Тарих Тесті Тексті PDF

**§9. КӨНЕ ТҮРКI ДӘУIРIНДЕГI ЖАЗУ** 1.Қазіргі қазақтардың арғы ата-бабалары пайдаланған жазудың ежелгі үлгілері: **Орхон-Енисей немесе көне түркі руна жазуы** 2.Орталық Азияның, төменгі Еділ бойының, Солтүстік Кавказдың түркі тілдес тайпалары өз жазуын пайдаланды: **Vl-Vll ғасырларда** 3.Жазу қаж...

**§9. КӨНЕ ТҮРКI ДӘУIРIНДЕГI ЖАЗУ** 1.Қазіргі қазақтардың арғы ата-бабалары пайдаланған жазудың ежелгі үлгілері: **Орхон-Енисей немесе көне түркі руна жазуы** 2.Орталық Азияның, төменгі Еділ бойының, Солтүстік Кавказдың түркі тілдес тайпалары өз жазуын пайдаланды: **Vl-Vll ғасырларда** 3.Жазу қажеттілігі пайда болды: **әкімшілік, дипломатиялық істер барысында** 4.568 жылы Византия императорының сарайына қағанның жолдау хатын алып келген түрік елшісі: **Маниах** 5.Көне түркі жазуын байқай аламыз: **Бұғыты ескерткішінен** 6.Түркі қағандарының ерлік істері жазылған алғашқы құлпытас орнатылды: **582 жылы** 7.582 жылы орнатылған алғашқы құлпытас: **Бұғыты** 8.Көне түркі руналық әліпбиі пайда болды: **бірінші мыңжылдықтың ортасында** 9.Алғашқылардың бірі болып көне түркі жазуын еуропалық ғалымдар зерттей бастады: **XVlll ғасырда** 10.1893 жылы алғаш "Тәңір" сөзінің құпиясын ашқан жат ғалымы: **В. Томсен** 11."Кілті ашылмаған орхон жазулары" атты кітаптың авторы: **В. Томсен** 12.Енисей алқабында табылды: **150-ден астам руна жазулары** 13.Көптеген жартас жазулары табылды: **Алтай, Шығыс Түркістаннан** 14.Мыңдаған көне түркі қолжазбалары мен үзінділері сақталған: **Ресей Ғылым академиясында, Германияда** 15.Көне түркі жазуының үлгілері кездеседі: **Швеция, Финляндия, Лондон, Париж, Пекин қалаларында** 16.Түркі руна жазуының ғажайып үлгісі саналады: **Орхон және Енисей өзендері алқаптарындағы ескерткішкет** 17.Тарихи құнды жәдігерлер саналады: **Білге қаған мен оның інісі, қолбасшысы Күлтегіннің және қаған кеңесшісі Тоныкөктің құлпытастары** 18.Құлпытастарда қашалып жазылған: **түркі халықтарының неден сақтанып, нені ұстанатыны** 19.Қағанын "мәңгі тасқа сызып жазған", "жыры мен сөзінің" авторы**: Йолығ-тегін** 20."Күлтегін" жырының авторы: **Йолығ-тегін** 21.Түркі тілдес әдебиеттер тарихында өз атымен аталған алғашқы автор: **Йолығ-тегін** 22.Түркілердің жетістігі болып табылатын әдіс**: "оймыш"(ксилография)** 23.Ағашқа басып жазу: **"оймыш"(ксилография)** 24.Ксилографияның шығу тегі басталады: **мөрден** 25.Түркі тілінде бұл әдіс алғаш рет қолданылған: **Vll ғасырдың бас кезінде** 26."Көне түркі жазуының ескерткіштері" атты еңбектің авторы: **С. Е. Малов** 27.Ғалым С.Е. Малов өзінің «Көне түркі жазуының ескерткіштері» атты еңбегінде атап өтеді: **«Шығыс Түркістанда қағаз өндіру, Қытайдағыдай сол кезеңде басталған»,-деп** **§10. КӨНЕ ТҮРКIЛЕРДIҢ ДIНИ НАНЫМ-СЕНIМДЕРI** 1.VI--ІХ ғасырларда құрылған барлық түркi мемлекеттерi түрлi дiндердi таратудың кеңiстiгiне айналды. Оған мыналар куә бола алады: **1) жазба ескерткiштер мен құжаттар (түркi, грек, соғды т.