Pilosopiya ng Tao: Senior High School, Unang Semester, Ikalawang Markahan (PDF)

PAMBUNGAD SA PILOSOPIYA NG TAO Level: SENIOR HIGH SCHOOL Semester: FIRST Subject Group: CORE SUBJECT Quarter: SECOND Deskripsyon ng Kurso: Ipinakikilala ng kursong ito ang gawain at mga pamamaraan ng pamimilosopiya bilang isang pangkabuo ang pananaw sa buhay. Pinagmumunihanditto ang pagkasumasakatawang-diwa ng tao, ang iba’t-ibang larangan ng pakikipamuhay sa mundo at sa kapaligiran ng tao bilang malaya, nakikipagkapwa atsumasalipunan, hanggang kamatayan. Mga Kinakailangang Gawain at Kalendaryo ng mga Aktibidad sa Kurso: Narito ang listahan ng mga gawain na kailangang tapusin at isumite kasama ang kanilang katumbas na porsyento. Teacher’s WEEK ACTIVITIES Date of Completion Signature Raw Grade Engagement 9 9 – 10 Assimilation 10 50 Engagement 11 11 – 12 Assimilation 12 50 Engagement 13 13 – 14 Assimilation 14 40 Engagement 15 15 - 16 Assimilation 16 50 TOTAL 140 GRADING SYSTEM Performance Check 50% Enabling Assessment Activity 30% Quarter 2 Examination 20% 2nd Quarterly Grade 100% COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 1 Pagsusuri ng mga Kailangang Kasunduan: Gumuhit ng ibon na nasa loob ng hawla. Mga Materyales sa Pag-aaral: Modul, panulat, papel, mga aklat sa sikolohiya, internet (kung kinakailangan) Kinakailangang Kaalaman sa Naganap: Matutuhan ang tunay na kahulugan ng kalayaan. Kinakailangang Kakayahan: Multikultural na pagka-alam at global na kaalaman. PANIMULA: A. ITINAKDANG ORAS: 4 na oras B. PAGKONSULTA: Para sa mga tanong at paglilinaw, maaaring kumonsulta sa guro ng asignaturang ito sa itinakdang oras sa pamamagitan ng harap-harapang usapan, FB messenger, o mobile number. C. PAGPAPAHALAGA SA PAMANTASAN: Integridad, Respeto, Pagtuklas, Responsibilidad, at Kagalingan D. MGA LAYUNIN NG PAG-AARAL: Inaasahang maipamamalas ng mga mag-aaral ang kaalaman, kakayahan, at pag-unawa sa kahulugan na maaaring naging bahagi na ng buhay at karanasan, ngunit sa iyo ay dumaan lamang ng hindi mo namamalayan. Ang mga mag-aaral ay magiging kaya na: nasasabi ang kahulugan ng kalayaan at ng mga uri nito; nasusuri ang bawat pagpili at mga kahihinatnan nito; nakikilala na:  may kahihinatnan ang bawat pagpil; at  may binibitawan at may makukuha sa bawat pagpili nakapaglalahad ng mga sitwasyon kung saan naipakikita ang pagpili at kahihinatnan ng mga ito bawat pagpili; natutukoy ang maingat na pagpapasya sa hindi; nabibigyang-katwiran kung ang nagawang pagpapasya ay maingat na pagpapasya o hindi; at natatasa kung siya ay maingat sa pagpapasya o hindi. PANIMULA SA ARALIN Ang madalas na sinasambit ng mga kabataang katulad mo, ay ang kagustuhang maging malaya. Ngunit ano nga ba ang kahulugan ng salitang kalayaan para sa isang teenager na katulad mo? Ano nga ba ang pagiging malaya para sa iyo? Ang kalayaan, pagpili, at kahihinatnan, iyan ang mga mahihiwagang salitang magbibigay liwanag sa iyo patungkol sa kalayaang ninanais mo o maaaring ninanais rin ng iba. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 2 PAGKATUTO NG MAG-AARAL SA PAMAMAGITAN NG KARANASAN Chunk 1: KALAYAAN, PAGPILI, AT KAHIHINATNAN Hindi ba’t napakasarap sa pakiramdam ang pagiging malaya. Malayang pumunta sa lugar na gusto mo, mamili ng makakasama mo, bilhin ang pinaka- inaasam mong gadget, damit, pagkain, at kung ano-ano pa. Ang sarap ding isipin na malaya mong nakukuha ang lahat ng bagay na gustuhin mo ng walang pag- aalinlangan, ng walang iniisip na kahihinatnan. Subalit, hindi lubos ang iyong pagiging malaya, bakit kaya? Ang kalayaan ay isang likas na katangian at mahalagang pag-aari ng tao. Ibig sabihin, mula sa kahulugang ito, ang kalayaan ay likas sa tao. Ikaw bilang tao ay nag-aasam ng kalayaan at nakakamtam mo ito sa tuwing ikaw ay humahantong sa sitwasyon nang pagpili. Ang iyong pagpili at ang iyong pagtugon sa bawat sitwasyon ay isang mahalagang indikasyon na ikaw ay malaya. Sa kantang “Malaya” ni Moira, nakita mo ang pagiging malaya ng tao sa usapin ng pag-ibig. Ipinapakita na ang tao ay malayang piliin na magpalaya kahit pa siya ay masaktan. Ang pagkakaroon mo ng kalayaan ay isa rin sa mga katangian mo bilang tao na nagpapabukod-tangi sa iyo sa ibang nilalang, na nabanggit na rin sa mga nakalipas na aralin. Isang magandang halimbawa ng kalayaan ng tao ay ang pagsunod sa utos. Ang tao sa pagtanggap ng utos ay nag-iisip kung ano ba ang marapat niyang gawin mula sa narinig niyang utos. Hindi tulad ng hayop na dumaan sa pagsasanay ng kanyang amo, na sa bawat utos ay may katumbas agad na pagtugon o pagsunod. Ayon kay Abella (2016, 78), ang kalayaan ay isang kapangyarihan na gawing ganap kung ano ang nais mong maging, ang kakayahang magpasya at paglikha ng iyong sarili. Sa sitwasyong katulad halimbawa na mayroong matandang babae na tatawid ng kalsada. Dalawa ang maaari mong pagpilian, una ay ang tulungan siya at ang ikalawa ay hayaan na lamang ang matandang babae. Kung ang nanaisin mong maging ay isang mabuting tao pipiliin mo ang tulungan ang matandang babae sa pagtawid sa kalsada ngunit kung hindi naman ay hahayaan mo na lamang siya. Ang iyong pagpili gamit ang kakayahang magpasya ang naging dahilan upang maging ganap ang paglikha ng iyong sarili na nagpapatunay din na ang iyong kalayaan ay kapangyarihan. Ang pagkakaroon at paggamit ng kalayaan ay may kaakibat na responsibilidad. Maaaring mabawasan ang kalayaang tinatamasa mo bilang isang tao sa pamamagitan ng mga pagpili at sa mga aksyon na iyong ginagawa, lalo na sa mga pagkakataong hindi mo napamamahalaan nang mabuti ang iyong mga kilos at gawi. Halimbawa na lamang ang isang taong nalulong sa bisyo. Nababawasan ang kanyang kalayaan sapagkat mas namayani na ang bisyo sa kanya at hindi na niya magawang pamahalaan ang kanyang sarili. Hindi siya naging responsable sa paggamit ng kanyang kalayaan, kung kaya sa huli bawas na ang kakayahan niyang makapamili at magpasya. Sa pagkakataong ito ang kanyang bisyo na ang namayani sa kanya. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 3 TATLONG URI NG KALAYAAN Kalayaang Pisikal Ito ay tumutukoy sa kawalan ng anumang pisikal na pagpigil. Malaya ang tao sa paggalaw, pumunta saan man niya naisin. Bagamat ang tao ay mayroong limitasyon, ang kanyang kalayaang pisikal ay umaayon sa mga bagay na gusto niyang gawin. Hindi ka man makapunta sa iba’t-ibang lugar sa iisang pagkakataon, ngunit maaari ka pa rin namang kumilos, gumalaw, at makarating saan mo man naisin. Kalayaang Sikolohikal Ito ay tinatawag ding kalayaan sa pagpili. Ang tao ay malayang gawin ang bagay na para sa kanya ay tama at dahil ito ay bunga ng matalinong pagpapasya. Malaya din siyang kumilos o magsawalang-kibo. Ang kalayaang sikolohikal ay likas sa tao at hindi ito maitatanggi. Walang sinuman ang makahihikayat sa kanyang gawin ang isang bagay na labag sa kanyang kalooban. Kalayaang Moral Ito ay tumutukoy sa paggamit ng kalayaan sa pamamagitan ng pagpapanatili ng dignidad at kabutihan ng tao. Ang mga tao ay may likas na pagkahilig kung ano ang totoo at mabuti, at sa pagkakataong ginamit ng tao ang kanyang kalayaan upang gumawa ng mga bagay na lumalabag sa dignidad at kabutihan ng tao, pinapahamak niya ang kanyang sarili at nababawasan ang kanyang kalayaan. Dalawang Mahahalagang Elemento ng Kalayaan ng Tao: 1. Ang pagkukusang-loob ay tumutukoy sa kakayahan mong kumilos ayon sa iyong malayang pagpapasya at pagpapasya sa sarili. Ang pagkukusang-loob ay katulad din ng pagdedesisyon mo kung ikaw ba ay gagawa ng aksyon o hindi at ang desisyong ito ay nagmumula sa iyong kakayahan sa malayang pagpapasya. Ito rin ay nangangahulugan na ikaw ay maaaring umaksyon o kumilos ng naaayon sa iyong kalooban kahit pa ito ay hindi hiniling na gawin mo. Ang pagkukusang-loob din ay isang malinaw na indikasyon ng pagpili, at mula sa pagpiling ito ay mayroong nagiging kahihinatnan. Katulad na lamang ng naunang halimbawa, ang pagtulong sa matandang babae sa pagtawid sa kalsada. Ang pagkukusang tulungan ito (pagpili) ay nagdudulot ng kasiyahan sa taong iyong natulungan at isang paraan din ng pag-unlad mo bilang isang tao (kahihinatnan). Sa pagkukusang-loob na tulungan ang matandang babae ay naipakita rin ang tamang paggamit ng tatlong uri ng kalayaan; ang pisikal, sikolohikal, at moral. 2. Ang responsibilidad ay tumutukoy sa pananagutan mo bilang tao sa iyong mga ginawang aksyon, pagpapasya at sa mga kahihinatnan nito. Kung muli nating gagamitin ang ating halimbawa, ang matandang babae na tatawid sa kalsada, at sa pagkakataong ito ay pinili mong hayaan na lamang siya sa pagtawid. Bilang isang tao ikaw rin ay may pananagutan sa iyong kapwa at sa iyong naging pagpapasya na hayaan na lamang itong tumawid. Kung sakaling may mangyaring hindi inaasahan, naaksidente ang matandang babae, sa iyong loob alam mong ikaw ay may kakayahang tumulong at responsable sa pangyayaring ito sa matanda. Ito ay malinaw na indikasyon na kinahinatnan ng iyong ginawang pagpili. Sa paggamit mo ng iyong kalayaan, mayroon kang nakukuha ngunit mayroon ding binibitawan. Nagpapakita lamang na ikaw ay hindi lubos na malaya. Hindi mo maaangkin o maaasam ang lahat nang iyong naisin, sapagkat ang kalayaang mayroon ka ay limitado sa iyong kalayaan sa pagpili. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 4 CHUNK 2: MAINGAT NA PAGGAMIT NG KALAYAAN Madalas hindi mo alintana ang magiging kahihinatnan ng iyong mga pagpili. Ang malayang pagpili na dulot ng iyong kalayaan, kung minsan ay hindi mo napagninilayan. Maingat ka ba sa paggamit ng iyong kalayaan? Gaano ka kaingat? May mga pagkakataon na mabilis kang mamili, magdesisyon, hindi mo napagiisipang mabuti ang magiging kahihinatnan ng iyong mga nagawang pagpili, aksyon o ng iyong naging desisyon. Naibahagi sa unang aralin na ang bawat pagpapasyang iyong ginagawa ay mayroong kahihinatnan, mayroon kang nakukuha at nabibitawan. Naibahagi rin dito na ang pagkakaroon at paggamit ng kalayaan ay may kaakibat na responsibilidad, at upang maisakatuparan ang iyong pagiging responsable marapat lamang na ikaw ay maging maingat sa paggamit mo ng iyong kalayaan. Isang paraan upang ikaw ay maging responsable at maging maingat sa paggamit mo ng iyong kalayaan ay ang tamang pamamahala nito. Upang mapamahalaan mo ang iyong kalayaan, kailangan mong matukoy ang iyong mga makatuwirang limitasyon. Maglaan ng limitasyon sa iyong kalayaan at alamin ang tamang paggamit ng iyong emosyon, kaalaman, at ang iyong pag-aksyon na nakadepende sa bawat sitwasyon. Ikaw bilang tao ay may kakayahang limitahan ang iyong sariling kalayaan o kahit pa nga isuko ito. Katulad halimbawa kung ikaw ay nautusang maghuhugas ng pinggan sa inyong bahay kahit hindi mo pa iskedyul sa paghuhugas. Maaari mong piliin na huwag maghugas at hindi sumunod, ngunit maaari rin namang ikaw ay magkusa sa paghuhugas ng pinggan at isantabi ang iyong nararamdaman sapagkat alam mong ito ay isang malaking bagay na makatutulong sa iyong mga magulang at pamilya. Ikaw at ang iyong paniniwala sa kung ano ang tama at mali ang nagsisilbing gabay mo sa pagtatakda ng iyong mga limitasyon. Samantalang ang ating lipunang ginagalawan ay nagtakda ng mga makatuwirang batas at alituntunin na dapat mong sundin na nagiging dahilan din upang maging limitado iyong kalayaan. Ngunit ang mga batas at alintuntuning ito ay nagbibigay dahilan upang mapanatili ang kaayusan sa ating lipunan. Sa paggamit mo ng iyong kalayaan marapat lamang na isaalang-alang mo ang tamang kaalaman at katotohanan. Sa pamamagitan ng iyong kalayaang kumilos, inaalam mo at tumutuklas ka ng mga