्पष्ट करा. 2. शाश्वत शेतीचे वेगवेगळी प्रकार समजावून द्या. 3. शाश्वत शेती संकल्पना आवाहन करण्यासाठी काय करणे आवश्यक आहे. 4. शाश्वत शेती संकल्पाचे महत्त्व समजावून द्या. 5. शाश्वत शेतीची अन्नधान्यांची पीक आणि कायमस्वरूपी करणे केव्हा , कसे, आणि कश्या प्रकारे # 9. केळी शेतीचा आवाहन ## 9.0 GefÎ<ìs * केळीच्या आवाहनची माहिती कसे देणे. * केळीच्या आवाहनची स्पष्टीकरण देणे. * केळीच्या आवाहनची Òe^³e®eer केली जाणारी केळी भेट आहेत ही स्पष्ट करावे? * केळी आवाहनचा समजावून सांगून महत्त्वपूर्ण कायमस्वरूपी ठेवणे आवाहन. ## 9.1 ÒemleeJevee - केळी उत्पादनाचे निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. - केळी उत्पादकांचा कशी असाव्यात की कायमस्वरूपी ठेवणे शक्य आहे. - केळी उत्पादनाचे वैशिष्ट्यांची सविस्तर चर्चा करा. ## 9.2 ke=À<eerefJe<e³ekeÀ OeesजCe - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. - केळी उत्पादकांचा कशी असाव्यात की कायमस्वरूपी ठेवणे शक्य आहे. ## 9.3 ke=À<eer OeesजCee®eer GefÎ<ìs - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 9.4 ke=À<eer OeesjCee®eer DeeJeM³ekeÀlee - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 9.5 ke=À<eer OeesjCee®eer mJeeleb$³eHetJe&keÀeUeleerue efmLeleer - केळी उत्पादनाची कायमस्वरूपी करुन कसा ठेवू शकतो ते स्पष्ट करा. - केळी उत्पादनाचे वैशिष्ट्यांची सविस्तर चर्चा करा. ## 9.6 ke=À<eer OeesjCee®eer mJeeleb$³eesÊej keÀeUeleerue efmLeleer - केळी उत्पादनाची कायमस्वरूपी करुन कसा ठेवू शकतो ते स्पष्ट करा. ## 9.7 Yeejleer³ekeÀ<eer OeesjCeeleerue $egìer - केळी उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 9.8 ke=À<eer OeesjCe ³eMemJeer keÀjC³eemeeþer Ghee³e³eespevee - केळी उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 9.9 nefjle¬eÀebleer - केळी उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 9.10 nefjle¬eÀebleer®eer keÀejCes - केळी उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 9.11 nefjle¬eÀebleer®es HeefjCeece - केळी उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 9.12 nefjle¬eÀebleer®es mekeÀejelcekeÀ HeefjCeece - `ke=À<eer GlHeeokeÀlee` GlHeeefole kesÀueer ceeiveuee, mebIeefìles, mebkegÀefuele efye³eeCeeb®ee JeeHej mebûen, DeJepeejs, nefjle¬eÀebleer Heg{s, keÀerìkeÀveeMekesÀ, efJeHeCeve Je Keles. ## 9.13 nefjle¬eÀebleer®es efve<keÀ<e& - केळी उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 9.14 mJeeO³ee³e 1. केळी उत्पादकांचा एकूण उत्पनाचे माहिती कसे द्या. 2. केळी उत्पादकांचा वेगवेगळी आवाहन स्पष्ट करा. 3. केळी उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते ते सांगा. 4. केळी उत्पादनाचा कसा असाव्यात की कायमस्वरूपी ठेवणे शक्य आहे हे स्पष्ट करा. # 10. केळी शेतीचा आवाहन ## 10.0 Heeþe®es GÎsMe - केळीच्या आवाहनची माहिती कसे देणे. - केळीच्या आवाहनची स्पष्टीकरण देणे. - केळीच्या आवाहनची Òe^³e®eer केली जाणारी केळी भेट आहेत ही स्पष्ट करावे? - केळी आवाहनचा समजावून सांगून महत्त्वपूर्ण कायमस्वरूपी ठेवणे आवाहन. ## 10.1 ÒemleeJevee - केळी उत्पादनाचे निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. - केळी उत्पादकांचा कशी असाव्यात की कायमस्वरूपी ठेवणे शक्य आहे. ## 10.2 Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevesleerue ke=À<eerefJe<e³ekeÀ OeesjCe - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. - केळी उत्पादकांचा कशी असाव्यात की कायमस्वरूपी ठेवणे शक्य आहे. ## 10.3 nefjle¬eÀebleerHetJe& keÀeU - 1950 les 1965 - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 10.4 nefjle¬eÀebleerveblej®ee keÀeU - 1966 les 1990 - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 10.5 GoejerkeÀjCee®ee keÀeU - 1991 ®³ee Heg{s - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 10.6 Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeveeb®ee MesleerefJe<e³ekeÀ OeesjCeeb®ee meejebMe - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 10.7 Yeejleer³e Mesleer#es$ee®³ee efJekeÀemeemeeþer YeefJe<³ekeÀeueerve OeesjCe - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 10.8 je<ì^er³e ke=À<eer OeesjCe - 2000 - केळीच्या उत्पादनाचा निघून करणारे घटक कोणते हे समजावून देणे महत्त्वाचे आहे. ## 10.9 mJeeO³ee³e 1. केळी आणि त्यांच्या उत्पादनाचे वाढीचे असेल संकल्पना स्पष्ट करा. 2. केळी उद्भवाणाऱ्या त्यांच्या उत्पादनाचे असलेल्या समस्यांची सविस्तर चर्चा करा. 3. जमीन आणि वाढीच्या खातर केळीच्या निर्यात नेसलेल्या आवाहन बारे आवाहन करा. 4. केळीच्या उत्पादनात येणारे संपूर्ण भारतातील आवाहन बारे आवाहन करा. # 11. भारतीय केळी संशोधन परिषद ## 11.0 Heeþe®es GÎsMe - भारतीय केळी संशोधन परिषद कायम करणे आवश्यक आहे. - भारतीय केळी संशोधन परिषद उद्दिष्ट स्पष्ट करा. - भारतीय केळी संशोधन परिषद महत्त्व समजावून द्या. - भारतीय केळी संशोधन परिषदची संकल्पाचा महत्त्वपूर्ण समजावून द्या. - केळी संशोधनाची महत्त्वपूर्ण प्रयत्न आवाहन करा. - भारतीय केळी संशोधन परिषद (ICAR) Indian Council of Agriculture and Research ## 11.1 ÒemleeJevee - भारतीय केळी संशोधन परिषद (ICAR) Indian Council of Agriculture and Research ## 11.2 Yeejleer³e ke=À<eer mebMeesOeve Heefj<eos®eer keÀe³ex - भारतीय केळी संशोधन परिषद (ICAR) Indian Council of Agriculture and Research ## 11.3 Yeejleer³e ke=À<eer mebMeesOeve mebmLee - भारतीय केळी संशोधन परिषद (ICAR) Indian Council of Agriculture and Research ## 11.4 Yeejleer³e mebmLeeb®eer keÀe³ex - भारतीय केळी संशोधन परिषद (ICAR) Indian Council of Agriculture and Research ## 11.5 mebMeesOeve keÀe³ex keÀjCeejer ceb[Us