б.); 2) дiни белгiлерi бар материалдық мәдениет заттары (құлпытастар, теңгелер, қыш бұйымдар); 3) сәулет өнерiнiң ғимараттары (ғибадатханалар, қорымдар); 4) дiни мазмұндағы фольклорлық материалдар.** 2.Түркілердің наным-сенімі: **Тәңіршілдік** 3.Ежелгі түркілерде мәңгілік құдырет иесі, бүкіл жаратылыстың бастауы саналған: **Тәңір** 4.Дiн тарихын зерттеушi француз ғалымы Жан Поль Рудың пiкiрiнше: **көне түркiлердiң арғы ата-бабалары Көк тәңіріне табынған.** 5.Қытай тарихшылары Тәңiрге табынудың пайда болуын жатқызады: **б.з.б. III ғасырға** 6.Түркілердің түсінігі бойынша әлемді жаратқан және барлық дүниенің тағдырына иелік ететін: **Көк Тәңірі** 7.Түркілерде Тәңірмен бірге отбасы және балалардың қамқоршысы саналады: **Ұмай ана** 8.Тоныкөк ескерткішінде жазылған: **"Көк Тәңірі, Ұмай ана, қасиетті Жер-Су, міне, осылар бізге жеңіс сыйлайды!"** 9.Тәңіршілдікте зор мән берілген: **ата-баба рухына(аруаққа) табынуға** 10.Түркілерде халықты Тәңірмен жалғастырушы болып есептеледі: **Қорқыт ата** 11.Қорқыт атаның айтуынша: **Адам үшін ең жағымсыз қасиет - адамгершіліктің жоғалуы** 12.Неміс ғалымы Г. Дерфердің пікірінше: **Тәңіршілдік - адамзаттың бір Құдайға табынушылық діндерінің бірі** 13.Тәңірге табыну дәстүрін ұзақ уақыт сақтап келген тайпа: **қыпшақ** 14.Орталық Азияның біраз елдеріне будда ілімін таратқан: **соғдылар** 15.Жетісу мен Орталық Азияға Будда ілімі тарады: **Vll-Vlll ғасырдың басында** 16.lll ғасырдың соңында Иран жерінде негізі қаланған дін: **манихейлік дін** 17.Бейнелеу өнері мен музыканы дамытуда үлкен рөл атқарған дін: **манихейлік дін** 18.б.з.б. Vll-Vl ғасырларда ежелгі Иран аумағында пайда болған дін: **зороастризм** 19.Зороастризм діні ескерткіштері табылды: **Сырдария қалалары мен Жетісу өңірінен** 20.V ғасырдың ортасында христиан шіркеуінен жеке бөлінді: **несториан ілімі** 21.Несториан ілімі аталды: **патриарх Несторийдің есімімен** 22.Византиядан қуылғаннан кейін несториандықтар өз ықпалын жүргізді: **Арабия, Сирия, Иранда** **§11. ҚАРАХАН МЕМЛЕКЕТI (942--1212 жылдар)** 1.Түркі тайпаларына билік еткен "қағандардың қағаны" кімдердің арасынан шыққан: **қарлұқтар** 2.Қарахан әулетінің шығу тегі кімдермен байланысты: **Қашғарияда өмір сүрген қарлұқтармен** 3.Қашғарияның қарлұқ тайпалары Баласағұнды басып алды: **940 жылы** 4.940 жылы: **Сатұқ Боғра хан басқарған жаңа әулеттің негізі қаланды (Қарахан мемлекеті)** 5.Қарахандықтар Орталық Азиядағы Самани мемлекетін талқандады: **999 жылы** 6.Қарахан мемлекеті мен Газнауилер арасындағы шегапа: **Әмудария** 7.Қағанаттың жер аумағы қалыптасты: **Х ғасырдың соңына қарай** 8.Қарахан мемлекеті мен Қыпшақ хандығы арасындағы солтүстік шегара өтті: **Балқаш және Алакөл көлдерінің бойымен** 9.Қарахандықтар иеліктері: **батысында Мауараннахрды (Әмудария мен Сырдария аралығы), Жетісу жерін және шығысында Қашғарды қамтыды** 10.