bagay na alam mong makatutulong sa iyo upang maging basehan sa iyong mga desisyon. Ang pagkalap ng mga tamang impormasyon ay isang mahalagang abilidad upang ikaw ay magkaroon ng matalino at tamang pagpili. Katulad halimbawa ng sitwasyon ni Myrene sa bahagi ng “tuklasin”, na nagpakita ng kanyang pagiging malaya sa kung anong desisyon ang kanyang gagawin. Ngunit may pagkakataong hindi siya naging maingat sa paggamit nito. Hindi niya ginamit ang kanyang abilidad upang alamin ang katotohanan kung sino ba ang totoong nagpakalat ng larawan ng kwaderno ni Isay na may sagot niya. Ang pagkakaroon ng tamang kaalaman at pagtuklas sa katotohanan ay makatutulong sa iyo upang ikaw ay masabing maingat sa paggamit ng iyong kalayaan. Ibinahagi ni Abella (2016, 87) sa kanyang aklat na Introduction to the Philosophy of the Human Person, na ang kalikasan natin bilang mabuting tao ay ang nagtutulak sa atin na itaguyod ang dignidad at kabutihan ng tao. Marapat lamang na gamitin mo ang iyong kalayaan na kinikilala rin ang kalayaan ng ibang tao. Muli mong balikan ang sitwasyon ni Cesar sa gagawin ni Myrene. Sa pagkakataong iyon, naitaguyod ba ni Myrene ang dignidad at kabutihan ni Cesar? Eh paano kung nais lamang pala ni Cesar ay ang makatulong sa kanyang mga kaklase, kaya naibahagi niya ito kay Lance? Ngunit hindi natin sinasabi na tama ang ginawa ni Cesar o ni Lance. Ang iyong bigyang pansin ay ang pagkilala mo sa kalayaan ng ibang tao at ito ay isa sa mga mahahalagang paraan upang ikaw ay maging maingat sa paggamit mo ng iyong kalayaan. Hindi lubos ang iyong pagiging malaya, ngunit hindi mo dapat gawing basehan ito upang ikaw ay hindi maging maingat sa paggamit mo ng iyong kalayaan. Gamitin mo ang iyong kalayaan ng may pag-iingat at tiyak na hindi ka magsisisi sa huli. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 5 SANGGUNIAN: Abella M. Div., D. Min., Roberto D. 2016. Introduction to the Philosophy of the Human Person Teacher's Manual. Quezon City: C & E Publishing, Inc. 2019. mort-sure.com. December 10. Accessed October 13, 2020. https://tl.mort-sure.com/blog/what- is-the-difference-between-infographics-data-visualization-74cb5b/. n.d. Musixmatch. Accessed September 17, 2020. https://www.musixmatch.com/lyrics/Moira-dela- Torre/Malaya. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 6 ANSWER SHEET (Please submit this page after answering the activities. Do not return the entire module) Name: ______________________________________ Section: ___________________________ LAST NAME, FIRST NAME MIDDLE INITIAL ENGAGEMENT 9 Napakaraming mga awiting pag-ibig ang sumisikat ngayon. Karamihan sa mga ito ay tungkol sa mga pusong nagpalaya, lumaya, at nais lumaya. Marahil isa sa mga napakinggan mong awiting pag- ibig ay ang kantang “Malaya” ni Moira Dela Torre. Subukan mong awitin ito, damhin, at intindihin. Pasensya na, kung papatulugin na muna Isusuko na ang sandata aatras na sa laban Ang pusong napagod kakahintay Di dahil naduduwag kundi dahil mahal kita Kaya sa natitirang segundong kayakap ka Mahirap nang labanan mga espada ng orasan Maaari bang magkunwaring akin ka pa Kung pipilitin pa, lalo lang masasaktan Mangangarap hanggang sa pagbalik Mangangarap hanggang sa pagbalik Mangangarap pa rin kahit masakit Mangangarap pa rin kahit masakit Baka sakaling makita kitang muli Baka sakaling makita kitang muli Pagsikat ng araw, paglipas ng gabi Pagsikat ng araw, paglipas ng gabi Kung di pipilitin ang di pa para sa'kin Kung di pipilitin ang di pa para sa'kin Baka sakaling maibalik Baka sakaling maibalik Malaya ka na, Malaya Malaya ka na, Malaya Sagutin ang mga gabay na tanong sa iyong kwaderno. 1. Ano ang mensahe ng awiting ito? Ipaliwanag. 2. Anong bahagi ng awiting ito ang nagpapakita ng: a. kalayaan? b. pagpili? c. kahihinatnan? 3. Paano ipinarating sa iyo ng awiting ito ang pagiging malaya? ang pagpili? at ang kahihinatnan? Ipaliwanag. SIGNATURE OVER PRINTED NAME AND OF PARENT OR GUARDIAN DATE: ______________ COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 7 ANSWER SHEET (Please submit this page after answering the activities. Do not return the entire module) Name: ______________________________________ Section: ___________________________ LAST NAME, FIRST NAME MIDDLE INITIAL ASSIMILATION 10 Gumawa ng isang graphic organizer na nagpapakita ng iyong natutuhan mula sa aralin. Maaari mo rin gayahin ang format sa ibaba. Gamitin mong gabay ang mga tanong sa ibaba sa pagbuo ng iyong graphic organizer. Magbigay na maikling paliwanag patungkol dito. Gawin ito sa iyong kwaderno. Mga gabay na tanong: 1. Ano ang kalayaan? 2. Ano-ano ang naging bunga ng iyong pagpili? Rubrik: 10 8 6 4 2 Nakabuo ng isang graphic organizer na nagpapakita ng konsepto ng aralin. Nakapagbigay ng malinaw at komprehensibong paliwanag sa ginawang graphic organizer. Kabuuang Puntos = 20 SIGNATURE OVER PRINTED NAME AND OF PARENT OR GUARDIAN DATE: ______________ COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 8 Pagsusuri ng mga Kailangang Kasunduan: Isulat sa iyong kwaderno ang pangalan ng mga taong gusto mong sabihan ng mga sumusunod na pahayag: 1. “Kamusta ka?” 2. “Ano sa tingin mo ang dapat kong gawin sa buhay ko?” 3. “Pinahahalagahan ko ang lahat ng iyong nagawa para sa akin” Sino ang mga taong itinuturing mong pinakamadaling kaibiganin? Bakit? Ano ang ibig sabihin sa iyo ng pagkakaroon ng isang makabuluhang kaugnayan sa iba? Mga Materyales sa Pag-aaral: Modul, panulat, papel, mga aklat sa sikolohiya, internet (kung kinakailangan) Kinakailangang Kaalaman sa Naganap: Ito ay nakatuon sa mga ugnayan ng tao at ipakikilala ang konsepto ng sarili, ng iba pa, at ang pakikipagkapwa-tao. Tatalakayin din ang pakikipagkapwa-tao bilang isang nakabahaging kamalayan at pag-unawa sa mga tao at bilang pakikipag-ugnay ng sarili at ng iba pa. Kinakailangang Kakayahan: Multikultural na pagka-alam at global na kaalaman. PANIMULA: A. ITINAKDANG ORAS: 4 na oras B. PAGKONSULTA: Para sa mga tanong at paglilinaw, maaaring kumonsulta sa guro ng asignaturang ito sa itinakdang oras sa pamamagitan ng harap-harapang usapan, FB messenger, o mobile number. C. PAGPAPAHALAGA SA PAMANTASAN: Integridad, Respeto, Pagtuklas, Responsibilidad, at Kagalingan D. MGA LAYUNIN NG PAG-AARAL: Ang mga mag-aaral din ay gagabayan upang mabatid na ang lahat ng mga tao ay may likas na katangiang makipag-ugnayan sa iba sa mga makabuluhang paraan. Ang mga mag-aaral ay magiging kaya na: nakikilala na ang pakikipagkapwa-tao ay ang pagtanggap sa pagkakaiba ng kapwa at hindi pagpataw ng sarili; nakapagpapaliwanag na ang tunay na dayalogo ay ang pagtanggap sa kapwa kahit na siya ay iba sa akin; at nakapagsasagawa ng isang gawain na nagpapamalas ng mga talento ng may kapansanan at kapus-palad. PANIMULA SA ARALIN Ang mga tao ay may likas at unibersal na pagkahilig na makipag-ugnayan, upang magtatag ng pagmamahal at maghanap ng malapit na ugnayan sa ibang tao. Likas na katangian ng tao na magpalawak ng kaugnayan sa ibang tao sa makabuluhang paraan. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 9 PAGKATUTO NG MAG-AARAL SA PAMAMAGITAN NG KARANASAN Chunk 1: PAKIKIPAGKAPWA-TAO Ang ating kakayahang makisangkot sa mga makabuluhang pakikipag-ugnayan sa ibang tao, sa ating paligid, at lahat ng nakapaligid sa atin ay nakaugat sa ating kakayahan para sa sariling kamalayan at kabuuan. Bago natin simulan ang pakikipagugnayan sa iba, dapat nating alamin ang ating sarili bilang mga makatuwirang indibidwal na may kakayahang makagawa ng tiyak at makatuwirang pagkilos. Ang relasyong interpersonal ay nagiging posible kapag ang sarili ay nakaaalam sa iba, na kinabibilangan ng lahat at lahat ng nasa labas ng sarili. Paano tayo nakikipag-ugnayan sa iba? Sandaling pagmasdan ang iyong kapamilya. Alam mo bang umiiral siya? Tiyak na oo ang sagot mo, dahil nakikita mo siya sa pamamagitan ng iyong mga mata. Ang iyong kapamilya ay ang iba, o isang pagkatao na umiiral sa labas ng iyong sarili. Tingnan ngayon ang isang bagay na malapit sa iyo. Maaaring ito ay isang lapis, upuan, pagkain, o anumang iba pang bagay. Ang bagay na iyon ay isa ring iba, dahil ito ay isang bagay na nasa labas ng iyong sarili. Alin sa mga sumusunod na pagkilos ang mas makatuwiran para sa iyo? Kinausap mo ang iyong kamag-aral at ipinakita sa kaniya ang nakakatawang memes na naka post sa internet. Kinausap mo ang iyong bolpen at ipinakita sa kaniya ang nakakatawang memes na naka post sa internet. Malamang, pipiliin mo ang unang pahayag, dahil inilalarawan nito ang isang makatuwiran at lohikal na kilos na tao. Nakikipag-ugnay ka lamang sa mga bagay kapag kailangan mong gamitin ang mga ito. Kinukuha mo ang lapis at papel kung kailangan mong sumulat, at hindi mo kailangang makipag-usap sa mga bagay na ito upang paganahin ang mga ito sa kanilang layunin. Ang pakikipag-ugnay sa tao, gayunpaman, ay isang mas kumplikadong pagkilos. Ano ang nagtutulak sa tao upang makihalubilo sa kanilang kapwa tao sa mas makabuluhang paraan? Ang likas sa ating pagkatao ay hindi lamang nagbibigay-daan sa atin upang makilala ang ating sarili, pinapayagan din nating makilala na ang ibang tao ay nagtataglay din ng kanilang sarili. Nagagawa nating maiugnay ang kahulugan sa ibang tao dahil itinuturing nating kapareho sila ng ating sarili. Ang paniniwala na ito sa pagkilala sa ating sarili sa iba ay kung paano tinukoy ng mga pilosopo ang relasyong interpersonal. Ang pakikipag-ugnayan sa pagitan ng sarili at iba pa ay nauugnay sa pilosopikal na konsepto ng pakikipagkapwa-tao, kung saan ito ay ang pagkilala sa bawat isa bilang mga tao. Hindi maikakaila na nakikipag-ugnayan tayo sa ibang tao sa mundong ito, ngunit ang ilan sa mga nilalang na ito ay mga tao din at dapat maunawaang ganoon nga talaga sila. Tumutukoy ito sa mga katangian ng tao upang makisali sa isang malapit at personal na pakikipag-ugnayan sa iba na naiiba at may pagkakatulad din sa kaniya. Ang pagkakaroon ng panloob na bahagi ng buhay ay nagbibigay-daan sa tao na ibigay ang kaniyang sarili sa iba. Hinahayaan nito ang indibidwal na tanggapin ng iba sa kaniyang buhay at magkaroon ng ugnayan sa kanila. Pinapayagan din ng pakikipagkapwa-tao ang isang tao na maging mas malapit sa iba sa iba't ibang paraan. Nariyan din ang karanasan na ibinabahagi o karaniwang kaalaman at mga emosyon tulad ng kalungkutan, kagalakan at pagmamahal. Natutukoy ng mga pilosopo ang iba't ibang antas ng iba pang pakikipag-ugnayan. Ang una ay ang kamalayan sa sarili ng pagkakaroon ng iba. Kapag nakikita natin ang mga taong naglalakad sa kalsada, nalalaman natin na may iba pang mga nilalang na natatangi mula sa atin, at umiiral sila mula sa labas ng ating sariling kamalayan. Isang mas malalim na antas ng COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 10 pakikipag-ugnayan sa pagitan ng sarili at ng iba, sa kabilang banda, ay ang kamalayan ng sarili na nakikita ng iba. Isipin, halimbawa, na ang isa sa mga taong pinapanood mo ay biglang huminto at tumingin nang diretso sa iyo. Alam mo na ngayon ang isa pang makabuluhang katotohanan - ang estrangherong nakatitig sa iyo ay may kamalayan sa iyo bilang isang tao. Ang kamalayan ng sarili na ito ay isinasaalang-alang ng mga pilosopo bilang isang pagtukoy ng katangian ng pakikipag-ugnay sa sarili at sa iba. Isipin mo na ang taong ito ay hindi isang estranghero ngunit pamilyar sa iyo: isang miyembro ng pamilya, isang kaibigan, o maging ang iyong crush. Ang kamalayan na ito ng taong nakatitig sa iyo sa una ay magreresulta sa isang pakiramdam ng kamalayan sa sarili, maging ang kahihiyan. Ang