Pathologie - diabetologie.pdf

HBO5 Vesalius Verpleegkunde Aalst | Brugge | Deinze | Gent | Kortrijk | Oostende | Ronse | Sint-Niklaas PATHOLOGIE: DIABETOLOGIE Module Basisverpleegkundige Basiszorg INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1: Inleiding tot diabetes mellitus............................................................................ 11 Inleiding............................................................................................................................ 11 Wat is diabetes mellitus?................................................................................................. 11 Hoe verloopt een normale stofwisseling?....................................................................... 12 Wat zijn insuline en glucagon?......................................................................................... 12 4.1. Wat gebeurt er na een maaltijd?.............................................................................. 14 4.2. Wat gebeurt er tijdens een periode van vasten?...................................................... 14 Hoofdstuk 2: Soorten diabetes................................................................................................ 15 Inleiding............................................................................................................................ 15 Type 1-diabetes................................................................................................................ 15 2.1. Kenmerken................................................................................................................. 15 Type 2-diabetes................................................................................................................ 16 3.1. Kenmerken................................................................................................................. 16 Zwangerschapsdiabetes................................................................................................... 17 Andere types.................................................................................................................... 17 Hoofdstuk 3: De onderzoeken en diagnose............................................................................. 19 Inleiding............................................................................................................................ 19 Wie heeft er een verhoogd risico op Diabetes Mellitus?.......................................................... 19 Wat zijn de andere risicofactoren?........................................................................................... 19 Klinische klachten............................................................................................................. 20 2.1. Diabetes type 1.......................................................................................................... 20 2.2. Diabetes type 2.......................................................................................................... 20 Bloedonderzoek............................................................................................................... 21 3.1. Veneuze bloedafname............................................................................................... 21 3.2. Capillaire bloedafname.............................................................................................. 21 VB Pathologie: diabetologie Pagina 2 van 91 3.3. Orale glucosetolerantietest (OGTT)........................................................................... 22 3.4. Glucose-dagprofiel of -dagcurve............................................................................... 23 3.5. Bepalen van C-peptide en/of insuline....................................................................... 23 3.6. β-cel antilichamen..................................................................................................... 24 3.7. HbA1C.......................................................................................................................... 24 3.8. Fructosamine............................................................................................................. 25 Urineonderzoek................................................................................................................ 26 4.1. Glucose...................................................................................................................... 26 4.2. Ketonen-aceton bepaling.......................................................................................... 26 Diagnostische criteria....................................................................................................... 26 Hoofdstuk 4: Voorlichting van de zorgvrager.......................................................................... 27 Inleiding............................................................................................................................ 27 Opvolging.......................................................................................................................... 27 Zelfcontrole...................................................................................................................... 28 3.1. Urineonderzoek......................................................................................................... 28 3.2. Glycemiecontroles..................................................................................................... 28 Praktische tips.................................................................................................................. 29 4.1. De teststrip................................................................................................................ 29 4.2. Glucometer................................................................................................................ 29 4.2.1. De vingerprik...................................................................................................... 29 Bloedstimulatie......................................................................................................................... 29 Opbrengen van de bloeddruppel.............................................................................................. 29 4.2.2. Resultaten.......................................................................................................... 30 4.3. Tijdstippen van glycemiecontroles............................................................................ 30 Hoofdstuk 5: De behandeling................................................................................................... 31 Inleiding............................................................................................................................ 31 VB Pathologie: diabetologie Pagina 3 van 91 Lichaamsbeweging........................................................................................................... 31 2.1. Algemene tips voor de sportende zorgvrager........................................................... 32 Dieet................................................................................................................................. 32 Orale antidiabetica........................................................................................................... 33 4.1. Soorten orale antidiabetica....................................................................................... 34 4.1.1. Medicatie tegen insulinetekort.......................................................................... 34 Sulfonylurea............................................................................................................................... 34 Gliniden..................................................................................................................................... 35 Gliptines..................................................................................................................................... 36 4.1.2. Medicatie tegen insulineresistentie................................................................... 38 Biguaniden................................................................................................................................. 38 4.1.3. Combinatietherapie........................................................................................... 39 4.2. Algemene aandachtspunten...................................................................................... 40 Incretinemimetica............................................................................................................ 41 5.1. Werking...................................................................................................................... 41 5.2. Stofnamen en merken............................................................................................... 42 5.3. Voordelen.................................................................................................................. 42 5.4. Nadelen...................................................................................................................... 43 Insuline therapie............................................................................................................... 44 6.1. Wat is insuline?.......................................................................................................... 44 6.2. Hoe werkt insuline?................................................................................................... 44 6.3. Herkomst van insuline............................................................................................... 44 6.4. Wanneer starten met insuline?................................................................................. 45 6.5. Doel van insuline....................................................................................................... 45 6.6. Uitzicht van de insuline............................................................................................. 45 6.7. Concentratie van insuline.......................................................................................... 46 6.8. Basale insuline en bolusinsuline................................................................................ 46 VB Pathologie: diabetologie Pagina 4 van 91 6.9. Insuline volgens werkingsduur.................................................................................. 46 6.9.1. Ultrasnelwerkende insuline............................................................................... 47 = ultrakortwerkend, analoge insuline, maaltijdinsuline.................................................. 