Ramazan Yetgin Son Notlar.pdf

Ramazan YETGİN - KPSS Tarih Notları İSLAMİYET ÖNCESİ TURK TARİHİ Türk kelim esinin anlamı = O lgun,m iğfer(çin),türeyen,nizam sahibi,güçlü kuvvetli 1------------------------------------ ,------------------------------------ 1...

Ramazan YETGİN - KPSS Tarih Notları İSLAMİYET ÖNCESİ TURK TARİHİ Türk kelim esinin anlamı = O lgun,m iğfer(çin),türeyen,nizam sahibi,güçlü kuvvetli 1------------------------------------ ,------------------------------------ 1 Çin (ilk) Bizans (Türkiye) -> İlk Türkiye kelimesi bizansta geçti. Arap TIK LA Y IN : Sasani (Şimdiki İran) facebook: Kp ss Kaynak Arşivi ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZİ Kp ss Doküman Arşivi Anav = Orta Asya'nın en eski kültür merkezi ~1 KPSS Afenesyova= Orta Asya'nın en eski Türk kültür merkezi Tagar= Orta Asya'nın en gelişmiş kültür merkezi Andronova= Orta Asya'da Türklerin atası kabul edilen kültür merkezi Kelteminar= Bu ikisi önemli değil isimlerini bilsen yeter Karasuk= — Sibirya 1 TÜ RK GÖÇLERİNİN NEDENLERİ 1) Kuraklık (iklim değişiklikleri ve kar fırtınaları) 2) Hayvan hastalıkları 3) Nüfusun çoğalması ve kaynakların hızlıca tükenm esi 4) Yeni yerler görme isteği 5) Türk cihan hakim iyeti iddiası 6) Boylar arası mücadele 7) Çin ve Moğol baskısı TÜ RK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI 1) Türk kültürü yayılm ıştır. 2) Yeni Türk devletleri kurulm uştur. 3) Dil ve din yapımızda değişiklikler meydana gelmiştir. 4) Türk tarihinin bir bütün halinde incelenm esi zorlaşm ıştır. BOYLAR İSKİTLER (SAKALAR) Bilinen ilk Türk boyudur. En önemli hükümdarı "Alp Er Tunga"dır. (Unvanı: Afrasiyap veya Büyük Savaşçı) İlk Türk kadın hüküm dar "Tom ris Hatun" bu boyun başında bulunur. Amazon adı verilen kadın savaşçılar bulunur. Balbal (m ezar taşı) dikme geleneğini başlatm ışlardır. Atı evcilleştirm işler bunu dünya tarihinde bir savaş aracı olarak kullanm ışlardır. Maden işletm eciliğinde ustalaştıkları için "Bozkırın kurm ayları" olarak anılırlar (KPSS) Not= Üzengiyi ilk kullananlardır. Sanat eserlerinde hayvan üslubunu kullandılar. Günümüzde Rusya Federasyonunun içinde Yakut Türkleri olarak yaşam larını sürdürürler. ASYA HUN DEVLETİ (BÜ YÜ K HUN DEVLETİ) Kurucusu "Teom an" başkenti "Ö tüken"dir. (Kutsal bölge veya Toprak Ana) M ete "Şan yü" unvanıyla tahta çıktı. M ete "Vatan Sevgisi"nden bahseden ilk Türk hüküm darıdır. (KPSS) M ete orduda onlu sistem i kullanarak Tunguzları ve Çin'i mağlup etti ancak topraklarına katm adı. ( Katmamasının nedeni: Asimile olm am ak için) N o t l: M ete'nin oğlu "Kiok"tan itibaren Çin'in yaşam tarzına karşı bir özenti başlam ıştır. N ot2: Türk tarihinin ilk yazılı antlaşm ası Hunlar ile Çinliler arasında yapılan "Kuzey Şansi" anlaşm asıdır. N ot3: Orta Asya'da tüm Türk boylarını bir bayrak altında toplayan ilk devlettir. N ot4: Batı Hun hükümdarı "Çiçi" istiklali feda etm eyi gülünç ve utanç verici bulm uştur. (KPSS) 2  KAVİM LER GÖÇÜ Batı Hun hükümdarı "Balam ir" önderliğinde Avrupa'daki kavimlerin yön değiştirmesi olayıdır. Bu olayın sonuçları şunlardır: - Roma ikiye ayrıldı. - Avrupa Hun devleti kuruldu. - Hristiyanlık yayıldı. - Kilise güçlendi skolastik düşünce ortaya çıktı. - İlk çağ kapandı orta çağ açıldı. - Feodalite rejim i ortaya çıktı. - Avrupa'nın bugünkü devletleri ortaya çıktı. AVRUPA HUN DEVLETİ Kurucusu "Balam ir"dir Avrupa'da kurulan ilk Türk devletidir. "Uldız" zamanında Anadolu'ya ilk defa ayak basılm ıştır. (KPSS) Atilla zam anında: Margos ant. Vergiye Anatolyus a n t j bağladı Atilla'nın Roma'yı alm aktan vazgeçme nedeni: 1) Papa I. Leon'un ricası. 2) Roma'nın Hristiyanlarca kutsal olması. 3) Batı Roma'nın gücünü kırdığına inanm ası. 4) Doğuda Sasani tehlikesinin bulunması Atilla'nın Unvanları: Tanrının Kamçısı (Kırbacı) Etzel r Nibelungen destanı Hun burgant mücadelesi V J Cesur kavim lerin efendisi Not: Bugün M acaristan köklerini Atilla'ya dayandırır. AVARLAR Bayan Han kurm uştur. (lakabı bayan kendisi erkektir.) 619 ve 626 yıllarında Sasaniler ile birlikte İstanbul'u iki defa kuşatm ışlardır. (İstanbul'u kuşatan ilk Türk devletidir.) Üzengi yapım ını Avrupalılara öğretm iştir. Juan Juan türkleri olarak bilinir. Frank saldırıları sonucunda yıkılm ıştır. Not: Hem Hunlar hem de Avarlar hem Orta Asya'da hem de Avrupa'da devlet kurm uşlardır. 3 PEÇENEKLER Boy halinde kalm ıştır devlet kuram am ıştır. İstanbul'u kuşatm ıştır. Bizans'ta ücretli askerlik yapm ışlardır. Malazgirt savaşı sırasında ta ra f değiştirm işlerdir. UZLAR Oğuz'un M üslüman olanına "Türk" veya "Türkm en" - Hristiyan olanına ise "Uz" denir. Bizans'ta ücretli askerlik yapm ışlardır. Malazgirt savaşı sırasında taraf değiştirm işlerdir. Günümüzde Rom anya'nın Dobruca bölgesinde "Gagauz Türkleri" olarak yaşarlar. M ACARLAR Soylarını Atilla'ya dayandırırlar. Türk tarihinde ilk defa Türkoloji enstitüsünü kurm uşlardır. 2008 yılından itibaren M acaristan'da Türk kurultayı düzenlenm ektedir. BULGARLAR Kelime anlamı karışık - karışm ak dem ektir. İstanbul'u kuşatm ışlar zamanla ikiye ayrılm ışlardır. İtil Tu n a -Almış Han zamanında M üslüman oldular. Barış Han zamanında Hristiyan -İbn-i Fablan Rihle (Yolculuk) adlı eserinde İtil uygarlı­ oldular ğından bahseder. - Han unvanını terk edip Çar unva­ -İlk Müslüman Türk devletidir. -> MEB nını aldılar. -Avrupa'nın kuzeyinde kurulm uş -> AÖF - Çar unvanını ilk kullanan ilk "Si - İlk Müslüman türk devletidir. mon" dur -İslam iyeti devletin resmi dini ->AÖL haline getiren ilk Türk devletidir. 4 SİBİRLER Kelime anlamı yoldan sapan dem ektir. Daha sonra Sibirya ismini verm işlerdir. KIPÇAKLAR (KUM AN LAR) Oğuzlar ile yaptıkları m ücadelelerde "Dede Korkut" hikayelerine. Ruslar ile yaptıkları m ücadelelerde ise "İgor" destanına konu olm uştur. Kendilerine ait "Codex Cumanius" adında sözlükleri vardır. Bizansta ücretli askerlik yapm ışlardır. Malazgirt savaşı sırasında ta ra f değiştirm işlerdir. Daha sonra Eyyubilerin ve m em lüklülerin ordusunda ücretli askerlik yapm ışlardır. "Desti Kıpçak" Orta Asya için kullanılm ış bir terim dir. HAZARLAR Museviliği kabul eden ilk ve son türk devletidir. Kürk yolunu kullanarak zenginleşm işlerdir. Türgişlerle beraber Müslüman Araplarla savaşarak Orta Asya'nın ve M averaünnehir'in İslam laşm asını bir süreliğine engellem işlerdir. Seyhun ile Ceyhun arasındaki bölgeye "M averaünnehir" denir. Türk tarihinde ilk kez ordusuna ücretli askerler alm ışlardır. M üslüm anların başlarına "Hazz" adı verilen yöneticiler atanm ıştır. Yaşadıkları dönem e "Pax Hazaria" denir. Yani hazar barışı. Günümüzde Polonya'da Karaim veya Karaçay Türkleri olarak yaşarlar. ORTA ASYA'DA KALAN DİĞER TÜ RK BOYLARI VE DEVLETLERİ KÖ KTÜRKLER Hun'lar dan sonra Orta Asya'da siyasi birliği kuran 2. Devlettir. Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. Kurucusu "İl Kağan" ünvanlı "Bum in Kağan"dır. M erkezi Ö tüken'dir. (Ötüken tarih te birkaç boya daha m erkezlik etm iştir. Ötüken =Kutsal bölge veya Toprak Ana) Devlet en parlak zamanını "M ukan Kağan" zamanında yaşadı. Köktürk - Bizans işbirliği 5 Not(şekil)= Köktürkler ipek yoluna hakim olabilm ek için Sasaniler ile anlaşıp Akhunları Bizans ile anlaşıp Sasanileri mağlup etm iştir. Not= Orta Asya'dan Bizans'a ilk elçi gönderen devlet Köktürk'lerdir. Gönderdiğimiz elçi "M aniac (m anyak)" onlardan bize gelen ise "Zem orkhas"tır. Not2= Tapo Kağan zamanında kendisinin Budizm'e girmesi sonucu halkı ile arası açılm ıştır. Not3= 50 senelik Çin esareti dönem inde önce "Kürşad" ardından "Nişufu" istiklal ayaklanması başlatm ıştır. KUTLUKLAR (II. Köktürk Devleti) Kurucusu derleyen toplayan m anasında ilteriş ünvanlı "Kutluk Kağan"dır.