natatanging pangyayari ng pagsulyap ng tao ay itinuturing na isang pagtukoy ng katangian na nagtatakda ng pakikipag-ugnayan ng tao mula sa pakikipagugnayan ng iba pang mga nilalang. Ang paraan ng pagkilos natin sa ibang tao ay madalas na naiimpluwensyahan ng ating mga ideya kung paano tayo nakikita ng mga taong ito. Halimbawa, kung mayroon kang ideya na iniisip sa iyo ng iyong mga magulang na ikaw ay tahimik at masunurin, madalas kang kumilos nang ganoon sa kanila. Gayunpaman, kapag kasama mo naman ang iyong mga kaibigan at iniisip nila na ikaw ay palakaibigan at maingay, inaakma mo din ang iyong pag-uugali upang umayon sa kung paano ito iniisip ng iba. Ito ay totoo kapag isinasaalang-alang ang kontekstong panlipunan kung paanong ang pagkilos sa simbahan ay naiiba sa pag-uugali sa isang party. Ang tawag sa pagkilos na ito ay “seeming” – kung saan ang isang indibidwal ay nagtatanghal ng kaniyang sarili sa isang tiyak na paraan kapag nakikisalamuha sa iba. Gumaganap o umaakto bilang iba’t ibang tauhan ang mga tao kapag nakikipag-usap sa iba o kapag nasa ilang mga sitwasyon. Ito ay itinuturing bilang hindi kamalayan, isang natural na pagkilos na bahagi na ng mga tao. Chunk 2: TUNAY NA DAYALOGO Ang karamihan sa pakikipag-ugnayan ng tao ay hindi nakabatay sa panlilinlang yamang ang likas na katangian ng tao ay nagtutulak na itaguyod ang dignidad at kabutihan ng iba. Ang ating pakikipag-ugnayan sa iba ay nakatuon din sa kung ano ang mabuti at kapaki-pakinabang sa kanila. Humahantong ito sa mga tao na magsikap na makamit ang mas malalim at higit na mapatibay na pakikipag-ugnay at ugnayan sa ibang mga tao. Ang mas malalim at mas tunay na pakikipag-ugnayan na ito ay tinatawag na isang dayalogo, at ito ay nagiging posible kapag napagtanto ng sarili na ang iba ay isang tunay at natatanging indibidwal. Kapag ang dalawang indibidwal ay nagsisimulang tingnan ang bawat isa bilang isa't isa, iyon ang simula ng isang tunay na ugnayan at isang dayalogo. Ang isang dayalogo ay isang pakikipag-ugnayan sa pagitan ng mga tao na nangyayari sa pamamagitan ng pagsasalita o paggamit ng mga salita, ekspresyon, at pagkilos ng katawan. Ang tao ay isang nilalang na bukas sa iba, at may kakayahang tumanggap ng iba sa isang dayalogo. Karaniwan, itinuturing ito bilang isang uri ng komunikasyon na karaniwang nangyayari sa pamamagitan ng isang pag-uusap. Gayunpaman, dapat pansinin na ang isang dayalogo ay hindi nakakulong lamang sa mga salita. Ang mga kilos, kumpas at iba pang ekspresyon ay maaaring magamit upang maiparating ang panloob na pagkatao ng isang tao. Dahil ang mga tao ay mga nilalang na may panloob na bahagi, ang mga salitang binitiwan sa panahon ng isang dayalogo ay nakaugat sa panloob na pagkatao ng bawat tao. Tuwing ikaw ay nagsasalita, nagpapahayag ka ng iyong personal na panloob at ipinapahiwatig mo ang bahaging ito ng iyong sarili sa ibang tao. Ito ang dahilan kung bakit hindi posible na magkaroon ng isang dayalogo sa isang materyal na bagay, isang halaman, o kahit isang alagang hayop. Ang mga nilalang lamang na may panloob o isang panloob na pagkatao ang maaaring makisali sa isang dayalogo. Ang ideya ng isang pag-uusap ay nagiging mas malinaw kung pag-iisipan ang likas na katangian ng pakikipag-usap sa ibang mga tao. Ang mga pag-uusap na mayroon ka sa mga kakilala mo lang ng kaswal ay maaaring iba sa pakikipag-usap mo sa mga taong pinakamalalapit sa iyo. Ang kaswal na pakikipag-usap sa ibang tao ay madalas na binubuo ng pagtalakay ng balita o mga COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 11 pangyayari lamang. Madalas isinasagawa ang normal na pag-uusap sa ganitong paraan. Ngunit kapag kasama mo ang iyong mga kaibigan at pamilya, komportable kang talakayin ang higit pang mga personal na isyu tulad ng mga layunin sa buhay, mga problemang pang-emosyonal, o mga moral na alanganin. Hindi ka makikipag-ugnayan sa isang estranghero sa kalye sa isang pag-uusap tungkol sa kung ano ang dapat mong abutin o hindi, ang iyong mga ambisyon sa buhay para sa iyong kapakanan. Sa halip, hahanapin mo ang isang tao na itinuturing mong pinaka- mapagkakatiwalaan at maaasahang makinig sa iyong mga saloobin at alalahanin. Ang isang dayalogo ay nangyayari kapag ang dalawang tao ay nagtatapat ng kanilang niloloob sa bawat isa, nagbibigay at tumatanggap ng bawat isa sa kanilang pag-uusap. Nangyayari ang tunay na dayalogo kapag ang mga tao ay handang ibahagi ang kanilang sarili sa isa't isa. Ang kamalayan sa pagkakaroon ng bawat isa bilang isang totoong tao ay sa pamamagitan ng pagtanggap na siya ay natatangi at naiiba. Paano tinukoy ng pakikipagkapwa-tao ang pakikipag-ugnayan sa iba? Sumasang-ayon ang mga pilosopo na mahalaga para sa mga tao na ituloy at magkaroon ng tunay na mga ugnayan upang makamit ang kaunlaran. Ang mga tao ay likas naghahangad na matamo ang tunay at makabuluhang ugnayan sa bawat isa. Ang tao ay itinuturing na isang “tao sa iba”, na nangangahulugang ang kaniyang pagkakakilanlan at pagkatao ay hinuhubog ng pakikipag-ugnayan sa iba. Ang sarili ay nagiging buo sa pamamagitan ng pakikipag-ugnayan sa ibang mga tao at sa kaniyang paligid. Ang empatiya o ang kakayahang magbahagi ng emosyon, ay isang mahalagang aspeto ng pakikipagkapwa-tao. Ang damdaming ito ay hinihimok ng kamalayan ng isang tao na ang iba ay isang tao na may saloobin at damdamin. Ang mga tao ay aktibong may kamalayan sa mga emosyonal na estado ng ibang mga tao, at ginagamit nila ang impormasyong ito upang matukoy ang kanilang sariling mga aksyon at paguugali. Ang empatiya ay nagbibigay-daan sa atin upang maranasan ang emosyon ng ibang tao, tulad ng kaligayahan, galit, at kalungkutan. Sa ibang salita, ang simpatiya ay "pakiramdam na may" at ang empatiya ay "damdamin sa loob." Halimbawa, ano ang iyong damdamin kung malaman mong ang iyong kaibigan ay nagsabi sa iyo na namatay na ang kanyang magulang? Ang empatiya ay nagbibigay-daan sa iyo hindi lamang upang ibahagi ang kalungkutan ng iyong kaibigan at maibigay sa kanya ang ginhawa sa panahon ng isang mahirap na karanasan, ngunit upang madama din ang kalungkutan ng taong iyon kahit na hindi ito pagkamatay ng iyong sariling magulang. Ang mga tao ay maaaring magbahagi ng mas positibong emosyon tulad ng kagalakan at pagmamataas. Isa pang katangian ng makabuluhan at tunay na mga ugnayan ng tao ay ang availability o ang pagpayag ng isang tao na naroroon at ibigay ang sarili para makatulong sa iba. Maaaring nakaranas ka na ng isang sitwasyon kung saan kailangan mo ng tulong. Halimbawa, nagpunta ka sa hindi pamilyar na lugar at hindi mo mahanap ang lugar kung saan ka dapat pumunta. Ano ang gagawin mo? Maaari kang magtanong ng mga direksyon mula sa mga taong naninirahan roon. Ano ang mararamdaman mo kung hindi ka pinapansin ng iyong mga pinagtanungan ng direksiyon? Ano ang iisipin mo tungkol sa mga taong ito? Pero, paano kung mayroong estranghero na lumapit sa iyo sa gitna ng kalye para humingi ng tulong. Ano ang una mong reaksyon? Susubukan mo bang tulungan ang taong iyon o hindi mo din siya papansinin? Ang ethics of care ay isang teorya ng etika na nagbibigay diin sa moral na sukat ng mga relasyong ito at mga pakikipag-ugnayan. Ang pananaw sa moral na ito ay humihimok sa mga indibidwal na tumulong sa ibang tao lalong higit ang mga nangangailangan. Ang mga tagapagtaguyod nito ay naniniwala na ang mga tao ay may obligasyong moral na tumugon sa mga pangangailangan ng ibang tao; at hindi magbulag-bulagan sa mga problema ng iba. Ang mga tao ay naiuugnay sa bawat isa sa iba't ibang paraan at nagbibigay ito ng iba't ibang antas ng pagtitiwala sa mga tao. Ang mga makatutulong o makapagbibigay ng tulong ay dapat isaalang-alang ang mga tiyak na pangangailangan ng mga taong tinutulungan nila. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 12 Ano ang pakiramdam mo kapag nakaririnig o nakababasa ka ng masasamang balita? Tiyak na malulungkot ka o di kaya ay magalit pa nga. Ipinapakita nito na hindi lahat ng pakikipag- ugnayan ng tao ay positibo. May mga taong hindi maganda ang turing sa iba at ang kanilang mga kilos ay naiimpluwensyahan ng makasariling interes. Isinasaalang-alang ng pesimistikong pagkilos na ito ang mga ugnayan ng tao na nakasisira ng loob at madalas na mapagkunwari o mapanlinlang. Ang isang tao na gumagamit ng negatibong pagtingin na ito ay sinasabing nakararanas ng alienation. Nangyayari ito kapag ang isang tao ay tumigil na tingnan ang iba pa bilang isang natatanging at tunay na tao at pinapaniwala lamang ang ibang tao bilang isang simpleng bagay o isang paraan upang masiyahan ang mga pansariling interes. Maaaring nakatagpo ka ng mga tao na nakapagbitiw ng masakit na salita o kumilos nang may kagaspangan sa mga itinuturing nilang "iba" sa kanila. Madalas nating naririnig ang salitang "matapobre" na ginagamit upang ilarawan ang mga mayayamang tao na minamaliit ang ibang tao na itinuturing nilang "mahirap." Hinihimok tayo ng ating likas na pagkatao na makaramdam ng galit laban sa mga ganitong uri ng pag-uugali sapagkat alam natin na ito ay isang insulto sa dignidad ng isang tao. Isipin na ang iyong mga kamag-aral ay tumigil sa pagtawag sa bawat isa sa kanilang mga pangalan at sa halip ay pinili upang i-highlight ang kanilang mga pisikal na mga kapintasan. Ang mga may maitim na balat ay tatawaging "negro" o "negra", ang mga nahihirapang magsalita ay tatawaging "ngongo", ang mga may kakulangan sa kanilang taas ay tatawaging "pandak", at ang mga hindi kaakit-akit ay tatawaging "panget. " Paano kung ikaw ay isa sa mga taong ito na pinagtatawanan. Ano ang mararamdaman mo kung tratuhin ka sa ganitong paraan? Ano sa palagay mo ang mangyayari kung laganap ang pagkilos na ito sa ating lipunan? Ang lipunan ay dapat na maitatag sa mga pakikisalamuha at ugnayan sa pamamagitan ng paggalang sa isa't isa at pagkilala sa dignidad ng tao. Kung kikilalanin mo na ang ibang tao ay kapareho ng iyong sarili, kung isasaalang-alang mo na siya bilang isang indibidwal ay may dignidad, bilang isang taong walang pagkakaiba sa iyo, kung gayon makagagawa ka ng mga ugnayan at makatutulong ka upang makabuo ng isang pamayanan na may pagkakaisa. Chunk 3: PAGTANGGAP AT PAGYAKAP NG MGA PAGKAKAIBA-IBA Ang mahalagang katangian na nauugnay sa pakikipagkapwa-tao ay ang pagtanggap at pagyakap ng pagkakaiba-iba. Nauunawaan natin na ang bawat tao ay natatangi, samakatuwid, nagkakaroon ng mga pagkakaiba-iba sa mga pangkat ng tao. Kapag tinitingnan natin ang mga pisikal na katangian at maging ang pag-uugali, nakikita natin na walang mga tao ang parehong- pareho ang itsura at pag-iisip. Kapag isinasaalang-alang ang iba’t ibang mga pananaw, paniniwala, at ideya, ang pagkakaiba ay nagiging mas malinaw. Ang pagkakaisa nating lahat ay nakabatay sa pakikibahagi ng dignidad at ng sangkatauhan. Ang pagkilala sa pagkakaisa ng sangkatauhan at dignidad ay ang nagtutulak upang magbigay ng tulong at kumilos na may pag-aalala sa iba, lalo na sa mga indibidwal o grupo na nakararanas ng mga paghihirap at diskriminasyon. Halimbawa, ang mga taong nakararanas ng hamon sa pisikal at mental ay madalas makaranas ng mga paghihirap at diskiminasyon dahil sa kanilang kalagayan. Gayunpaman, dapat nating mapagtanto na ang mga indibidwal na ito, sa kabila ng kanilang mga limitasyon, ay maaaring magkaroon ng parehong mga kasanayan tulad ng mga may lubusang may kakayahan sa kanilang isip at katawan. Mayroon din silang mataas na pangarap at maliwanag na pag-asa tulad ng sa atin, at marami sa kanila ay matagumpay na nalampasan ang kanilang mga kapansanan upang