Қарахан мемлекетіндені билік нешеге бөлінді: **2** 11.Қарахан мемлекетіндегі екі тайпалық топ: **жігіл, яғма** 12.Қарахандықтардың шығыс бөлігіндегі қаған ордасы: **Баласағұн қаласында орналасты** 13.Батыстағы кіші қаған ордасы: **Бұхарада, кейін Самарқанда болды** 14.Қарахан мемлекетінде қалыптасқан билік жүйесі: **қосарлы немесе тең құқықты қосарлы** 15.Қарахан мемлекетіндегі жер иеленудің жүйесі: **иқталық** 16.Иқтаны ұстаушылар қалай аталады: **иқтадар** 17.Вақф (уақып): **дінбасыларының меншігі** 18.Мемлекеттік салық түріндегі жерлер: **мүлік, жекеменшік** 19.Қарахан мемлекеті екіге бөлінді: **ХІ ғасырдың 30-жылдарының соңында** 20.Мемлекет екіге бөлінді: **Мауараннахрдағы батыс бөлігі және құрамына Жетісу мен Қашғар енген шығыс бөлігі** 21.Екі қағанат арасындағы шегара: **Сырдария өзені** 22.Қарахандықтар дәуіріндегі ірі оқиға: **Ислам дінін қабылдау** 23."Х ғасырдағы араб географтары түркілерді исламға мүлдем жат халық ретінде сипаттайды",- деп жазған: **шығыстанушы В. В. Бартольд** 24.Исламның таралуы кімнің есіміиен байланыстырылды: **Қарахан қағаны Сатұқ Боғра хан есімімен** 25.Сатұқ Боғра ханның ұлы, тақ мұрагері: **Мұса** 26.Мұса ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялады: **960 жылы** 27.Мұса қағанның исламды мемлекеттік дін деп жариялауына себеп болған жағдайлар: **-- Ислам дінінің көмегімен өз билігін нығайтуға ұмтылыс;** **-- Мұсылман елдерімен байланыстарды кеңейту;** **-- Мұсылмандар қоныстанған аумақтарды қосып алу.** 28.Қарахандықтардың екі бөлігі арасындағы өзара қырқыстар мен орталық биліктің әлсіреуін пайдаланды: **көшпелі қарақытай (қидан) тайпалары** 29.Жетісу қидандардың шапқыншылығына ұшырай бастады: **ХІІ ғасырдың бас кезінен бастап** 30.Шығыс Қарахан әулеті талқандалды: **1210 жылы наймандармен күресте** 31.Самарқанда 1212 жылы Батыс Қарахан әулетінің соңғы өкілін тағынан тайдырған: **Хорезм шахы Мұхаммед** 32.Қарахандық кезең мына тұрғыда сипатталады: **-- түркі тайпаларының экономикалық және мәдени өмірінде оңды өзгерістер орнықты;** **-- көшпелі түркiлердің отырықшылануы белсенді түрде жүргізілді;** **-- қалалар мен қала мәдениеті дамыды;** **-- иқталық жүйе қалыптасты;** **-- ислам мемлекеттік дін болып жарияланды;** **-- араб жазуы қабылданып, біртіндеп көне түркі жазуын ығыстырып шығарды;** **-- қарахан дәуірінде тілі мен мәдениеті ортақ этностардың қалыптасу үрдісі жүрді.** **§12. ҚАРАҚЫТАЙ МЕМЛЕКЕТI (1128--1212 жылдар)** 1.ІХ ғасырда Ұйғыр қағанаты құлағаннан кейін Орталық Азияның шығыс бөлігіндегі билікті жаулап алды: **қидандар** 2.Қытайдың біріккен күштері мен оның одақтастары Қидан мемлекетін талқандады: **1125 жылы** 3.Қидандардың жаулап алушыларға бағынбаған бөлігі кімнің басшылығымен батысқа жылжып, Жетісудың солтүстік-шығысына енді: **Елюй Даши** 4.