(KPSS) Bu devletin kuruluşunda Vezir Tonyukuk'un rolü büyüktür. Vezir Tonyukuk: Apa Tarkan ve Türklerin Bism arc'ı olarak anılır. (KPSS) Ayrıca Vezir Tonyukuk ilk Türk tarihçisi ve yazardır. "Orhun Abideleri" bu devletin zamanında yazılm ıştır. UYGURLAR Kelime manası olarak Uygur= Akraba, m üttefik, uygar(m edeni) ve Çin kaynaklarında şahin gibi dolaşan hücum eden anlam ındadır. Kurucusu "Kutluk Bilge Kül Kağan"dır. "Bögü Kağan" zamanında manezyim dinine girdiler. (KPSS) Bu dinin etkisi ile; 1) Et yem ek yasaklandığı için savaşçılık duyguları gerilem iştir. 2) Başkent Ötüken'den Karabalgasun'a taşınm ıştır. 3) Sulaman kanalları açtılar tarım yaptılar. (Türklerin tanıdığı ilk bitki "Yonca" yetiştirdiği ilk bitki "D arı"dır. 4) Türk tarihinde ilk kez yerleşik yaşam a geçen devlet oldular. 5) Uygurlar şehirler inşa ettiler. (Uygur şehirlerine "Balıg" adı verilir.) 6) Tapınak ve Saray yaptılar yapmış oldukları bu tapınak ve sarayla ilerde Selçuklu ve Osmanlı devletinde yapılan külliyelerin kaynağını teşkil etm iştir. 7) Bu dinin etkisiyle resim sanatı gelişti. (KPSS) 8) Bu dinin etkisiyle hüküm darlarına "Aytengri" ve "Kün" unvanları verilm iştir. 9) Çin'den harf hareketli matbaa getirilm iştir. İlk defa Türk tarihinde kütüphane kuruldu. 10) Türk tarihinde ilk kez örgün eğitim kurumunu oluşturdular. 11) Türk tarihinde ilk kez vakıf teşkilatı oluşturdular. Not= Türk tarihinde ilk eğitim faaliyetlerine Asya Hun'larında rastlanır. 12) Türk tarihinde orta oyununu bularak Türk tiyatrosunun tem elini atm ışlardır. 13) Pandomim, şam ve operayı buldular. 14) Uygarlar dünya tarihinde en çok Moğolları etkilediler. Moğollar Uygurlara "Benim Hocam" diye hitap etti. 15) Türk tarihinde ilk kez kağıt para "Çav" kullandılar. 6  16) Çin kaynaklarında Uygur tuzu veya Tatar tuzu olarak bilinen ve Çin'e ihraç edilen madenin ismi "N isa'dır." 17) Faiz'le borç para vererek Türk tarihinde bankacılığın tem elini attılar. 18) Töreleri yazılı hale getirdiler. Not= Uygurlarda duvar resmi (firesko) ve ilk defa m inyatür sanatı gelişm iştir. 19) Uygurların yapm ış oldukları sanat eserleri Talas savaşı sonucu batıya taşınm ıştır. KIRGIZLAR Dünyanın en uzun destanı olan "M anas" ın sahipleridir. Ölülerini yakan kavim dir. Dünya tarihinde uluslararası yarışm a düzenleyen ilk devlettir. Kırgız adına ilk defa Orhun Abidelerinde rastlanm ıştır. Cengiz Han'a itaat eden ilk Türk devletidir. KARLUKLAR İslam iyeti kabul eden ilk Türk boyudur. Cengiz Han'a itaat eden ilk Türk boyudur. Karahanlılar devletinin kuruluşunda etkili olm uşlardır. Talas savaşı sırasında Abbasileri desteklem işlerdir. AKHUNLAR Afganistan'a bir süreliğine hakim olm uştur. Köktürk - Sasani işbirliği sonucu yıkıldılar. Bu devletin diğer adı "Eftalit"tir. OĞUZLAR Oğuz kalabalık dem ektir. Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı devletini kuran boydur. TABGAÇLAR Not= Tabgaçlar önemli geçmiş senelerde çıkm am ış bu sene çıkma ihtimali var. Kuzey Çin'e 200 yıl egemen olan Türk devletidir. TÜRGİŞLER Kendi adına para bastıran ilk Türk Hükümdarı "Boga Tarkan"dır.(KPSS) BAŞKIRTLAR 1730-36 yıllarında Rusya'ya başkaldırm ışlardır. Günümüzde Rusya Federasyonunun içinde "Başkurdistan" devleti olarak yaşarlar. Not= Bu boylardan hariç "Kim ekler" adında da bir Türk boyu vardır. Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi 7  İSLAM İYET ÖNCESİ KÜLTÜR VE M EDEN İYET - DEVLET YÖNETİM İ a) Hüküm dar G ö revleri: Kurultaya başkanlık etm ek. Ordunun başında sefere çıkmak. Törelerin değişmesi için kurultaya teklifte bulunmak. Adaleti ve eşitliği sağlamak Açı doyurm ak çıplağı giydirmek. SEM BOLLERİ UNVANLARI Otağ (Çadır) Nevbet (Davul) Han Tuğ (Sancak) Hakan Tac Yabgu Taht (Örgin) İlteber Katuz (Sarguç)(Hayvan tüyü) İlteriş (Kutluk Kağan) Yay İl Kağan (B Kağan) Kama İdikut Kemer (Kur) Tanhu Kamçı (Berge) Şanyü (M ete Kağan) Tay (Ziyafet) Erkin Ordu İlig Kılıç b) Gök Tanrının H üküm darı Donattığı Y e tkile r KUT KÜÇ (GÜÇ) ÜLÜŞ (Siyasi) (Askeri) (Ekonomik) Kut= Devleti yönetm e yetkisinin Göktanrı tarafından bir hükümdara ve onun ailesine verildiğine inanılan anlayıştır. Yani ülke hüküm darın ve ailesinin ortak malıdır. V eraset anlayışı düzensizdir. Kimin tahta geçeceği belli değildir. Buda taht kavgalarına sebep devletlerin kısa sürede yıkılm alarına yol açm ıştır. 8  c) D evlet G ö revlileri ve Kavram lar Ayuki= Hükümdar Yarguci= Yargıç, hakim Apa= Sivil yönetici (Apa Tarkan, Vezir Tonyukuk) Tigin= Kağan'ın oğlu Ağılığ= Hazineden sorumlu İnanç(İnal/Ataman)= Kağan'ın eğitmeni Ayguci= Vezir Şad= Hanedan üyesi komutanı (Tigin'in unvan Tudun= Vergi memuru almış hali) Tutuk= Askeri vali Otacı(Emçi)= Doktor, hekim Böri= Köktürklerdeki Kağan m uhafız alayı Buyruk= Bakan Tarkan= Hun komutanı Yarlığı= Kağan'ın emri Sübaşı= Oğuzlardaki ordu komutanı Tamgacı(Bitikçi)= Yazıcı d) İkili Te şkilat - Devletin sağ-sol, kuzey-güney veya doğu-batı şeklinde ikiye ayrılarak yönetilm esidir. - Devletin merkezi doğudur. Hakan doğuda oturur. - Batıda ise Hakan'ın kardeşi "Yabgu" ünvanıyla oturur. Batı iç işlerinde serbest dış işlerinde doğuya bağlıdır. Bu tü r yönetim anlayışlarına "federatif devlet anlayışı" denir. Bu uygulama Türk devletlerinin yıkılışını kolaylaştırm ıştır. İlk olarak Asya Hunlarında uygulanm ıştır. Eğer seçeneklerde Asya Hunları yoksa Köktürkler alınacak. e) Ku ru ltay (Toy/Kengeş) Ö zellikleri: 1) Tüm devlet ve toplum sal sorunlar görüşülür. (Dini konularda dahil) 2) Her zaman ve her an toplanabilir. 3) Hakanın isteği ile töreleri değiştirir. 4) Töreye uymayan Hakan'ı görevden alır yeni Hakan seçer. 5) Bazen karar bazen danışma organıdır. 6) Tüm üyelerine "Toygun" denir. Bu üyeler şunlardır: Hakan, Hatun, Boy Beyleri, İleri Gelenler, Kom utanlar ve Hanedan üyeleri. Türk Devletlerindeki Diğer M eclisler Avrupa Hunları Seçkinler Meclisi Tuna Bulgarları M illet Meclisi Peçenekler Komenton Hazarlar İhtiyarlar Meclisi Tabgaçlar Nazırlar Meclisi 9  - HUKUK - Sözlü hukuk kurallarına töre denir. (Töreleri yazılı hale getiren uygurlardır) - Tö reler Hakan'ın isteği kurultayın kararıyla değişebilir. - Törelerin ilk 4 maddesi değişmez. 1) Körilik (Adalet) -> Bu 2015'te çıktı 2) Uzluk (İyilik/Yararlılık) 3) Tüzlük (Eşitlik) _J Bu ikisi önemli çıkabilir. 4) İnsanlık - Tüz : Toplum ile devletin birbirlerinin görev ve sorum luluklarını karşılıklı bildiren yazısız sözleşm eye denir. Not: İslam öncesinde idam vardır. Hapis cezaları kısadır. M ahkem e başkanına yarguci denir. - SOSYAL HAYAT - Monogami tipi evlilikler görülür. - Anneye "Ög" Babaya "Kang" denir. - Halkın kaldığı çadırlara yurt denir. - Düğünlere "törün" denir. - İçkiye "kım ız" denir. - Halk eğlencelerine "şölen" denir. - Toplum un tem el taşı ailedir. Türkiye Cum huriyeti İslam Öncesi Devlet İl 1 M illet *Bodun KESİN KPSS | | İYİ BİL HER Soy (Boy) Boy (Bad) ~ SENE SORULDU 1 Sülale Urug 1 I Aile I Oğuş Göçebe Yaşam ın Sonuçları: Savaşçılık ve bağımsızlık duyguları gelişir. Çadırcılık ve dokum acılık gelişir. Yazı geç kullanılır. Kölecilik - sınıf farklılıkları bulunmaz. Hapis cezaları kısa olur. Yapılan sanat eserleri taşınabilir malzemeden yapılır. M im ari ve şehircilik bulunmaz. 