maging produktibo at masayang mga indibidwal. Ang mga halimbawa ng mga taong ito na may mga kapansanan na naging matagumpay at hindi naging hadlang ang pisikal na mga limitasyon upang mabuhay ng may produktibong buhay ay sina Helen Keller, Nick Vujuvic, at Roselle Ambubuyog. Hellen Keller (1880 – 1968) ay isang Amerikanang may-akda, aktibista sa politika, at ang unang bulag at bingi na nakapagtapos ng isang bachelor's degree. Nawala ang pandinig at paningin niya noong siya ay sanggol pa dahil sa isang karamdaman. Habang lumalaki, bumuo COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 13 siya ng isang sistema ng mga palatandaan upang makipag-usap sa kanyang pamilya. Nang si Helen ay pitong taong gulang, nakilala niya si Anne Sullivan, isang guro na tulad niya ay may kapansanan sa paningin. Tinuruan ni Anne si Helen na kilalanin ang mga bagay at alamin ang kanilang mga pangalan, at mabilis na natutunan ito ni Helen. Nagpatuloy si Helen sa pagdalo sa isang institusyon para sa bulag at bingi, at sa edad na 16, pumasok sa Cambridge School for Young Ladies. Pagkalipas ng apat na taon, nakapasok naman siya sa Radcliffe College. Si Helen ay sinamahan at ginabayan ni Anne sa kaniyang buong pag-aaral. Sa kabila ng pagiging bulag at bingi, natutuhan ni Helen na "marinig" ang pagsasalita ng mga tao sa pamamagitan ng pagdama ng kanilang mga labi sa kaniyang mga kamay. Naging dalubhasa siya sa paggamit ng braille at pagbabasa ng sign language. Sa kalaunan natutuhan niya kung paano magsalita, at naging isang kilalang tagapagsalita sa publiko. Pagkatapos magtapos sa kolehiyo, ginugol ni Helen ang kaniyang oras sa pagbigay ng mga talumpati at pagsulat ng mga libro. Sa edad na 22, inilathala niya ang kaniyang talambuhay, The Story of My Life, na naglalarawan ng kaniyang naging buhay at mga pakikibaka habang siya ay lumalaki. Ang libro ay naging batayan ng isang tanyag na play na pinamagatang The Miracle Worker. Nicholas James “Nick” Vujicic (born 1982) isang ebanghelista na taga-Australia at isang motivational speaker na ipinanganak na may phocomelia, isang kalagayan kung saan ipinanganak ang isang tao na walang braso at binti. Ang kalagayan ni Nick ay nangangahulugan na ang kanyang mga unang taon ay puno ng mga hamon. Si Nick ay ipinanganak na may dalawang maliit at deformed na paa, at sa isang operasyon ay pinayagan siyang gamitin ang kanyang mga daliri upang mahuli at mamanipula ang mga bagay. Dahil sa kanyang kalagayan ay nabu-bully siya sa kanyang paglaki, ngunit hindi ito nakapigil sa kaniya sa pag-abot ang kaniyang mga pangarap. Sa edad na 21, nagtapos siya ng degree sa Komersyo at nagpatuloy sa kaniyang karera bilang isang motivational speaker at isang ebanghelista. Noong 2005, itinatag niya ang Life without Limbs, isang non-profit na organisasyon at ministeryo. Kasalukuyan siyang nakatira sa California kasama ang kanyang asawa at dalawang anak na lalaki. Roselle Ambubyog (born 1980) ay ang unang Pilipinong may kapansanan sa paningin na nagtapos ng summa cum laude mula sa Ateneo de Manila University noong 2001. Nawalan ng kakayahan sa paningin si Roselle sa edad na anim dahil sa isang karamdaman. Sa kabila ng kanyang kapansanan, pinarangalan siya sa akademya sa kanyang paaralan, nagtapos bilang valedictorian sa kaniyang elementarya at high school. Ang kaniyang mahusay na pagganap sa paaralan ay nagbigay-daan sa kaniya upang lumahok sa regular na mga klase sa mga mag-aaral na may paningin. Sa Ateneo, nag-aral siya ng Matematika at sinuportahan ng pamantasan si Roselle sa pamamagitan ng pagbili ng software at kagamitan na gumawa ng mga kopya ng pagsusulit, tala ng panayam, at iba pang mga kagamitan sa silid-aralan. Dahil sa kanyang natatanging pagganap sa akademiko, nakakuha siya ng maraming mga parangal at pagkilala. Kabilang sa mga ito ay Sampung Natitirang Mag-aaral ng Pilipinas, ang BPI Science Award mula sa BPI Foundation, at COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 14 ang Gawad Sentenaryo Award mula sa National Centennial Commission. Sa kanyang pagtatapos, nagpatuloy si Roselle sa pag-aaral para sa isang master’s degree at inialay din ang kanyang mga pagsisikap na matulungan ang mga mag-aaral na may kapansanan sa paningin. Pinasimulan niya ang "Project Roselle" kasama ang Rotary Club ng Makati-Ayala, at binigyan ang mga paaralan ng software at kagamitan, tulad ng computer at printer, na makatutulong sa mga bulag na mag- aaral sa kanilang pag-aaral. Nagtrabaho siya sa Freedom Scientific, Inc. bilang isang consultant sa pagbuo ng software para sa mga taong may kapansanan sa paningin at mga may kapansanan sa pag-aaral. Nagtrabaho rin siya bilang manager ng produkto at suporta sa Code Factory, na siyang nangungunang tagapagbigay ng software na pinapayagan ang may kapansanan sa paningin na maka-access sa mga mobile devices tulad ng cellphone. Si Roselle ay isang motivational speaker at nagbigay ng maraming mga talks at seminars sa mga mag-aaral, guro at propesyonal. Ang iba`t ibang mga adbokasiya na sumusuporta sa mga taong may kapansanan ay nagresulta sa institusyon ng mga kaganapan at paggunita tulad ng Paralympics, isang pang- internasyonal na kumpetisyon sa palakasan na hinubog pagkatapos ng Palarong Olimpiko na nagtatampok ng mga atletang may kapansanan. Ang United Nations ay nagtatag din ng mga araw ng kamalayan, tulad ng World Down Syndrome Day (Marso 21), World Autism Day (Abril 2), at International Day of Persons na may mga Kapansanan (Disyembre 3). Sa marami sa mga kaganapang ito, ang mga taong may kapansanan ay nagsasama upang ipakita ang kanilang mga kakayahan at talento sa mga talent show, simposium, at kombensyon. Ang mga kaganapang ito ay pinagsasama ang mga tao sa diwa ng pagkakaibigan at kooperasyon. Ang isa pang pangkat ng mga taong nakakaranas ng paghihirap at diskriminasyon ay ang mga maralita. Kakaunti lamang ang kanilang taglay na mga materyal na pag-aari. Sa kabila ng mga pagkakaiba sa paraan ng pamumuhay, antas sa lipunan, at karanasan, nakatutulong ang pagkakaisa ng sangkatauhan upang makipag-ugnayan ang bawat isa nang may paggalang at upang makapagbigay ng tulong sa bawat isa. Ang gawa ng pagtulong o pagbibigay, gayunpaman, ay dapat gawin sa diwa ng pagbibigay galang sa kapuwa. Ang isa ay dapat na magbigay ng tulong nang buong puso, nang walang pag-aatubili o pagmamalaki sa iba. Bukod sa mga taong may kapansanan at mga mahihirap, mayroon ding iba na naiiwan o nahiwalay sa mga pangkat o lipunan sapagkat itinuring silang iba. Ang pagninilay-nilay sa ating pakikipag-ugnayan ang magpapakilos sa atin upang tumulong at makipag-ugnayan sa iba. Ang kaalaman sa ating kakayahan sa pakikipagkapwa-tao at mga pagkakataong ibinibigay nito para sa pagpapaunlad ng sarili magbibigay-daan upang makagawa ng mas mahusay na mga desisyon upang maipagpatuloy ang pakikipag-ugnay sa iba at mapanatili ang positibong ugnayan sa ating buhay. SANGGUNIAN: Abella, Robert D. M. Div, D. Min. 2016. Introduction to the Philosophy of the Human Person Textbook. Quezon City: C&E Publishing, Inc. Mula sa Internet: Canoy, Jeff. 'Parang binuhusan ng yelo': Nurse na nakipaglaban sa COVID-19 diskriminasyon ang pangamba. Accessed August 18, 2020 https://news.abs-cbn.com/news/04/28/20/parang- binuhusan-ng-yelo-nurse-na-nagpapagalingsa-covid-19-pangamba-ang-diskriminasyon Ha, Thu-Huong. John Donne’s solemn 400-year-old poem against isolationism is resonating today. Accessed August 14, 2020. https://qz.com/716088/john-donnes-solemn-400-year-old-poem- againstisolationism-is-resonating-with-brits-today/ Intersubjectivity. DLL outputs of the teachers (Class E) who participated in the Regional Mass Training of Teachers for the Humanities and Social Sciences (HUMSS) Subjects last May 2017 at San Fernando Pampanga. Accessed September 14, 2020 https://depedshs.blogspot.com/2001/06/introduction-to-philosophy-ofhuman.html COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 15 ANSWER SHEET (Please submit this page after answering the activities. Do not return the entire module) Name: ______________________________________ Section: ___________________________ LAST NAME, FIRST NAME MIDDLE INITIAL theState threethe distinct ideas of ENGAGEMENT 11 Magsulat sa iyong kuwaderno ng iyong repleksyon upang maibahagi ang iyong mga saloobin at opinyon tungkol sa iba’t ibang balita patungkol sa diskriminasyon at bullying. Maaari ding magbahagi ng iyong sariling karanasan. SIGNATURE OVER PRINTED NAME AND OF PARENT OR GUARDIAN DATE: ______________ COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 16 ANSWER SHEET (Please submit this page after answering the activities. Do not return the entire module) Name: ______________________________________ Section: ___________________________ LAST NAME, FIRST NAME MIDDLE INITIAL ASSIMILATION 12 Magsaliksik ng taong may kapansanan na namuhay ng isang mabunga at makabuluhang buhay sa kabila ng kanyang kapansanan. Talakayin ang kaniyang pinagmulan, mga makabuluhang nakamit, pati na rin ang mga katangian na nagbigay daan sa kaniya upang maging matagumpay sa buhay. Maaaring i-print at idikit o isulat ang iyong nasaliksik sa iyong kuwaderno. Pamantayan sa pagmamarka para sa Artkulong Pananaliksik PAMANTAYAN MARKA Ang nilalaman at mga ideya ay naayos sa isang malinaw, 1 2 3 4 5 lohikal na pamamaraan. Malinaw na nagpapakita ang papel ng isang maikling 1 2 3 4 talambuhay ng indibidwal at nagbibigay ng kumpletong 5 impormasyon sa kaniyang pinagmulan. Ang mga konklusyong ginawa ay suportado ng sapat na 1 2 3 4 5 impormasyon at malinaw na mga argumento. Naipakita ng papel ang mga karaniwang pamantayan sa 1 2 3 4 5 gramatika, wastong bantas, at wastong pagpili ng salita. Ang papel ay orihinal at hindi naglalaman ng nakopyang 1 2 3 4 5 nilalaman KABUUAN (25 puntos) SIGNATURE OVER PRINTED NAME AND OF PARENT OR GUARDIAN DATE: ______________ COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 17 Pagsusuri ng mga Kailangang Kasunduan: Ilarawan ang iyong sarili sa pamamagitan ng pagkumpleto sa mga sumusunod na pahayag. Isulat ito sa iyong kwaderno. 1. Sa aking pamilya, ako ang __________________________. 2. Sa aming paaralan, isinasaalang-alang ko ang aking sarili bilang ________________. 