47 3Aandachtspunten.................................................................................................................... 48 6.9.2. Snelwerkende insuline....................................................................................... 48 = kortwerkende, humane insuline, maaltijdinsuline, bolusinsuline................................ 48 Aandachtspunten...................................................................................................................... 49 6.9.3. Traagwerkende insuline..................................................................................... 50 = intermediair werkend, basale insuline, humane insuline............................................. 50 Aandachtspunten...................................................................................................................... 50 6.9.4. Ultratraagwerkende insuline.............................................................................. 50 = langwerkend, basale insuline, analoge insuline............................................................ 50 Glargine..................................................................................................................................... 51 Detemir...................................................................................................................................... 51 Degludec.................................................................................................................................... 52 Aandachtspunten...................................................................................................................... 52 6.9.5. Mengsels............................................................................................................ 52 Mengsel van humane insuline................................................................................................... 52 Mengsel met ultrasnelwerkend insuline analoog..................................................................... 52 Mengsel met incretinemimeticum............................................................................................ 53 Aandachtspunten...................................................................................................................... 53 Andere behandelingsmogelijkheden............................................................................... 54 7.1. β-celtransplantatie.................................................................................................... 54 7.2. Insulinepomp............................................................................................................. 54 7.2.1. Voordelen van een insulinepomp...................................................................... 55 7.2.2. Nadelen van een insulinepomp.......................................................................... 55 Richtlijnen voor de zorgvrager met diabetes voor een nuchter onderzoek of een operatie.................................................................................................................................... 55 Hoofdstuk 6: Algemene richtlijnen rond.................................................................................. 56 VB Pathologie: diabetologie Pagina 5 van 91 insuline-injecties....................................................................................................................... 56 Hoe bewaar je insuline?................................................................................................... 56 1.1. Nieuwe flacons.......................................................................................................... 56 1.2. Flacons in gebruik...................................................................................................... 56 Toedieningswijze.............................................................................................................. 56 De resorptiesnelheid........................................................................................................ 57 De naaldlengte................................................................................................................. 58 Insulinespuiten................................................................................................................. 58 De insulinepen.................................................................................................................. 59 Injectieplaatsen................................................................................................................ 60 Huidplooi.......................................................................................................................... 61 8.1. Wat is een juiste huidplooi?...................................................................................... 61 8.2. Doel van de huidplooi................................................................................................ 61 Rotatieschema.................................................................................................................. 62 Waarom roteren?................................................................................................................. 62 Lipodystrofie.................................................................................................................. 63 Ontsmetten bij insuline-injecties.................................................................................. 64 11.1. Ziekenhuis en WZC................................................................................................. 64 11.2. Thuissituatie........................................................................................................... 64 Inspuiten van insuline: de techniek.............................................................................. 64 Hoofdstuk 7: Hypoglycemie..................................................................................................... 65 Wat is hypoglycemie?...................................................................................................... 65 Oorzaken.......................................................................................................................... 65 2.1. Factoren in verband met insuline.............................................................................. 65 2.2. Factoren in verband met voeding............................................................................. 65 2.3. Factoren in verband met fysische activiteit.............................................................. 66 VB Pathologie: diabetologie Pagina 6 van 91 Symptomen...................................................................................................................... 66 3.1. Hoe reageert het lichaam bij een hypoglycemie?..................................................... 66 3.2. Adrenerge symptomen.............................................................................................. 67 3.3. Neurogene symptomen............................................................................................. 67 Behandeling...................................................................................................................... 69 4.1. Zorgvrager is bij bewustzijn....................................................................................... 69 4.2. Zorgvrager is verminderd of niet bij bewustzijn....................................................... 69 4.3. GlucaGen® Hypokit®.................................................................................................. 70 4.3.1. Werking.............................................................................................................. 70 4.3.2. Dosering............................................................................................................. 70 4.3.3. Bewaring............................................................................................................. 70 Hoofdstuk 8: Hyperglycemie en ketoacidose.......................................................................... 71 Hyperglycemie.................................................................................................................. 71 1.1. Oorzaken.................................................................................................................... 71 1.2. Symptomen................................................................................................................ 72 1.3. Behandeling............................................................................................................... 73 1.3.1. Doel.................................................................................................................... 73 1.3.2. Soorten aanpassingen........................................................................................ 73 Insuline aanpassingsschema..................................................................................................... 73 Bijspuitschema met snelwerkende insuline.............................................................................. 74 1.3.3. Verpleegkundige interventies............................................................................ 74 Ketoacidose...................................................................................................................... 75 2.1. Verloop...................................................................................................................... 75 2.2. Behandeling van ketoacidose.................................................................................... 76 2.3. Hoe ketoacidose voorkomen?................................................................................... 77 Hoofdstuk 9: De laattijdige verwikkelingen............................................................................. 78 VB Pathologie: diabetologie Pagina 7 van 91 Inleiding............................................................................................................................ 78 Macro-angiopathie........................................................................................................... 79 2.1. Vernauwing bloedvaten van het hart........................................................................ 80 2.2. Vernauwing van de hersenbloedvaten...................................................................... 80 2.3. Vernauwing in de arteriën van de onderste ledematen........................................... 80 Micro-angiopathie............................................................................................................ 81 3.1. Diabetische retinopathie........................................................................................... 81 3.2. Diabetes nefropathie................................................................................................. 82 3.2.1. Gevolgen............................................................................................................. 83 Eerste stadium........................................................................................................................... 83 Later stadium............................................................................................................................. 83 3.2.2. Behandeling en preventie.................................................................................. 83 Neuropathie..................................................................................................................... 84 4.1. Soorten zenuwbanen................................................................................................. 84 4.2. Oorzaak...................................................................................................................... 84 4.3. Behandeling en preventie......................................................................................... 85 Diabetesvoet.................................................................................................................... 85 5.1. Kenmerken................................................................................................................. 85 5.1.1. Vasculaire ulcus.................................................................................................. 85 5.1.2. Neuropatische ulcus........................................................................................... 86 5.2. Gevaren..................................................................................................................... 87 5.3. Preventie.................................................................................................................... 87 5.3.1. Algemene preventie........................................................................................... 87 5.3.2. Specifieke preventie........................................................................................... 87 Verpleegkundigen..................................................................................................................... 87 Zorgvrager................................................................................................................................. 89 Bibliografie............................................................................................................................... 90 VB Pathologie: diabetologie Pagina 8 van 91 Figuren en tabellen.................................................................................................................. 91 VB Pathologie: diabetologie Pagina 9 van 91 LEERDOELEN De student … beschrijft de fysiologie van Diabetes Mellitus; onderscheid de verschillende soorten Diabetes Mellitus; past de algemene richtlijnen rond insuline-injecties toe op casuïstiek; geeft voorlichting aan de zorgvrager omtrent: o de onderzoeken en diagnose; o de behandeling; o opvolging en zelfcontrole; o hypo- en hyperglycemie, ketoacidose; o de laattijdige verwikkelingen; o voeding, levensstijl, praktische tips; verklaart de terminologie. HOOFDSTUK 1: INLEIDING TOT DIABETES MELLITUS INLEIDING Diabetes mellitus is een frequent voorkomende aandoening, waarmee steeds meer mensen geconfronteerd worden. De voorspellingen zijn dat het aantal zorgvrager met diabetes type 2 door de veroudering van de populatie en de toename van overgewicht, in de eerstvol- gende jaren exponentieel zal toenemen. De behandeling vraagt veel inzet van zowel de zorgvrager als van zijn familie/omgeving en de zorgverleners die hem begeleiden. Diabetes behandelen betekent in de eerste plaats er- voor zorgen dat de bloedsuikerspiegel (= de glycemie) binnen de normale grenzen blijft. Een goede regeling vergt ook een aangepaste levensstijl met aandacht voor gezonde eetgewoon- tes en voldoende beweging. Het is door deze gehele aanpak dat op lange termijn verwikke- lingen kunnen vermeden of afgeremd worden. Er komt heel wat bij kijken, maar deze in- spanningen zijn zeker de moeite waard. Mits een correcte opvolging heeft een diabeticus een langere levensduur. WAT IS DIABETES MELLITUS? Diabetes mellitus is een chronische stoornis in de stofwisseling van koolhydraten, vetten en eiwitten. De belangrijkste afwijking ligt in de verwerking van de koolhydraten. Het lichaam maakt onvoldoende insuline aan of de geproduceerde insuline is onvoldoende werkzaam. Diabetes mellitus is een verzamelnaam voor een groep van metabole stoornissen die een te hoog bloedsuikergehalte tot gevolg hebben. Men maakt een onderscheid tussen vier types van diabetes, op basis van het ontstaansmechanisme van de hyperglycemie: diabetes type 1 diabetes type 2 zwangerschapsdiabetes andere types De 2 meest voorkomende vormen van diabetes zijn type 1 en type 2. VB Pathologie: diabetologie Pagina 11 van 91 HOE VERLOOPT EEN NORMALE STOFWISSELING? Elk lichaam heeft energie nodig om te kunnen functioneren. De stofwisseling is hiervoor ver- antwoordelijk. Koolhydraten uit onze voeding zijn een belangrijke energiebron. Koolhydra- ten worden in het darmkanaal afgebroken tot glucose. Glucose wordt opgenomen door de bloedbaan en verder getransporteerd. Alle cellen zijn op glucose aangewezen voor de levering van energie. De opname van glucose in de cellen van de meeste organen wordt geregeld door het hormoon insuline. Op elke li- chaamscel zijn er verschillende receptoren. Dit zijn de plaatsen waarop insuline zich kan vasthechten. Wanneer insuline op zo’n receptor bindt, zal de glucose uit de bloedbaan opge- nomen worden in de cel. In de cel is dan energie voorradig en in het bloed daalt de bloedsui- kerspiegel terug naar het normale peil. WAT ZIJN INSULINE EN GLUCAGON? Insuline en glucagon zijn natuurlijke hormonen die aangemaakt worden in de pancreas. De pancreas heeft een aantal cellen die deze hormonen afscheiden. Deze cellen liggen in groep- jes bij elkaar en worden ‘de eilandjes van Langerhans’ genoemd. De eilandjes van Langerhans bestaan uit 2 soorten cellen: α-cellen: produceren glucagon bij een te lage bloedsuikerspiegel; β-cellen: produceren insuline bij een te hoge bloedsuikerspiegel. De eilandjes van Langerhans zijn heel gevoelig voor veranderingen van de glycemie en reage- ren onmiddellijk met de afscheiding van één van deze twee hormonen. VB Pathologie: diabetologie Pagina 12 van 91 Afbeelding 1: de eilandjes van Langerhans https://biologielessen.nl/ De productie van de hormonen insuline en glucagon is van groot belang voor de suikerstof- wisseling. De insuline en de glucagon beïnvloeden samen de glucose in het bloed en in de cellen. Het hormoon insuline zorgt voor een daling van de bloedsuikerspiegel. Insuline bereikt via het bloed de lichaamscellen waarop het zich vastbindt, om glucose (sui- ker) naar binnen te laten gaan. Dit gaat volgens een sleutel-in-slotprincipe waarbij insuline de sleutel voorstelt waardoor glucose de cel in kan. De cel gebruikt de glucose vervolgens als energiebron. Insuline stimuleert de opname van glucose vanuit de bloedvaten in de spier- en levercellen. Het maakt het celmembraan doorlaatbaar voor glucose. In de spiercellen is glucose nodig voor de energievoorziening van de spiervezels. In de lever en in de spieren wordt glucose op- geslagen in de vorm van glycogeen, als reserve voor momenten dat er geen suikeraanvoer is. VB Pathologie: diabetologie Pagina 13 van 91 4.1. WAT GEBEURT ER NA EEN MAALTIJD? Na een maaltijd stijgt de glycemie. De β-cellen van de pancreas zullen dan insuline produce- ren. De insuline in het bloed stijgt en zorgt ervoor dat het te veel aan glucose opgenomen wordt in de cellen van de lever en de spieren. Zo krijg je terug een daling van de glycemie. Wanneer de suikeraanvoer groter is dan de behoefte en het verbruik in de cellen, worden de overbodige voedingsstoffen als reserve opgestapeld in de vorm van glycogeen. 4.2. WAT GEBEURT ER TIJDENS EEN PERIODE VAN VASTEN? Wanneer we een langere tijd niet eten, daalt de glycemie. De hersenen blijven echter voort- durend glucose opnemen vanuit het bloed, aangezien dit hun enige energiebron is. De pan- creas zal stoppen met de productie van insuline en zal nu glucagon gaan afscheiden. Glucagon zal de lichaamsreserves aanspreken, waardoor het glycogeen uit de lever- en spier- cellen opnieuw wordt omgezet in glucose. VB Pathologie: diabetologie Pagina 14 van 91 HOOFDSTUK 2: SOORTEN DIABETES INLEIDING Er zijn verschillende soorten diabetes. In hoofdzaak maakt men een onderscheid tussen een vorm van diabetes die ontstaat door onvoldoende productie van insuline (type 1) en een vorm die ontstaat door onvoldoende werkzaamheid van de geproduceerde insuline (type2). Een speciale vorm is zwangerschapsdiabetes. Deze ontstaat in de 2de helft van de zwanger- schap en verdwijnt meestal bij het beëindigen ervan. Er kunnen zich nog andere types van diabetes ontwikkelen door aandoeningen van de pancreas, waarbij er te veel hormonen ge- produceerd worden die de insulinewerking tegengaan. De laatste 2 vormen komen minder frequent voor. TYPE 1-DIABETES Bij diabetes type 1 (of insuline dependente diabetes mellitus (IDDM)) blijft de opname van koolhydraten en de afbraak van glucose normaal, maar is er een probleem met de insuline- productie. De pancreas maakt te weinig insuline aan, en na een tijd zelfs geen meer. De glu- cose kan daardoor niet in de cel worden opgenomen en blijft in het bloed rondcirculeren. De glycemie zal dus boven het normale peil stijgen. De zorgvrager wordt hierdoor acuut ziek en op enkele dagen tijd kan dit evolueren naar een ernstige ketoacidose (zie hoofdstuk 8). 2.1. KENMERKEN Diabetes type 1: treft 5-10% van de mensen met diabetes (Diabetes liga, sd); ontstaat meestal bij kinderen of jongvolwassenen; zorgt voor een uitgesproken tekort aan insuline, als gevolg van progressieve vernietiging van de β-cellen in de pancreas; is een auto-immuunziekte (het lichaam herkent de eigen cellen niet en ziet ze aan als li- chaamsvreemd), hierdoor ontstaat er een afweerreactie totdat het merendeel van de β- cellen vernietigd zijn; maakt de zorgvragers insulineafhankelijk om te overleven; VB Pathologie: diabetologie Pagina 15 van 91 is erfelijk voorbeschikt; heeft uitgesproken symptomen; bij diabetes type 1 start de insulinebehandeling vanaf dag één. TYPE 2-DIABETES Bij diabetes type 2 of (niet-insuline dependente diabetes mellitus (NIDDM)) liggen er 2 proble- men aan de basis van het ontstaan. Insulineresistentie enerzijds, waarbij de werking van de aan- wezige insuline sterk is verminderd en anderzijds de pancreas die op termijn onvoldoende hoe- veelheden insuline produceert. Er zijn verschillende risicofactoren die een cruciale rol spelen in de ontwikkeling van diabetes type 2. Overgewicht en een ongezonde leefstijl verhogen het risico op diabetes type 2. Ook personen zonder overgewicht kunnen diabetes type 2 krijgen. Omgekeerd leidt overgewicht niet automatisch tot de diagnose diabetes type 2. Niet elke diabeet type 2 is zwaarlijvig. Een andere oorzaak is (vooral bij oudere diabeten) dat de pancreas wel insuline produceert, maar dat die onvoldoende snel reageert. Wanneer er zich na een maaltijd een glycemiestijging voordoet, zal de pancreas onvoldoende vlug reage- ren met insulineproductie. 3.1. KENMERKEN diabetes type 2: omvat 90-95% van de gevallen (Diabetes liga, sd); komt voor bij volwassenen of ouderen; gaat bijna altijd over insuline-resistentie: o zwaarlijvige zorgvragers maken nog insuline aan, maar de werking is onvol- doende, want het lichaam is minder gevoelig aan insuline; o magere zorgvragers: de β-cel is vaak ongevoelig voor de normale glucose prikkel en maakt hierdoor te weinig insuline aan; sluimerend verloop waardoor zorgvragers vaak pas merken dat ze type 2 hebben door een complicatie; familiale voorbeschiktheid; 40% van de rokers ontwikkelen diabetes type 2. VB Pathologie: diabetologie Pagina 16 van 91 de behandeling is afhankelijk van de situatie waar de zorgvrager zich in bevindt. Soms helpen een gezond voedingspatroon en voldoende lichaamsbeweging als behandeling, vooral bij de groep waar zwaarlijvigheid de oorzaak is. Verdere behandeling is, naast een gezonde voeding en voldoende lichaamsbeweging, orale antidiabetica, insuline of increti- nes. Bijkomende factoren die het suikermechanisme extra kunnen belasten: zwaarlijvigheid; emotionele stress; operaties; zwangerschap; langdurige behandeling met cortisone. ZWANGERSCHAPSDIABETES Een speciale vorm van diabetes is zwangerschapsdiabetes. Vaak wordt deze veroorzaakt door hormonale schommelingen die tijdens de zwangerschap optreden. Zwangerschapsdia- betes kan verdwijnen na de zwangerschap. Zorgvragers met zwangerschapsdiabetes, hebben later meer kans om diabetes type 2 te ont- wikkelen. Bij zwangeren wordt in de 24 tot 26ste week van de zwangerschap een Orale Glu- cose Tolerantie Test (OGTT) gedaan om het de glycemie na te gaan. ANDERE TYPES Andere soorten diabetes zijn secundaire vormen die het gevolg zijn van andere aandoenin- gen: MODY: MODY is een vorm van monogene diabetes die meestal op vrij jonge leeftijd ont- staat, met een sterk familiaal karakter. Met monogeen wordt bedoeld dat er slechts 1 gen (erfelijke factor) betrokken is, in het bijzonder gaat het om een defect ter hoogte van de insulineaanmaak of -werking. Daarmee onderscheidt MODY zich duidelijk van type 1 en type 2 diabetes, waarbij tegelijk meerdere erfelijke factoren in het geding zijn (= poly- genetisch). MODY is een verzamelnaam voor een hele reeks verwante vormen van mo- nogenetische diabetes. VB Pathologie: diabetologie Pagina 17 van 91 Kenmerkend voor MODY is: o Sterk familiaal voorkomen o Vroeg ontstaan o Niet-insulineafhankelijk op jonge leeftijd (nog steeds eigen insulinesecretie) o Afwezigheid van auto-immuniteit (geen antistoffen) Het beeld van MODY is dus sterk verschillend van dat van zowel type 1 als type 2 Type 3 Alzheimerdiabetes pancreas stoornissen (bv. pancreatitis, pancreatectomie, een pancreascarcinoom …); medicatie; endocriene aandoeningen; infecties; alcohol misbruik. VB Pathologie: diabetologie Pagina 18 van 91 HOOFDSTUK 3: DE ONDERZOEKEN EN DIAGNOSE INLEIDING Diabetes dient zo vroeg mogelijk gediagnosticeerd te worden. Door een goede controle van de bloedsuikerspiegel kunnen chronische verwikkelingen vermeden of vertraagd worden. Vandaar dat een doelgerichte opsporing van diabetes bij risicogroepen noodzakelijk is. WIE HEEFT ER EEN VERHOOGD RISICO OP DIABETES MELLITUS? zorgvragers met een familiale voorgeschiedenis; zorgvragers met symptomen of verwikkelingen die aan diabetes doen denken; obese zorgvragers; mensen met vroegtijdige hart- en vaatziekten; zorgvragers met andere endocriene of auto-immuunziektes; zwangere vrouwen. WAT ZIJN DE ANDERE RISICOFACTOREN? hart- en vaatziektes; slechte eetgewoontes, roken, alcoholgebruik; sedentair leven, verhoogde cholesterol; gedaalde nierfunctie. VB Pathologie: diabetologie Pagina 19 van 91 KLINISCHE KLACHTEN 2.1. DIABETES TYPE 1 De symptomen bij type 1- zorgvragers ontstaan acuut en zijn daarom heel duidelijk zicht- baar: verhoogd urinedebiet (= polyurie); dorst; vermageren; lusteloosheid en vermoeidheid; algemeen ziektegevoel. 2.2. DIABETES TYPE 2 De type 2-zorgvragers worden eerder per toeval ontdekt. De symptomen zijn veel minder uitgesproken: verhoogd urinedebiet; verhoogde dorst (polydipsie); lusteloosheid en vermoeidheid; verminderd gezichtsvermogen; soms gewichtsverlies. VB Pathologie: diabetologie Pagina 20 van 91 BLOEDONDERZOEK 3.1. VENEUZE BLOEDAFNAME Er wordt een veneuze bloedafname gedaan om een nauwkeurige bloedglucose bepaling te kunnen doen. De glycemiewaarde vertelt de glucosewaarde op het moment van het prikken en is een momentopname. De behandelend arts stelt de diagnose ‘diabetes’ na een labo-onderzoek van twee bloedaf- names. Een vingerprik is niet geschikt om de diagnose te stellen. Nuchtere bloedafname: bloedsuikerwaarde ≥ 126 mg/dl OF Bloedafname op een willekeurig moment van de dag (niet nuchter): bloedsuikerwaarde > 200 mg/dl DIAGNOSE NUCHTER/NIET-NUCHTER WAARDE nuchter 70-100 mg/dl NORMAAL niet-nuchter 80-140 mg/dl nuchter 120-140 mg/dl GESTOORD niet nuchter 160-180 mg/dl nuchter >126 mg/dl DIABETES MELLITUS niet-nuchter >200 mg/dl Tabel 1: diagnostische waarden voor Diabetes Mellitus 3.2. CAPILLAIRE BLOEDAFNAME Een capillaire bloedafname met een glucosemeter is een ingreep waarbij door middel van een naald of lancet door de huid geprikt wordt. Men bekomt bloed afkomstig uit de kleine arteriolen en venen. Een capillaire bloedafname wordt zeer frequent gebruikt om de glyce- mie te bepalen. Dit is ook een gemakkelijke manier voor zelfcontrole door de zorgvrager. De waarde van een capillaire meting heeft een grotere foutenmarge dan die van een ve- neuze meting, maar gezien het een eenvoudige techniek is, wordt die vaak gebruikt voor de opvolging van de zorgvrager. VB Pathologie: diabetologie Pagina 21 van 91 3.3. ORALE GLUCOSETOLERANTIETEST (OGTT) Soms bekomt men waarden die diabetes niet uitsluiten, maar ook niet bevestigen. Het is bij deze waarden dat men een glucosetolerantietest gaat uitvoeren om zekerheid te bekomen. Het onderzoek bestaat eruit de zorgvragers een welbepaalde hoeveelheid glucose per os te laten innemen en elke 30 minuten de glycemie te bepalen. Hoe verloopt het onderzoek? Drie dagen vooraf heeft de zorgvrager een normale voeding en lichaamsbeweging gehad. De zorgvrager is minstens 8 tot 12 uur nuchter (niet eten, geen koffie, geen cola of an- dere suiker- of cafeïnehoudende dranken, niet roken). Enkel water drinken is toegelaten. Het onderzoek start met een nuchtere veneuze bloedafname. Na de bloedafname drinkt de zorgvrager (binnen 5 minuten) glucose, opgelost in water. Tijdens het verdere verloop van de test mag de zorgvrager niet meer eten of drinken, en zo weinig mogelijk bewegen. Na 30 – 60 – 90 – 120 minuten wordt er veneus (soms ook capillair) een glycemiestaal genomen. Uiteindelijk bepaalt men de glycemie 2 uur na de glucose-inname. De waarden worden als volgt geïnterpreteerd: DIAGNOSE WAARDE normaal 140 mg/dl en < 200 mg/dl diabetes mellitus >200 mg/dl Tabel 2: interpretatie orale glucose tolerantietest VB Pathologie: diabetologie Pagina 22 van 91 3.4. GLUCOSE-DAGPROFIEL OF -DAGCURVE Bij de glucose-dagcurve wordt via meerdere capillaire bloedafnames op vastgelegde tijdstippen gedurende de dag de glycemie bepaald. 2 uur voor de glycemiebepaling mag er geen voedingsin- name gebeuren. De zorgvrager moet die dag normaal eten en bewegen voor een betrouw- bare uitslag. Dit onderzoek wordt gebruikt om metabole stoornissen duidelijker op te sporen en te con- troleren, en om de behandeling eventueel aan te passen. De glycemiemetingen bij een dagcurve worden op onderstaande tijdstippen afgenomen: voor het ontbijt (nuchter) voor het middagmaal voor het avondmaal voor het slapengaan De tijdstippen en het aantal controles kunnen ook door de dokter bepaald worden. Een staalafname kan zowel veneus als capillair gebeuren. Sommige mensen hebben geen diabetes, maar krijgen wel regelmatig last van een te lage glycemie enige tijd na het eten van een maaltijd. Dat wordt een ‘reactieve hypoglycemie’ of ‘postprandiale hypoglycemie’ genoemd. Reactieve hypoglycemie ontstaat wanneer de pancreas te lang en te veel insuline aanmaakt na een maaltijd. Doordat de pancreas te veel insuline produceert, daalt de glycemie. Dat kan klachten geven die lijken op de symptomen van een hypoglycemie. Gemiddeld gebeurt dit een paar uur na het eten. 3.5. BEPALEN VAN C-PEPTIDE EN/OF INSULINE Dit onderzoek gaat na hoeveel insuline de pancreas zelf nog kan aanmaken. Dit wordt geme- ten door de bepaling van C-peptide. Pro-insuline is gebonden aan een eiwit, namelijk C-pep- tide. Pro-insuline is niet-actief. Pro-insuline zal zich afsplitsen van de C-peptide en wordt zo de actieve vorm insuline. Insuline kan niet bepaald worden in het bloed, maar de C-peptide wel. VB Pathologie: diabetologie Pagina 23 van 91 Met dit onderzoek kan men onderscheid maken tussen diabetes type 1 en insulineresistente diabetes type 2. Normaal waarde: nuchter 1-3 mmol/m Lage waarde: pancreas maakt geen insuline aan (diabetes type 1) of te weinig (diabetes type 2) Hoge waarde: pancreas maakt insuline aan (insulineresistentie bij diabetes type 2) 3.6. Β-CEL ANTILICHAMEN In dit onderzoek gaat men abnormale immuunstoffen opsporen voor de diagnose van diabe- tes type 1. De staalafname gebeurt veneus en niet-nuchter. Het is een zeer duur onderzoek dat in gespecialiseerde centra (vb. UZ Leuven) gebeurt. Auto- antistoffen die niet toegewezen kunnen worden aan diabetes type I kunnen wijzen op MODY (diagnose via DNA-onderzoek). 3.7. HBA1C Een deel van de rode bloedcel, namelijk de hemoglobine, zorgt voor het transport van O2. Hemoglobine is een eiwit dat in de rode bloedcellen zit en waaraan glucose gaat vastzitten. Hemoglobine (Hb) met glucose eraan wordt ‘versuikerde hemoglobine’ (of HbA1C) genoemd. Wanneer glucose eenmaal aan het eiwit vastzit, blijft het daaraan vastzitten zolang de rode bloedcel leeft. De rode bloedcellen worden in het beenmerg aangemaakt en leven ongeveer 3 maanden. Er worden voortdurend oude rode bloedcellen afgebroken en nieuwe aange- maakt. Hoe meer glucose er in je bloed zit, hoe meer HbA1C er optreedt. Het is daarom belangrijk om regelmatig het HbA1C - gehalte te controleren. Een meting om de 3 maanden geeft een goed beeld van de gemiddelde glycemiewaarden. Met het onderzoek kan een arts nagaan hoe de behandeling is geweest in de laatste 3 maan- den en krijgt de arts informatie over het koolhydraten-metabolisme. VB Pathologie: diabetologie Pagina 24 van 91 INTERPRETATIE HBA1C MMOL/MOL NORMAAL 4-6% 20-42 UITSTEKEND 86 Tabel 3: interpretatie HbA1C-waarde 3.8. FRUCTOSAMINE Fructosamine is een eiwit in het bloed dat suikerachtige stoffen aan zich bindt. Omdat deze stof korter in het bloed blijft dan het HbA1C, geeft het bepalen van de hoeveelheid fructosa- mine een idee van de glycemiewaarden van de laatste 2 à 3 weken. Bij veranderingen van de toestand (verbetering of verslechtering) zal fructosamine sneller reageren dan HbA 1C. Het is een goedkoper onderzoek en de resultaten worden snel verkregen dan bij de bepaling van HBA1C. Het onderzoek wordt niet terugbetaald VB Pathologie: diabetologie Pagina 25 van 91 URINEONDERZOEK 4.1. GLUCOSE Tijdens een urineonderzoek op glucose zal men de glucosewaarde in de urine bepalen. Bij een normale glycemie is de urine glucosevrij. Is het glucosegehalte in het bloed te hoog, dan zal de nier glucose afscheiden (= glucosurie), aangezien ons lichaam zich voortdurend aanpast aan de glycemie in het bloed. Glucose wordt pas afgescheiden in de urine als de waarde in het bloed hoger of gelijk aan 180mg/dl is. Dit noemen we de nierdrempel. Wan- neer de concentratie aan glucose in het bloed deze waarde overschrijdt zullen de nieren glu- cose uitscheiden. De nierdrempel is zeer persoonlijk en is variabel. Daarom is de controle van glucose in de urine niet de juiste methode om diabetes op te sporen. Bij zwangere vrouwen en kinderen test men de urine via een stick en kan het resultaat meteen afgelezen worden. 4.2. KETONEN-ACETON BEPALING Tijdens een urineonderzoek op ketonen kan men ketonurie/acetonurie opsporen. Ketonen zijn afvalstoffen die in het lichaam vrijkomen bij de verbranding van vetten. Aceton is één van deze ketonen. Bij ketoacidose (= verzuring van het bloed) komen er grote hoeveelheden ketonen in het bloed en in de urine terecht. Het doel van het onderzoek is het voorkomen van hospitalisatie door ketoacidose bij type 1. De controle op aceton moet uitgevoerd worden bij een hoge glycemie en hoge glucosurie. DIAGNOSTISCHE CRITERIA Met deze criteria kan de diagnose ‘diabetes’ gesteld worden de laboresultaten moeten 2x bevestigd worden; de zorgvrager moet gekende symptomen vertonen; een gestegen glycemie van 200 mg/dl op elk moment van de dag (bij een afname die min- stens 2 uur na een maaltijd is gebeurd); een nuchtere glycemie van 126 mg/dl of meer; een niet-nuchtere glycemie van 200 mg/dl of meer. VB Pathologie: diabetologie Pagina 26 van 91 HOOFDSTUK 4: VOORLICHTING VAN DE ZORGVRAGER INLEIDING Indien een zorgvrager recent als diabeet gediagnosticeerd werd, dient hij goed opgevangen te worden. Hij moet ingelicht worden over wat diabetes inhoudt, over het verloop van de ziekte, over de mogelijke verwikkelingen en de mogelijke behandelingen. OPVOLGING Tijdens de opvolging wordt er nagegaan hoe het is met de algemene fysieke en mentale toe- stand van de zorgvrager, of de glycemiewaarden goed geregeld zijn en of er verwikkelingen optreden. Indien blijkt dat de glycemiewaarden ontregeld zijn, dient men de behandeling aan te passen. DAGELIJKS 3-MAANDELIJKS 6-MAANDELIJKS JAARLIJKS METEN = WETEN HbA1c via Tandartscontrole Griepvaccin Regelmatig de bloedsuiker- bloedstaal (diabetes geeft Bloedonderzoek waarden meten kan nodig bloeddruk een verhoogd ri- voor controle van zijn. Dit wordt doorgaans sico op tand- hart en nieren gedaan met behulp van een vleesproblemen) Urineonderzoek bloedglucosemeter. Wan- Oogonderzoek neer en hoe vaak er best Voetonderzoek gemeten wordt, is te be- spreken met de behande- lend arts of diabeteseduca- tor. Eigen voeten controleren VB Pathologie: diabetologie Pagina 27 van 91 ZELFCONTROLE Om zo normaal mogelijke glycemiewaarden te bereiken, blijken zelfcontrole en zelfregulatie belangrijke hulpmiddelen te zijn. Onder zelfcontrole verstaan we een vingerprik en het me- ten van de glycemie. Zelfregulatie is het regelen van de glycemie door middel van een zelf aangepaste dosis insuline. Natuurlijk gaan zelfcontrole en zelfregulatie niet vanzelf. Ze moeten zorgvuldig worden aan- geleerd en dat gebeurt meestal met hulp van diabetesverpleegkundigen. 3.1. URINEONDERZOEK Het opsporen van glucose in de urine is een test die nog zelden gebeurd. Het controleren van aceton in de urine wordt wel nog gedaan. Door het vroegtijdig herkennen en corrigeren van deze ketonen, kan ernstige ontregeling voorkomen worden. De zorgvrager kan deze test doen wanneer hij: een glycemie waarde heeft van hoger dan 350 mg/dl; moet braken of misselijk is; abdominale pijn ervaart; geopereerd moet worden; koorts heeft; ziek is. 3.2. GLYCEMIECONTROLES Het zelf controleren van de glycemie in het bloed kan met een glucometer. VB Pathologie: diabetologie Pagina 28 van 91 PRAKTISCHE TIPS 4.1. DE TESTSTRIP Bewaar de strips in de originele verpakking. Sluit de verpakking steeds na gebruik. Let op de vervaldatum. Zorg voor een correcte handhygiëne. Bewaar de strips droog en op de juiste temperatuur. 4.2. GLUCOMETER Hou de meter proper, volgens de aanwijzingen van de fabrikant. Plaats de strip juist in de glucometer. 4.2.1. DE VINGERPRIK Was de handen van de zorgvrager met warm water en droog ze goed af. Gebruik geen alcoholhoudende ontsmettingsmiddelen. Prik aan de zijkant van de vingertop. Prik bij voorkeur in de ring- of de middelvinger. Roteer regelmatig van prikplaats. BLOEDSTIMULATIE o Laat de hand afhangen. o Wrijf over de volledige hand. o Stuw het bloed zachtjes van aan de vingerbasis naar de top. OPBRENGEN VAN DE BLOEDDRUPPEL o De voorbereide druppel moet groot genoeg zijn en als het ware aan de vinger han- gen. o Het bloed mag niet uitgesmeerd worden. VB Pathologie: diabetologie Pagina 29 van 91 4.2.2. RESULTATEN Regelmatig worden de resultaten van een glucometer vergeleken met een labo uitslag. Er worden dan soms verschillen geconstateerd. Deze verschillen worden soms veroorzaakt door manipulatiefouten, maar meestal zijn het normale fysiologische omstandigheden die een rol spelen: In het labo werkt men op plasma of serum. Bij een glucometer gebruiken we volbloed. De resultaten van volbloed liggen ongeveer 10-15% lager. Er is een verschil tussen veneus bloed (labo) en capillair bloed (glucometer). De glycemiewaarden in het bloed schommelen voortdurend. Indien de glycemiewaarden bij elke afname sterk variabel zijn dan kan dat veroorzaakt zijn door foute afnames of een foute werking van de glucometer. 4.3. TIJDSTIPPEN VAN GLYCEMIECONTROLES Afhankelijk van het insulineschema, het levensritme, de omstandigheden, de behoeften en het doktersvoorschrift kunnen de tijdstippen van glycemiecontroles sterk variëren van zorg- vrager tot zorgvrager: nuchter; voor de maaltijd; 1,5 tot 2 uur na de maaltijd; voor het slapen gaan; wanneer de zorgvrager zich vreemd voelt; bij elke hypoglycemie; bij elke hyperglycemie. VB Pathologie: diabetologie Pagina 30 van 91 HOOFDSTUK 5: DE BEHANDELING INLEIDING De behandeling van diabetes heeft als doel de glycemie binnen de normale grenzen te hou- den en andere risicofactoren aan te pakken. De diabetesbehandeling steunt op 4 pijlers: gezond voedingspatroon; lichaamsbeweging; medicatie; zelfcontrole. De 4 pijlers zijn even belangrijk. Een gezonde levensstijl in al zijn aspecten is de basis van de behandeling van diabetes. LICHAAMSBEWEGING Voor diabetici is het van belang dat zij voldoende bewegen. Lichaamsbeweging verhoogt niet alleen de verbranding van voedsel, maar maakt de insuline tevens meer werkzaam. Boven- dien is het ook gezond voor het hart en de bloedvaten. Tijdens inspanning heb je extra koolhydraten nodig. Het is dus verstandig om vooraf extra koolhydraten in te nemen. Om de insulinedosis, de voedselinname en de beweging juist op elkaar af te stemmen, is het verstandig om de glycemie voor en na de inspanning te meten. Lichaamsbeweging is noodzakelijk voor heel wat aspecten: de algemene conditie verbetert; het hart wordt versterkt; het energieverbruik van de spieren neemt toe, dus glucose wordt verbrand als energie- bron en niet omgezet in vetweefsel; stress vermindert; de glycemie verlaagt, want de spiercellen verbruiken meer glucose en de receptoren zijn gevoeliger voor insuline; de doorbloeding verbetert, vooral in de benen en de voeten. VB Pathologie: diabetologie Pagina 31 van 91 2.1. ALGEMENE TIPS VOOR DE SPORTENDE ZORGVRAGER Bouw je conditie langzaam op. Doe regelmatig aan sport. Ga niet tot het uiterste. Pas de hoeveelheid insuline aan als je langdurig gaat sporten. Zorg voor snelle suikers om lage glycemiewaarden op te vangen of te voorkomen tijdens langdurig sporten. Doe regelmatig aan zelfcontrole (voor en na het sporten). Begin niet te sporten als de glycemiewaarde te laag of te hoog staat. Doe bij een hyperglycemie eerst een ketonenbepaling in de urine. Sporten is uit den boze bij een positieve waarde. Zorg dat medesporters weten wat te doen bij een hypoglycemie. Pas insuline en voeding aan voor de inspanning. Draag goede sportschoenen en controleer je voeten regelmatig. Laat blessures en wonden goed behandelen. DIEET Voeding blijft een belangrijk onderdeel van de diabetesbehandeling. Bij diabetes kan het voedsel niet goed verwerkt worden. Het is dus belangrijk om regels op te stellen betreffende de totale hoeveelheid calorieën die men mag (of moet) gebruiken, de verdeling over de dag en de kwaliteit van de voeding. Zonder een aangepaste voeding, kan men met enkel medica- tie geen goede controle verkrijgen. Het voedingsadvies voor mensen met diabetes type 1, die steeds met insuline behandeld worden, bestaat naast een gezonde voeding uit een goede spreiding van de koolhydraat- bronnen. Diabetes type 2 gaat veelal gepaard met overgewicht. Door te vermageren kunnen de weef- sels terug gevoeliger worden voor de nog aanwezige insuline in het lichaam. Wanneer men meer energie opneemt dan verbruikt, wordt de overbodige energie opgeslagen in vetmassa. Een evenwicht tussen voeding, beweging en medicatie is heel belangrijk. Bij de koolhydraten maakt men een onderscheid tussen snelwerkende (bv. suiker, choco- lade, snoep …) en traag werkende (bv. bruin brood, fruit, rijst, pasta …) koolhydraten. Ook de verpleegkundigen spelen een rol in de controle van het dieet: Zorg dat de zorgvrager zijn maaltijden tijdig krijgt. Controleer hoeveel de zorgvrager gegeten heeft. Controleer wat de zorgvrager nog buiten de aangeboden maaltijden eet. Controleer wat de zorgvrager drinkt. Wijs de zorgvrager op het feit dat dieetproducten niet altijd een betere keuze zijn. Een vermindering van het suikergehalte betekent niet dat er geen sprake is van een hoog vet, zout- of energiegehalte. Laagcalorische en suikervrije dranken met energievrije zoetmid- delen zijn wel nuttig. Beperk de hoeveelheid alcohol bij zwaarlijvige zorgvragers. Samengaand met orale medi- catie moet dit steeds besproken worden met de arts. Bij gebruik van insuline kan de zorgvrager wel alcohol nuttigen, maar enkel in combinatie met een snack of maaltijd, aangezien alcohol een hypoglycemie kan uitlokken. ORALE ANTIDIABETICA Orale medicatie neemt een belangrijke plaats in bij de behandeling van type 2-diabetes, want het gaat bij diabetes type 2 niet om 1, maar om verschillende oorzaken: de pancreas produceert onvoldoende insuline; de lever produceert glucose, maar te veel en op ongepaste tijdstippen; de cellen die de glucose moeten opnemen, doen dit onvoldoende, omdat ze niet meer gevoelig zijn voor insuline. Orale antidiabetica worden toegediend aan zorgvragers met diabetes type 2 bij wie het ef- fect van een dieet en lichaamsbeweging alleen onvoldoende is, en de nuchtere glycemie- waarden niet overdreven hoog zijn. VB Pathologie: diabetologie Pagina 33 van 91 4.1. SOORTEN ORALE ANTIDIABETICA Afhankelijk van hun werkingsprofiel, kunnen we de glycemieverlagende medicatie onderver- delen in 3 grote groepen: medicatie tegen insulineresistentie verbetert de nog aanwezige insuline (medicatiegroep: biguaniden, glitazone); medicatie tegen insulinetekort stimuleert insulinesecretie (medicatiegroep: sulfonylurea, gliniden, gliptines); combinatietherapie: wordt nog zelden toegepast wegens de vele bijwerkingen Alle glucoseverlagende medicatie is in België enkel op voorschrift te verkrijgen. De meeste soorten worden volledig terugbetaald. 4.1.1. MEDICATIE TEGEN INSULINETEKORT SULFONYLUREA Werking De β-cellen van de pancreas worden aangezet tot meer insulineproductie. Zo vermindert de productie van glucose door de lever. Deze medicatie wordt gebruikt wanneer er nog een vol- doende eigen insulinereserve is. Voorbeelden Daonil® Euglucon® Minidiab® Uni Diamicron ® Glurenorm® Amarylle® Glibinese® Glicazide® Voor wie is deze medicatie geschikt? diabetici met een normaal gewicht, bij wie het volgen van een dieet niet voldoende was; VB Pathologie: diabetologie Pagina 34 van 91 diabetici met overgewicht, wanneer dieet en biguaniden geen gewenst resultaat leveren; diabetici die behandeld zijn met insulinetherapie, wanneer er nog een beperkte insuline- productie bestaat. Contra-indicaties diabetes type 1; nierinsufficiëntie; leverinsufficiëntie; hartfalen; zwangerschap; ketoacidose; zware infecties. Inname Dosis in te nemen volgens voorschrift, ongeveer 15 à 30 minuten voor de maaltijd. GLINIDEN De gliniden behoren tot de generatie van de sulfonylurea. Ze stimuleren eveneens de pan- creas tot insulinesecretie, maar ze werken sneller en minder lang dan de klassieke sulfo- nylurea. Hierdoor is er een betere controle van de postprandiale (= na de maaltijd) hypergly- cemie en een verminderde kans op laattijdige hypoglycemie. Deze generatie sulfonylurea zijn dus in staat om de fysiologische insulinesecretie beter na te bootsen. Ze maken een goede controle van de maaltijdgebonden glucosepieken mogelijk. Werking Deze medicatie stimuleert de pancreas om de insulineproductie op te drijven. Voorbeeld Novonorm® Voor wie is deze medicatie geschikt? zorgvragers met type 2-diabetes, aan het begin van de behandeling; VB Pathologie: diabetologie Pagina 35 van 91 zorgvragers met een onregelmatig eet- en leefpatroon. Contra-indicaties leveraandoeningen; zwangerschap. Inname De medicatie moet voor of na de maaltijd ingenomen worden (zie bijsluiter). Niet eten wil zeggen ‘geen medicatie innemen’. Voordelen daling van HbA1C; geen interactie met andere medicatie; minder gewichtstoename. Nevenwerkingen de kans op hypoglycemie blijft aanwezig; de medicatie moet verschillende keren per dag worden ingenomen GLIPTINES Werking Gliptines stimuleren de pancreas om meer insuline te maken, maar houden wel rekening met de glycemie. Als de glycemie al laag is, zal de medicatie niet werken. Ze verhogen de in- sulineproductie alleen wanneer het nodig is en remmen de productie van glucose in de lever af. De medicatie vertraagt ook de maaglediging, waardoor de zorgvrager sneller verzadigd raakt. VB Pathologie: diabetologie Pagina 36 van 91 Voorbeelden Januvia® Galvus® Trajenta® Onglyza® Voor wie is deze medicatie geschikt? zorgvragers met type 2-diabetes Contra-indicaties zwangerschap; borstvoeding; type 1-diabetes; nierproblemen. Voordelen geen gewichtstoename; minder kans op hypoglycemie. Inname De medicatie moet slechts één keer per dag worden ingenomen (met uitzondering van Gal- vus® dat 2 keer per dag moet ingenomen worden). Dit mag zowel voor als na de maaltijd. Nevenwerking gastro-intestinale stoornissen; infecties van de bovenste luchtwegen; leverstoornissen: dit moet gecontroleerd worden voor de start van de behandeling. VB Pathologie: diabetologie Pagina 37 van 91 4.1.2. MEDICATIE TEGEN INSULINERESISTENTIE BIGUANIDEN De biguaniden verminderen de perifere insulineresistentie en verhogen dus de gevoeligheid van de perifere weefselcellen voor insuline. Zo zullen de perifere weefselcellen meer glucose opnemen. Daarnaast verminderen de biguaniden ook de glucoseproductie in de lever. Werking werkt op de gevoeligheid van cel receptoren; betere opname van glucose ter hoogte van de perifere weefsels; laat de aanwezige insuline beter werken; werkt niet op de β-cellen van de pancreas; er wordt geen extra insuline geproduceerd; zorgt voor een verminderde secretie van glucose in de lever. Voorbeelden Metformax®, Metformine® Voor wie is deze medicatie geschikt? zorgvragers met type 2-diabetes en overgewicht, waarbij een dieet onvoldoende effect heeft. Contra-indicaties lever- en nierstoornissen; overmatig alcoholgebruik; operaties; onderzoeken met contrastvloeistoffen (minimum 2 dagen op voorhand stoppen); zwangerschap borstvoeding. Inname Aangezien de bijwerkingen vooral van gastro-intestinale aard zijn, worden ze best tijdens of meteen na de maaltijd ingenomen, met veel water. VB Pathologie: diabetologie Pagina 38 van 91 Voordelen daling van HbA1C; geen hypoglycemie; gewichtsverlies. Nevenwerkingen maag- en darmstoornissen (bv. diarree, braken, misselijkheid …); een allergie aan biguaniden; metaalsmaak van sommige medicatie (bv. Metformine®). 4.1.3. COMBINATIETHERAPIE Generische naam Vildagliptide en Metformine Voorbeeld Eucreas® Werking: Stimuleert de insulinesecretie Verbetert de nog aanwezige insuline Inname: Tijdens of na de maaltijd Nevenwerkingen: Keelpijn, loopneus, koorts, jeukende huiduitslag, overmatig zweten, pijn in de gewrich- ten, duizeligheid, hoofdpijn, ongecontroleerd trillen, verstopping (constipatie), misselijk- heid, overgeven, diarree, winderigheid (flatulentie), brandend maagzuur, pijn in en rond de maag (buikpijn). Pancreatitis en leveraandoeningen VB Pathologie: diabetologie Pagina 39 van 91 4.2. ALGEMENE AANDACHTSPUNTEN Voor het gebruik van orale antidiabetica zijn er enkele algemene aandachtspunten: Sla nooit een maaltijd over. Indien de zorgvrager niet eet, moet die de medicatie niet in- nemen of zal de dokter een verlaagde dosis voorschrijven. Een hypoglycemie kan soms lang duren. Als een zorgvrager ’s morgens nuchter moet zijn, zal die de avondmedicatie van de dag ervoor moeten overslaan. Wanneer een tablet vergeten wordt, ga dan bij de volgende maaltijd gewoon door met de normale dosis. Laat de zorgvrager nooit een dubbele dosis innemen. De zorgvrager kan voor een grote inspanning best wat extra traagwerkende koolhydra- ten innemen, want een grote inspanning kan hypoglycemie veroorzaken. VB Pathologie: diabetologie Pagina 40 van 91 INCRETINEMIMETICA Na de diagnosediagnosestelling van diabetes type 2 bestaat de behandeling steeds uit een leefstijladvies: voldoende bewegen, gezonde voeding, indien nodig vermageren en een rook- stop. Na verloop van tijd is het mogelijk dat dit advies niet meer volstaat en wordt een medi- camenteuze behandeling opgestart met orale en/of subcutane medicatie. Incretines zijn hormonen die in de dunne darm worden aangemaakt bij het eten van een maaltijd. Als reactie op eten stimuleren deze hormonen de pancreas tot afgifte van insuline. Bij type 2 diabetes blijken de effecten van incretines verminderd, wat de verwerking van glu- cose uit de voeding belemmert. Dat probleem kan worden aangepakt door de afbraak van incretines te remmen, of door de werking van incretines na te bootsen. Sinds kort worden incretines ook toegediend bij type 1 diabetes. 5.1. WERKING Incretinemimetica zijn analogen van het incretinehormoon (bv. glucagon-like peptide-1 = GLP-1). Incretine analogen zorgen voor een vermindering van de nuchtere en postprandiale glucosewaarden. Ze werken als volgt: ze stimuleren de bètacellen en dus verhogen ze de insulineproductie; ze verminderen de glucagonsecretie, waardoor er minder glucosevrijgave is vanuit de le- ver; ze vertragen de maaglediging, waardoor de zorgvrager sneller een verzadigd gevoel krijgt; ze hebben invloed op het verzadigingscentrum in de hersenen: minder hongergevoel. VB Pathologie: diabetologie Pagina 41 van 91 5.2. STOFNAMEN EN MERKEN Momenteel zijn er 4 verschillende GLP-1 analogen beschikbaar. Merknaam Toediening Vorm Werking (stofnaam) Trulicity® (Du- S.C. 1 voorgevulde pen Langwerkend laglutide) 1 x per week, op dezelfde dag = 1 dosis Bydureon®(Exena- tide) Victoza® (Liraglu- S.C. 1 voorgevulde pen Middel- tide) 1 x dag, zelfde tijdstip = meerdere toedie- langwerkend Ozempic® (Se- S.C. ningen Langwerkend maglutide) 1 x per week, op dezelfde dag Rybelsus® (Se- - PO Tablet Langwerkend maglutide) - 1 x dag, zelfde tijdstip - dosis wordt opgebouwd: 3mg, 7mg, 14mg - inname op lege maag met slok water (max. ½ glas) - na inname: minstens 30 minuten wach- ten met eten, drinken of in- name andere medicatie - tablet moet doorgeslikt wor- den (niet kauwen, pletten of bre- ken) 5.3. VOORDELEN Het gebruik van een incretinemimeticum biedt meerdere voordelen waardoor het middel niet alleen gebruikt wordt als behandeling van diabetes maar ook bij gewenste gewichtsre- ductie. Incretinemimetica hebben een laag risico op een hypoglycemie (tenzij bij gelijktijdig ge- bruik van sulfonylurea of insuline, daarom zal de arts die geneesmiddelen soms vermin- deren bij gelijktijdig gebruik). Een vertraagde maaglediging is een voordeel (maar is soms ook een nadeel). Het gevolg van de vertraagde maaglediging is dat het hongergevoel afneemt doordat het voedsel langer in de maag blijft staan. Tevens komt het voedsel in kleinere porties in de dunne darm. Incretinemimetica zorgen voor een gewichtsreductie, veroorzaakt door het vertragen van de maagontlediging en het bevorderen van het verzadigingsgevoel, waardoor het middel frequent (aan een hogere dosis) gebruikt wordt voor gewichtsbeheersing bij obese volwassenen. Kan gebruikt worden als een toevoeging aan de orale glucoseverlagende medicatie of als insulinetherapie ongewenst is in verband met risico op hypoglycemie (insulinetherapie heeft een hoger risico op een hypoglycemie). Sommige middelen bieden een gunstige bescherming bij patiënten met een voorgeschie- denis van hart- en vaatlijden en/of chronisch nierlijden. Incretinemimetica die subcutaan toegediend worden kunnen onafhankelijk van de maal- tijden toegediend worden. 5.4. NADELEN Naast de talrijke voordelen, heeft het middel helaas ook enkel nadelen: Vooral bij start kan het middel gastro-intestinale klachten veroorzaken, zoals flatulentie, misselijkheid, braken en diarree. Meestal zijn de klachten mild en voorbijgaand. De vertraagde maaglediging zorgt dat het voedsel langer dan normaal (3-4 u) in de maag blijft en trager in de dunne darm terecht komt. De glucose wordt dan ook langzamer op- genomen in de bloedbaan, terwijl de pancreas al insuline aangemaakt heeft. Bij sommige oudere diabetespatiënten is het gewichtsverlies ongewenst. Wordt niet terugbetaald en is duur indien gebruikt voor gewichtsreductie. Verhoogd risico op pancreatitis en pancreascarcinoom. VB Pathologie: diabetologie Pagina 43 van 91 INSULINE THERAPIE 6.1. WAT IS INSULINE? Insuline is een natuurlijk hormoon, geproduceerd door de β-cellen van de pancreas. Insuline wordt aangemaakt als pro-insuline en na afsplitsing van de C-peptide ontstaat insuline. 6.2. HOE WERKT INSULINE? Zonder insuline kan glucose niet doordringen tot in de cel en kan ons lichaam geen gebruik maken van glucose als energiebron. Vanuit de pancreas bereikt insuline via het bloed de cellen waarop het moet inwerken. Insu- line bindt zich aan de cel op een bepaalde plaats (de receptor) van het celmembraan. Eens de binding ontstaan is, kan de glucose vanuit de bloedbaan doordringen tot in de cellen en kan glucose als energiebron gebruikt worden. Bij mensen die insuline nodig hebben en het zelf niet tot weinig kunnen aanmaken, injec- teert men insuline. Zo tracht men om de hormonale werking van de pancreas na te bootsen. 6.3. HERKOMST VAN INSULINE Begin de 20ste eeuw ontdekte men dat insulines van varkens en runderen toegediend kon- den worden bij mensen. Het verschil tussen de insuline van deze dieren en die van de mens is immers klein. Vandaag wordt insuline afkomstig van dieren al een hele tijd niet meer ge- bruikt. Men ontwikkelde een techniek om insuline te maken die volledig identiek is aan de mense- lijke insuline, namelijk humane insuline. De techniek gebeurt via genetische manipulatie. Naast humane insuline ontwikkelde men ook insuline-analogen. Een insuline met als basis de humane insuline, maar waarbij de structuur van de insuline veranderd werd. Afhankelijk van de soort verandering in de structuur verkreeg men insuline met een snellere en kortere wer- king, of een langere en constante werking. De laatste jaren worden meer insuline-analogen (ultrasnelwerkend of ultratraagwerkend) dan humane insuline toegediend. VB Pathologie: diabetologie Pagina 44 van 91 6.4. WANNEER STARTEN MET INSULINE? bij alle zorgvragers met diabetes type 1; soms bij zorgvragers met diabetes type 2; tijdelijk bij zwangerschapsdiabetes; tijdelijk voor een korte periode bij operaties of infecties; bij langdurig gebruik van cortisone; bij zorgvragers met bepaalde pancreas-, lever- en nieraandoeningen; … 6.5. DOEL VAN INSULINE Bij een gezond persoon stijgt de glycemie snel na iedere maaltijd en volgt de insulineproduc- tie deze stijging. Bij een persoon met diabetes stijgt de glycemie ook na iedere maaltijd, maar de insulineproductie volgt niet. Door het toedienen van insuline bij een persoon met diabetes wordt getracht de normale veranderingen van glycemie en insulineproductie zo dicht mogelijk te benaderen, met an- dere woorden: de toegediende insuline moet in de juiste verhouding staan tot de glycemie van de zorgvrager. Om dit te bereiken, moet men rekening houden met verschillende varia- belen: de timing, omvang en samenstelling van maaltijden; de fysieke activiteit van de zorgvrager; de verdeling van de insuline dosering doorheen de dag; de keuze van het insulinepreparaat met een geschikte werkingsprofiel. 6.6. UITZICHT VAN DE INSULINE Naar uitzicht kan insuline onderverdeeld worden in heldere en troebele insuline. Troebele insuline is insuline waar men een stof (meestal zink of een eiwit) aan toevoegt om de werkingsduur te beïnvloeden. Door deze toevoeging moet de troebele suspensie goed ge- mengd worden voor het toedienen. Niet door te schudden, maar wel door minstens 10 keer traag op en neer, of heen en weer te zwenken. Heldere insuline heeft geen toevoegingen en moet niet gemengd worden. VB Pathologie: diabetologie Pagina 45 van 91 6.7. CONCENTRATIE VAN INSULINE De hoeveelheid toe te dienen insuline wordt uitgedrukt in internationale eenheden (IE) of units (IU). U100-insuline is insuline met een concentratie van 100 eenheden per milliliter (E/ml) en wordt het meeste gebruikt. Er bestaan ook insulines met 200 E/ml of 300 E/ml. Deze soorten behoren tot de HRM (Hoog Risico Medicatie). Om het risico op fouten te beperken zijn deze soort insulines enkel te ver- krijgen in een voorgevulde pen (een kant-en-klare wegwerppen). Het grootste voordeel van het gebruik van insulines met een grotere concentratie is een ver- minderde kans op lipodystrofie door het toedienen van een kleiner volume. 6.8. BASALE INSULINE EN BOLUSINSULINE Basale en bolusinsulines hebben een verschillend toepassingsgebied. Basale insulines dienen als basisinsulines en werken traag. Ze hebben als doel gedurende een langere tijd de glycemie stabiel te houden Bolusinsulines werken snel en worden toegediend op een tijdstip dicht bij een maaltijd. Dan zal de glucose verkregen bij de maaltijd snel uit de bloedbaan verwijderd worden. Bolusin- sulines kunnen tevens gebruikt worden als een extra dosis bij een aanpassing van een glyce- mie of in een bijspuitschema. 6.9. INSULINE VOLGENS WERKINGSDUUR De soorten insuline worden volgens hun werkingsduur ingedeeld in klassen, van ultrasnel werkend tot ultratraag werkend. Er bestaan ook mengvormen die een samenstelling zijn van 2 soorten insuline met een verschillende werkingsduur, of een insuline in combinatie met een incretinemimeticum. De persoon die de insuline injecteert moet rekening houden met de eigenschappen in ver- band met de start, de piek en de duur van de werking van insuline, en het tijdstip van de maaltijd om de glycemie optimaal te houden. Slechts na een correcte toediening volgt een maximale werking, ook gedurende de nacht. VB Pathologie: diabetologie Pagina 46 van 91 We onderscheiden volgende klassen van insuline: ultrasnelwerkende insuline-analogen; snelwerkende insuline; insuline met intermediaire werkingsduur; langwerkende insuline-analogen; combinatiepreparaten: o mengsel van humane insuline; o mengsel met ultrasnelwerkende insuline-analoog; o mengsel met incretinemimeticum. 6.9.1. ULTRASNELWERKENDE INSULINE = ULTRAKORTWERKEND, ANALOGE INSULINE, MAALTIJDINSULINE Door een wijziging van de insuline-molecule wordt de insuline zeer snel vanuit het onder- huids bindweefsel opgenomen in het bloed waardoor toedienen net voor de maaltijd geadvi- seerd wordt. Deze insuline wordt daardoor ook een ‘maaltijdinsuline’ noemt. De ultrasnel- werkende insuline heeft tevens de eigenschap dat het ultrakortwerkend is. Deze insuline-analogen worden gekenmerkt door een snel inzettende werking (na 10 minu- ten) en een korte werkingsduur (2 à 5 uur). MERKNAAM TIJDSTIP START WERKING PIEK WERKING DUUR WER- (STOFNAAM) TOEDIENING KING - Novorapid® 15 min voor Na 5 tot 15 min Na 1-2 uur 3 (tot 6 uur) (aspart) maaltijd - Apidra® - Humalog® 100 Per uitzonde- (lispro) ring tijdens of - Humalog® 200 na de maaltijd (lispro) - Lyumjev® 100 0-2 min voor of (lispro) bij de start van - Lyumjev® 200 de maaltijd (lispro) - Fiasp® 0-2 min voor de Direct tot na 10 min Na 1 tot 1,5 uur (aspart) maaltijd VB Pathologie: diabetologie Pagina 47 van 91 Afbeelding 2: ultrasnelwerkende insuline 3AANDACHTSPUNTEN Sommige merken zijn HRM: Humalog® 200 en Lyumjev® 200. Deze insulines zijn bolusinsulines en kunnen gebruikt worden bij een bijspuitschema. Bij ultrasnelwerkende insulines kan het tijdstip van toediening en/of de maaltijdbedeling uitzonderlijk aangepast worden: o bij een lage glycemie eerst de maaltijd nuttigen, en de insuline toedienen tijdens of na de maaltijd. o bij een hoge glycemie de insuline toedienen, en langer wachten om de maaltijd te nuttigen. 6.9.2. SNELWERKENDE INSULINE = KORTWERKENDE, HUMANE INSULINE, MAALTIJDINSULINE, BOLUSINSULINE De snelwerkende insuline begint 30 minuten tot 60 minuten na het inspuiten te werken. Dit komt omdat de insulinemoleculen de neiging hebben om aan elkaar te kleven, waardoor het in vergelijking met de ultrasnelwerkende insuline langer duurt om van de subcutane toedie- ningsplaats opgenomen te worden in de bloedbaan. MERKNAAM (STOFNAAM) TIJDSTIP START WERKING PIEK WERKING DUUR WERKING TOEDIENING - Actrapid® 30 min Na 30 tot 60 min Na 2 tot 4 uur 6 tot 8 uur (insuline regular) voor - Humuline® regular maaltijd (insuline regular) Afbeelding 4: snelwerkende insuline https://link.springer.com/ VB Pathologie: diabetologie Pagina 48 van 91 AANDACHTSPUNTEN Snelwerkende insulines zijn bolusinsulines (net als de ultrasnelwerkende insulines) en worden om die reden ook gebruikt als een extra dosis of in een bijspuitschema. o Bij een hyperglycemie wordt een extra dosis snelwerkende insuline toegediend. o In een bijspuitschema wordt op vaste tijdstippen de glycemie bepaald en de dosis snelwerkende insuline toegediend op basis van de glycemiewaarde. Meestal wordt Actrapid® gebruikt, vandaar dat je in een instelling vaak zult horen over een ‘Actrapidschema’. Een standaard bijspuitschema is in de meeste zorginstellin- gen opgesteld via een staand order (op voorschrift van de arts), maar elke behan- delende arts kan een afwijkend schema opstellen volgens de individuele noden van de zorgvrager. Afbeelding 5: voorbeeld van een bijspuitschema voor Actrapid® Een snelwerkende insuline wordt vaak gecombineerd met een traagwerkende insuline om de glycemie gedurende 24 uur op peil te houden. Bij het I.V. (via infuus) toedienen van insuline mag enkel een snelwerkende insuline ge- bruikt worden. Indien een snelwerkende insuline aan een infuus toegevoegd wordt blijft de insuline slechts 24 uur stabiel. VB Pathologie: diabetologie Pagina 49 van 91 6.9.3. TRAAGWERKENDE INSULINE = INTERMEDIAIR WERKEND, BASALE INSULINE, HUMANE INSULINE De traagwerkende insuline werkt pas 1 tot 2 uur na toediening, dit betekent dan ook dat deze insuline niet maaltijdgebonden is. MERKNAAM TIJDSTIP START WERKING PIEK WERKING DUUR WERKING (STOFNAAM) TOEDIENING - Humuline® Vast tijdstip Na 1 tot 2 uur Na 4 tot 6 uur 10 tot 18 uur NPH - Insulatard® Afbeelding 6: traagwerkende insuline AANDACHTSPUNTEN Troebele insuline, moet gemengd worden. Deze insulines worden 1 tot 2 keer daags toegediend. Bij éénmalige toediening worden de insulines ‘s avonds toegediend met als nadeel een piek in werking na 4 tot 6 uur. Dat betekent dat er een kans bestaat op een hypoglyce- mie tijdens de nacht. 6.9.4. ULTRATRAAGWERKENDE INSULINE = LANGWERKEND, BASALE INSULINE, ANALOGE INSULINE Een lange werkingsduur is een typisch kenmerk voor de ultratraagwerkende insulines. De lange werkingsduur heeft als voordeel dat een diabeet minder kans heeft op een hypoglyce- mie ’s nachts. Er zijn verschillende soorten met elk hun eigen stofnaam en hun eigen werkingsprofiel. VB Pathologie: diabetologie Pagina 50 van 91 GLARGINE Deze bewerkte insulinemolecule lost minder goed op en heeft daardoor een vertraagde wer- king. MERKNAAM TIJDSTIP START WERKING PIEK WERKING DUUR WERKING (STOFNAAM) TOEDIENING - Lantus® Vast tijdstip Na 2 uur Geen tot zeer klein 20 tot 24 uur (glargine 100 E/ml) - Abasaglar® (glargine 100 E/ml) - Toujeo® Bij voorkeur 24 tot 36 uur (glargine vast tijdstip 300 E/ml) Afbeelding 7: ultratraagwerkende insuline (glargine) DETEMIR Het glycemie verlagend effect is gebaseerd op de binding van insuline aan de receptoren van de spier- en vetcellen. MERKNAAM TIJDSTIP TOEDIE- START WERKING PIEK WERKING DUUR WERKING (STOFNAAM) NING Levemir® (de- Vast tijdstip Na 2 uur Geen tot zeer 18 tot 24 uur temir) klein Afbeelding 8: ultratraagwerkende insuline (detemir) VB Pathologie: diabetologie Pagina 51 van 91 DEGLUDEC Degludec zorgt voor een geleidelijke afgifte naar de circulatie, en metaboliseert voornamelijk in de lever en minder in de nieren en het spierweefsel. MERKNAAM TIJDSTIP START WERKING PIEK WERKING DUUR WERKING (STOFNAAM) TOEDIENING Tresiba® Bij voorkeur Na 30 tot 90 minuten Geen piek > 42 uur (degludec) vast tijdstip AANDACHTSPUNTEN Tresiba® en Toujeo® zijn HRM: o Tresiba® 100 E/ml en 200 E/ml o Toujeo® 300 E/ml 6.9.5. MENGSELS Een gemengde insuline is een stabiele oplossing met steeds een percentage (ultra)traagwer- kende insuline. MENGSEL VAN HUMANE INSULINE De insuline is een combinatie van een snelle (maaltijd)insuline en een trage insuline. MERKNAAM TIJDSTIP TOEDIE- START WERKING PIEK WERKING DUUR WERKING (STOFNAAM) NING Humuline® 30 min voor Na 30 tot 60 min Na 2 tot 8 uur 10 tot 16 uur 30/70 maaltijd MENGSEL MET ULTRASNELWERKEND INSULINE ANALOOG Deze gemengde insuline is een combinatie van een ultrasnelle en een traagwerkende insu- line. MERKNAAM TIJDSTIP START WERKING PIEK WERKING DUUR WERKING (STOFNAAM) TOEDIENING - Humalog® Mix 25 Juist voor, Na 5 tot 15 min Na 1 tot 4 uur 10 tot 18 uur - Humalog® Mix- 50 tijdens of - Novomix® 30 na de maal- - Novomix® 50 tijd VB Pathologie: diabetologie Pagina 52 van 91 MENGSEL MET INCRETINEMIMETICUM Het mengsel is een samenstelling van een (basale) ultratraagwerkende insuline en een incre- tinemimeticum. MERKNAAM TIJDSTIP TOEDIENING START WERKING PIEK WERKING DUUR WERKING (STOFNAAM) - Xultophy® Na 30 tot 90 min Geen piek > 42 uur - Willekeurig tijd- stip van de dag toedienen - Bij voorkeur elke dag op hetzelfde tijdstip AANDACHTSPUNTEN Als na een merknaam 2 cijfers volgen dan is het 1ste cijfer het percentage aan snelwer- kende insuline en het 2 cijfer het percentage aan traagwerkende insuline bv. Humuline® 30/70 bevat 30% snelwerkende insuline en 70% traagwerkende insuline. Indien na de merknaam 1 cijfer volgt dan is dat cijfer het percentage ultrasnelwerkende insuline. Het percentage aan traagwerkende insuline wordt niet vermeld bv. 1 ml No- vomix® 30 bevat 30 E aspart (ultrasnelwerkende insuline) en 70 E traagwerkende insu- line, bv. Humalog ® mix 25 bevat 25 E/ml lispro (ultrasnelwerkende insuline) en 75 E/ml traagwerkende insuline. Traagwerkende insulines hebben een troebel uitzicht. Mengsels met een deel traagwer- kende insulines zullen dan ook een troebel uitzicht hebben en moeten gemengd worden. VB Pathologie: diabetologie Pagina 53 van 91 ANDERE BEHANDELINGSMOGELIJKHEDEN 7.1. Β-CELTRANSPLANTATIE De laatste jaren is er heel wat te doen over β-celtransplantatie. Men heeft een methode ont- wikkeld die het mogelijk maakt om uit een donorpancreas β-cellen te halen en deze via een operatie of injectie toe te voegen aan de lever van een zorgvrager met diabetes. Deze cellen nestelen zich hier, waardoor men in eerste instantie stilaan minder nood heeft aan insuline. Uiteindelijk kunnen een aantal van de geopereerde personen verder door het leven gaan zonder de toediening van insuline. Het grote probleem is echter het vinden van voldoende donoren. Door het gebrek aan donoren, is men op zoek naar alternatieven. Deze zijn gedeeltelijk ge- vonden in de stamcellen van de pancreas en van foetussen. Ook kan men cellen verkrijgen door het zuiveren van de β-cellen van varkens. Deze onderzoeken zitten nog in het beginsta- dium, maar bieden hoop voor de toekomst. Het grote nadeel van β-celtransplantatie is dat de zorgvrager levenslang medicatie moet ne- men tegen afstoting (= immunosuppressiva). 7.2. INSULINEPOMP Een insulinepomp is een apparaat dat rond en insulinespuit is gebouwd. De pomp bevat een aandrijfmechanisme. Die zorgt ervoor dat er gedurende de hele dag een klein beetje insuline wordt afgegeven. In feite is het toestel een nabootsing van de werking van de pancreas. Het reservoir van het pompje is gevuld met snelwerkende of ultrasnelwerkende insuline. Doordat het reservoir heel langzaam wordt leeggedrukt, is er een gelijkmatige afgifte van in- suline. Dit kan de diabetesregulatie gunstig beïnvloeden. Bij mensen zonder diabetes maakt het lichaam voor het verwerken van maaltijden insuline aan. Ook dit is met een insulinepomp na te bootsen. Via het indrukken van knoppen krijgt de pomp de opdracht om extra insuline af te geven. Dit noemen we ‘maaltijd-klikken’ of ‘bolus- sen’. VB Pathologie: diabetologie Pagina 54 van 91 De insuline kan op 2 manieren ingesteld worden: basaal: verschillende dosissen kunnen ingesteld worden over een tijdspanne van 24 uur; bolus: een extra dosis die bovenop de basale dosis kan toegediend worden. De insulinepomp is met het lichaam verbonden door een slangetje met een subcutane naald, die meestal in de buik wordt aangebracht. 7.2.1. VOORDELEN VAN EEN INSULINEPOMP Scherpe diabetesregulatie; 24 uur per dag normale glycemiewaarden; een dreigende ontregeling kan sneller aangepakt worden; er is minder nood aan vaste eetschema’s. 7.2.2. NADELEN VAN EEN INSULINEPOMP Tijd nodig om te wennen aan de verschillende functies; sneller een ontregelde glucosewaarde door bv. een verstopt infusienaaldje; als het systeem faalt dan gaat de zorgvrager snel in een ketoacidose; huidirritatie door een reactie op de pleisters. RICHTLIJNEN VOOR DE ZORGVRAGER MET DIABETES VOOR EEN NUCHTER ONDERZOEK OF EEN OPERATIE Wanneer de patiënt nuchter dient te zijn voor een bepaald onderzoek of voor een operatie dient hij de richtlijnen van de arts op te volgen. Men kan de patiënt hiervoor mogelijks door- verwijzen naar de behandelende endocrinoloog, die de therapie (insuline of orale antidiabe- tica) van de patiënt kan aanpassen om complicaties op korte termijn te vermijden. VB Pathologie: diabetologie Pagina 55 van 91 HOOFDSTUK 6: ALGEMENE RICHTLIJNEN ROND INSULINE-INJECTIES HOE BEWAAR JE INSULINE? 1.1. NIEUWE FLACONS Volg volgende richtlijnen voor het bewaren van nieuwe flacons insuline: bewaar ze in de koelkast tussen 2° en 8°C; noteer de openingsdatum op de flacon; let op de vervaldatum; zorg dat de temperatuur constant blijft, schommelende temperaturen zijn slecht voor de insuline. 1.2. FLACONS IN GEBRUIK Volg volgende richtlijnen voor het bewaren van insuline flacons die al in gebruik zijn: gebruik ze binnen de maand op; bewaar ze op kamertemperatuur; bewaar ze niet in direct zonlicht; gebruik geen insuline die klonters vertoont. TOEDIENINGSWIJZE Insuline wordt subcutaan ingespoten. Dit betekent dat de insuline tussen de huid en de spierlaag moet terechtkomen. In het onderhuidsbindweefsel kan de ingespoten insuline op een gelijkmatig tempo door de bloedbaan worden opgenomen. De voordelen van een subcutane inspuiting zijn: stabiele insulineopname in de bloedbaan; minder pijnlijk; minder kans op hematomen. VB Pathologie: diabetologie Pagina 56 van 91 Intramusculaire inspuitingen met insuline worden niet gedaan om volgende redenen: pijnlijker (door de aanwezigheid van zenuwen); meer kans op hematomen; de resorptiesnelheid van insuline is sterk afhankelijk van de spier, dit is dus minder voor- spelbaar in werkingsduur; kans op spierbeschadiging; minder stabiele insulineopname. Afbeelding 9: subcutane inspuiting van insuline https://www.gezondheidsplein.nl/ DE RESORPTIESNELHEID Bij een intramusculaire injectie is de resorptiesnelheid sterk afhankelijk van de activiteit van de spier. Spieren zijn immers continu in beweging en bij extra spieractiviteit kan de opname- snelheid van insuline sterk variëren. Ook warmte zal een snellere insulineopname uitlokken als de insuline intramusculair werd ingespoten. Een subcutane inspuiting daarentegen, staat veel minder onder invloed van beweging of rust en is dus beter voorspelbaar. Een diepe of oppervlakkige subcutane inspuiting van insuline geeft ook praktisch geen verschil in opnamesnelheid. Factoren die de snelheid van subcutane insulineresorptie wel beïnvloeden zijn: het werkingsprofiel van de insuline; het BMI van de zorgvrager; de bewegingsactiviteiten van de zorgvrager; VB Pathologie: diabetologie Pagina 57 van 91 de temperatuur; de plaats van de injectie (bv. buik, arm, been …); lipodystrofie (= een abnormale verde

Pathologie - diabetologie.pdf

Document Details

Tags

Related

Full Transcript

Upgrade to continue