10  - ORDU - Ücretsizdir. (H azarlar hariç) - Savaş zamanı herkes askerdir. - Türkler dünyayı en çok askerlik alanında etkilem iştir. Dünyaya etkilerim iz şunlardır: 1) Onlu sistem i bulmamız. Onbin kişilik gruba tüm en denir. Görevlisi ise tüm enbaşıdır. 2) Et konservesi yapm ayı öğretmemiz. 3) Üzengi yapım ını öğretmemiz. 4) Ceket pantolon ve çizmeyi bulmamız. 5) Savaş taktiklerini öğretmemiz. (Hilal, Turan, Sahte Ricat, Pusu ve Kurt Kapanı) Not: İslam öncesinde düşmanın durum unun öğrenilmesi amacıyla gönderilen keşif birine "Yelm e" denir. Yelm enin Osmanlıdaki karşılığı ise " Akıncı" dır. (KPSS Çıkar) 5) BİLİM VE SANAT Takvim M atem atik Astronomi Kullandığımız takvim ler 1) 12 Hayvanlı Takvim Güneş Yılı 2) Hicri Takvim Ay Yılı 3) Celali Takvim Güneş Yılı 4) Rum i Takvim Güneş Yılı 5) Miladi (Gregoryan) Takvim Güneş Yılı M inyatür Resim Fresko YOK Heykelcilik HAT Halıcılık (Pazırık Halısı) (Belli değil) TEZHİP M adencilik (Esik Kurganı) (Altın Elbiseli Adam - Hunlar) VİTRAY Çinicilik Ahşap işlemeciliği, oymacılığı, kakmacılığı Dokumacılık Çadırcılık 11  6) MÜZİK VE SPOR Ir / Küg = Melodi / Beste Kopuz = Saz Çevgen = Saz Seğirtme = Yaya Yarışı (KPSS) Kureş = Güreş Tepük = Futbol Cirit Gökbörü Oyun Kızbörü Çevgan Okçuluk Not: Okçuluk ile uğraşanlara "Kem ankeş" adı verilir Not: Osmanlıdaki hünerli at binicilerine "Cündi" denir. 7) DİN V E İNANIŞ D inler İnanışlar Kavram lar Gök Tanrı Atalar Kültü -> M ezar ziyareti Kült -> İnanç Şamanizm Doğalar Kültü -> Taş İnancı Yuğ -> Cenaze töreni Budizm Yer - Gök - Su İnancı Kurgan -> Mezar M aniehizm Totemizm (Ongunluk Tamu -> Cehennem Hristiyanlık 3 semai Uçmağ -> Cennet M usevilik dine giren Balbal (Bengütaş) -> M ezar taşı İslam iyet Türklerdir Eşük -> Kefen Kam (Baksı) -> Din adam ı(Gök Tanrı) Şaman -> Din adamı (Şamanizm) Umay -> Tanrıça, m elek ruh V Yuğ = Ölümden sonra yaşam yoktur. (Testte çözerken şifre olması am acıyla) Kurgan, Tam u, Uçmağ, Balbal = Bu dördü ise ölümden sonra yaşamı belirtir. Not: İslam iyete geçtikleri halde "Balbal" ı devam ettiren -> Akkoyunlular ve Karakoyunlular Not: "Kurgan" Anadolu ve Orta Asya'da "Tüm ülüs" adını alır. 12  8) EKONOMİ Türk tarihinde ilk parayı bastıran belli değil. Türk tarihinde kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarı "Baga Tarkan" dır. Parayı ticarette bir değişim aracı olarak kullanan ilk devlet "Köktürkler" dir. (KPSS) P ara la r Cinsi Yarm ak Madeni Kamdu Bez Kuanpoyu Bez Böz Bez Çav Kağıt Not: Çav "Uygurlar" tarafından kullanılm ıştır. 9) YAZI VE EDEBİYAT Alfabeler Orhun Bize ait olan Kiril Uygur J milli alfabeler Fars Çin Arap Sağd Latin EDEBİYAT T ---------------------------- * YAZILI SÖZLÜ 1. Yenisey Kitabeleri= Türk tarihinin bilinen en Sav: Atasözü eski kitabesidir. (Okunam am aktadır) Kırgızlara aittir. Sagu: Ağıt 2. Bugut Yazıtları= Köktürklere ait en eski kitabe­ Koşuk: Şiir veya Şarkı dir. (Okunam am aktadır.) Hikaye: Dede Korkut 3. Orhun Abideleri= Kutluklar zamanında yazılm ıştır. Destanlar Alp Er Tunga / Şu İSKİTLER M oğolistan'da bulunur. Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı eseridir. Bir tarafı Türkçe bir tarafı Çincedir. Oğuz Kağan( M etehan'ı ASYA HUNLARI anlatır ) Halkın hüküm dara, hükümdarında halka karşı görev­ Atilla / Sihirli Geyik AVRUPA HUNLARI leri anlatılm ıştır. Çin entrikalarına karşı alınabilecek Ergenekon / Bozkurt KÖKTÜRKLER önlem ler yazılm ıştır. Türü siyasetnam e'dir. Çözen Türeyiş / Göç UYGURLAR adam Danimarkalı "W illiam Tham son" dur. "Runik" Manas KIRGIZLAR yazı çeşidiyle yazılm ıştır. İlk çözülen kelime "Tengri"dir. Şan Kızı BULGARLAR (KPSS) Vezir Tonyukuk , Kültigin ve Bilge Kapan adına di­ kilm iştir. Yaradılış ALTAY TÜRKLERİ 13  Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi Türk tarihinin ilk yazarı ve tarihçisi Vezir Tonyukuk'tur. Diğer 2 yazıtı "Yolluk Tigin" yazm ıştır. 4. Karabalgasun Yazıtları 5. Moyen - Çur Yazıtları \ 6. Sine Uşu Yazıtları UYGURLAR 7. Terhin veya (Taryat) Yazıtları / ÜNİTE 2 İLK M ÜSLÜM AN TÜ RK DEVLETLERİ Talas Savaşı (A tlık Savaşı) - Çinliler ile Abbasilerin Orta Asya'ya egemen olm ak için yaptıkları bu savaşta Karluklar, Abbasileri destekledi. - Savaş sonunda Karluklar topluca islam iyete girdi. - Savaş sonunda kağıt ilk defa Çin dışında "Sem erkand" ta üretilm iştir. - Sem erkand ilerde "Şehirlerin Şahı" ünvanını alacaktır. - Ayrıca "Kaşgar" kentide "Işıldayan İnci" ünvanını alm ıştır. - Bu savaş Türk - İslam tarihinin başlangıcı sayılm ıştır. - Ayrıca Uygurlara ait olan sanat eserleri batıya taşınm ıştır. ORTA ASYADA KURULAN İLK M ÜSLÜM AN TÜ RK DEVLETLERİ 1) Karah anlılar (2016 m üfredat değişikliği ile = AFRASİYAP OĞULLARI) (KPSS ) - Orta Asya'da kurulm uş ilk M üslüman Türk devletidir. - Kurucusu "Bilge Kül Kadirhan" dır. - Yönetici Türk, halkı Tü rk'tür. (Karluk, Yağma, Çiğil, Tuhsi) - Resmi dilleri Türkçe'dir. (Bu iki durum ulusçu karakterde olduklarını gösterir.) - "Satuk Buğra Han" zamanında İslamiyeti kabul ettiler. (ismini Abdülkerim olarak değiştirdi) - İslam iyeti devletin resmi dini haline getiren ilk "Büyük Türk devletidir." Not: Karahanlıların Şifresi: Orta Asya ve Büyük - Bim arhane adı verilen hastaneler inşa ettiler. - İlk Türk İslam m edresesini kurdular.(Sem erkand m edresesi / Tamgaç Buğrahan zamanında açıldı) - Dünya tarihinde ilk burslu öğrencilik sistem ini başlattılar. - İlk Türk - İslam edebi eserlerini yazdılar. - Ribat adı verilen kervansaraylar inşa ettiler. Ribat'ın Kervansaraydan farkı. -Güvenlik -Din yaym a merkezi -Yol güvenliği -Gazilerin sığınak merkezi 14  - Gulam sistem ini ilk defa kullanm ışlardır. - Gulam= Kelime manası esir edilm iş köle dem ektir. Savaşlarda toplanan esirlerden askere uygunluk taşıyanları önce gulam hanelerde daha sonra ise askere alındığı sistem dir. Bu sistem in Osmanlı Devleti'ndeki karşılığı "Pençik"tir. 2) Gazneliler - Afganistan'ın Gazne kentinde kurulm uştur. Kurulduğu yerin adını alm ıştır. - Kurucusu dünya tarihinde ilk defa padişah unvanını kullanan "Alp Tigin"dir. - En önem li hükümdarı "Gazneli M ahm ut"tur. - M ahm ut Abbasileri, Şii Büveyh oğulları baskısından kurtardığı için kendisine halife tarafından Zamanın Yeganesi 2016 Alem in Aslanı Meb Sultan (Dünya tarihinde ilk defa kullanan liderdir). Unvanları verilm iştir. Ayrıca M ahm ut(17) ve oğlu M esut (11) zam anlarında Hindistan'a toplam da 28 sefer yapılm ıştır. Afganistan, Pakistan ve Bangladeş devletleri m üslüm anlaşm ıştır. Seferler sonucunda Hindistan'daki kast sistem i zayıflam ıştır. Ayrıca ordu ve toplum çok uluslu hale gelm iştir. Buda yıkılışına zemin hazırlam ıştır. Not: M ahm ut'un yapm ış olduğu 17 seferin ilk 4'üne M ahm ut'un sarayım ın en değerli hazinesi dediği "Biruni"de katılm ıştır. Gazneliler Selçuklular ile yaptığı 1035 Nesar 1038 Sarash ve 1040 Dandanakan savaşlarını Selçukluya kaybederek yıkılış sürecine girm iştir. Gaznelileri "G urlu"lar (Afganlar) yıkm ıştır. 15  3) Büyük Selçuklu Devleti (1040 - 1157) - Dandanakan savaşı sonunda İran'da kuruldu. - Resmi dilleri Farsça'dır. - Devlet ismini Selçuk Bey'den alır ancak kurucusu Tuğrul Bey'dir. - Ayrıca Selçukluların Atası "Dem iryaylı" lakaplı"Dukak Bey"dir. BSD kazandı Hareketleri 1048 yılında Bizans ile yapılan Pasinler Savaşı kazanıldı.( Gürcü kralı "lipalit" esir alındı). Daha sonra kendisi Bizans ile yapılan bir anlaşma sonucu serbest bırakıldı. 1055'te ise Tuğrul Bey Bağdat seferini yaparak Şii Büveyhoğullarına tam am en son verdi. Böylece İslamın koruyuculuğu tam am en Türklere geçti. Sefer sonunda halife Tuğrul Beye "Doğunun ve Batının hüküm darı" unvanını verdi. 1058 yılında yapılan bir törenle halife tacını Tuğrul Bey'e devretm iştir. Not: Tuğrul Bey ünlü İslam alimi İmam-ı Azam Ebu Hanifi'nin mezarını ziyaret edip üzerine Türbe yaptırm ıştır. - 1064'te Sultan Alparslan Ani(Kars) şehrini feth etti. Bunun üzerine halife kendisine "Ebul Feth (Fetihlerin babası) unvanını verdi.(KPSS) - 1071'de ise Alparslan M alazgirt'te "Romen Diyojeni" yendi. M alazgirt Savaşının Sonuçları şunlard ır: 1) Anadolu'nun kapısı Türklere açıldı. 2) Anadolu'da ilk Türk - İslam devletleri kuruldu. 3) Türkiye tarihi başladı. 4) Türkleri tek başına yenem eyeceğini anlayan Bizans, Avrupa devletlerinden yardım isteyerek Haçlı seferlerine neden oldu. 5) İlk defa Bizans im paratoru M üslüman bir sultanın eline esir düştü. Not: Sultan M elik Şah Büyük Selçukluya en parlak zamanını yaşatan hükümdardır. B.S.D ' nin Yıkılm a N edenleri 1) Hasan Sabbahın başlatm ış olduğu Batınilik faaliyetleri 2) Abbasilerin gizli faaliyetleri 3) Tahta kavgaları 4) M elik ve Atabayların bağımsızlık çalışmaları 5) Oğuzların devlete küsmesi. 6) Yıkılm asının en önemli nedeni = 1141 Karahitaylarda yapılan "Katvan" savaşının kaybedilmesi. 16  M ISIR'D A KURULAN İLK TÜ RK - İSLAM DEVLETLERİ 1) TOLUNOĞULLARI Mısırda kurulan ilk Türk - İslam devletidir. Abbasilerin bir valisi olan "Tolunoğlu Ahm et" tarafından kurulm uştur. Not: (KPSS)= Abbasilerin zayıflam asıyla ortaya çıkan küçük şehir devletlerine "Tevaif - i M ülük" denir. Tolunoğulları bir Tevaif - i Mülük devletidir. - Tolun: dolunay dem ektir. - M aristan adında hastaneler inşa etm işlerdir. (KPSS) Not: M aristan derse Tolunoğulları Bim aristan derse Karahanlılar yap - Bu devlete Abbasiler son verm iştir. 2) IHŞİDLER (AKŞİTLER) - Ihşid = Kelime manası prens dem ektir. - Kurucusu Muhammed Bin Togaç'tır. (Ferganalı M uham m ed). - Hicaz bölgesine egemen olan İlk Türk - İslam devletidir. - Hicaz orta dem ektir. 4 Şehir Mekke M edine Tayif Hayber - Halife, Muhammed Bin Togaç'a nur yüzlü, güneş gibi parlak anlamında "Akşit" unvanını verm iştir. Not: Fatim iler Şii karakterli bir Arap devletidir. Bir Türk - İslam devleti değildir. Dünyaca ünlü "El Ezher" üniversitesini inşa etm işlerdir. Yapmış oldukları kütüphaneler batılılar tarafından bir dünya harikası (KPSS) olarak nitelendirilm iştir. Fatim ileri haçlılar yıkm ıştır. 3) EYYU BİLER 1187 yılında Haçlılar ile yapılan Hıttin (KPSS) savaşını kazanarak Kudüs'ü haçlılardan geri alm ıştır. Dünyaca ünlü Musevi hekim ve filozof "İbn - i M eymun" bu devlette yaşam ıştır. Ayrıca Avrupalı şövalyeler arma sistem lerini Eyyubileri örnek alarak oluşturm uştur. Arm a bilimine = Herallik adı verilir. 4) M EM LÜ KLER - Resmi dilleri Arapçadır. - V eraset sistem i tek değişik olan Türk devletidir. [Em irler (kom utanlarda) tahta çıkabilir.) - Moğolları dünya tarihinde yenen ilk devlettir.(1260 Ayn Calud ve 1277 Elbistan savaşları) - Memlüğün kelim e manası kölemen dem ektir. - M em lüklerin diğer adı "Devlet - i Türkiye" dir. - 1258'de İlhanlılar Abbasilere son verince "Küçük Abdurrahm an" bakıcısı tarafından M em lüklere kaçırılm ıştır. Böylece halifelik M em lüklere geçmiştir. - 1517'de Yavuz Sultan Selim "Ridaniye Savaşı"yla M em lüklere son verm iştir. - M em lüklerden günümüze kadar kalan en önemli eserler; Kayıtbay Camii, Kavalun Camii, Sultan Baybars Camii 17  ORTA ÇAĞ VE YENİ ÇAĞDA KURULAN DİĞER TÜ R K DEVLETLERİ 1) AKKOYUNLULAR - Şii karakterli bir tü rk devletidir. - Kur'an'ı Kerim'i Türkçeye çevirm işlerdir. - Dede Korkut hikayelerini yazılı hale getirm işlerdir. - En önem li hükümdarı "Uzun Hasan" dır. (KPSS) NOT: Avrupa saraylarında Uzun Hasan'ı Fatih'ten ayırm ak için kendisine "Küçük Türk" denilm iştir. "Büyük Türk" ise Fatih'tir. (KPSS) - 1402 Ankara savaşından sonra Osmanlının siyasi rakibi olm uşlardır. - 1473 Otlukbeli savaşı öncesi Akkoyunlu elçisi "Ali Kuşçu" Fatih'e gönderilm iştir. Kendisi Fatih'in davetiyle öm rünün son 2 senesini Osmanlı Devleti'nde geçirm iştir. (Kendisi Rasathane kurm am ıştır.) - 1473 Otlukbeli savaşıyla yıkılm a sürecine girm işlerdir. - Ali Kuşçu'dan hariç "Celalettin Devvani ve İsa Savcı" (bunlar m atem atikçidir) gibi bilginler yetiştirm işlerdir. 2) TİM U R İM PARATORLUĞU - Kendisi Türk yönettiği ırk Moğol'dur. - Lakabı "Lenk" tir. (Aksak dem ektir.) - Türk tarihine iki defa zarar verm iştir. 1) Altın Orda Devletini parçalayarak Rusya'nın güçlenmesini sağlam ıştır. 2) Osmanlı Devleti'ni Ankara savaşında mağlup ederek Fetret dönem ine sokmuştur. - Tim ur zamanında yetişen Bilim insanları şunlardır; 1) Uluğ Bey 3) Hüseyin Baykara 2) Ali Kuşçu 4) Ali Şir Nevai 3) BABÜ R İM PARATORLUĞU (1526 - 1858) - Yeni Çağ'da kurulup Yakın Çağ'da yıkılan tek Türk - İslam devletidir. - Kurucusu Babür Şah hayatını "Vekayi" (Babürnam e) adlı eserinde toplam ıştır. - Şah Cihan eşi M ümtaz Sultan için (Ercüm ent Nurbanu Sultan sonradan da Begüm oldu) Hindistan'ın Agra kentinde bir anıt mezarı olan "Tac M ahal" i yaptırdı. - Babürlere İngilizler son verdi. 4) HARZEM ŞAHLAR - Kurulduğu bölgenin ismini aldı. - Kendini Büyük Selçuklu devletinin varisçisi olarak görmüştür. - Tarihte "O trar Faciası" nı yaşam ıştır. (KPSS) - 1230 yılında Anadolu Selçuklular ile yaptığı Yassı Çimen Savaşı'nı kaybettiler. - İlhanlılar son verm iştir. 18  5) CENGİZ İM PARATORLUĞU - Cengiz Han Türk töresinden ilham alarak "Yasanam e - i Büzürg" ü oluşturdu. (Cengiz yasaları) - Ölmeden önce Türk töresi gereği devleti oğulları ve torunları arasında paylaştırdı. 1 i i i İlhanlılar Çağatay Altın Orda Kubilay (İRAN) (Azerbaycan) (Karadenizin Kuzeyi) (ÇİN) KPSS: 1258'de (Asimile oldu) Abbasilere son verdi (M arko Polo ziyaret etti) 6) KARAKOYUNLULAR - Akkoyunlular son verm iştir. 7) SAFEVİ DEVLETİ - Şah İsmail tarafından İran'da kurulan Şii karakterli bir Türk devletidir. - 1514 Çaldıran savaşıyla Yavuz'a yenilip tarih sahnesinden silinm işlerdir. İLK M ÜSLÜM AN TÜ RK DEVLETLERİ KÜLTÜR VE M EDENİYETİ 1) DEVLET YÖNETİM İ A) Hüküm dar İslam öncesinde Kut anlayışı, ikili teşkilat ve hükümdarların kullandıkları Han ve Hakan gibi unvanların kullanılm ası Türk kültürünün devamlılığını gösterir. SEMBOLLERİ UNVANLARI Yay Örgin Han Kılıç Otağ Hakan Tuğ Kotuz Erkin Nevbet İlig Hutbe Bey KPSS Tıraz (Elbise) Sultan Hilat (Hediye) Padişah İslam iyet Berat (Atama Onayı) Sultan - ı Azam Sonrası Asa (Baston) Şah Çet (Ayetli Şemsiye) Melik Sikke (Para) Not: Ok ( ok yok sorularda düşme) Not: Kağan (yok sorularda dikkat) Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi 19  B) DEVLET GÖREVLİLERİ Amid => Sivil Yönetici (KPSS) Amil => Selçuklularda vergi toplayan kişidir. Şıhne => Askeri vali M uhtesip => Belediye başkanı (Çarşı ve pazarı denetler) (Osmanlıdaki karşılığı "Şehrem ini) Yuğruş => Vezir M elik => Hükümdarın Oğlu Atabey => M elik Eğitmeni (Osmanlıdaki karşılığı "Lala") (KPSS) Hacip => Hükümdar ve vezirden sonra gelen en yetkili devlet adamıdır; Hükümdar ile hüküm et, hükümdar ile halk arasındaki ilişkileri düzenler. Elçileri kabul eder protokolü düzenler. Uygun gördüklerini Divan - ı M ezalim 'e çıkarır. Haciplerin sayısı 1'den fazladır. (Tek bir kişiye hacip denmez) Bunların arasındaki en bilgiliye "HasHacip" - "Hacib - ül Hüccap" - " Ulu Hacip" Ve Gazneliler'de ise "Hacib - i Büzürg" denir. C) SARAY GÖREVLİLERİ N O T : ________ dar (-cı, -c,) dar sonda olursa cı ci anlamı katar. dar_______ (kurum görevlisi) dar başta olursa kurum görevlisini belirtir. ________ i ___________ortada i olursa sondan oku (Aşk - ı memnu => Yasak aşk gibi) Candar (Cancı) = Hükümdarı korur. Alem dar (Alemci)= Hükümdarın bayrağını taşır. Şarapdar = Hükümdarın içecekleri ile ilgilenir. Silahdar = Hükümdarın silahları ile ilgilenir. (KPSS) Cam edar = Hükümdarın kıyafetleri ile ilgilenir. Taştdar (Abdar) = Hükümdarın tem izlik işlerine bakar. Çaşnigir = Hükümdarın yiyecekleri ile ilgilenir. Hasdar = Hükümdarın sofrasını düzenler. (KPSS) Em ir - i Ahur = Hükümdarın atları ile uğraşır Em ir - i Şikar = Hükümdarın av partilerini tertip eder. 20  D) DİVAN - I SALTANAT Selçuklularda devlet m eselelerinin tartışılıp karara bağlandığı yere denir. Bu divana bağlı alt divanlar şunlardır; Adı Özelliği G örevlisi Divan - ı İstifa Ekonomik işlerle uğraşır M üstevfi KPSS Ceysül Arz Askeri işlerle uğraşır Emir - i Arz (Divan - ı Arz) Divan - ı Tuğra Yazışma işleri ile uğraşır Tuğra - i (Divan - ı İnşa ) Dıvanı İşraf Ülkeyi denetler M üşrif - i M emalik Niyabeti Saltanat Hükümdar yokken toplanır Naib KPSS -Devlet m em urları hakkındaki şikayetleri inceler -Siyasi davalara bakar (Vatana DİVAN - I ihanet gibi) SULTAN MEZAZLİM -M uhtesib'in yerine getiremediği kararları uygular -Katipleri aracılığıyla vakıfları denetler 2) HUKUK İlk Müslüman Türk devletlerinde hukukun oluşmasında ; 1) Göktürk - Uygur - Akhun - Sasani gelenekleri 2) İslamın getirdiği esaslar 3) Oğuzların kabilecilik anlayışları etkili olm uştur. ______ M ahkem eler_____ Şer-i Örfi -Evlenme - Sosyal Güvenlik konularına bakar. -Boşanma -Emir - i DAD (Kadı) -M iras -Emir - i DAD (Başkadı) -Zina -Hırsızlık -Mürted Olma (Dinden dönme) NOT: Askeri davalara ise Kadıleşker Kadı (Hakim) -Savaştan kaçma (Kadıasker) bakar. Kadı ül Kudat (Başkadı) -Ticaret 21  3) SOSYAL HAYAT İm arathane = Aşevi Debbahhane = Deri işlenen yer Tabhane = M isafirhane Kapan = Tek bir cins malın satıldığı yerlerdir. Bedesten = Her türlü ticari malın alınıp satıldığı kapalı çarşıdır. Sebil = Çeşme Arasta = Çarşı Bargah = Saray Tutm aç = Türklerin milli yemeği Tekke = Şehirlerdeki din öğretilen kurum lardır. Zaviye = Tekkenin küçüğüdür. Kümbet = Siyasiler, eşleri ve kom utanların yaptıkları anıt mezar. Türbe = Dini şahsiyetlerin yattığı m ezarlar Külliye = Cami yanlarına yapılan toplu yapılardır. Darülafiye = Darüşsıhha = Darüşşifa = HASTANE M aristan = Bim aristan = 4) TO PRAK YÖ N ETİM İ MİRİ MÜLK İkta Sisteminin Faydaları -Has= Geliri hükümdarlara X 1)Toprağın boş kalması engellenm iştir. ayrılan topraklardır. Öşri HARACİ 2) Düzenli vergi toplanm ıştır. -Vakıf= Geliri kamu yararına (Müslüman) (Gayrimüslim) 3)M em urun maaşı ödenm iştir. ayrılan topraklardır. 4) M asrafsız ordu kurulm uştur. İkta= Geliri devlet memurla­ 5) Bölge daha güvenli hale gelm iştir. rına ve komutanlara ayrılan Savaş zamanı askere cebelü topraklardır. Barış zamanı askere sipahi denir 22  5) ORDU i I i i i Gulam lar M elik ve Atabeylerin Yardımcı Eyalet Askerleri Bağlı Beylik ve Devletlerin Ordusu -► Osmanlıdaki Karşılığı (Kapıkulu) Saray Ordunun vurucu kısmıdır. -Hükümdarı ve sarayı korur. Sadece türklerden oluşur. -Başkentte bulunur. İkta gelirleri ile geçinir. -3 Ayda bir maaş alır. "Biştegani" denir. -Her ırktan asker bulunabilir. 6) EĞİTİM (Kesin Soru Çıkar) İsim leri Tarihsel Önem i Devleti SEMERKANT İlk Türk - İslam M edresesi Karahanlılar YAĞIBASAN Anadolu da açılan ilk Türkistan M edresesi Danışm entliler NİŞABUR Tuğrul Bey zamanında açılan BSD'nin ilk Büyük Selçuklu m edresesidir. NİZAMİYE M EDRESELERİ -İlk olarak Sultan Alparslan zamanında Büyük Selçuklu (16 Tane) Nisabur (1064)'te açıldı. -En ünlüsü Bağdat'ta (1077) açıldı. M edreselerin açılma nedenleri şunlardır; 1) Bilim insanı yetiştirm ek 2) Devlet memuru ihtiyacını karşılam ak 3) Zararlı fikir akımlarına karşı fikir üretebilm ek. M edreselerde Okutulan Dersler; A kli Bilim ler (P o zitif Bilim ler) Nakli Bilim ler (Dini Bilim ler) - Riyaziye -> M atem atik - Megazi (Savaşlar) - Hesap -> M uhasebe - Hadis (Sözleri) - Cebr -> M atem atik - Sünnet (Davranışları) - Simya -> Kimya - Siyar (Hayatı) - Heyet -> Astronomi - Arapça - Müsellesat-> Trigonom etri - Farsça - Nücum -> Astroloji - Kelam (İslam Felsefesi) - Sosyoloji -> İbn-i Haldun (M ukaddime) - Tefsir - Kıraat - Hendese -> Geom etri - Meal - Fıkıh (İslam Hukuku) - İcma - Tecvid 23 NOT: Ünlü İslam felsefeciler şunlardır; - El Kindi => İslam felsefesinin kurucusu. - Farabi - Gazazli - Biruni - İbn - i Sina Hadis ilmiyle uğraşana "M uhaddis" denir. Ünlü M uhaddisler; - Buhari - Tırm ızi - Ebu Davud - Ebu Müslüm Tefsir işiyle uğraşana "M üfessir" denir. M edrese öğrencisine "Danışm end" denir. Öğretm enine "M üderris" denir. (T.C. de Profesöre denktir. (KPSS) Alınan diplomaya "İcazetnam e" denir. (Nereden alınırsa alınsın icazetnam edir) Esere => Telif Yazara => M üellif *KPSS Ciltleyene => M ücellit O İyi Bil Çoğaltana => M üstensih M ühür Sanatıyla => Hakkah Uğraşana denir. Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi 24  7) İlk Türk - İslam Bilim İnsanları İsim leri II. İsim leri Eserleri -Dünyanın ilk modern müzik kitabını yazmıştır. -Felsefecidir. Muallim - i Sani Kitabül Musiki -İlimleri sınıflandırm ıştır. FARABİ İhsaül Ulüm -BM fikrini bulmuştır. Al Pharibius El M edinetül Fazıla -İslam dünyasında pozitif bilimleri başlatmıştır. -Erdemli şehir eserinde devlet nasıl yönetilir bahsetmiştir. -Eserinde cennete gidilecek yoldan bahsetmiştir. (Dini ilimlerin ihyası) GAZALİ Hüccetül İslam İhyaül Ulumiddin -Nizamiye medreselerinin Bağdat'taki rektörlüğünü yapmıştır. Batınilik ile savaşmıştır. -Dünyada Newton'dan önce yer çekiminin varlığını söylemiştir. *KPSS* BİRUNİ El Üstad Asrül Bakiye -Dünyanın çapını hesaplamıştır. -Jeodazi (yeryüzü inceleme) ilmini bulmuştur. *KPSS* - " İnsanın içinde bir kurt vardır. Bu kurt insanı hasta eder. Bu kurdu ne yazık ki günümüzde görmek imkansızdır." Diyerek mikrobun varlığını ortaya İBNİ SİNA Avicenna Kitabüş Şifa koymuştur. El Kanun- u Fit Tıp - Eseri "El Kanun" Avrupa'da yy. ca ders kitabı olarak okutulmuştur. - "Kasri meyili" bulmuştur. -İbni Sina'dan sonra Avrupa'da en çok tanınan hekimimizdir. ZEKERİYA Rzahes El Havi - Çiçek ve kızamık hastalığı arasındaki farkı ortaya koyan ERRAZİ Ansiklopedisi ilk bilim insanıdır. -Modern dünyanın kurucusudur. -Atomun parçalanbileceğini ilk öne süren bilim insanıdır. CABİR İBNİ Geber Kitabül Kimya * KPSS* HAYVAN -Alaşımlardan yapay altın elde etm iştir. -İlk defa hassas terazi kullanılmıştır. 2016 M EB* -Küçük kan dolaşımını Galen'e göre doğru açıklayan ilk bilim insanıdır. *KPSS İBNİ NEFS -Fotoğraf makinasının mucididir. -Karanlık odayı bulmuştur. 2016 M EB* -Günümüzde fiziğin ışık bilimi sahasında (optik) kanun ne Kitabül M enazir kabul ediliyorsa ilk ortaya koyan bilim insanıdır. İBNİ HEYSEM - Tüm zamanların en iyi optikçisidir. -Robotik ve sibernetik biliminin kurucusudur. -Artuklular zamanında yaşam ıştır. CEZERİ İbnül İzz Kitabül Hiyel -Leonardo da vinci Cezeriyi kendine örnek almıştır. (Benim babam demiştir.) İBNİ RÜŞT Avereos -Aristoyu Avrupalılara tanıtm ıştır. -Her zaman aklı ön planda tutm uştur. HAREZMİ Algorisma Hisabül Cebr vel -Cebr'in kurucusudur. -0 (sıfır) ı kullanmıştır. Ondalık sayı sistemini bulm.. Mukabele -İslam dünyasında Astronomi ile uğraşan ilk bilim insanıdır. FEZARİ - "Usturlab" adı verilen bir aletle Güneş ve Ay tutulmalarını hesap etmiştir. NOT: İnsanlık tarihinde ilk uçuş denem esini gerçekleştiren "Abdullah İbni Finnas" tır. (2015 M üfredat değişikliği) *KPSS 25  8) İLK TÜRK - İSLAM YAZILI EDEBİ ESERLERİ YAZAR ESERLERİ KİM E SUNULDUĞU YUSUF HAS KUTADGU -Mutluluk veren bilgidir. Tamgaç Bugra Han HACİP BİLİG -İlk Türk - İslam yazılı edebi eseridir. (Uluğ Kara -Türü siyasetnamedir. Buğrahan) KAŞGARLI DİVAN - I -Etnograf, haritacı ve toplum bilimcidir. El Muktedbillah M AHMUT LÜGATİT -Türkçenin daha zengin bir dil olduğunu oğlu TÜRK belirtmek için bu ansiklopedik sözlüğü yazmıştır. Ebu Kasım -Eser arapça yazılmıştır. Abdullah -Eserinde Türk dünyasına ait harita bulunur. EDİP AHM ET ATABETÜ'L -Hakikatlerin eşiği anlamına gelir. Tasavvufi bir Emir Sipahsalar YÜKNEKİ HAKAYIK eserdir. AHMED DİVAN - I -Lakabı Piri Türkistan'dır. Satuk Buğra Han YESEVİ HİKMET -İlk Türk musavvıfıdır. -Mezarını buldurup üzerine Türbe yaptıran Türk imparator Timur'dur. *KPSS UTBİ TARİH - İ Gazneliler dönemini anlatan tarihçidir. Gazneli M ahmut YEMİN *Yeni Eklendi PENDNAME *KPSS - Yaşadığı olayları çocuklarına ve SEBÜKTEGİN komutanlarına öğüt şeklinde anlattığı eseridir. FİRDEVSİ ŞEHNAME -Biyografik bir eserdir. Gazneli M ahmut -İran Turan mücadelesini anlatır. -Burada Afrasiyab olarak geçen Türk Hükümdar "Alp Er Tunga" dır. ÖMER RUBAİ -Cebr ile çalışmaları ile ünlenmiştir. Sultan M elik Şah HAYYAM -Sultan Melik Şah'a sunulan Celali takvimini hazırlayan heyetin başkanlığını yapmıştır. -Aşk,doğa,sıla,gurbet ve ahiret üzerine şiirler yazdı. V. NİZAMÜL SİYASETNAME -Gerçek adı "Ebu Ali Hasan"dır. Sulltan M elik Şah MÜLK -Lakabını halife vermiştir. -İlk Türk atabeyidir. -Devlet nasıl yönetilir onu anlatmıştır. ALİ ŞİR M UHAKEM ETÜL -Timur döneminde yaşamış Çağatay Türkçesinin NEVAİ LÜGATEYN en önemli şairidir. -Türkçe'nin Farsça ve Hintçe'den daha zengin bir dil olduğunu belirtmek amacıyla bu eseri yazmıştır. 9) M İM ARİ V E SANAT A) M im ari KARAHANLILAR -Ayşe Bibi Türbesi -Arap Ata Türbesi GAZNELİLER -Ribat - ı Mahi -Leşgeri Bazar Cami -> KPSS -Zafer Kuleleri BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ -Diyarbakır Ulu Cami Genelde eserleri; - Tedris - Nişabur - Tahran - İsfahan - Rey ve - Bağdat'ta bulunur. 26 N OT: Bu dönem de m im aride çifte dönemi başlamıştır. Ayrıca ilk defa Uygurların kullanm ış oldukları "Türk Üçgeni" kullanılmaya devam edilm iştir. Eserlerin çifte yapılm asının sebebi; - Barış zamanı M üslüm anları namaza çağırmak. - Savaş zamanı düşmana karşı gözcülük yapm aktır. - Çift devleti sembolize eder. - Çift derse SELÇUKLU Dört ve Altı derse OSMANLI DEVLETİ'dir. B) SANAT a) Hat Sanatı - Arapçayı güzel yazma sanatıdır. - Uğraşana hattat denir. - İslam ile birlikte en fazla gelişen sanat dalıdır. - İlk büyük Türk hattatı "Am asyalı Yakut" tur. *KPSS b) M in yatü r - Resmin yerini alan sanat dalıdır. - Perspektif kurallarına uyulm ayan bu sanat dalında içinde çizilen kişilerin büyüklük ve küçüklüklerinin statülerine bağlı olarak değiştiği sanat dalıdır. Bu tasvir sanatıyla uğraşana M usavvir veya Nakkaş denir. - "El Cezeri" yapm ış olduğu m ekanik tasarım ları "otom ato" adlı m inyatür eserinde toplam ıştır. c) Tezhip - Altınlam ak, yaldızlam ak anlam ına gelir. Kitap dışı ve içi süslem elerde kullanılır. - Uğraşana müzehhip denir. NOT= Bu sanat dallarından hariç "Ebru,vitral,sedef,ahşap işlem eciliği,oym acılığı,kakm acılığı,m alakari, telkari, çadırcılık, halıcılık, çinicilik, dokumacılık, maden işlemeciliği" gibi sanat dalları gelişirken resim ve heykel gerilem iştir. 27  ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1075 - 1308) - 1075'te Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik'te kuruldu. - 1092'de başlayan I. Haçı seferi sonunda merkezini İznik'ten Konya'ya taşıdı. - Zamanla DDSMA'ya son vererek Anadolu'da ilk defa Türk siyasi birliğini sağladı. - 1176 yılında ise Tarihe Kumdanlı , Yurttutan veya en bilindik adıyla M iryakefalon savaşını Bizans'a karşı kazanarak Anadoluyu kesin Türk yurdu haline getirdi. *KPSS (altı çizililer) - Sultan I. M esut'tan itibaren ise kaynaklar Anadolu'dan "Türkiye" diye bahsetm iştir. (Bizans kaynaklarında) Anadolu Selçuklularında ticareti geliştirm ek için ya p ılan lar: 1) Antalya (Alaiye), Sinop, Samsun ve Sudak alındı. 2) Dünya tarihinde ilk defa mala sigorta uygulandı. 3) Yol üzerine kervansaraylar yapıldı. 4) Güm rük vergileri düşürüldü. 5) Kıbrıs krallığı ve Venedik devletiyle ticari antlaşm alar yapıldı. NOT1: Antalya'da Hristiyanların oturdukları m ahallelere "M ina" adı verilir. *KPSS NOT2: Alaiye kenti Konya örnek alınarak imar ettirilm iştir. NOT3: Sivas Anadolu Selçuklularında ticarette bir istasyon merkezidir. NOT4: Kayseri'de uluslararası bir pazar olan "Yabanlu Pazarı" kurulm uştur. *KPSS NOT5: Anadolu'da denizciliğin öncüsü Anadolu Selçuklu Devleti'dir. 28  - 1230'da ise Harzem şah'larla yapılan Yassı Çimen savaşı kazanıldı (Elazığ) Ancak bu durumu fırsat bilen İlhanlı'lar Harzem şahlar devletine girerek bu devlete son verdi. Böyle ASD ile İlhanlılar arasındaki tampon bölge ortadan kalktı. - 1240 yılında Türk tarihinin ilk dini nitelikli toplumsal ayaklanm ası olan "Babaishak isyanı" çıkm ıştır. İsyan 2 senede zor bastırılınca bu durumdan yararlanan İlhanlı'lar Sivas yakınlarındaki Kösedağ'da ASD'yi mağlup ettiler. Bu savaşın sonuçları şunlardır: 1) Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu. 2) Anadolu da ikinci Türk devletleri kuruldu. 3) ASD İlhanlılara bağlı hale geldi. 4) Anadolu İlhanlılar tarafından tahrip edildi. ANADOLU'DA KURULAN II. TÜ RK DEVLETLERİ Denizci D evletin Adı Kurulduğu Yer Tarihsel Önem i X Osmanoğulları Söğüt M erkezi otoritesi en güçlü olan Türk - İslam devleti X Larende (Karam an) Kendini ASD varisi olarak gördü. Osmanlıyı çok Karamanoğulları Konya uğraştırdı. 