3. Sa aming pamayanan, ako ay ______________________. Paano hinubog ng iyong pamilya ang iyong pagkakakilanlan bilang isang tao? Sa anong paraan naiimpluwensyahan ng iyong paaralan at pamayanan ang paghubog ng iyong pagkatao? Sa anong paraan mo nakikita ang iyong sarili na nagbibigay ng isang makabuluhang kontribusyon sa lipunang iyong kinabibilangan? Mga Materyales sa Pag-aaral: Modul, panulat, papel, mga aklat sa sikolohiya, internet (kung kinakailangan) Kinakailangang Kaalaman sa Naganap: Ang araling ito ay naglalahad ng mga pilosopikong pananaw sa lipunan at tatalakay kung paanong naoorganisa ang lipunan at kung paano nito naiimpluwensyahan ang mga tao. Kinakailangang Kakayahan: Multikultural na pagka-alam at global na kaalaman. PANIMULA: A. ITINAKDANG ORAS: 4 na oras B. PAGKONSULTA: Para sa mga tanong at paglilinaw, maaaring kumonsulta sa guro ng asignaturang ito sa itinakdang oras sa pamamagitan ng harap-harapang usapan, FB messenger, o mobile number. C. PAGPAPAHALAGA SA PAMANTASAN: Integridad, Respeto, Pagtuklas, Responsibilidad, at Kagalingan D. MGA LAYUNIN NG PAG-AARAL: Ang mga mag-aaral din ay gagabayan upang ang mga produkto ng ating lipunan, ang ating pakikipagugnayan sa ibang mga tao ang tutukoy sa kung sino tayo. Ang mga mag-aaral ay magiging kaya na: nakikilala kung paano nahuhubog ng tao ang lipunan at kung paano nahuhubog ng lipunan ang tao; nakapaghahambing ng iba’t ibang uri ng lipunan (hal. agraryo, industriyal, at birtwal); at nakapagpapaliwanag na nagbabago ang mga ugnayan ng tao dahil sa sistema ng lipunan ng tao na kinabibilangan niya. PANIMULA SA ARALIN Ano ang lipunan? Ano ang nagtutulak sa mga tao upang maitaguyod ang lipunan? Ang tao ay umiiral upang magkaroon ng ugnayan sa iba. Ang tao ay likas na nilalang na umiiral sa lipunan sapagkat siya ay may ugali na lumalabas sa kaniyang sarili upang makapagtaguyod ng ugnayan at relasyon sa iba. Sa buong buhay ng natin, nakararanas tayo ng iba't ibang mga pakikipag- ugnayan na makakatulong sa paghubog ng ating pagkatao. Ang mga sanggol ay unang nauugnay sa kanilang malapit na pamilya at tagapag-alaga bilang mapagkukunan ng pangunahing mga pangangailangan. Sa ating paglaki, pinapalawak natin ang ating mga pananaw at nagsisimulang COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 18 makipag-ugnayan sa mga taong hindi bahagi ng ating pamilya. Nagtatatag tayo ng pagkakaibigan mula sa ating pagkabata, sa ating pagbibinata at pagdadalaga at maging sa ating pagtanda. Natutunan din natin kung paano makitungo sa ibang na mas mataas na awtoridad bukod sa ating mga magulang o tagapag-alaga. Sa ating pagtanda, ang ating mga ugnayan at responsibilidad ay nagbabago rin dahil mas malaki ang tungkulin na ginagampanan natin sa pamayanan na ating ginagalawan. PAGKATUTO NG MAG-AARAL SA PAMAMAGITAN NG KARANASAN Chunk 1: ANG PAGKATATAG NG LIPUNAN Ang ating kalayaan ay nagbibigay sa atin ng pagkakataong maghanap ng iba`t ibang mga aktibidad upang makamit ang ating mga layunin, kagalingan at kaligayahan. Habang ipinamumuhay natin ang ating buhay at pinalalawak ang ating mga karanasan, makikilala natin ang ibang mga tao na kumikilos sa katulad ng paraang ginagawa natin. Gayunpaman, ang pagkamit ng ating mga layunin ay ginawang madali sa pamamagitan ng katotohanan na hindi natin kailangang gawin ang ating mga aktibidad ng mag-isa, na mabubuhay tayo ng mas masaya kapag kasama ang ibang mga taong malapit sa atin. Ang tendensiya na makabuo ng mga pangkat ay hindi eksklusibo sa mga tao. Ang ibang mga hayop ay bumubuo ng mga pangkat para sa kanilang proteksyon at kaligtasan. Gayunpaman, ang mga tao ay ang tanging nilalang na may kakayahang magtaguyod ng isang lipunan, na isang organisadong grupo na ang mga miyembro ay madalas na nakikipag-ugnayan at mayroong isang karaniwang teritoryo at kultura. Ang lipunan ay tumutukoy din sa isang pakikisama o pakikipagkaibigan sa iba, isang alyansa, isang pamayanan, o isang unyon. Isinasaalang-alang ng mga pilosopo ang lipunan na produkto ng sinadya na mga aksyon ng mga indibidwal na nagsasama-sama sa pagtaguyod sa isang karaniwang layunin. Ang lipunan ay itinuturing na natatangi sa lahat ng iba pang mga pangkat dahil sa likas na katangian ng mga tao na bumubuo nito, pati na rin ang mga ugnayan sa mga miyembro nito. Bilang indibidwal, ang mga miyembro ng lipunan ay may kakayahang baguhin ang kanilang sarili at makamit ang kaunlaran sa pamamagitan ng kanilang mga pakikipag-ugnayan sa loob ng lipunan. Kaugnay nito, ang mga tao ay nakakaimpluwensya sa lipunan sa pamamagitan ng kanilang mga kilos. Ginagawa ring posible ng lipunan ang paglitaw ng ilang mga sariling katangian. Ang kaligtasan ng buhay ng isang tao ay mahalagang nakaugat sa lipunan at mga ugnayan ng tao. Kung walang pamilya na mag-aalaga ng isang sanggol, sa huli ay mamamatay ito. Habang lumalaki ang indibidwal, nagsisimula siyang maranasan ang buhay sa labas ng bahay at magsimulang makipag-ugnay sa ibang mga tao sa iba't ibang mga pagkakataon. Humahantong din ito sa tao na bumuo ng iba pang mga relasyon o grupo, tulad ng pagkakaroon ng pakikipagkaibigan sa lugar ng trabaho. Ang lipunan at ang iba`t ibang mga aspeto ay nagbibigay ng suporta na tinitiyak ang pag-unlad ng tao. Halimbawa, ang iyong edukasyon ay nagsisimula muna sa bahay kasama ang mga miyembro ng iyong pamilya na nagtuturo sa iyo ng mga panimula sa pagsasalita, pagbabasa, at pagsusulat. Nagpapatuloy ang edukasyon na ito at kapag natapos mo ang iyong pangunahing edukasyon, binigyan ka na ng lipunan ng kaalaman at kasanayan na nagbibigay-daan sa iyo upang mabisang makihalubilo sa iyong lipunan bilang isang mabungang indibidwal. Nagbibigay din sa iyo ang lipunan ng mga pagkakataon upang mapalago ang iyong pag-unlad sa mga darating na taon. Ang isang maliwanag na impluwensya ng lipunan sa mga indibidwal, ay ang paglitaw ng mga tiyak na ugali at katangiang natatangi sa isang tiyak na lipunan na ipinakita ng mga kasapi nito. Halimbawa, pinahahalagahan nating mga Pilipino ang ating ugnayan sa mga miyembro ng pamilya. Marami sa atin ang ginusto na COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 19 manirahan kasama ng ating mga nakatatanda sa tahanan, upang mapangalagaan natin sila nang direkta at magpatuloy na makipag-ugnayan sa kanila. Ang Kontrata ng Lipunan Sa panahon ng Enlightenment, pinag-isipan ng mga pilosopong panlipunan ang likas na mga batas na namamahala sa mga lipunan ng tao, at sa kanilang mga talakayan, maraming mga pilosopo ang naglabas ng kanilang mga teorya hinggil sa pagbuo ng mga lipunan. Ang mga pilosopo tulad nina Thomas Hobbes, John Locke, at Jean Jacques Rosseau ay kabilang sa pinakatanyag na mga teoristang panlipunan na tumalakay sa pinagmulan ng lipunan ng tao. Upang lubos na maunawaan ang tunay na katangian ng lipunan, naisip nila na ang mga tao ay nabubuhay sa isang tinatawag na "natural na estado," na tinanggal mula sa modernidad at sibilisasyon. Ang pagsisiyasat sa mga tao sa kanilang natural na estado, ay nagbigay ng pagkakataon sa mga pilosopo na ito upang talakayin ang mga pinagmulan ng lipunan at maiugnay ang mga ito sa iba pang mga konsepto tulad ng likas na katangian at kalayaan ng tao. Iba't ibang pananaw ang lumitaw upang ipaliwanag ang mga pagpapaunlad na nagdala ng paglitaw ng lipunan ng tao. Para kay Thomas Hobbes, ang mga tao sa kanilang natural na estado ay pinamamahalaan ng kanilang mga pagnanasa at ito ay madalas na humantong sa hidwaan sa kanilang mga kapwa. Samakatuwid, ang lipunan, ay ang paraan kung saan ang mga tao ay naghahangad na makontrol ang kanilang likas na pagkahilig at magtakda ng kaayusan. Ang mga indibidwal na nagtatag ng mga lipunan ay pumasok sa isang "kontrata ng lipunan" - isang kasunduan kung saan ang mga indibidwal ay nagsasakripisyo ng ng kanilang kalayaan at nagpasakop sa isang mas mataas na awtoridad. Sa ganitong paraan, ang lipunan ay naging matagumpay at natugunan nito ang mga pangangailangan ng marami, na tinitiyak ang kaligtasan ng sangkatauhan. Nagpanukala naman si John Locke ng kaniyang sariling mga ideya sa kontratang panlipunan na may ibang palagay. Hindi tulad ng Hobbes, isinasaalang-alang ni Locke ang mga tao sa kanilang natural na estado bilang mas matulungin at makatwiran, at ang lipunan ay nabuo sa pamamagitan ng pahintulot ng mga indibidwal na nag- organisa nito. Ang konseptong ito ay kilala bilang pahintulot ng pamahalaan. Ang kontrata sa lipunan ni Locke ay isang kasunduan sa mga indibidwal na magtulungan at magbahagi ng pasanin upang itaguyod ang kapakanan ng lipunan. Gayundin, ang awtoridad na itinatag upang patakbuhin ang lipunan ay dapat na sumasalamin sa mga mithiin ng mga tao na nag-ayos nito. Sakaling ang awtoridad na ito ay nabigo upang mapanatili ang obligasyon nito o tumupad sa mga hangarin ng mga tao, aalisin ito at papalitan ng bago. Ang mga ideya ni Jean Jacques Rosseau tungkol sa kontratang panlipunan ay humantong sa kaniya na itaguyod ang konsepto ng "kabutihang panlahat." Naniniwala si Rosseau na kahit na ang mga tao ang nag-oorganisa ng lipunan at nagtatag ng isang awtoridad o gobyerno, COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 20 sa matinding kaso, nagagawa ng gobyerno na ipataw ang desisyon nito sa tao. Ito ay batay sa palagay na binigyan ng kapangyarihan ng tao ang gobyerno na kumilos sa kanilang ngalan, at na ito ay itinuturing na pinakamahusay na hukom ng kung ano ang pinaka-kapaki-pakinabang para sa lipunan. Ang mga pinakabagong pananaw sa kontratang panlipunan ay nagbibigay diin sa indibidwal na paggawa ng desisyon sa lipunan. Ginawang muli ni John Rawls ang kontrata sa lipunan at ipinaliwanag na ang mga tao ay lumalapit sa kooperasyong panlipunan sa isang makatuwirang pamamaraan upang matugunan ang kanilang indibidwal na mga pansariling interes. Ipinakikilala ni Rawls ang isang bersyon ng natural na estado kung saan tinawag niya ang orihinal na posisyon upang ipaliwanag ang pagbuo ng lipunan. Naisip niya na ang mga tao ay mayroong "veil of ignorance," na nangangahulugan ng kawalang kaalaman sa sariling mga katangian tulad ng kasarian, lahi, o katayuan sa socail. Sa estadong ito, likas na naghahanap ang mga tao ng isang makatarungan at patas na lipunan sa pagsisikap na alamin ang kanilang sariling interes. Inilarawan ni David Gauthier ang interes ng sarili ng mga tao bilang isang makabuluhang kadahilanan sa pagbuo at pagpapanatili ng mga lipunan. Pinili ng mga tao na makipagtulungan dahil kapaki-pakinabang na matugunan ang kanilang mga pansariling interes. Ngunit ang makasariling interes na ito ay nakikinabang sa lipunan sa kabuuan, dahil sa mga pagkilos ng mga indibidwal sa pagtugon sa kanilang mga pansariling interes. Bagaman may mga pagkakaiba-iba sa teorya ng kontrata ng lipunan, marahil isang karaniwang tampok na mayroon silang lahat, ay ang katunayan na ang iba't ibang mga indibidwal na pumapasok sa isang uri ng kasunduan sa isa't isa ay bumubuo ng isang lipunan. Ang mga indibidwal na kasapi ay isinasantabi ang kanilang sariling interes upang makalikha ng isang pamayanan kung saan sila maaaring manirahan na kasama ng iba. Mahalagang tandaan na sa isang lipunan, ang isa ay hindi nakokompromiso alang-alang sa iba pa: ang indibidwal ay hindi sa anumang paraan ay lumalabag para sa kapakanan ng pamayanan at kabaligtaran. Ang isang lipunan lamang na nagtitiis sa pag-unlad ng indibidwal at ng kanyang pakikipag-ugnay ay maaaring isaalang-alang bilang isang maayos at makatao na lipunan. Mahalagang tandaan na ang lipunan ay itinatag sa konsepto ng kabutihan. Ang mga pilosopo na tinalakay ang mga pinagmulan ng pinagmulan ng lipunan ay natunton ang paglitaw ng lipunan sa kagustuhan ng tao na makamit ang layuning mabuhay. Maliban dito, hinihimok ang mga tao na magsama, magtatag ng mga ugnayan sa bawat isa, at magtulungan bilang isang pinag-isang pangkat dahil sa likas na pagnanasa para sa kabutihan. Kapag higit sa isang tao ang nagnanais at nagtatrabaho upang makamit ang parehong kabutihan, masasabi na mayroon ng isang karaniwang kabutihan sa gitna nila. Ang kabutihang panlahat ay tumutukoy sa mga kondisyong panlipunan na nagbibigay-daan sa mga tao at pangkat na matupad ang kanilang mga layunin at makamit ang kagalingan. Sa isang mas malawak na pananaw, ang mga halimbawa nito ay: kapayapaan sa loob ng pamayanan, malinis at ligtas na mga puwang sa publiko, isang mahusay na sistema ng transportasyon, at isang mahusay na serbisyo publiko. Ang sama-samang pagsisikap ng mga indibidwal tungo sa kabutihang panlahat ay magdudulot ng pagkakaisa sa bawat miyembro ng pamayanan. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 21 Chunk 2: IBA’T IBANG URI NG LIPUNAN Ang pag-unlad ng mga lipunan sa buong kasaysayan ay nagpapakita ng pag-unlad ng sangkatauhan bilang tugon sa pagbabago ng paligid at mga pag-unlad sa kasaysayan. Ang Iba`t ibang Uri ng mga Lipunan: Lipunan ng Pangangaso at Pagtitipon - Kinikilala ito bilang pinakauna at pinakasimpleng anyo ng lipunan. Karaniwan itong nailalarawan bilang isang maliit na pangkat na binubuo ng pamilya. Ang mga tao sa lipunang ito ay nomadic o pagala-gala dahil ang kanilang oras ay ginugugol nila sa paghahanap ng pagkain at sa gayon, walang permanenteng teritoryo. Ang herarkiya sa ganitong uri ng lipunan ay hindi masyadong magkakaiba- iba. Ang mga miyembro nito sa pangkalahatan ay pantay na tinatrato at ang mga pagpapasyang karaniwang nakarating sa pamamagitan ng isang kasunduan. Dahil dito, ang mga tungkulin ng mga kasapi nito at ang paghati ng paggawa ay hindi gaanong tinukoy. Lipunan ng Pagpapastol - ang ganitong uri ng lipunan ay nailalarawan sa pamamagitan ng pag-aalaga ng mga hayop para sa supply ng pagkain. Ang mga pamayanang nagpapastol ay may mas malaking populasyon kaysa sa pangangaso at nananatili nang mas mahaba sa isang teritoryo. Bilang karagdagan, ang mga kabilang sa lipunan ng pagpapastol ay madalas na gumagawa ng labis na pagkain at mga mapagkukunan, na ipinagpapalit nila sa ibang mga lipunan. Ang pagpapalawak na ito ay nagbibigay-daan sa mga tao na makisali sa ibang mga aktibidad na hiwalay sa mga kinakailangan para mabuhay, tulad ng mga gawaing kamay. Nang maglaon ay humantong ito sa paglitaw ng mga dalubhasang gawain sa pamayanan. Lipunan ng Paghahalaman - Pangunahin itong nakikibahagi sa pagpapalago ng mga halaman, prutas, at gulay at pag-aalaga ng mga hayop. Sa lipunang ito, ang mga pamilya ay bahagyang pagala-gala o semi-nomadic, na nangangahulugang naglalakbay sila sa ibang lugar kapag naubos na nila ang mga suplay ng pagkain sa isang lugar. Sa lipunang ito, ang mga tungkulin at responsibilidad ay mas malinaw na hinahamon sa maraming mga gawaing itinalaga ayon sa kasarian. Katulad ng lipunan ng pagpapastol, mayroon ding kalakalan, na kung minsan ay humahantong sa hindi pagkakapantay-pantay sa mga miyembro nito. Sa mga sinaunang lipunan, ang mga indibidwal ay madalas na nakatuon sa pamilya, at ang kanilang mga pag-uugali at pagkilos ay limitado lamang sa tradisyon. Ang pagtatalaga ng mga gawain at trabaho ay madalas na nakabatay sa kasarian, ang mga kababaihan na gumagawa mga gawaing bahay, habang ang mga kalalakihan ay nakikibahagi sa pangangaso at pagsasaka. Lipunan ng Pagsasaka o Agrikultura - Ang ganitong uri ng lipunan ay may karagdagang pagbabago mula ng mga pagpapastol at paghahalaman na lipunan. Ang agrikultura ay nagsasangkot ng malakihan at pangmatagalang paglilinang ng mga pananim at pag-aalaga ng hayop. Ang lipunang ito ay nailalarawan sa pamamagitan ng pinabuting teknolohiya at ang paggamit ng mga kasangkapan upang makatulong sa pagsasaka. Ang pinabuting teknolohiya at mga pamamaraan sa pagsasaka ay COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 22 nagreresulta sa pagtaas na produksyon, na nagpalago ng populasyon sa mga lipunang pang-agrikultura na humahantong sa isang mas istrukturang sistemang panlipunan na tumutulong sa pamamahala ng mga mapagkukunan at mga miyembro nito. Sa bail anito, ang lalong kumplikadong samahang panlipunan at lumalaking pagpapahalaga ng teritoryo ay madalas na nagreresulta sa mga hidwaan sa mga kalapit na lipunan sa mga mapagkukunan at lupa. Lipunan ng Peudalismo - Ang isang pyudal na lipunan ay batay sa mga nagmamay-ari ng lupa. Ang lipunan ng pyudal ay lumitaw sa pag-unlad ng Kanlurang Europa sa panahon ng Medieval, kung kailan ang mga karibal na kaharian ay nakikipaglaban sa mga mapagkukunan, lalo na ang lupa. Sa isang pyudal na lipunan, binibigyan ng mga pinuno ang kanilang mga tagasunod o mga vassal ng karapatang pamahalaan ang mga parsela ng lupa. Ang mga vassal na ito naman ay hinahatid ng mga manggagawang magsasaka na nagsasaka ng lupa at nangangalaga sa mga hayop sa bukid. Bilang gantimpala sa kanilang serbisyo, binibigyan sila ng proteksyong militar. Ang mga kasapi ng lipunan ay nakaayos batay sa katayuan. Ang mga nagmamay-ari ng lupa ay itinuturing na pinaka-makapangyarihan at maimpluwensyang miyembro ng lipunan, habang ang mga magsasaka ay itinuturing na pinakamababang uri. Ang mga relasyon sa lipunan ay nailalarawan sa pamamagitan ng pagtitiwala. Ang mga tao ay madalas na may kamalayan ng kanilang lugar sa loob ng lipunan at nagpapahalaga sa herarkiya. Ang mga taong kabilang sa "mas mataas na klase" ay itinuturing nang may paggalang na bumili ng mga miyembro ng pamayanan. Lipunan ng Industriya - Ito ay batay sa paggamit ng dalubhasang makinarya sa paggawa ng mga kalakal at serbisyo. Ang mga pagsulong sa agham at teknolohiya noong huling bahagi ng ika-18 siglo ay nagresulta sa Rebolusyong Pang-industriya, na nagbunga ng bagong produksyon at mga pamamaraang pang-industriyal, pati na rin ang mga pagbabago sa transportasyon at komunikasyon. Ang mga pagsulong na pang- teknolohikal na ito ay nagresulta sa pinabuting kalakalan at komersyo at mas mabuting kalagayan sa buhay para sa maraming tao. Ginagawa ang trabaho sa mga pabrika at mas laganap ang edukasyon sa publiko. Gayunpaman, ang paglitaw ng mga pang- industriyang lipunan ay nagpapakita ng pagtaas ng antas sa kayamanan, kapangyarihan, at impluwensya. Ang mga lipunan sa industriya ay madalas na tinukoy ng likas na katangian ng trabaho at ng umiiral na industriya sa isang lugar. Ang mga kapitalista o may-ari ng negosyo ay itinuturing na pinaka-maimpluwensya. Ang ganitong uri ng lipunan ay nailalarawan din sa pamamagitan ng pagkakaiba-iba ng kultura at pagkakaroon ng mga opisyal ng samahan. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 23 Lipunan Pagkalipas ng Industriyal - Ito ay minarkahan ng pagtatatag ng mga lipunan batay sa kaalaman, impormasyon, at pagbibigay ng mga serbisyo. Ang mga miyembro ng lipunang ito ay mayroong mataas na pagkamit na pang-edukasyon, mas mahusay na pagsasanay, at dalubhasang gampanin. Ang lipunang birtwal, kung saan ang mga tao ay gumagamit ng teknolohiya para sa komunikasyon, isang produkto ng lipunan na pang-industriyal. Ang mga indibidwal sa isang birtuwal na lipunan ay madalas na nakikibahagi sa isang kumplikadong mga relasyon. Sila ay hindi kinakailangang mag-subscribe sa mga kaugalian ng itinatag na mga pamantayan ng pag-uugali. Ang kalayaan ay natatangi sa virtual na mundo at nangangahulugan na ang isang tao ay maaaring makisali sa iba't ibang mga aktibidad sa pagkalap at pagbabahagi ng iba’t ibang uri ng impormasyon. Chunk 3: ANG PAGHUBOG NG LIPUNAN SA ATING PAGKATAO Ang pagkapanganak sa Pilipinas ay hindi natin pinili, ngunit sa paglaki natin sa lipunang Pilipino, nagsisimula tayong gamitin ang mga ugali, tradisyon, at katangian na nakikilala ang kultura ng Pilipino. Sa pamamagitan ng ating pakikipag-ugnayan sa ibang mga indibidwal natutuhan natin kung paano kumilos nang naaangkop, kung anong mga paniniwala at tradisyon ang isasagawa, kung anong mga ideya at pananaw ang isinasaalang-alang na katanggap-tanggap sa lipunang Pilipino. Ang tao at ang lipunan ay may isang natatanging ugnayan kung saan ang isa ay hindi maaaring umiiral nang wala ang isa pa. Dahil sa katotohanang ito, mahalagang isaalang-alang ang papel ng lipunan sa paglago at pag-unlad ng isang tao, at ng papel ng tao sa pagbabago ng lipunan. Naiimpluwensyahan ng lipunan ang ating pag-unlad bilang mga tao sa iba't ibang paraan. Ang isang mahalagang paraan na naiimpluwensyahan tayo ng lipunan bilang mga tao ay ang kakayahang tukuyin ang mga ugnayan at pakikipag-ugnayan sa mga miyembro nito. Naiimpluwensyahan ng lipunan ang mga pakikipag-ugnayan ng mga kasapi nito sa pamamagitan ng pagtaguyod ng mga pamantayan, ito ay ang itinakdang mga ugali at katangian na itinuturing na katanggap-tanggap, at sa gayon ay hinihikayat at ipinapasa sa ibang mga kasapi. Kapag nakilala mo ang isang tao sa kauna-unahang pagkakataon o kung may ipinakilala sa iyo, ano ang gagawin mo? Ang unang bagay na papasok sa iyong isipan ay ang sabihin ang "Hello!" o "Nagagalak akong makilala ka!" Sa dating normal, maaari kang mag-alok ng isang kamayan, ngunit sa panahon ng bagong normal, maaari mo na lamang ikumpas ang iyong kamay bilang isang uri ng pagbati. Noong ikaw ay bata pa, palagi kang pinapaalalahanan na bumati nang may paggalang sa mga nakatatanda. Ang mga Pilipino ay may natatanging kilos upang batiin at ipakita ang paggalang sa mga nakatatanda: ito ang pagmamano. Isipin mo na kapag sinabihan kang bumati o magbigay ng respeto sa mga mas nakatatanda sa iyo, at tumanggi kang gawin ito, ano sa palagay mo ang magiging reaksyon ng mga tao sa paligid mo? Tiyak, ang iyong pagkilos ay maituturing na kawalang respeto. Kapag ang mga miyembro ng isang lipunan ay hindi umaayon sa mga itinatag na pamantayan, madalas nilang nararanasan ang mga negatibong kahihinatnan, tulad ng parusa o stigma sa lipunan. Ang lipunan, sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga pamantayan, ay maaari ring magbigay ng kaalaman at ideya. Halimbawa, kung ang ilaw ng trapiko ay naging pula, nangangahulugan ito ng PAGHINTO. Natutunan nating tanggapin ito sapagkat ang lipunan ay nagtatag ng katotohanan at nalantad kami mula pa noong bata pa kami. Ngayon isipin na bukas, ang mga signal ng trapiko ay binaliktad - ang pula ngayon ay nangangahulugang tumuloy, ang berde ay nangangahulugang pag-iingat, at ang dilaw ay nangangahulugang huminto. Ano sa palagay mo ang mangyayari sa mga lansangan? Ngayon COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 24 isipin ang lahat ng mga patakaran at tradisyon na matagal nang natira sa ating lipunan? Paano napalaki ng mga panuntunang ito ang ating kaalaman? Ano ang panuntunan sa ating lipunan na magreresulta sa kaguluhan kung binago ito? Ang mga batas ay mas pormal at mahigpit na kaugalian na nagtatatag at tumutukoy sa katanggap-tanggap na pag-uugali ng mga mamamayan. Nagbibigay ng karampatang parusa sa mga lalabag. Ang mga katutubong kaugalian o folkways ay hindi gaanong pormal na kaugalian na nagmula sa tradisyon at hindi nagreresulta sa parusa kapag nilabag. Ang mga kaugalian, batas, at iba pang mga patakaran na kumokontrol sa mga pakikipag- ugnayan ng tao ay nagbubunga ng isang sistemang panlipunan, na isang organisado o huwaran na hanay ng mga ugnayan sa pagitan ng mga indibidwal at pangkat na bumubuo ng isang lipunan. Ang mga miyembro ng lipunan ay kumikilos at nakikipag-ugnay sa isang itinatag na sistemang panlipunan. Ang bawat isa ay itinalaga ng isang tungkulin na panlipunan, na kung saan ay mga aksyon at pag-uugali na inaasahan ng isang tiyak na indibidwal. Ang mga indibidwal na nagbabahagi ng magkatulad na pinagmulan o gumaganap ng katulad na mga tungkulin ay pinagsasama-sama sa mga pangkat ng lipunan o mga klase sa lipunan. Ang ilang mga pangkat na gumaganap ng mahahalagang tungkulin sa lipunan ay kinikilala bilang mga institusyong panlipunan, at kasama dito ang pamilya, paaralan, gobyerno, at relihiyon. Binabago rin ng lipunan ang mga ugnayan ng tao, na hahantong sa pagbabago ng mga kasapi nito. Sa tagal ng ating buhay, magsasagawa kami ng iba't ibang mga tungkuling panlipunan habang patuloy siyang nakikipag-ugnayan sa ibang mga kasapi ng lipunan. Ang isang indibidwal ay hindi lamang isang miyembro ng isang pamilya, siya ay kapitbahay din, isang mamamayan, isang mag-aaral, at isang miyembro ng isang samahan, grupo o relihiyon. Ang isa pang paraan sa paghuhubog sa atin ng lipunan ay sa pamamagitan ng mga katangiang panlipunan, na mga pagkilos o mithiin na itinuturing na mahalaga ng lipunan. Ang mga katangiang tulad ng kooperasyon, pagsunod sa batas, pag-aalala sa