Баласағұн билеушісі қидандарды бағынбаған таупаларға қарсы шығуға одақтас ретінде шақырды: **1128 жылы (бірақ олар оның орнына Жетісуды басып алады)** 5.1128 жылы қидандар Қарақытай деген атпен өз мемлекетінің негізіе қалады: **Жетісуда** 6.Қарақытай мемлекетінің негізін қалаушы: **Елюй Даши** 7.Елюй Даши біріккен салжұқ-қарахан әскерін талқандады: **1141 жылы** 8.Қарақытай мемлекетінің ордасы: **Ғұзорда** 9.Қарақытай мемлекетінің құрамына кірді: **Жетісу, Мауараннахр, Шығыс Түркістан** 10.Қидандар билеушісінің лауызымы: **гурхан (хандардың ханы)** 11.Бас ордасы орналасты: **Баласағұнға жақын жерде, Шу өзені бойында** 12.Әр отбасы салық төлеп отырды: **1 динардан** 13.Елюй Даши қайтыс болды: **1143 жылы** 14.Билік өтті: **Елюй Дашидің жесірінің қолына** 15.Қарақытайлар өздерінің салық саясатын өзгертіп, ашық тонауға көшті: **ХІІ ғасыр ортасынан бастап** 16.Қарақытайлар Хорезм шахы Мұхаммедпен күресте: **жеңіліске ұшырады** 17.Наймандарды Жетісуға бастап келген: **Күшлік** 18.Күшлік қай жылы наймандарды Жетісуге бастап келген: **1208 жылы** 19.Қарақытай билеушісін тұтқындады: **Күшлік хан мен оның одақтастары** 20.Қарақытай мемлекеті өмір сүруін тоқтатты: **1212 жылы** 21.Жетісудағы билік кімнің қолына өтті: **найман билеушісі Күшлік ханның** 22.Қырғын соғыстар, бүліктер мен мұсылмандар көтерілістерінің ошағына айналды: **Жетісу жері (1218 жылға дейін)** **§13. НАЙМАНДАР, КЕРЕЙIТТЕР, ЖАЛАЙЫРЛАР** **(ХII--ХIII ғасырдың басы)** 1.Наймандар қалыптасқан: **Vlll ғасыр ортасында Ертіс пен Орхон өзендері аралығында** 2.Наймандар мен керейіттердің билеушілері орталық билікті нығайту мақсатында ХІ ғасыр басында не істейді: **христианның несториандық тармағын қабылдайды** 3.ХІ ғасыр соңында керейіттер мен наймандар енді: **Ляо империясының құрамына** 4.Ляо империясы құлады: **1125 жылы** 5.Наймандар мен керейіттер тәуелсіздігін алды: **Ляо мемлекеті құлағаннан кейін** 6.Найман мемлекеті иеленген жер аумағы: **Батыс Монғолия мен Шығыс Қазақстан жерін** 7.Найман мемлекетінің ордасы: **Орхон өзені бойындағы Балықты қаласы** 8.Наймандардың көршілері: **Батыста - Ертістің бас жағын мекендешен қыпшақтар, солтүстікте - Енисей қырғыздары, шығыста - керейіттер** 9.Найман хандығы екі бөлікке ыдырап кетті: **ХІІ ғасыр соңы - ХІІІ ғасыр басында** 10.Наймандар монғолдардың күшеюін тоқтату мақсатында түркі тілдес тайпа өкілдері қатысқан құрылтай өткізді: **1201 жылы** 11.Монғолдар наймандарды толықтай жеңді: **1204 жылы** 12.Жетісуға қоныстанған наймандардың соңғы билеушісінің ұлы: **Күшлік** 13.Керейіттер ХІІ ғасырда иеленген жер аумағы: **солтүстігінде Орхон өзені, оңтүстігінде Хуанхэ өзеніне дейінгі жер** 14.Керейіттердің бас ордасы орналасты: **Битөбе деген жерде** 15.Керейіт мемлекетін ХІІ ғасырдың екінші жартысында басқарды: **Тоғрұл хан** 16.ХІІ ғасырдың 80-жылдарының басында Тоғрұл хан қолдау көрсеткен монғол қолбасшысы: **Темучин** 17.Керейіт мемлекеті әлсіреп, монғолдар күшейді: **ХІІ ғасыр соңы-ХІІІ ғасыр басында** 18.Мемлекетті мұрагерлік жолмен басқарды: **хан** 19.Найман мен керейіттер ХІІІ ғасыр басында монғолдардың қысымымен қоныс аударды: **Шығыс Қазақстан, Жетісу аумағына** 20.Vl-Vll ғасырларда Түрік қағанатының құрамына енді: **жалайырлар** 21.Жалайырлар мемлекетін құрған: **Жамұқа** 22.Жалайырларды өзіне бағындырады: **Шыңғысхан** 23.Жалайырлар Қазақстан аумағына қоныстанып, қазақ халқының құрамына енген: **XIII-XIV ғасырларда** 24.Жалайыр тайпасының өкілі, Шыңғысхан әскері қолбасшыларының бірі: **Мұқылай** 25.Жалайыр тайпасынан шыққан тарихшы: **Қадырғали Жалаири** **§14. ҚЫПШАҚ ХАНДЫҒЫ (ХI--ХIII ғасырдың басы)** 1.Vlll-lX ғасырлардағы авторлардың еңбектерінде Шығыста қыпшақтарды атаған: **Қыпшақтар** 2.Vlll-lX ғасырлардағы авторлардың еңбектерінде Русьте қыпшақтарды атаған: **половецтер** 3.Vlll-lX ғасырлардағы авторлардың еңбектерінде Еуропада қыпшақтарды атаған: **командар** 4."Қыпшақ" этнонимі алғаш рет кездеседі: **Vlll ғасырдағы көне түркі руна ескерткішінде** 5.Vlll ғасырдан ХІ ғасырдың басына дейінгі қыпшақтар тығыз байланысты болды: Қимақтар тарихымен 6.Қимақ қағанаты құлағаннан кейін олардың жері қымшақ хандарының қолына өтті: **ХІ ғасырдың басында** 7.ХІ ғасырдың басында қыпшақтар Сырдария аймағынан және Каспий даласынан ығыстырды: **оғыздарды** 8.Қыпшақтар Жетісумен қатар бүкіл Қазақстан жеріне үстемдік етті: **ХІ ғасырда** 9.Еуразияның Алтайдан Дунайға дейінгі аумағындағы үлкен тайпалық одақ: **Қыпшақтар** 10.Қыпшақ мемлекеті құрылуының басты себептері: **1)ХІ ғасырдағы Оғыз мемлекетімен соғыстар; 2)салжұқ, Хорезм шахымен және Қарахан әулетімен күрес; 3)сыртқы қауіпсіздікті қамтамасыз ету** 11.Алтайдан Дунайға дейінгі бүкіл "Ұлы Дала" аталды: **Дешті Қыпшақ яғни қыпшақтың даласы** 12.Дунайдан Еділге дейінгі аумақты иеленген Батыс қыпшақ бірлестігін басқарды: **Тоқсаба әулеттік руы** 13.Еділден Алтайға дейінгі аумақты қоныстанған Шығыс қыпшақ бірлестігін басқарды: **Елбөрілі руынан шыққан хандар** 14.Қыпшақ хандығының оң қанатының ордасы: **Жайық өзені бойындағы Сарайшық** 15.Қыпшақ хандығының сол қанатының орталығы: **Сығанақ** 16.Қыпшақ этносы мен мемлекеттілігінің қалыптасу кезеңі: **1. VII--VIII ғасырлар -- Батыс Түрік қағанаты құрамындағы кезең.** **2. VIII--ХІ ғасырлар -- Қимақ қағанаты құрамындағы кезең.** **3. ХІ--ХІІІ ғасырлар -- дербес Қыпшақ хандығы.** 17.Қазақстан аумағында қыпшақ тайпасының қалыптасуына ықпал еткен жағдайлар: **1) шаруашылық өмiрдiң бiркелкi түрi; 2) қоғамдық қатынастар мен мемлекеттiк құрылымның ортақ жүйесi; 3) тiл ортақтығы; 4) тарихи қалыптасқан ортақ мәдениет.** 18.Қыпшақ ұлысының пайда болуы білдіреді: **а) Орталық Азия мен Оңтүстік-Шығыс Еуропа тұрғындарының түркіленгендігін; ә) біртұтас жалпы-түркілік мәдениеттің қалыптасқандығын** 19.«Олар (қыпшақтар) түйе, iрi қара, қой мен ешкi, жылқыға өте бай. Оларда жүк таситын мал орасан көп, бiздiң ойымызша бүкіл әлемде мұндай байлық ешкiмде жоқ», -- деп жазады: **Плано Карпини** 20.Қыпшақ ақсүйектерi Қарахан билеушiлерiмен өзара күрделі қарым-қатынаста болды: **Махмұд Қашғари деректері бойынша** 21.Хорезмдіктер қыпшақ ақсүйектерімен жақындасу саясатын жүргізе бастады: **ХІІ ғасырдың екінші жартысынан бастап** 22.Хорезмшахтары мемлекетінің билеушісі бұл саясатта мына мақсатты көздеді: **1) қыпшақтардың бүкіл ақсүйек қауымын ислам дініне енгізу;** **2) мемлекеттің қуаттылығын әлсірету;** **3)қыпшақ әскерін өз мүддесіне пайдалану.** 23.Қыпшақтардың славян тайпаларымен қатынастарын «Жылнамалардағы қыпшақ эпосының iздерi» еңбегiнде сипаттаған ғалым: **В. А. Пархоменко** 24.Қыпшақтардың славян тайпаларымен қатынастарын ғалым В.А. Пархоменко «Жылнамалардағы қыпшақ эпосының iздерi» еңбегiнде қалай сипаттады: **«Бiздiң жылнамалар ХII ғасырда Русьтiң ақсүйек тобы мен қыпшақтар арасында тығыз байланыстар болғандығына ешқандай күдiк тудырмайды. Русьтiң Даламен үнемі дерлік жаугершілікте болғандығы ойдан шығарылған жалған тұжырым» деп сипаттады.** 25.«Бейбітшілік пен достық кезінде ғана славян тіліне түркі сөздері ене алды» деп атап өткен кім? **О. Сүйлейменов "Аз и Я" кітабында** **§15. ҰЛЫ ЖIБЕК ЖОЛЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ** 1.Халықаралық сауда жолының тарихы б.з.б 3-2 мыңжылдықтардан басталады: **Шығыс Түркістаннан Иран, Мысыр, Қыьай мен Сирияға лазурит пен нефрит тасудан** 2.Қытайдан император У-дидің Батыстың беймәлім елдеріне (күн қайда батса, сол жаққа) жіберген елшілік керуені жолға шықты: **б.з.б. 138 жылы** 3.Ұлы Жібек жолының тұрақты жұмыс істеуінің басталуы: **б.з.б. ІІ ғасыр** 4.Ұлы Жібек жолының маңызы: **халықтар мен мәдениеттерді жақындастырып, өзара байытуында** 5.Ұлы Жібек жолы өзінің атауын алды: ХІХ ғасырда 6.Ұлы Жібек жолы атауын ұсынған Азияның физикалық географиясы туралы еңбектердің авторы: фон Рихтгофен 7.Жер иелері пайда тапты: кедендік баж салықтарынан 8.Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалардың басты ерекшелігі: ұлтаралық және дінаралық сыйластық, өзге халықтың салт-дәстүріне құрметпен қарау **§16. ҰЛЫ ЖIБЕК ЖОЛЫНЫҢ ТҮРКІ БӨЛIГI** 1.Шығыста Хуанхэден басталып, Қашғария мен Ферғанаға, одан әрі Самарқан, Бұхара арқылы Сирияға өтті: **ІІ-V ғасырларда Жібек жолы** 2.Жібек жолының негізгі жолы Иранды айналып өтті: **Vl- Vlll ғасырларда** 3.Түркiлер Ұлы Жiбек жолының бiраз бөлiгiне иелiк еттi: **VI ғасырдың екiншi жартысында** 4.Керуен саудасы мен елшiлiк сапарлары VI--ХIII ғасыр басында өтті: **Қытайдан Жетiсу арқылы батысқа және Қазақстанның оңтүстiгiне өткен Ұлы Жiбек жолы бойында** 5.Күміс теңгелер жасалды: **Түркiстан қалалары мен Кiшi Азия, Еуропа және Еділ бойы қалаларының ақша сарайларында** 6.Түргеш, қарлұқ, кейін қарахандықтардың экономикалық және мәдени орталығы болды: **Талас алқабындағы Тараз қаласы** 7.Сауда жолы Тараздан солтүстiк бағытта өтті: **Ертiске, одан әрi Енисейдегi қырғыздарға** 8.VII ғасырдағы Қытай жол көрсеткіш кiтапшасында «Ақ өзендегi қала»: **Испиджаб** 9.Испиджабты кейін атаған: **"Сайрам" деп** 10.Ұлы Жібек жолының бұл тармағында Сауран, Жент, Ашнас сияқты қалалар бой көтердi: **Х--ХII ғасырларда** 11.Жібек жолы Алмалы арқылы өтіп жетті: **Талхиз қаласына** 12.Жібек жолының оңтүстік тармағы Есік, Түрген арқылы бағыт алды: **Іле өзені өткеліне** 13.Жібек жолының солтүстік тармағы Талхизден Талғар өзені бойымен жетті: **Қапшағай шатқалына дейін** 14.Мал мен жүн, тері-терсек, металға бай Жібек жолы жүйесіне енген аудандар: **Орталық және Шығыс Қазақстан өңірлері** **§17. ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫНЫҢ ТАРИХИ МАҢЫЗЫ** 1.Ұлы Жібек жолының тарихында оны түркі мемлекеттері толықтай дерлік бақылауда ұстаған үш кезең болды: **VI--XIII ғасырдың басындағы түркі қағанаттарының; ХІІІ ғасырдың екінші ширегі мен ХІV ғасырдағы Монғол империясының; ХІV ғасырдың үшінші ширегі мен ХV ғасырдың басындағы Әмір Темір мемлекетінің бақылауындағы кезеңдер** 2.Ұлы Жібек жолы қамтыды : **мыңдаған шақырым қашықтықты** 3.Сауданың дамуына, көптеген қалалардың пайда болуына, өркендеуіне жол ашты: **Ұлы Жібек жолы** 4.Мемлекеттердiң қалыптасуында, әлемдiк өркениеттің дамуында үлкен рөл атқарды: **Ұлы Жібек жолы** 6.Шығыс пен Батыс мәдениетi арасындағы байланыстырушы көпiр саналды: **Ұлы Жібек жолы** 7.Ұлы ғұлама әл-Фарабидің отаны: **Отырар** 8.Жібек жолымен қытайлықтар бүкіл әлемге өздерінің ойлап тапқан жаңалығы: **қағазды таратты** 9.Бүкіл Шығыс әлемі және Батыс Еуропа медицинасына зор әсер етті: **Әбу Райхан әл-Бируни мен Ибн Синаның (Авиценна) еңбектері** 10.Қытай мен Үндiстанға теңiз жолы ашылмас бұрын Ұлы Жібек жолы Орталық Азия, Оңтүстiк Қазақстан және Жетiсу арқылы бүкіл Еуропаға өтiп жұмыс істеді: **ХV ғасырға дейін** 11.Ұлы Жібек жолы 2014 жылы ЮНЕСКО-ның әлемдік мұра тізіміне енгізілді: **Ұлы Жібек жолына тармақтары өткен Қытай Халық Республикасы, Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан Республикалары ұсынысымен** 12.ЮНЕСКО халықаралық ұйымы қабылдады: "Жібек жолы" бағдарламасын 13.Бағдарламаның негізгі мақсаты: **Ұлы Жібек жолы бағыттарымен жүзжылдықтар бойы елдер мен халықтар арасында байланыстың, сауда қатынастары мен өзара мәдени ықпалдастықтың болғанын ашып көрсету** 14.Бағдарламаның «Ұлы Жібек жолы» атты қорытынды конференциясы ұйымдастырылды: **Парижде** 15.Қазақстан ЮНЕСКО-ның Әлемдік мұра тізіміне «Ұлы Жібек жолының» қанша тарихи және археологиялық ескерткіштерін енгізді: **30-дан астам** 16.Кімнің бастамасымен жүзеге асқан Батыс Еуропа -- Батыс Қытай жолының Қазақстан жері арқылы өтетін бөлігі мыңдаған шақырымды құрайды: **Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен** 17.Ұлы Жібек жолы бүкіл адамзат назарын өзіне аударуда: **ХХІ ғасырда да**