1277 Karamanoğlu M ehm et Bey ** Türkçeyi resmi dil ilan etti. X Karesioğulları Balıkesir Osmanlı devletine katılan ilk devlet ** Çanakkale X Dulkadiroğulları Maraş Osmanlı devletine katılan son devlet (M araş ** Ulu Cami Dulkadiroğullarına aittir) ** X Germ iyanoğulları Kütayha Osmanlı devletine çeyiz yoluyla gelen devlet ** V Hamitoğulları Isparta/Antalya Osmanlı devletine para yoluyla katılan devlet V Aydınoğulları Aydın Türk tarihinde ilk defa Venedik'e kapitülasyon ** veren devlet **K P S S ** V Menteşeoğulları Muğla Günaybatı Anadolunun Türkleşm esinde etkili ** oldu. Rodos'u bir müddet ellerinde tuttu. V Candaroğulları Kastamonu/Sinop X Sahipataoğulları Afyon X Ramazanoğulları Adana Tarihsel Önemi Yok V Saruhanoğulları Manisa X Kadıeretna Sivas ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ KÜLTÜR VE M EDEN İYETİ (BSD İLE FARKLARI) 1) D evlet Yönetim i a) Hüküm dar Sembol Unvan Keykubat (Büyük Sultan Aynı Keyhüsrev Keykavus Key -> Sultan dem ektir. (Farsça'dan etkilendiğini gösterir.) 29  b) Divan - ı Ata - ASD'de devlet m eselelerinin görüşüp tartışıldığı yere denir. - Alt divanlar BSD ile aynıdır. Ekstra olarak. - (KPSS) İkta topraklarının dağıtımından sorumlu "Divan - ı Pervane" vardır. Buranın görevlisine ise "Pervaneci" denir. Osm anlı'daki karşılığı ise "Nişancı" dır. NOT: Ayrıca Divan - ı Berid = Posta Teşkilatı Şarta = Jandarm a Teşkilatı Meliküs Sevahil = Deniz Kuvvetleri Komutanı 2) İlim İnsanları Hz. M evlana M esnevi / Kebir Hacı Bektaşi Veli M akalat Yunus Emre Risalettini M ushiye Nasreddin Hoca Nükte ustasıdır. *KPSS Garipnam e Aşık Paşa *KPSS Anadolunun İbni Sina'sıdır Hacı Paşa Gülşehri M antıkur Tayr / Kuşların Dili Ravendi Selçuklu Tarihi (Hıyasettin Keyhüsreve sundu) Sadrettin Konevi Konya'ya isminin veren bilim insanı *KPSS Şeyh Ekber lakaplıdır. Muhiddin Arabi 3) Ekonom i ASD 'de ekonomiyi ahilik teşkilatı yönlendirm iştir. Bu teşkilat esnaf birliğidir. Ahi kelime olarak kardeş dem ektir. Bu teşkilatı kuran Dericilik işi ile uğraşan ve Bağdat'tan Kırşehir'e gelen Şeyh N asrettin'dir. Kendisi Tüm esnafın başı sayıldığı için lakabı "Ahi Evran'dır" Bu teşkilatın m erkezleri: Kırşehir Konya ve Kayseri'dir. Bu teşkilatın kuruluş yapısı felsefesi ve amacı Ahi Evran'ın yazdığı "Letaif - i Hikmet" kitabından öğrenilir. Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Doküman Arşivi https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi 30  Bu teşkilatın özellikleri şunlardır: 1) Gayrim üslim ler girem ez. (Bu durum dini bir teşkilat olduğunu da gösterir) Not: Avrupa'da ise "Gild ve Hansa" teşkilatlarına da M üslüm anlar giremez. 2) Esnaflar Fütüvetnam e'ye uym ak zorundadır. (Yalan söylem em ek, zina ve hırsızlık yapm am ak gibi) 3) M esleki eğitim verilir. (Çırak, kalfa, usta) 4) Fiyatlar belirlenir. ("N arh" kesmek veya "Narh sistem i) 5) Esnaf kazancının bir bölümünü "Orta Sandıkta" toplar. Bu toplanan paralar ile yeni dükkan açacaklara kredi verilir. Not: Ahi Evran'ın eşi Fatma Bacı'da esnaf eşlerini eğitmek yetim kız çocuklarını korum ak ve onlara m eslek kazandırm ak am acıyla "Aşına, eşine, işine" dikkat et prensibiyle "Bağcıyan - ı Rum" u kurm uştr. 4) Anadolu'da Eser Bulm a D P Jro fı / fCeJ^l^e 3. M ı ı i t \ ı * f# k ;u Ü J < Anadolu Selçuklu Devletinin İlkleri - ASD'den kalma en eski Cami "Konya Aladdin Cam i"dir. - ASD'den kalma en eski kervansaray "Alayhan"dır. *KPSS - ASD'den kalma en eski m edrese "Kayseri Koca Hasan M edresesi"dir. - ASD'den kalma en eski hastane "Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası" ve "külliyesidir. Anadolu'daki ilk hastane kabul edilir. 31  OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE M EDEN İYETİ (Ç iftli senelerde hep soru geldi) (4soru geliyor) 1) DEVLET YÖNETİM İ A) M erkez Teşkilatı a) Hüküm dar G örev ve Y etkileri - Ordunun başında sefere çıkar. - Divana başkanlık eder. (Fatih'e kadar) - Herhangi bir konu hakkında kanun çıkarır. (Kanunname) - Herhangi bir konu hakkında yazılı görüş belirtir. (Hattı Hümayun) - Herhangi bir konuda em ir verir. (Ferm an) - Herhangi bir şeyi yasaklar (içki, tütün gibi..) (Yasakname) - Herhangi bir bölgedeki haksızlığı giderir. (Adaletnam e) - Herhangi bir devlet m em urunun m allarına el koyar. (M üsadere) *KPSS* - Herhangi bir devşirm e çocuğunu öldürebilir. (Kutluk hakkı) -> kutluk olm ayabilir yanlış yazmış olabilirim. Son 2 madde padişahın yargılama yetkisinin olduğunu gösterir. - Herhangi bir kişiyi himayesi altına alır. (Am anname) - Herhangi bir devlet memurunu göreve atar, görevden alır veya aylığa bağlar. (Beratnam e) Not= Osmanlı Devletinde padişahlar cülus töreni ile tahta çıkarlar ve Eyüp Sultan türbesinde kılıç kuşanırlar. Not2= Osmanlı devleti kültür ve m edeniyetini oluştururken İlhanlılar, Selçuklular ve Gazneliler'i kendine örnek alm ıştır. Not3= Osmanlı devletinin damgaları ok ve yaydır. b) H üküm darlık Unvan ve Sem bolleri SEMBOL UNVAN Bey 73 TANE VAR Gazi Sultan AM A DİKKAT "OK" YOK Han Padişah Hüdavendigar NOT= Osmanlı devletinde ilk sultan ünvanını kullanan I. M urat değildir. 2015 M üfredat değişikliği ile "Orhan Bey" olm uştur. Ünvanı = Sultanül Guzat Bu iki not çok önem li KPSS'de çıkm a ihtim ali yüksek. H üdavendigar ünvanı ise I. M urat tarafından kullanılm ıştır. Hüdavendigar Bursa'nın eski adıdır. 32  c) Osm anlı D evletinde V erase t D eğişiklikleri Osman Bey Ülke hükümdar ve ailesinin ortak malıdır. I. M urat Ülke hükümdar ve oğullarına aittir. İLK Fatih Sultan M ehm et Ülke padişahındır. I. Ahm et Ülke en büyük (ekber) ve en akıllı (erşet) SON erkek üye tarafından yönetilir. Son Madde Önemli KPSS d )Ş e h zad e 7 yaşından 12 yaşına kadar eğitim görürler. 12 yaşında devlet tecrübesi kazanması am acıyla "Lalalar" eşliğinde: Isparta Denizli Trabzon Çankırı Çorum Sivas Antalya Şehzade Sancakları Amasya Kütahya Bolu Manisa Kefe (Kırım ) ve Rum eli'ye gönderilirler. _ Gittiklerinde "Çelebi Sultan" ünvanını alırlar. 33  e) Başken tler Söğüt Karacahisar Bilecik Kuruluş Bursa İznik Edirne İsta n b u l----- ^ Yükselm e İstanbul -> Konstantiniye İslambol Payitaht İstanbul'un Diğer Adları Dersaadet Asitane İstanbul'da Görev Yerleri ve Sorumlu Kişiler BOĞAZLAR Kaptanı Derya ADALET Taht Kadısı GÜVENLİK Yeni Çeri Ağası İMAR İŞLERİ Mimarbaşı * K P S S -> BELEDİYE İŞLERİ Şehremini GENEL Sadrazam GECELERİ GÜVENLİĞİ Asesbaşı SAĞLAYAN f) Saraylar - Osmanlı devletinin ilk sarayı Orhan Bey döneminde Bursa'da yapılan "Bey Sarayı"dır. - Osmanlı devletinin en uzun süre yönetim merkezliğini yaptığı saray ise Fatih zamanında yapılan "Topkapı Sarayı"dır. -Osmanlı devletinin ilk ısıtmalı sarayı Ağrı'nın Doğubeyazıt ilçesinde bulunan "İshak Paşa Sarayı" dır. (18.yy. da yapılan bu sarayda batı etkisi vardır.) -Tamamı Avrupa sarayları örnek alınarak yapılan mimarlığını "Serkis (Garabet) Balyan'ın yaptığı "Dolm abahçe Sarayı"dır. -Yapımına III. Selim zamanında başlanan ve ikinci Abdülham it'in yönetim merkezi olarak kullandığı saray ise "Yıldız Sarayı"dır. 2016 yılından itibaren ise C.başkanı RTE tarafından kullanılacaktır. *KPSS* -Bu saraylardan hariç Beylerbeyi ve Çırağan Sarayı'da vardır. 34  TO PKAPI SARAYI i 1 BİRUN (DIŞ) ENDERUN (İÇ) HAREM (KIZ) -Elçiler burada kabul edilir. -Kelime manası iç içeri dem ektir. -Kelime manası "haram " yasaktır. -Divan toplantıları buranın "Babüssaade -Okuldur. -Padişahın ve ailesinin özel hayatını geçirdiği Kapısı" nda yapılır. (2015 m üf. Değişikliği) KPSS-Kuran I.M urat'tır (1363 - Edirne) yer. NOT: Divan kaldırılınca devlet sorunları -Devlet memuru yetiştirir. -Okuldur. (Kızların okulu) Sadrazam Konağı veya Osmanlı Hükümeti -Devşirme çocukları alınır. -Erkek çocuk doğurana "Haseki" denir. İlk anlam ına gelen "Rab- ı Ali" de yapılm ıştır. (Türkler alınm az.) haseki "Sultan Nilüfer Hatun" dur. -Yahudiler devşirilm ez. NOT: İstanbul Haseki Eğitim ve Araştırm a Çok f -II. Mahmud önemi azalan Enderun'un yerine Hastanesini "Hürrem Sultan" yaptırm ıştır. Ö nem li devlet memuru ihtiyacını karşılam ak için kendi KPSS kurduğu " Mekteb - i M aarif - i Adliye" den kar­ şılam ıştır. NOT: İlk defa devşirm e sistem ini "Yıldırım Bayezit" kullanm ıştır. 35  g) Divanı Hüm ayun - Devlet m eselelerinin görüşüldüğü divandır. - *KPSS* Kuran Orhan Bey'dir. Kaldıran II. M ahm ut'tur. - Fatih'e kadar padişahlar, Fatih'ten sonra ise sadrazam lar başkanlık etm iştir. - En üst yargı organıdır. - Müslim - gayrimüslim fark etm eksizin davalara itirazda bulunabilir. Burada verilen karar değişmez. (Bu yönüyle Divan - ı M ezalim 'e benzer) - Alınan kararlara hüküm denir. - Bu hüküm lerin kaydedildiği defterlere "M ühim m e" denir. (2008 yılından itibaren Bakanlar Kurulu kararları da yine mühim m e defterine kaydedilir.) -> KPSS Alınan bu kararları: Tahvil Amedi Rühus ve Beylikçi kalem leri yazıya geçirir. - Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı hakkında Şeyhülislam karar verir. - Son söz padişahta olduğu için divan bir danışma meclisidir. h) Divanın Ü yeleri (KPSS'lerde bu başlık hep gelir çok dikkat!) 1) Padişah Son söz ondadır. 2) Sadrazam (V ezir - i Azam ) - Padişahtan sonra gelen en yetkili devlet adamıdır. - Günümüzün başbakanıdır. - Padişahın mührünü taşır. - Padişahın sefere çıkamayacağı durumlarda "Serdar - ı Ekrem " ünvanını alarak sefere çıkar. - *KPSS* Sadrazam sefere çıktığunda ise yerine Sadaret Kaym akam ını bırakır. 3) V ezir (Kubbe Altı V eziri) - Günümüzün bakanıdır. - Devlet işlerine yardım cı olur. - Ayrıca sayıları zamanla artm ıştır. (Sınırların genişlem esine paralel olarak) - İlk vezir "Alaaddin Paşa" dır. 4) Kazasker - Günümüzün milli eğitim ve adalet bakanı'dır. M üderris ve kadı ataması yapar. - Doğuştan M üslüman olma zorunluluğu vardır. - Sayıları 2 tanedir. (Rumeli > Anadolu) - Divana gelen itiraz davalarını sonuçlandırır. Verdiği karar bozulmaz. - Ayrıca bu tuttuğu dosyalara "Ruznam çe" denir. 36 5) Defterdar - Günümüzün m aliye bakanıdır. (BSD'de de ise buna "m üstevfi" denir.) - Bütçe yapar hesap tutar. - İlk bütçeyi Orhan Bey yapm ıştır. Ancak modern bütçeyi IV. M ehm et'in sadrazamı "Tarhuncu Ahm et Paşa" yapm ıştır. - Sayıları 2 tanedir. (Rumeli > Anadolu) Baş defterdar da denilir. NOT: Devlet üçlü hazineye III. Selim zamanında geçmiştir. 6) Nişancı - Devletin yazışm alarından sorum ludur. - Divan'a atam asını Fatih yapm ıştır. - Örfi hukuktan sorum ludur. - M edrese çıkışlıdır. - Tapu ve kadastro işlem lerine bakar. - *KPSS* Fethedilen bölgelerin sosyo ekonomik yapısını "Tahrir defterlerine" kaydeder. - Tım ar topraklarının dağıtımından sorum ludur. 7) Reisülküttab - 17. yy. da nişancıdan ayrılarak divana üye oldu. - Devletin dış yazışm alarından sorumlu hale getirildi. - Reisülküttab'lıktan sadrazamlığa atanan ilk ve son kişi "M ehm et Rami" efendidir. (Karlofça anlaşm asındaki başarılarından dolayı atanm ıştır.) - Divanın gündemini reisülküttab belirler. 8) Kaptan - ı Derya - Divanın doğal (daim i) üyesi değildir. - Denizcilik ile ilgili kanunların çıkmasını hızlandırır. - Divana atanan ilk Kaptan - ı Derya (Kanuni zamanı) Barbaros Hayrettin Paşa'dır. 9) Yeniçeri Ağası - Rütbesi vezir ise katılır. 10) Şeyhülislam - Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı hakkında karar verir. - Bu karara "ifta" yayınlanana ise "fetva" denir. - Şeyhülislam protokolde sadrazam a denktir. - İlk şeyhülislam "M olla Fenari" dir. - İlk şeyhülislam ı idam ettiren Osmanlı padişahı ise IV. M urat'tır. 37  I) Yönetici Grupları Seyfiye İlmiye Kalem iye (Kılıç) (Din + Hukuk + Eğitim) (Kalem) Padişah Şeyhülislam bu sınıfın Defterdar Sadrazam başkanıdır. Reisülküttab Vezir İmam Nişancı Yöneticiler Din Beylerbeyi Müezzin Katip Sancakbeyi Kazasker Kaptan - ı Derya Kadı Hukuk Bu konudan 2014'te Levent Naip soru geldi. Bu sene gelmez. Ezberlem e oku Subaşı M üderris geç Eğitim Yeniçeri Ağası Muid Asker Kapıkulu Ocağı Tım arlı Sipahiler B) Taşra Teşkilatı 1840'a kadar uygulanan Vilayet Nizamnamesi (Bu kısımdan soru gelmez 2 kere soruldu) Birim A dalet G üvenlik Yönetici EYALET Kadı Subaşı Beylerbeyi SANCAK Kadı Subaşı Sancakbeyi KAZA Kadı Subaşı Kadı Subaşı KÖY Naip (T.Sipahi) Kethüda (Yiğitbaşı) 1840 Vilayet Nizamnamesi 1871 Vilayet Nizamnamesi Birim Yönetici Birim Yönetici *KPSS Eyalet (Vilayet) Vali Sorarsa EYALET M üşir (Vali) Liva (Sancak) M utasarrıf Kaymakam SANCAK M utasarrıf Sıralama -> Kaza Kaza Müdürü (Kaym akam ) Sorar KAZA Kazamüdürü Nahiye Nahiye Müdürü KÖY M uhtar Köy M uhtar Not: N ahiye yen i eklendi DİKKAT ! 38  EYALETLER Saliyan eli Eyaletler ^ ^ S a liy a n e s iz Eyaletler Y u rtlu k - O caklık İm tiyazlı H üküm etler (Saliyaneyi sil yerine Maaşsız -M emura maaş verilm ez -Aşiretlerin yoğun olduğu yerlerdir. -Ayrıcalıklı eyaletlerdir. maaş yaz) (M aaşlı eyalet) -Geçinmesi için toprak verilir. -Aşiret liderlerinin bir takım kazai -Bazıları asker verir vergi ver­ -M emura direk maaş (yıllık) -Tımar sistem i uygulanır. (devletsel) hakları vardır. Örn: Ver mez. olarak verilir. -M erkeze yakın eyaletlerdir. gi toplam ak gibi. -Bazıları vergi verir asker ver­ -Geçinmesi için toprak verilm ez. Kütayha Osmanlıda Özerk bölgelerdir: mez. -Tımar sistem i uygulanmaz. Rumeli 1) Dersim (Tunceli) -Bazıları ne asker ne vergi ve­ -M erkeze uzak eyaletler. Basra 2) Çölem erik (Hakkari) rir. M ısır Adana -Bazıları kendi yöneticisini Trablusgarp (Libya) Sivas di seçer. Cezayir -> Dayı Maraş Yöneticiler O Fas Karaman Eflak (Romanya) Tunus Diyarbakır Boğdan(Moldova) o VOYVODA Sudan Trabzon Erdel (Rom anya-M acaristan) Yemen Kırım I HAN Habeş (Etiyopya) Hicaz I y EMİR NOT: Osmanlı Mekke M edine Tayif Hayber devletinin eyalet s ay ısı 36'dır. NOT: Hicaz bunlar arasında en im tiyazlısıdır. Eflak v e Boğda n'ın Sadece Osmanlı'daki 39 Özel Adı MEMLEKETEYN KPSS Kesin Çıkar NOT: Saliyaneli eyaletlerde: - Vergileri toplam ak için yapılan ihaleye iltizam. - İltizamı kazanana m ültezim. - Ömür boyu veriliyorsa m alikhane. - Giriş bedeline m uaccele. - İltizam sistem i kaldırıldıktan sonra vergiyi toplayan devlet görevlisine m uhassıl denir. 2) HUKUK Osmanlı devletinin hukuk sistem ini oluşturmasında 1) Fethedilen bölgelerdeki uygulamalar. 2) İslamın getirdiği esaslar. 3) Eski Türk gelenek ve görenekleri etkili olm uştur. Kadılar Sınıfı Adı A tayan Bölgeleri 1. Taht İstanbul Kadısı Padişah Edirne Bursa 2. M evleviyet Kazasker Diğer Kadısı Bölgeler Kadıların Özellikleri 1) Bir bölgenin noteridir. 2) Nikah kıyar. 3) İşyeri açılm asına onay verir. 4) İşyerini denetler. 5) Kaza'da yöneticilik yapar. 6) Maaş alm azlar. 7) Dava harçları ile geçinirler. 8) Esnafı denetler. 9) Fiyatları belirler. *KPSS* NOT: Osmanlıda evliliklerin neden çift yapıldığı. Çift evliliklerden doğan çocukların m irasçılık durum ları tereke defterlerine kaydedilir. NOT: Çift evliliklerde 2. Kadından doğan çocuğa mirasın 1/3'ünün 1/3ü düşer. Yani 6 ev varsa 1 düşer 2. Çocuğa gibi. 40  M ah kem eler Tanzim at Öncesi (Klasik) Tanzim at M ahkem eleri -Şeri (M üslüm anların)