iba, paggalang sa iba ay itinuturing na mahalaga sa pagpapanatili ng isang maayos na lipunan. Paano ako tinutulungan ng lipunan na maging isang mas mabuting tao? Bagaman lubos na naiimpluwensyahan ng lipunan ang pag-unlad ng sarili, may kalayaan pa rin ang tao na pumili na hindi ganap na maipalabas ng kaniyang pinagmulan o lipunan. Mayroon tayong kalayaan na iangat ang ating kalagayan at mas mapahusay pa ang ating mga kakayahan. Halimbawa, ang isang bata na lumaki sa mga slum o squatter area ay maaaring pumili na ibahin ang kaniyang kalagayang panlipunan sa pamamagitan ng edukasyon at pagsusumikap. Sa pamamagitan ng pagsusumikap, ang bata na sa huli ay magiging matagumpay at makakamit ang isang mas mabuting kalagayan ng buhay. Ang isang tao na nagmula sa isang pamilya ng mga doktor ay maaaring makaramdam na mayroon siyang ibang pagtawag sa buhay at sa gayon ay maaaring pumili na huwag ituloy ang isang karera sa medisina. Ang ilang mga Pilipino ay nagpasya ring talikuran ang kanilang pagkamamamayan upang maging mamamayan ng ibang bansa. Hangga't naiimpluwensyahan tayo ng ating paligid, ang ating mga limitasyong pisikal, at ang ating lipunan, ang ating pagkatao ay nagbibigay pa rin sa atin ng pagkakataong lampasan at tukuyin ang ating sariling mga tuntunin. Kinikilala ng lipunan ang kakayahan ng tao na paunlarin ang kanilang sarili, at binibigyan ang mga miyembro nito ng mga pagkakataong mas mapahusay pa ang kanilang kakayahan. Bukod sa pagpili na hindi ganap na natukoy ng lipunan, ang mga tao ay maaari ring magbigay ng kontribusyon sa lipunan sa pamamagitan ng kanilang mga desisyon at kilos. Ang isang mahalagang paraan na maaaring mai-ambag ng isang tao sa pagbabago ng lipunan ay sa COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 25 pamamagitan ng paggawa nang maayos ng kanyang mga responsibilidad sa lipunan. Inaasahan na igagalang at susundin ng isang anak na lalaki ang kaniyang mga magulang at nakatatanda at tutulungan ang bawat miyembro ng pamilya. Inaasahan na ang isang magulang ay magkakaloob para sa mga pangangailangan ng pamilya at mapalaki nang maayos ang kanyang mga anak. Ang isang mag-aaral ay inaasahang mag-aaral nang maayos at makikilahok nang husto sa mga aktibidad sa paaralan. Inaasahan na susuportahan ng isang mamamayan ang mga pasya ng demokratiko at makikipagtulungan sa mga miyembro ng pamayanan at iba pang mga institusyon upang mapanatili ang kapakanan ng bansa at ang kabutihang panlahat. Ang pagkilos ng isang indibidwal ay maaari ring maging sanhi ng malalaking pagbabago sa lipunan. Kadalasan na, iniisip natin na ang pagbabago sa lipunan ay ukol lamang sa mga bayani, pulitiko, at tanyag na personalidad. Gayunpaman, ang maraming mga pagkakataong ibinigay ngayon tulad ng pag-unlad ng teknolohiya nagkakaroon ng access sa impormasyon na nagbibigay sa mga ordinaryong tao ng mga paraan upang pagmulan ng pagbabago ng lipunan sa kanilang sarili. Ang mga kuwentong ito na nag-viral sa social media ay agad na nakakuha ng pansin sa mga problema o isyu na kailangang talakayin. Ang organisadong aksyon ay madalas na pinakamahusay na paraan upang magdulot ng mga pagbabago sa lipunan. Ang kilusang panlipunan, ay nagpapakita ng isang malakihang aksyon na ginagawa ng iba't ibang mga grupo at samahan sa hangarin ng isang pangkaraniwang layunin ng pagbabago. SANGGUNIAN: Abella, Robert D. M. Div, D. Min. 2016. Introduction to the Philosophy of the Human Person Textbook. Quezon City: C&E Publishing, Inc. Villanueva, Voltaire M. 2018. Ako Bibo Kase Dapat #ABKD Alpabeto ng Inobatibo at Makabagong Guro sa Agham Panlipunan, Edukasyuon sa Pagpapakatao at Filipino. VMW11483 Book Publishing House Mula sa Internet: Cat, Keity. Matiwasay Na Lipunan Tula. Accessed October 5, 2020 https://philnews.ph/2020/05/30/matiwasay-na-lipunan-tula-5-na-mga-halimbawa/ COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 26 ANSWER SHEET (Please submit this page after answering the activities. Do not return the entire module) Name: ______________________________________ Section: ___________________________ LAST NAME, FIRST NAME MIDDLE INITIAL ENGAGEMENT 13 Gumawa ng posgan (pinagsamang poster at islogan) na nagpapakita kung paano nakatulong ang lipunan sa paghubog ng iyong karakter at personalidad. Gawin ito sa bondpaper at kulayan. Pamantayan sa pagmamarka ng #PosGan 5 Kayang-kaya ko 4 Kaya ko 3 Kinakaya ko 2 Sinusubukan ko pa Linaw Nauunawaan Nabatid ang Nabatid ang Hindi at kabuoang ilang naunawaan naipapaliwan ideya/konsepto ng mahahalagan kabuoan ng ag ang nilalaman ng posgan. g nilalaman ng kabuoang ideya/konsept posgan. ideya/konsept o ng o ng nilalaman ng nilalaman ng posgan. posgan. Impak Nakapupuka Nakapupuka Nakapupuka Hindi w ng mataas w ng w ng mataas nakakapukaw na antas ng kawilihan at na antas ng ng pansin. kawilihan at interes. kawilihan at interes. interes ngunit may may ilang bahaging hindi malinaw. Kaayusan Organisadon Organisadon Nailahad ang Hindi g nailahad g nailahad mga organisado ang mga ang mga impormasyo ang impormasyo impormasyo n ngunit pagkakalahad n sa isang n ngunit may uumay mga ng mga saglit subalit kahabaan bahaging impormasyo sulit na ang hindi n at mahaba paraan. nakonsumon naunawaan. ang g oras. nakonsumon g oras. Artistiko Nailalahad Bahagyang Nailalahad Hindi ang mga nailalahad ang mga kakikitaan ng impormasyo ang mga impormasyo pagkamalikh n sa mataas impormasyo n sa ain ang na antas ng n ng nakagawian paglalahad pagiging malikhain. at ng malikhain. karaniwang impormasyo paraan. n. Kabuuang puntos: 20 COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 27 ANSWER SHEET (Please submit this page after answering the activities. Do not return the entire module) Name: ______________________________________ Section: ___________________________ LAST NAME, FIRST NAME MIDDLE INITIAL ASSIMILATION 14 Isulat sa iyong kuwaderno ang iyong pananaw at saloobin hinggil sa siniping akda ni Mahatma Gandhi. "Maging ang pagbabago na nais mong makita sa mundo." Mahatma Gandhi Pamantayan sa pagmamarka para sa #Kultwit Batayan Napakahusay Maayos Nangangailang ng 7 5 Tulong 3 Nilalaman (ugnayan ng wika at kultura sa pahayag) Presentasyon (paraan ng pagsulat) Mensahe (aral na iiwan sa mga mambabasa) Kabuuang puntos: 20 SIGNATURE OVER PRINTED NAME AND OF PARENT OR GUARDIAN DATE: ______________ COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 28 Pagsusuri ng mga Kailangang Kasunduan: Natulala si Mang Ador nang ma-diagnose na may malalang tumor siya sa baga. Sinabi ng doktor na ilang buwan na lang ang itatagal ng buhay niya. “Hindi ako makapaniwala,” ang sabi niya sabay hagulgol. “Hindi ko inaasahan na mangyayari ito sa akin. Wala na bang pag-asa? Paano na ang mga mahal ko sa buhay? ‘Di ko matanggap.” Karamihan sa atin ay natatakot na mamatay. Ngunit bakit natatakot tayong mamatay? Tugunan natin ang isyung ito at isipin natin sandali ang ating sariling kamatayan. Isipin mo na mamamatay ka bukas. Ano ang gagawin mo ngayon? Ano ang gagawin mo sa natitirang araw mo? Ano ang mamimiss mo pagkatapos ng kamatayan? At bakit ka natatakot kung ikaw ay mamatay? Isulat ang iyong sagot sa iyong kuwaderno. Mga Materyales sa Pag-aaral: Modul, panulat, papel, mga aklat sa sikolohiya, internet (kung kinakailangan) Kinakailangang Kaalaman sa Naganap: Inaasahang maipamamalas mo bilang mag-aaral ang mga sumusunod na kaalaman, kakayahan, at pag-unawa ng mag-aaral sa kahalagahan ng buhay. Kinakailangang Kakayahan: Multikultural na pagka-alam at global na kaalaman. INTRODUCTION: A. ITINAKDANG ORAS: 4 na oras B. PAGKONSULTA: Para sa mga tanong at paglilinaw, maaaring kumonsulta sa guro ng asignaturang ito sa itinakdang oras sa pamamagitan ng harap-harapang usapan, FB messenger, o mobile number. C. PAGPAPAHALAGA SA PAMANTASAN: Integridad, Respeto, Pagtuklas, Responsibilidad, at Kagalingan. D. MGA LAYUNIN NG PAG-AARAL: Dinisenyo at isinulat ang araling ito na isinaalang-alang at inisip ay ang mga mag-aaral upang matulungan kang maunawaan ang kalikasan ng Pilosopiya. Ang mga mag-aaral ay magiging kaya na: nakikilala kung ano ang kahulugan ng kanyang buhay; nakapagtatala ng mga bagay na tunay na gusto niyang gawin (Ano ang gusto niyang maging?); at nakapagsusulat ng pagninilay tungkol sa kahulugan ng kanyang buhay sa konteksto ng tao bilang tumutungo sa kamatayan (Saan hahantong ang lahat ng ito?). PANIMULA SA ARALIN Ang pilosopiya ay isang pagsusuri sa buhay. Pagninilay-nilay sa ating pag-iral ay madalas na kailangan natin upang matugunan ang positibo at negatibong mga aspeto ng buhay. Ayon nga sa tanyag na si Griyegong pilosopo na si Socrates, ang buhay na hindi pinagninilayan o sinusuri ay isang buhay na hindi karapat-dapat ipamuhay (an unexamined life is not worth living). Ang ating mga kaligayahan at pagsubok ay nagbibigay sangkap sa ating buhay, at sa pamamagitan ng pagninilay-nilay sa mga ito malalaman natin ang kahulugan mula sa ating mga karanasan. Ang paghahanap para sa kahulugan ng buhay ay ginawang madalian na ang katotohanan ang buhay ay kalaunan ay magtatapos. Sa COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 29 pamamagitan ng pagninilay-nilay sa ating kapalaran, maaari nating isulat ang pinaka-mainam na kurso o karera na nais nating kunin sa ating buhay, at gawin patungo sa pagkamit ng ating mga ambisyon at matupad ang hangarin ng ating buhay. “ 1Sa bawa’t bagay ay may kapanahunan, at panahon sa bawa’t panukala sa silong ng langit. 2Panahon ng kapanganakan, at panahon ng kamatayan; panahon ng pagtatanim, at panahon ng pagbunot ng itinanim. 3Panahon ng pagpatay, at panahon ng pagpapagaling; panahon ng paggiba, at panahon ng pagtatayo. 4Panahon ng pagiyak, at panahon ng pagtawa; panahon ng pagtangis, at panahon ng pagsayaw. 5Panahon ng paghahagis ng mga bato, at panahon ng pagpipisan ng mga bato; panahon ng pagyakap, at panahon ng pagpipigil sa pagyakap. 6Panahon ng paghanap, at panahon ng pagkawala: panahon ng pagiingat, at panahon ng pagtatapon. 7Panahon ng pagpunit, at panahon ng pananahi; panahon ng pagtahimik, at panahon ng pagsasalita. 8Panahon ng pagibig, at panahon ng pagtatanim; panahon ng digma, at panahon ng kapayapaan.” – Ecclesiastes 3:1-8 PAGKATUTO NG MAG-AARAL SA PAMAMAGITAN NG KARANASAN Chunk 1: ANG KAHULUGAN NG BUHAY Naisip mo ba ang tungkol sa kung paano tila walang magtatagal magpakailanman? Ang mga bagay ay nasisira o nabubulok hanggang sa hindi na ito magamit, ang pagkain at inumin ay na-e-expire, at ang mga uso ay hindi na napapanahon pagkatapos ng ilang sandali. Mas higit pa, paano ang siklo ng kapanganakan, paglaki, pagkakasakit, at pagkamatay? Itinuturo nito ang isang napakahalagang katotohanan tungkol sa ating kalagayan bilang tao: tayo ay mga pansamantalang nilalang o "mga nilalang na nakatuon sa kamatayan." Naisip mo na ba kung ano ang ibig sabihin ng kamatayan? Sigurado, medyo hindi ka komportable sa ideya. Maaari mong maramdaman na ang pag-iisip tungkol sa kamatayan sa oras na ito sa iyong buhay ay medyo hindi naaangkop o hindi kinakailangan dahil bata ka pa at mayroon ka pang buong buhay sa hinaharap. Hindi talaga natin iniisip ang katotohanan ng ating sariling kamatayan sapagkat mahirap isipin kung kailan at paano tayo mamamatay. Sa katunayan, ang mga siyentista at pilosopo ay marami pa ring hindi nasasagot na mga katanungan tungkol sa kamatayan. Gayunpaman, hindi natin maitatanggi ang katotohanan na ang kamatayan ay umiiral sa ating mundo. Maaaring nakita natin ang mga minamahal nating alagang hayop na namatay; nakaranas ng pagkamatay ng isang miyembro ng pamilya, kamag-anak, o isang kakilala; at nakarinig ng balita tungkol sa pagkamatay sa telebisyon at iba pang media. Ang mismong pag-iisip nsa kamatayan at ang misteryo na nakapaloob dito ay tiyak na nagdudulot ng maraming kalungkutan at pagkabalisa sa isang tao. Ngunit ito ay isang mahalagang elemento sa kalagayan ng tao na tiyak na nararapat bigyang pansin. Sa pagninilay- nilay lamang sa katotohanan ng kamatayan, maaari nating masimulan upang tuklasin at maunawaan ang kahulugan ng ating sariling pag-iral. Paano tinukoy ng katotohanan ng kamatayan ang ating buhay? Karaniwang nauunawaan ang kamatayan bilang pagtatapos ng pagkilos ng katawan na hudyat ng pagtatapos ng buhay ng isang tao. Ito ay tumutukoy din sa paghihiwalay ng katawan at ng espiritu. Tulad ng nabanggit sa nakaraang aralin, ang tao bilang sumasakatawang diwa. Ang katawan, bilang materyal, ay nakasalalay sa mga batas ng oras at kalawakan at nasasakop sa paglaki, kamatayan, at pagkabulok. Ang espiritu, bilang hindi materyal, ay patuloy na iiral kahit na lumipas ang katawan. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 30 Totoo na ang espiritwal na kalikasan ng isang tao ay pinapayagang lumampas sa kanyang pansamantala at pisikal na mga limitasyon. Gayunpaman, hindi rin natin maaaring itanggi ang likas na materyal na katangian ng tao, na siya ay nakagapos pa rin sa parehong batas ng kalikasan at katotohanan na nalalapat sa lahat ng mga bagay na umiiral. Masasabing tayo rin ay mga nilalang na patungo sa ating nalalapit na kamatayan (being towards death). Ginagawang limitado ang buhay ng isang tao sa panahon. Ang pagtuon sa limitasyong ito ay humahantong sa maraming saloobin tungo sa kamatayan. May mga tao na tinatanggihan ang ideya ng paghina at pagkamatay ng tao. Ang ilang mga tao ay umaasa sa mga anti-aging na gamot at mga produkto upang magmukha, maramdaman at isipin na mas bata sila kaysa sa tunay na sila. Iba pang pagtuon sa nakakaranas ng matitinding sandali at damdamin upang makaramdam ng buhay dahil wala talagang nakakaalam kung kailan magtatapos ang buhay. Nagbigay ito ng iba’t ibang mga pahayag tulad ng #YOLO (You Only Live Once) o minsan ka lang mabubuhay at “kumain, uminom, at magpakasaya sapagkat bukas tayo ay mamamatay.” Bilang karagdagan, ang mga tao ay naglalagay din ng malaking kahalagahan sa bilis at kahusayan – nag-aalala sila tungkol sa paggawa ng maraming bagay sa maikling panahon upang magawa nila ang higit pa sa habang-buhay. Nakakahanap sila ng mga paraan upang maglakbay nang mas mabilis at gumawa ng mga bagay nang mas mahusay sa pamamagitan ng paggugol ng mas kaunting panahon at lakas dahil nais nilang maranasan ang higit pa sa mundo. Ang mga pag-uugali na ito ay hindi kinakailangang maging masama ngunit maaaring hadlangan tayo nito mula sa pagninilay-nilay sa katotohanan ng kamatayan. Dapat nating yakapin ang katotohanang ang kamatayan ay isang mahalagang bahagi ng ating buhay. Sa sandaling napagkasunduan natin iyan, maaari tayong magtuon hindi lamang sa mga nabibilang na aspeto ng buhay (taong nabuhay, pagmamay-ari ng mga materyal na bagay) kundi sa kalidad nito. Sa huli, ang pagtanggap ng ating pagiging pansamantala ay maaaring magdala ng pagkadama ng kalayaan sa atin. Maaari rin itong magbigay sa atin ng isang mas malinaw na layunin upang mapagtuunan ng pansin ang ating mga gawain. Dahil hindi natin magagawa ang lahat sa buong buhay natin, dapat nating pagnilayan kung ano ang kailangan nating gawin at kilalanin ang mga hangarin na kailangan nating makamit upang masabi natin na nabuhay tayo ng makabuluhang pag-iral. Chunk 2: ANG BAKIT LIST Kung hindi mo pa naririnig ang salitang “Bucket List” , ito ay isang listahan ng lahat ng mga layunin na nais mong makamit, mga pangarap na nais mong matupad, at mga karanasan sa buhay na nais mong maranasan bago ka mamatay. Paano ako dapat mamumuhay bago ito tuluyang magtapos? Ang pag-unawa sa tao bilang isang nilalang patungo sa kamatayan ay magbabalik sa atin sa isang napakahalagang paksa: Kalayaan. Tinalakay dati na ang kakanyahan ng kalayaan ay ang pagpapasiya sa sarili o free will – ang kakayahang pumili at kumilos para sa sarili. Habang walang kalayaan sa hindi maiwasang kamatayan, ang isang tao ay maaari pa ring gumamit ng kalayaan sa pagpili kung paano haharapin ang katotohanan ng kamatayan sa kanilang buhay. Halimbawa, hindi mapipigilan ng isang tao ang kanyang sarili na tumanda. Gayunpaman, maaari niyang piliin na kaaya-ayang yakapin ang kanyang pagtanda. Maaaring nakita mo ang mga matatandang tao na nagmamalaki sa kanilang mga kulay-abo na buhok, kulubot na balat, at ang katotohanan na mayroon silang mga apo. Ang ibang tao, gayunpaman, tumahak ng ibang landas at gumamit ng anumang paraan upang mapagtakpan ang kanilang pisikal na pagtanda tulad ng cosmetic surgery o paggamit ng “age-defying” na gamot. COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 31 Bilang biyolohikal na nilalang na nakagapos sa batas ng kalikasan at hindi makakaiwas sa kamatayan, hindi natin mapipigilan ang pagtanda at ang tuluyang paghina ng ating mga katawan. Gayunpaman, maaari nating piliin na gugulin ang ating buhay sa paggawa ng mabuti at makatwirang mga bagay o kahit na labag sa kung ano ang mabuti. Ang tao, samakatuwid, ay ang may-akda na tumutukoy sa pag-unlad at konklusyon ng kanyang kwento ng buhay. Ang pansamantalang pag-iral ng isang tao ay nangangahulugan na ang kanyang buhay ay pansamatala. Siya ay hindi isang nilalang na permanenteng umiiral at walang hanggan. Ang pagtanggap ng katotohanang mayroon tayong limitadong panahon sa mundong ito ay nagbibigay-daan sa atin upang matukoy ang kurso ng ating buhay – upang ipinta ang isang larawan kung paano uunlad ang ating buhay at kung paano natin naiisip na magtatapos ito. Habang ang karamihan sa mga tao ay gugustuhin na walang anumang uri ng limitasyon, perpekto ang kahulugan upang pahalagahan ang kagandahan ng isang bagay dahil nakalapat ito sa loob ng ilang mga linya. Ang pangunahing ideya ay lahat tayo ay may bokasyon upang mabuhay sa pinakamabuting posibleng paraan na magagawa natin – sa pamamagitan ng pagiging mahusay na tao. Halos imposibleng sukatin ito, ngunit tingnan kung paano ang pagkakaroon ng hantungan ay ginagawa nating pahalagahan ang mga pagsisikap ng mga tumatakbo kahit na higit pa sa kung wala sa una. Karaniwan, ipinagdiriwang natin ang pinakamabilis na mananakbo, ngunit maaari din nating pahalagahan ang mananakbo na higit na pinagbuti na binigyan ng parehong kalagayan. Hinahamon tayo ng pagiging pansamantala na gumawa ng mga pagpipilian na makabubuti sa atin at sa mga tao sa ating paligid. Dapat ding pansinin na dahil mayroon tayong katawan, palagi tayong nasa sandali – umiiral tayo dito at ngayon. Ang tao ay palaging nasa kasalukuyan bagaman ang kanyang likas na espiritu ay pinapayagan siyang lumampas sa kasalukuyan. Tuwing pumipili tayo, hindi na natin maaaring maibalik ito dahil sa kasalukuyan ito ay naglaho na. Sa kabilang banda, ang pagpili na ginagawa natin sa kasalukuyan ay hindi laging nakakulong dito at ngayon dahil may epekto din sila sa hinaharap. Ang nakaraan, kasalukuyan, at hinaharap ay hindi eksklusibo at nagkahiwalay sa sandaling panahon ngunit naranasan nilang magkasama dahil sa dinamikong ibinigay bilang sumasakatawang diwa. Ibinigay ang lahat ng mga pagsasaalang-alang, maaari nating tanungin: Ano ang katapusan ng buhay na ito? Ang katagang wakas ay maaaring maunawaan sa dalawang paraan. Ang ilang mga pilosopo tinitingnan ang wakas bilang isang terminus na nangangahulugang ganap na paghinto o pagtatapos ng isang linya o buhay. Para sa kanila, nagwawakas ang buhay at wala nang sumunod. Ang iba, gayunpaman, isinasaalang-alang ang pagtatapos bilang telos na nangangahulugang “layunin, hangarin, katuparan.” Bagaman nakatuon tayo sa ating kamatayan, ang kamatayan ay hindi layunin ng buhay. Ang tao ay hindi ipinanganak sa mundong ito para lamang siya ay mamatay. Ang tao ay inilagay sa mundong ito upang mabuhay nang makabuluhan, upang maging banal, at makamit ang kahusayan. Taglay ito sa isipan, maaari nating tingnan ang dalawang karanasan na nagpapahiwatig sa atin ng kahulugan ng buhay: kaligayahan at pagdurusa. Ano ang nagpapasaya sa iyo? Ano ang nagdudulot sa iyo ng kaligayahan? Ito ba ang kinakain mong pagkain? Ang suot mong damit? Ang mga gadgets na pagmamay-ari mo? Ang mga nakamit mong tagumpay bilang isang mag- aaral? Ang mga sandaling ginugol mo kasama ang iyong pamilya at mga kaibigan? Isinasaalang-alang ng sinaunang pilosopiya ng mga Griyego ang kaligayahan bilang isang tagumpay at dapat itong makuha sa pamamagitan ng pamumuhay ng isang makabuluhan at moral na buhay. Ang mga relihiyosong pilosopo ay isinasaalang-alang ang kaligayahan bilang isang pagsasama sa Diyos. Ang ibang mga makabagong pananaw ay inilalarawan ang kaligayahan bilang “buong-buhay na kasiyahan,” batay sa kanilang pagsusuri sa kanilang pangkalahatang mga karanasan sa buhay. Ang etika ay may mahalagang papel sa pagtukoy ng mga paraan upang makamit ang kaligayahan. Iba’t ibang pilosopikong pananaw ang binibigyang-diin ang kahalagahan ng pagtatakda ng mga kapaki- pakinabang na layunin sa buhay upang makamit ang pansariling kaligayahan. Ang kaligayahan ay COLEGIO DE LOS BAÑOS INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF THE HUMAN PERSON 32 mayroon ding elemento ng lipunan, dahil hindi lamang tayo dapat mag-alala tungkol sa ating sariling kaligayahan, kundi pati na rin sa kapakanan ng iba. Habang nauunawaan natin nang mas mabuti ang ating sarili, napagtanto din natin na ang kaligayahan ay isang estado ng pagiging o pag-iral (being) at hindi lamang isang karanasan sa damdamin o isang piling pangkaisipang saloobin. Hindi talaga tayo pipili ng kaligayahan sapagkat lahat tayo ay may hilig rito, ngunit pinili natin ang mga paraan upang makamit ito. Kung ano ang nagpapasaya sa isang tao ay ang umaangkop sa kanyang kalikasan – tayo ay ginawang tunay na masaya ng mga bagay na totoo at mabuti. Sa kabilang banda, kung ano ang mali at kasamaan ay hindi nakagagalak sa isang tao. Bilang isang sumasakatawang diwa, dapat din nating isaalang-alang ang mga kabutihan o mapagkukunan ng kaligayahan na angkop sa isang tao. Ang marangal na kabutihan (noble good) na itinaguyod para sa sarili nitong kapakanan; ito ay mabuti sa sarili nito. Ang pag-ibig at pagkakaibigan ay ilang halimbawa. Ang kapakipakinabang na kabutihan (useful good) ay itinuturing na mabuti hangga’t nagsisilbi itong isang paraan sa isang wakas; ang kabutihan nito ay matatagpuan lamang mula sa kung ano ang maibibigay nito. Halimbawa, ang pera ay mabuti dahil makakabili ka ng isang bagay. Sa huli, ang kalugod-lugod na kabutihan (pleasurable good) ay mabuti hangga’t nagbibigay ito ng ilang uri ng kasiyahan, kahit na hindi ito dapat maging pisikal. Dapat itong maunawaan na ang isang tiyak na kabutihan ay hindi maikakategorya nang mahigpit sa ilalim ng isang uri. Halimbawa, ang pagkakaibigan ay maaaring isang marangal na kabutihan sapagkat mabuting maging kaibigan sa isang tao. Subalit, pagtataguyod ito nang may maling intensyon (hal. pakikipagkaibigan sa isang tao para sa pag-unlad ng akademiko o pagsulong ng propesyon) ginagawa lamang itong isang kapaki-pakinabang na kabutihan. Ang uri ng kaligayahan na maaaring makuha mula sa kabutihan ay malapit ding kaugnayan sa likas na katangian nito. Halimbawa, ang mga materyal

Pilosopiya ng Tao: Senior High School, Unang Semester, Ikalawang Markahan (PDF)

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue