Моховіков Повереннова Психологічна криза.pdf

Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ÏÑÈÕÎËÎò×ÍÀ ÊÐÈÇÀ: ÄÈÍÀ̲ÊÀ ÐÎÇÂÈÒÊÓ Äîñâ³ä ïðîæèâàííÿ òèõ ÷è ³íøèõ ñèòóàö³é íàâîäèòü íà äóìêó ïðî òå, ùî êðèçè – öå çàêîíîì³ðíà ÷àñòèíà æèòòÿ ³ âàæëèâî âì³òè ç íèìè ïîâîäèòèñÿ. ßêùî äàòè âèçíà÷åííÿ, òî ïñèõîëîã³÷íà êðèçà –...

Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ÏÑÈÕÎËÎò×ÍÀ ÊÐÈÇÀ: ÄÈÍÀ̲ÊÀ ÐÎÇÂÈÒÊÓ Äîñâ³ä ïðîæèâàííÿ òèõ ÷è ³íøèõ ñèòóàö³é íàâîäèòü íà äóìêó ïðî òå, ùî êðèçè – öå çàêîíîì³ðíà ÷àñòèíà æèòòÿ ³ âàæëèâî âì³òè ç íèìè ïîâîäèòèñÿ. ßêùî äàòè âèçíà÷åííÿ, òî ïñèõîëîã³÷íà êðèçà – öå ñòàí ð³çêî¿ íåâ³äïîâ³äíîñò³ ì³æ çä³áíîñòÿìè ³ ïîòðåáàìè îðãàí³çìó, ç îäíîãî áîêó ³ âèìîãàìè, î÷³êóâàííÿìè â³ä íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà – ç ³íøîãî. Öå ñèòóàö³ÿ, â ÿê³é äîñèòü ñåðéîçíî ïîðóøóþòüñÿ ãðàíèö³ êîíòàêòó, ìåíòàëüíèé ìåòàáîë³çì, òîáòî ïðîöåñ âèä³ëåííÿ ³ ïðîöåñ îòðèìàííÿ ÷îãîñü ç íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà. Çä³áíîñò³ îðãàí³çìó òàê³, ùî â äàíèé àêòóàëüíèé ìîìåíò îðãàí³çì ñàìîñò³éíî íå ìîæå â³äïîâ³äàòè âèìîãàì, î÷³êóâàííÿì íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà. ßêùî âçÿòè ïðèêëàä ç â³êîâî¿ ïñèõîëî㳿, êîëè íåìîâëÿ ç’ÿâëÿºòüñÿ íà ñâ³ò, òî îñíîâíà ³íòåãðàòèâíà õàðàêòåðèñòèêà éîãî ïîâåä³íêè – öå áåçïîðàäí³ñòü (ó íüîãî íåìຠñèñòåìè äîâ³ëüíèõ ðóõ³â, äèòèíà íå â çìîç³ âèæèòè). Íàá³ð éîãî çä³áíîñòåé ³ ìîæëèâîñòåé òàêèé, ùî â³í íå ìîæå çàäîâîëüíèòè âèìîãè ³ î÷³êóâàííÿ íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà. ßê³ âîíè? «Òè íàì 13 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ïîòð³áåí ÿê ÷ëåí ñ³ì’¿, òè íàì ïîòð³áåí ÿê íîâèé ÷ëåí ñóñï³ëüñòâà!» Âèæèâè! Îñü öå «âèæèâè», ó çâ’ÿçêó ç³ ñòàíîì íåìîâëÿòè, âèÿâëÿºòüñÿ íåìîæëèâèì. Çâ³äñè ïî÷èíàºòüñÿ êðèçà íåìîâëÿòè. Âîíà òðèâຠìàéæå äâà ðîêè ³ çàê³í÷óºòüñÿ, ç òî÷êè çîðó ïñèõîëî㳿 ðîçâèòêó, ôîðìóâàííÿì áàçîâî¿ äîâ³ðè. Àëå äëÿ òîãî, ùîá êðèçà ðîçâ’ÿçàëàñÿ, ì³æ íåñï³âïàä³ííÿì (â äàíîìó âèïàäêó ì³æ ìîæëèâîñòÿìè íåìîâëÿòè ³ î÷³êóâàííÿìè ñóñï³ëüñòâà), ïîâèííà ç’ÿâèòèñÿ ô³ãóðà ìàòåð³, ùî çàáåçïå÷óº ïðèâ’ÿçàí³ñòü, çàâäÿêè ÿê³é, íåâ³äïîâ³äí³ñòü ì³æ îðãàí³çìîì ³ íàâêîëèøí³ì ñåðåäîâèùåì áóäå óñóíåíà. Çâ³äñè â³äîìà â ïñèõîàíàë³ç³ ô³ãóðà òàê çâàíî¿ «äîñèòü õîðîøî¿ ìàòåð³», ÿêà ³ çàáåçïå÷óº óñóíåííÿ äèòÿ÷î¿ êðèçè. Òî÷íî òàê ñàìî ³ ïðè ³íøèõ êðèçàõ, ìè çàâæäè ìàºìî ñïðàâó ç ð³çêèìè íåâ³äïîâ³äíîñòÿìè ì³æ ìîæëèâîñòÿìè îðãàí³çìó ³ î÷³êóâàííÿìè íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà. Ç òî÷êè çîðó ãåøòàëüò-ï³äõîäó, ÿêùî çãàäàòè öèêë êîíòàêòó, òî ãîñòðèé ñòàí êðèçè – öå åãîòèçì, êðàéíÿ ôîðìà ðåòðîôëåêñ³¿, êîëè êîíòàêò ì³æ îðãàí³çìîì ³ íàâêîëèøí³ì ñåðåäîâèùåì íåìîæëèâèé. Ïðè âñüîìó áàæàíí³ îðãàí³çìó âèæèòè ñàìîñò³éíî ì³æ íèì ³ íàâêîëèøí³ì ñåðåäîâèùåì âèíèêຠïåðâèííå ïåðåæèâàííÿ æàõó. Æàõ íåìîâëÿòè ïîâ’ÿçàíèé ç â³äñóòí³ñòþ àäåêâàòíî¿ ìàòåð³ ïîðó÷. Çàì³ñòü áàçîâî¿ äîâ³ðè ôîðìóºòüñÿ àíàêë³òè÷íà äåïðåñ³ÿ, íåìîâëÿ ïåðåòâîðþºòüñÿ íà âìèðàþ÷å ñòâîð³ííÿ, ÿêå í³ íà ùî íå ðåàãóº. Öå ïåðåæèâàííÿ óñóâຠìîæëèâ³ñòü êîíòàêòó. ² öå êðàéíÿ ôîðìà ðåòðîôëåêñ³¿. Òîáòî êðèçà çàâæäè â³äáóâàºòüñÿ íà äóæå âèñîê³é õâèë³ åíåð㳿 self. Ó êðèç³ çàâæäè º äâ³ ÷àñòèíè. Ó êèòàéñüê³é ìîâ³ ñëîâî «êðèçà» ñêëàäàºòüñÿ ç äâîõ ³ºðîãë³ô³â: îäèí ³ºðîãë³ô îçíà÷ຠ«çàãðîçó», à äðóãèé «ìîæëèâ³ñòü». Ç îäíîãî áîêó, â êðèç³ çàâæäè º çàãðîçà ô³çè÷íîìó, ïñèõ³÷íîìó, ñîö³àëüíîìó áëàãîïîëó÷÷þ ëþäèíè, â êðàéí³õ âàð³àíòàõ – çàãðîçà æèòòþ. ² òîìó, îäíà ÷àñòèíà ôåíîìåíîëî㳿 êðèçè çàâæäè ïîâ’ÿçàíà ç çàãðîçîþ, äå ïðèñóòí³é æàõ, ñòðàõ, á³ëü òà ³íø³ ïåðåæèâàííÿ. Ç ³íøîãî áîêó, êðèçà – öå ìîæëèâ³ñòü, òîáòî 14  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ïðîæèâàííÿ êðèçè çàâæäè ïðèçâîäèòü äî ÷îãîñü íîâîãî, äî íîâî¿ ³íòåãðàö³¿ îðãàí³çìó. ßêùî çíîâó çãàäàòè ãåøòàëüò- ï³äõ³ä, çàâäÿêè ïðîæèò³é êðèç³ çáàãà÷óºòüñÿ ôóíêö³ÿ ðårsonality. Ëþáëþ ìåòàôîðó ç á³áë³îòåêîþ: êîëè ìè ïðîæèâàºìî êðèçó â ôóíêö³¿ ðårsonality, ç’ÿâëÿºòüñÿ íîâà êíèãà, ÿêà íàçèâàºòüñÿ «Ì³é íåùàñíèé ïåðøèé øëþá» àáî «Ì³é íåâäàëèé âñòóï â âèùèé íàâ÷àëüíèé çàêëàä». Òàì àêóìóëþºòüñÿ ïåâíå çíàííÿ ïðî òå, ùî ç³ ìíîþ â³äáóâàëîñÿ â òîé ìîìåíò, êîëè ÿ ïåðåæèâàâ òó ñèòóàö³þ, ³ ÷îãî ìåíå íàâ÷èëà êðèçà. Êîëè ôóíêö³ÿ personality çáàãà÷óºòüñÿ íîâèì çíàííÿì – öå îçíà÷àº, ùî êðèçà ïðîæèòà àáî êðèçó ïðîéäåíî. ßêùî ö³º¿ êíèãè íåìຠàáî âîíà çíàõîäèòüñÿ â ïðîöåñ³ íàïèñàííÿ, òîä³ ìè ìàºìî ñïðàâó ç êðèçîþ â ïðîöåñ³ ïðîæèâàííÿ. Òèïîëîã³ÿ ïñèõîëîã³÷íèõ êðèç: ²ñíóº áåçë³÷ êëàñèô³êàö³é êðèç. гçí³ àâòîðè ìîæóòü äðîáèòè êðèçè, âèä³ëÿþ÷è ð³çí³ ¿õ ï³äòèïè. Òðàäèö³éíî âèä³ëÿþòü 5 (ð³äøå 6) ãîëîâíèõ òèï³â: 1. Êðèçè ðîçâèòêó àáî â³êîâ³ êðèçè ðåãóëÿðíî ñïîñòåð³ãàþòüñÿ ó ëþäèíè. ¯ì â³äïîâ³äàþòü îêðåì³ ñòà䳿 ðîçâèòêó â³ä äèòèíñòâà äî ñòàðîñò³. 2. Åêçèñòåíö³éí³ êðèçè ïîâ’ÿçàí³ ç êðèçîþ ñèñòåì ö³ííîñòåé ³ ñìèñë³â. ×àñòêîâî ïåðåòèíàþòüñÿ ç â³êîâèìè êðèçàìè, ÷àñòêîâî âèíèêàþòü â ò³ ÷è ³íø³ ìîìåíòè íàøîãî æèòòÿ. 3. Êðèçè îáñòàâèí âèíèêàþòü, êîëè íàâêîëèøíº ñåðåäîâèùå ïðåä’ÿâëÿº äî íàñ íåñòåðïí³ âèìîãè, ïîâ’ÿçàí³ ç çàãðîçîþ æèòòþ ³ ïñèõ³÷íîìó áëàãîïîëó÷÷þ. Éäåòüñÿ ïðî êðèçè, ïîâ’ÿçàí³ ç âòðàòàìè; êðèçè, ÿê³ ïîðîäæåí³ ïðèðîäíèìè êàòàêë³çìàìè (çåìëåòðóñè, ïîâåí³); êðèçè, ïîâ’ÿçàí³ ç òåðîðîì, çàõîïëåííÿì çàðó÷íèê³â ³ ïåðåáóâàííÿì â ñèòóàö³¿ çàðó÷íèê³â; êðèçè, âèêëèêàí³ ð³çíèìè òåõíîãåííèìè êàòàñòðîôàìè (òèïó êàòàñòðîôè íà ×îðíîáèëüñüê³é ÀÅÑ). Ñèòóàö³¿, ïîâ’ÿçàí³ ç ð³çíîãî ðîäó 15 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà íàñèëüñòâîì (ñåêñóàëüíèì, ïñèõîëîã³÷íèì, ô³çè÷íèì) òåæ íàëåæàòü äî êðèç îáñòàâèí. 4. Êðèçè ñèñòåì – öå êðèçè â óòâîðåííÿõ, ÿê³ á³ëüø³ çà ëþäèíó. Ñþäè âõîäÿòü êðèçè, ïîâ’ÿçàí³ ç æèòòÿì ñ³ì’¿ ÿê ñèñòåìè, äî ÿêî¿ ïðàêòè÷íî êîæåí ç íàñ íàëåæèòü àáî íàëåæàâ. Êîæåí ç íàñ º ñâ³äêîì ³ ó÷àñíèêîì àêòóàëüíèõ ñ³ìåéíèõ êðèç, ÿê³ â³äáóâàþòüñÿ â íàø³é ñ³ì’¿ àáî áàòüê³âñüê³é ñ³ì’¿. ijéñíî, âñ³õ íàñ îá’ºäíóº ñï³ëüíå ãîðå – ó âñ³õ íàñ áóëè áàòüêè. ³äïîâ³äíî, ïîãàíî, ÿêùî âîíè äîáðå äî íàñ ñòàâèëèñÿ; ïîãàíî, ÿêùî âîíè ïîãàíî äî íàñ ñòàâèëèñÿ; ïîãàíî, ÿêùî âîíè í³ÿê äî íàñ íå ñòàâèëèñÿ. Çàãàëîì âñå ïîãàíî! ѳì’ÿ – öå ñêëàäíå óòâîðåííÿ, ÿêå íàâðÿä ÷è çàëèøຠï³ñëÿ ñåáå ðàä³ñí³ ñïîãàäè, òîìó ðàíí³ ñ³ìåéí³ êðèçè äèòèíîþ íå ïðîæèâàþòüñÿ (â ñèëó íåäîñòàòíüîãî åìîö³éíîãî ³ êîãí³òèâíîãî ðîçâèòêó) ³ çàëèøàþòü ï³ñëÿ ñåáå ñåðéîçí³ ðàíè ó âèãëÿä³ òðàâì, ÿê³ ïîò³ì äîâîäèòüñÿ äîïåðåæèâàòè (çàâåðøóâàòè ãåøòàëüòè). ² ó õîðîøèõ ä³òåé áóâàþòü ïðîáëåìè, ³ ó ïîãàíèõ ä³òåé áóâàþòü ïðîáëåìè; ³ õîðîø³ áàòüêè, ÿê³ ïåðåãîäîâóþòü äèòèíó ëþáîâ’þ, ïîò³ì ïëàòÿòü ãðîø³ çà ïñèõîòåðàï³þ, ³ ïîãàí³ áàòüêè, ÿê³ íå äîãîäîâóþòü äèòèíó ëþáîâ’þ, òåæ ïëàòÿòü ãðîø³ çà òå, ùîá âîíà õîäèëè äî ïñèõîòåðàïåâòà. Òàê ùî ïðîôåñ³ÿ íàøà â³÷íà. Ïîêè ³ñíóº òàêà ñèñòåìà, ÿê ñ³ì’ÿ, òðèâàòèìóòü ê볺íò-òåðàïåâòè÷í³ ñòîñóíêè. Ïðèðîäíî, ìè íàëåæèìî ³ äî ³íøèõ âåëèêèõ óòâîðåíü, êð³ì ñ³ì’¿. Ìè ìîæåìî ìàòè ñïðàâó ç êðèçàìè ÿê ïðîôåñ³îíàëè òèõ îðãàí³çàö³é, â ÿêèõ ìè ïðàöþºìî, êîëè îðãàí³çàö³¿ ïåðåæèâàþòü íîðìàòèâí³ êðèçîâ³ ïåð³îäè. Ö³ëêîì ìîæå âèíèêíóòè ÿêàñü êðèçà â ãåøòàëüò ñï³ëüíîò³.  ³ñòî𳿠äîáðå îïèñàí³ êðèçè, ÿê³ âèíèêàëè ïðè ðîçâèòêó ïñèõîàíàë³òè÷íîãî ðóõó. Âèíèêíåííÿ íîâèõ íàïðÿì³â ïñèõîàíàë³çó â âèãëÿä³ àíàë³òè÷íî¿ ïñèõîëî㳿, ³íäèâ³äóàëüíî¿ ïñèõîëî㳿, íåîïñèõîàíàë³çó òà ³íøèõ – öå ÿêðàç ðåçóëüòàòè äîñòàòíüî ñåðéîçíèõ êðèç, ÿê³ ïåðåæèâຠáóäü-ÿêà ñï³ëüíîòà. 16  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ 5. Ìíîæèííà êðèçà ïåðåäáà÷àº, ùî ê볺íò, ÿêèé ïðèõîäèòü äî ïñèõîòåðàïåâòà, ÿê ì³í³ìóì ïåðåæèâຠäâ³ ç ïåðåðàõîâàíèõ âèùå êðèç. Êîëèñü ââàæàëîñÿ, ùî ê볺íò â ìíîæèíí³é êðèç³ – öå ð³äê³ñíèé ïòàõ, ÿêèé çóñòð³÷àºòüñÿ ò³ëüêè â ïñèõ³àòðè÷íèõ ë³êàðíÿõ àáî ïîòðàïëÿº äî êë³í³÷íèõ ïñèõîëîã³â. Íàñïðàâä³, ÿêùî ïîäèâèòèñÿ íà íàâåäåíó òèïîëîã³þ, âèõîäèòü, ùî ê볺íò â ìíîæèíí³é êðèç³ – ÿâèùå ÷àñòå. Íàïðèêëàä, ïðèõîäèòü äî âàñ ï’ÿòíàäöÿòèð³÷íèé ï³äë³òîê, çðîçóì³ëî, âèõîäÿ÷è ç â³êó, â³í ïåðåæèâຠï³äë³òêîâó êðèçó ³ òàê ÷è ³íàêøå, â ðîáîò³ ç íèì ïðîáëåìàòèêè ïóáåðòàòó äîâåäåòüñÿ òîðêàòèñÿ. Àëå, äî öüîãî ÷àñó éîãî ìàì³ ðîê³â 32-35, âîíà çíàõîäèòüñÿ â êðèç³ òðèäöÿòèð³÷íèõ; òàòî ðîê³â 40-45 â êðèç³ ñîðîêàð³÷íèõ, à ùå ÿêùî òàòî äîñÿã óñï³õó â æèòò³ ³ äîñÿã áëàãîïîëó÷÷ÿ, òî, çðîçóì³ëî, «áàãàò³ òåæ ïëà÷óòü», òàì ùå ÿêèé-íåáóäü êðèç îáñòàâèí-òèïó «áàãàòî ãðîøåé ç’ÿâèëîñÿ ³ ä³òè ¿õ í³êóäè». À äî öüîãî ÷àñó, îñê³ëüêè ï³äë³òêó 15, âîíè âæå íàïåâíî ðîê³â 17 ðàçîì ïðîæèëè, à 17-20 ðîê³â ñ³ìåéíîãî æèòòÿ-öå íîðìàòèâíà êðèçà ñ³ì’¿ (ðàí³øå îïèñóâàëè, ÿê «ñèâèíà â ãîëîâó – á³ñ â ðåáðî»). Ïðèõîäèòü öÿ ñëàâíà òð³éêà äî âàñ ³ íåçðîçóì³ëî, ç ÿêîãî ê³íöÿ äî íèõ ï³äõîäèòè, êóäè íå òîðêíåøñÿ – âñþäè êðèçîâ³ ïðîÿâè. Òàê ùî, ìíîæèíí³ êðèçè – ÿâèùå ÷àñòå. ²íîä³ â îêðåìó ãðóïó âèä³ëÿþòü ñó¿öèäàëüí³ êðèçè. Îñíîâí³ îçíàêè êðèçè Òðèâàë³ñòü. Êðèçè çàçâè÷àé òðèâàþòü ì³ñÿö³, ðîêè. Êðèçà íå ìîæå òðèâàòè ñåêóíäè, õâèëèíè, äí³ àáî íàâ³òü òèæí³. Òîìó, ÿêùî äî âàñ ïðèõîäèòü ê볺íò ³ êàæå: «Ê: ß ñüîãîäí³ â êðèç³. T: À ùî ó òåáå áóëî â÷îðà? Ê: Â÷îðà ùå éîãî íå áóëî. À çàâòðà íàâðÿä ÷è âæå áóäå» Òîä³ â³í ãîâîðèòü ïðî ùî çàâãîäíî, àëå íå ïðî êðèçó. Êðèçà çàâæäè òðèâàëà. Òàêèì ÷èíîì, ÿêùî äî âàñ çâåðíóâñÿ êðèçîâèé ê볺íò, òî, ç îäíîãî áîêó, âè ìîæåòå çä³éñíþâàòè 17 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà êðèçîâå êîíñóëüòóâàííÿ, àëå, ç ³íøîãî áîêó, ìîæåòå çä³éñíþâàòè òåðàï³þ ö³º¿ êðèçè. Îñê³ëüêè êðèçà òðèâàëà, òî ïñèõîòåðàïåâò ìîæå ðîçðàõîâóâàòè ñâî¿ ðåñóðñè ³ ïðîïîíóâàòè ïðîäóìàíó ³ ëîã³÷íó òåðàïåâòè÷íó ðîáîòó â³äïîâ³äíî äî ôàç êðèçè. Íå áóâຠêîðîòêî÷àñíèõ êðèç. Ó äåÿêèõ ï³äðó÷íèêàõ ç êðèçîâîãî êîíñóëüòóâàííÿ âèä³ëÿþòü òàêå ïîíÿòòÿ ÿê «êðèòè÷íà ñèòóàö³ÿ». Îáðàçíî êàæó÷è, êðèòè÷íà ñèòóàö³ÿ – öå êîëè ó âàñ âêðàëè ãàìàíåöü, ³ âè ïåðåæèâàºòå öþ ïîä³þ, àëå íå äóæå äîâãî (õî÷à â çàëåæíîñò³ â³ä ê³ëüêîñò³ ãðîøåé â ãàìàíö³). Öå á³ëüø êîðîòêî÷àñíèé ñòàí, íà â³äì³íó â³ä ï³äë³òêîâî¿ êðèçè, ÿêà òðèâຠíå îäèí ð³ê; àáî êðèçè, ïîâ’ÿçàíî¿ ç âòðàòîþ, ÿêà òåæ ìîæå òðèâàòè áàãàòî ì³ñÿö³â. Ùå â Òàëìóä³1 ñêàçàíî, ùî áåç áëèçüêî¿ ëþäèíè òðåáà ïðîæèòè îäíó âåñíó, îäíå ë³òî, îäíó îñ³íü ³ îäíó çèìó, öå º êàëåíäàðíèé öèêë æàëîìáè (ãîðþâàííÿ), çàêð³ïëåíèé â ð³çíèõ òðàäèö³ÿõ, ãîâîðèòü ïðî áàãàòîì³ñÿ÷íå ïðîæèâàííÿ êðèçè âòðàòè. Êðèçà, ïîâ’ÿçàíà ç åêñòðåìàëüíîþ ñèòóàö³ºþ, òåæ òðèâຠäîñèòü äîâãî. Êîëè ìè ãîâîðèìî ïðî ñîö³àëüí³ êðèçè, â ÿêèõ ìè æèâåìî ïðÿìî çàðàç, òî âàæëèâî ðîçóì³òè (ðîçóì³ííÿ äຠñò³éê³ñòü òåðàïåâòó), ùî çàâòðà âîíè íå çàê³í÷àòüñÿ, âîíè áóäóòü òðèâàòè ùå áàãàòî ì³ñÿö³â. Ó â³äïîâ³äíîñò³ ç çàêîíîì³ðíîñòÿìè ðîçâèòêó êðèçè, ùî á íå â³äáóâàëîñÿ, âîíà òðèâàòèìå. ² ðîçðàõîâóâàòè, ùî âîñåíè ìè ïðîêèíåìîñÿ ³ âñå áóäå â øîêîëàä³ – ïîìèëêà, âîñåíè êðèçà ïðîäîâæèòüñÿ. Òîòàëüí³ñòü. ßêùî óÿâèòè ³íäèâ³äà ÿê ñóêóïí³ñòü ò³ëà, ïñèõ³êè ³ ñèñòåìè âçàºìîñòîñóíê³â, òî â êðèç³ çàâæäè çà÷³ïàþòüñÿ âñ³ òðè ñêëàäîâ³. Ïîðóøóºòüñÿ á³îëîã³÷íà ñêëàäîâà, òîáòî ò³ëî ëþäèíè îáîâ’ÿçêîâî ñòðàæäàº. Çâ³äñè ð³çíîìàí³òí³ ïðîÿâè ïñèõîñîìàòèêè ³ ð³çí³ ôîðìè ò³ëåñíîãî ðåàãóâàííÿ íà êðèçó. Ôîðìóâàííÿ îïèñàíèõ ³ëüãåëüìîì Ðàéõîì ì’ÿçîâèõ çàæèì³â ³ ì’ÿçîâîãî ïàíöèðà – º íàñë³äêîì íåïðîæèòèõ êðèçîâèõ ïåðåæèâàíü. Ò³ëåñíà ïàì’ÿòü, íàáàãàòî 1 Òàëìóä – ôóíäàìåíòàëüíà ïðàöÿ ºâðåéñüêèõ ìóäðåö³â, ùî º óïîðÿäêîâàíèì çàïèñîì Óñíî¿ Òîðè, ÿêà áóëà äàíà ºâðåéñüêîìó íàðîäó ðàçîì ç Òîðîþ ïèñüìîâîþ ³ ïåðåäàâàëàñÿ ³ç ïîêîë³ííÿ â ïîêîë³ííÿ. (ßêùî íå âêàçàíî ³íøå, òóò ³ äàë³ ïðèì³òêà ðåäàêòîðà.) 18  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ì³öí³øà ³ ñò³éê³øà ïñèõ³÷íî¿, ùîñü ìîæå çàáóâàòèñÿ, à ò³ëî ïðîäîâæóº ðåàãóâàòè íà íå ïðîæèòó êðèçó. Íàâ³òü, êîëè ìè çãàäóºìî ïðî ïðîæèòó êðèçó, òî ïåðøà ðåàêö³ÿ, ÿêà ó íàñ âèíèêຠ– öå ðåàêö³ÿ ãëèáîêîãî ç³òõàííÿ. Êîëè ìè ç³òõàºìî, ò³ëî íàì íàãàäóº (ïðàâäà, ìè íå çàâæäè éîãî ÷óºìî) ïðî êðèçó. Êðèçà çàâæäè çà÷³ïຠíàøó ïñèõ³êó, äóøó – ïñèõ³÷íó ñêëàäîâó, òàêîæ çàâæäè çà÷³ïຠñèñòåìó ñòîñóíê³â – ñîö³àëüíó ñêëàäîâó. Òîáòî, îðãàí³çì çà÷åïëåíèé ö³ëêîì. Êîíôë³êò ìîæå áóòè ³íòðàïñèõ³÷íèì. Òîáòî, í³ ò³ëî, í³ ñîö³óì íå ìàòè äî íüîãî í³ÿêîãî ñòîñóíêó. Ó ñòðåñ³ ìîæå áóòè ïîðóøåíî ëèøå ò³ëî ³ â ÷îìóñü ïñèõ³êà, à ñîö³àëüí³ â³äíîñèíè çàëèøàòüñÿ íåçà÷åïëåí³. Ó àôåêò³ ò³ëåñí³, âåãåòàòèâí³ ðåàêö³¿ ìîæóòü áóòè ïîðóøåí³, à ðåøòà ôóíêö³é çàëèøàþòüñÿ ³íòàêòíèìè. Êðèçà â³äð³çíÿºòüñÿ òîòàëüí³ñòþ. Öå âàæëèâî ðîçóì³òè, òîìó ùî âàø³ êðèçîâ³ ³íòåðâåíö³¿, ÿê³ âè çä³éñíþºòå ÿê òåðàïåâòè, ìîæóòü ñòîñóâàòèñÿ òðüîõ ñêëàäîâèõ ÷àñòèí: ïîøóêó ðåñóðñ³â â ñîö³óì³ äëÿ ïîäîëàííÿ êðèçè; ðîáîòè ç çóïèíåíèìè ò³ëåñíèìè ïåðåæèâàííÿìè; ðîáîòè ç³ ñòðàæäàííÿì, áîëåì, ãîðåì ÿê ïñèõ³÷íîþ ñêëàäîâîþ. Âè ÷³òêî âèçíà÷àºòå ñóêóïí³ñòü ôåíîìåí³â â òðüîõ ñôåðàõ ³ ïëàíóºòå ñòðàòåã³þ ðîáîòè. Ïðîöåñóàëüí³ñòü. Êðèçà – öå ïðîöåñ, ÿêèé ñêëàäàºòüñÿ ç ÷îòèðüîõ ÷³òêèõ ôàç, ùî õàðàêòåðèçóþòü äèíàì³êó éîãî ðîçâèòêó â ÷àñîâ³é ïåðñïåêòèâ³.  îñíîâó á³ëüøîñò³ êîíöåïö³é, ïðèñâÿ÷åíèõ ïðîöåñóàëüíîñò³ êðèçè, ëÿãëà ðîáîòà Çè´ìóíäà Ôðåéäà ïðî ðåàêö³¿ ãîðþâàííÿ. Éîãî ñòàòòÿ «Ñêîðáîòà ³ ìåëàíõîë³ÿ» – ïåðøà ñïðîáà ñòâîðèòè äåÿêó äèíàì³êó ïðîæèâàííÿ êðèçè. Ôðåéäó íàëåæèòü ïîíÿòòÿ «ðîáîòà ãîðÿ». Öþ ðîáîòó íåîáõ³äíî çä³éñíèòè, ùîá ïðîæèòè ãîðå. Êîëè íàóêà ïðî êðèçè ðîçøèðþâàëàñÿ, ñòàëè ãîâîðèòè ïðî «ðîáîòó êðèçè». Òîáòî, ëþäèíà ïîâèííà çä³éñíèòè ðîáîòó ç ïðîæèâàííÿ êðèçè. ²ñíóº áåçë³÷ àâòîð³â, ùî ïðîïîíóþòü ð³çí³ ôàçè ³ ¿õ îïèñè. Ò³, ÿê³ ìè ðîçãëÿíåìî – íàéá³ëüø àäåêâàòíà êëàñèô³êàö³ÿ (ÿêà íå ïðåòåíäóº íà àáñîëþò), ðîáî÷à ã³ïîòåçà, ðîáî÷èé ³íñòðóìåíò, ÿêèé çðó÷íî âèêîðèñòîâóâàòè â ïðàêòèö³. 19 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà Ôàçè êðèçè: Ïåðøà – ôàçà øîêó. Òóò, â îñíîâíîìó, äîì³íóþòü ïîòóæí³ ïðèì³òèâí³ ìåõàí³çìè ïñèõîëîã³÷íîãî çàõèñòó, òèïó âèò³ñíåííÿ ³ çàïåðå÷åííÿ. Äðóãà – ôàçà ãí³âó-áåçñèëëÿ. Íîñèòü íàïàäîïîä³áíèé, ïîëÿðíèé õàðàêòåð, êîëè ïåð³îäè ãí³âëèâîñò³, âîðîæîñò³, äðàò³âëèâîñò³, çëîñòèâîñò³ çì³íþþòüñÿ ïåð³îäàìè aïaò³³, «áàéäèêóâàííÿ», äåïðåñ³¿, ùî íàãàäóþòü óÿâíó ñìåðòü2 ³ çíîâó âèíèêຠíàïàä âîðîæîñò³, ïîò³ì çíîâó àïàò³ÿ.  òàêîìó ïîëÿðíîìó âàð³àíò³ ôàçà ãí³âó-áåçñèëëÿ òðèâຠäîñèòü äîâãî. Òðåòÿ – ôàçà ñòðàæäàííÿ. Ôåä³ð Âàñèëþê íàçèâຠ¿¿ «ôàçîþ ïåðåæèâàííÿ». Ó íüîãî º õîðîøà êíèãà «Ïñèõîëîã³ÿ ïåðåæèâàííÿ», îäíà ç ïåðøèõ (âèäàíà ùå â 80-³ ðîêè), çàêëàëà îñíîâè êðèçîâî¿ òåðàﳿ. Îñüîâèì ôåíîìåíîì ôàçè ïåðåæèâàííÿ, º ïåðåæèâàííÿ, ïîâ’ÿçàí³ ç ïñèõ³÷íèì áîëåì. Á³ëü çàâæäè äâîÿêà: ç îäíîãî áîêó – á³ëü íàì çàâæäè ñèãíàë³çóº ïðî ìåæ³ âèòðèâàëîñò³ – «ÿ òàê á³ëüøå íå ìîæó», ÿê³ñü åìîö³¿, ïåðåæèâàííÿ ïîâèíí³ âèéòè; à, ç ³íøîãî áîêó, á³ëü – öå çàâæäè ñèãíàë ïðî ïåðåæèâàííÿ ö³íí³ñòü. Äóøà í³êîëè íå áîëèòü ïðî ùîñü, ùî º íåçíà÷óùèì äëÿ íàñ. Äóøåâíèé á³ëü – öå çàâæäè ñèãíàë ïðî ÿêóñü ö³íí³ñòü, ÿêà àáî âòðà÷åíà, àáî âòðà÷àºòüñÿ, öå ñèãíàë äëÿ îðãàí³çìó ïðî ìîæëèâå â³äíîâëåííÿ ö³º¿ ö³ííîñò³ (ðåñóðñ ïñèõ³÷íîãî áîëþ). ×åòâåðòà – ôàçà ³íòåãðàö³¿, ³íîä³ ¿¿ íàçèâàþòü ôàçîþ ðå³íòåãðàö³¿. Öå ôàçà, â ÿê³é êðèçîâà ïîä³ÿ â æèòò³ òðàíñôîðìóºòüñÿ â ôàêò îñîáèñòî¿ á³îãðàô³¿. Àêòóàëüíà ïîä³ÿ æèòòÿ òðàíñôîðìóºòüñÿ â ôàêò á³îãðàô³¿. ²íøèìè ñëîâàìè, ìè àñèì³ëþºìî äîñâ³ä ïðîæèòî¿ êðèçè. ϳä ÷àñ ö³º¿ ôàçè ìè ïèøåìî êíèãó «Ìîÿ ï³äë³òêîâà êðèçà», äîïèñóºìî ¿¿, ñòàâèìî êðàïêó. ²íòåãðàö³ÿ ïîëÿãຠâ òîìó, ùî ìè çâ³ëüíÿºìîñÿ â³ä êðèçè ³ âîíà ñòຠ÷àñòèíîþ íàøîãî æèòòÿ – â ñåíñ³ ôàêòó 2 Ëåòàðã³ÿ (ãðåö. lethargia, â³ä lethe – çàáóòòÿ ³ àrgia – áåçä³ÿëüí³ñòü), óÿâíà ñìåðòü – ñõîæà íà ñîí, ñòàí íåðóõîìîñò³, ç â³äñóòí³ñòþ ðåàêö³é íà ïîäðàçíèêè òà ð³çêèì ïðèãí³÷åííÿì âñ³õ îçíàê æèòòÿ, ÿê³ ïðè ðåòåëüíîìó îáñë³äóâàíí³ ìîæóòü áóòè âèÿâëåí³. Òðèâຠâ³ä ê³ëüêîõ ãîäèí äî ê³ëüêîõ ä³á. 20  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ á³îãðàô³¿. «Òàê, ó ìåíå öå áóëî. Òàê, ó ìåíå áóëà ïåðøà íåùàñíà ëþáîâ ³ ÿ ïåðåæèâàâ òàê-òî ³ òàê-òî. Òàê, ó ìåíå áóëà ñêëàäíà ï³äë³òêîâà êðèçà. Òàê, ó ìåíå êîëèñü áóëà ïåðøà ñ³ì’ÿ, ³ ìåí³ äîâåëîñÿ ðîçëó÷èòèñÿ ç ÷îëîâ³êîì ³ ÿ ïåðåæèâàëà ³ ãîðþâàëà». Âñ³ ö³ çíàííÿ – ðåçóëüòàò ³íòåãðàö³¿ êðèç. ßêùî êðèçà ³íòåãðóºòüñÿ, òî îðãàí³çì âèõîäèòü íà íîâèé âèòîê îñîáèñò³ñíîãî ðîçâèòêó. Òîìó ùî, íà â³äì³íó â³ä òðàâìè, ïðîæèòà êðèçà ñïðèÿº ³íòåãðàö³¿. Óÿâëåííÿ ïðî ïñèõîëîã³÷íó òðàâìó Ïñèõîëîã³÷íà òðàâìà – öå ñòàí, ùî âèíèêຠâ ðåçóëüòàò³ ïåðåðèâàííÿ ïðîöåñó ïðîæèâàííÿ êðèçè. Íà êîæí³é ç ôàç êðèçà ìîæå çóïèíèòèñÿ çàì³ñòü òîãî, ùîá ðîçâèâàòèñÿ. Çóïèíåíà êðèçà ïåðåòâîðþºòüñÿ â òðàâìó. Íàïðèêëàä, ãîñòðà òðàâìà ôåíîìåíîëîã³÷íî ìîæå íå â³äð³çíÿòèñÿ â³ä êðèçîâî¿ ôàçè øîêó. ßêùî, ïðîöåñ êðèçè çðèâàºòüñÿ íà åòàï³ øîêó, òî ëþäèíà çàëèøàºòüñÿ â øîêîâîìó ñòàí³. Òîáòî çàì³ñòü êðèçîâîãî ðîçâèòêó, ùî ñïðèÿº ³íòåãðàö³¿, ìè ìàºìî ñïðàâó ç òðàâìàòè÷íèì ðîçâèòêîì, ÿêèé âåäå äî äåç³íòåãðàö³¿ îðãàí³çìó. Ïîäàëüøà äåç³íòåãðàö³ÿ ïðèçâîäèòü äî ðîçâèòêó ïîñòòðàâìàòè÷íîãî ñòðåñîâîãî ñèíäðîìó. Ñîö³àëüíà, á³îëîã³÷íà, ïñèõîëîã³÷íà ÷àñòèíè ïî÷èíàþòü æèòè íàð³çíî. Âòðà÷àºòüñÿ ºäí³ñòü îñîáèñòîñò³. Âòðà÷åíà ö³ë³ñí³ñòü ïðîÿâëÿºòüñÿ ïîë³ìîðô³çìîì ïðîÿâ³â: ñàìîçíèùåííÿì, àäèêòèâíîþ, ôàíàòè÷íîþ ïîâåä³íêîþ; ïñèõîñîìàòè÷íèì ðåàãóâàííÿì ³ ò.ä. Îáðàçíî êàæó÷è, ÿêùî ïðîæèâàííÿ êðèçè – öå ñïðîáà âñå çãóðòóâàòè â ÿêóñü íîâó ö³ë³ñí³ñòü, òî òðàâìà – öå âèáóõ ³ ðîçïàä îðãàí³çìó íà ÷àñòèíè. Äóæå âàæëèâî çðîçóì³òè, ùî íå ³ñíóº îêðåìî òðàâìè ³ îêðåìî êðèçè. Íåìຠîêðåìî ïî䳿, ùî ïðèçâîäèòü äî òðàâìè ³ îêðåìî ïðèçâîäèòü äî êðèçè. Äàâàéòå ðîçãëÿíåìî ÿê ïðèêëàä ñåêñóàëüíå íàñèëüñòâî, ÿêå ÷àñòî òðàïëÿºòüñÿ ðàïòîâî. Êðèçà îáñòàâèí çàâæäè ðàïòîâà. Öÿ õàðàêòåðèñòèêà â³äð³çíÿº ¿¿ â³ä î÷³êóâàíî¿ êðèçè. B ñèòóàö³¿ ñåêñóàëüíîãî íàñèëüñòâà áàãàòî ùî çàëåæèòü â³ä íàñë³äê³â ö³º¿ ïî䳿. ßêùî òàê ñêëàëîñÿ, ùî 21 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ó ä³â÷èíè, ùî çàçíàëà ñåêñóàëüíîãî íàñèëüñòâà, àäåêâàòíà ìàìà, äîáðå îðãàí³çîâàíå îòî÷åííÿ ³ ï³ñëÿ ö³º¿ ïî䳿 âîíà âèÿâèëàñÿ â ñåðåäîâèù³ ç äîñòàòíüîþ ê³ëüê³ñòþ çîâí³øíüî¿ ï³äòðèìêè (äóæå âàæëèâèé ôàêòîð äëÿ òîãî, ùîá íàñèëüñòâî ïåðåæèâàëîñü ÿê êðèçà), òî âîíà ìîæå âèéòè ç ö³º¿ ïî䳿 ïðàêòè÷íî áåç íàñë³äê³â. Öå ñòàíå ôàêòîì ¿¿ á³îãðàô³¿. Âîíà, çâè÷àéíî, áóäå ïàì’ÿòàòè ïðî öå, àëå ñàì ôàêò íàñèëüñòâà íå ñïðè÷èíèòü çà ñîáîþ íàñë³äê³â, ÿê³ ïîðóøóþòü ö³ë³ñí³ñòü îñîáèñòîñò³. Çâè÷àéíî æ, òàê áóâຠð³äêî. Íàé÷àñò³øå ìàìè íàâ³æåí³, à ñîö³óì çàñóäæóº æåðòâó íàñèëüñòâà. ßêùî æ ö³é á³äí³é ä³â÷èí³ äîâåëîñÿ ïðîéòè âñ³ äåðæàâí³ ³íñòàíö³¿, òî ðîçðàõîâóâàòè íà òå, ùî âîíà çìîæå ïðîæèòè öå â âàð³àíò³ êðèçè, íå äîâîäèòüñÿ. Òîä³ ïðîöåñ ïåðåæèâàííÿ ð³çêî îáðèâàºòüñÿ; âñ³ åìîö³¿ (ñîðîì, âèíà, ñòðàõ, á³ëü), âèêëèêàí³ òèì ùî òðàïèëîñÿ, ðåòðîôëåêñèâíî ðîçãîðòàþòüñÿ íà ñåáå – ôàêò íàñèëüñòâà ïåðåòâîðþºòüñÿ â òðàâìó, ôîðìóºòüñÿ â³êòèìíà ïîçèö³ÿ (ç’ÿâëÿºòüñÿ æåðòâåííà ïîâåä³íêà, êîëè ëþäèíà ïîâòîðþº ïîä³ÿ àá’þçó â ð³çíèõ âàð³àö³ÿõ). Ó íàñ º êàðòèíêà â ãîëîâ³, ùî äëÿ òîãî, ùîá óòâîðèëàñü òðàâìà ìຠñòàòèñÿ ùîñü ãðàíä³îçíå – â³éíà àáî âáèâñòâî. ß ëþáëþ ïðèêëàä, êîëè ìîëîäà æ³íêà íà òåðàﳿ âèÿâèëà, ùî, íàðîäèâøè äèòèíó, àáñîëþòíî íå ìîæå ãîäóâàòè ¿¿ ãðóäüìè. Ó íå¿ ïî÷èíàºòüñÿ ïàí³êà, âîíà â³äìîâëÿºòüñÿ â³ä ãîäóâàííÿ, òàê ÿê í³÷îãî ç ñîáîþ âä³ÿòè íå ìîæå. Öå íå ïîâ’ÿçàíî ç ¿¿ áàæàííÿì çáåðåãòè ãðóäè â ãàðíîìó ñòàí³. Ìຠì³ñöå ñèëüíå åìîö³éíå â³äòîðãíåííÿ, ÿêå âîíà íå â ñèëàõ ïîäîëàòè. ² â ðåçóëüòàò³ ðîáîòè ç’ÿñóâàëàñÿ çîâñ³ì íåâèííà, íà ïåðøèé ïîãëÿä, ñèòóàö³ÿ. Êîëè âîíà ìàëåíüêà ãðàëàñÿ ç ëÿëüêàìè ³, çíàºòå, ÿê ä³â÷àòêà, íàñë³äóþ÷è, ãîäóþòü ëÿëüêó ãðóäüìè? – öå ïîáà÷èëà ìàìà ³ ùå ÿê³ñü æ³íêè. Âîíè çàñì³ÿëèñÿ. Ê볺íòêà ïîòðàïèëà â òîêñè÷íèé ñîðîì, âíàñë³äîê ÷îãî ïðàêòè÷íî ïåðåñòàëà ãðàòèñÿ ç ëÿëüêàìè. ² íà÷åáòî í³÷îãî êàòàñòðîô³÷íîãî, àëå ¿¿ äèòÿ÷èõ ðåñóðñ³â äëÿ àñèì³ëÿö³¿ íå âèñòà÷èëî. Ïåðåæèâàííÿ âèÿâèëîñÿ íàñò³ëüêè ³íòåíñèâíèì, ùî öÿ ïîä³ÿ íåñïîä³âàíî âèñòð³ëèëà â äîðîñëîìó â³ö³. ×àñòî òðàâìó äóæå ñêëàäíî ðîçï³çíàòè, à íàìàöàòè ìîæíà ò³ëüêè 22  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ÷åðåç â³ääàëåí³ íàñë³äêè, â³äîáðàæåí³ â ñïîñîáàõ ïîâåä³íêè ê볺íòà, ùî âèêëèêàþòü æàõ ³ ñîðîì. Âàæëèâî ðîçóì³òè, ùî íàâ³òü ÿêùî òðàïèëàñÿ àâ³àêàòàñòðîôà, òî ìè â ðîáîò³ ç ðîäè÷àìè çàãèáëèõ, íå îáîâ’ÿçêîâî ñòèêàºìîñÿ ç òðàâìîþ. Íàé÷àñò³øå – òàê, àëå íå ôàêò. Òàê ñàìî ïîä³ÿ â æèòò³ ê볺íòà, ÿêó ìè ³äåíòèô³êóâàëè ÿê íå äóæå çíà÷óùó, ìîæå ïàðàäîêñàëüíî çàïóñòèòè âíóòð³øíþ òðàâìàòè÷íó ðåàêö³þ. ×è ìîæëèâî ïîâíå â³äíîâëåííÿ, ³íòåãðàö³ÿ ðîçð³çíåíî¿ òðàâìîþ ºäíîñò³ îñîáèñòîñò³? Íà öå ïèòàííÿ íàéêðàùå â³äïîâ³ñòè çà äîïîìîãîþ ìåòàôîðè. Óÿâ³òü: ó âàñ áóâ ïåðåëîì ðóêè ç³ çì³ùåííÿì, ³ ðóêà ïîãàíî çðîñëàñÿ. Ùî ìîæíà ðîáèòè â ö³é ñèòóàö³¿? ª ê³ëüêà øëÿõ³â. Ìîæíà í³÷îãî íå ðîáèòè, çâèêàþ÷è æèòè ç òàêîþ ðóêîþ. Äîâåäåòüñÿ îáìåæóâàòè ÿê³ñü 䳿, â íåñïîä³âàíèõ ñèòóàö³ÿõ çãàäóâàòè ïðî ïîãàíî çðîùåíèé ïåðåëîì. ßêàñü ÷àñòèíà æèòòÿ áóäå âåñü ÷àñ îáñëóãîâóâàòè ïåðåëîì, àëå ç öèì ìîæíà æèòè. Æèòè ç ïîïðàâêîþ íà òðàâìó. ² äðóãèé øëÿõ, äîñèòü áîëþ÷èé. Ùî ðîáëÿòü? Çàíîâî ëàìàþòü ðóêó, çàíîâî ¿¿ çáèðàþòü ³ çðîùóþòü ïî-íîâîìó. Ó òàêîìó âèïàäêó í³õòî íå äຠñòîâ³äñîòêîâó ãàðàíò³þ, ùî âñå çðîñòåòüñÿ. Íàâ³òü ïðè õîðîøèõ ðåçóëüòàòàõ ðóêà í³êîëè íå áóäå òàêîþ æ ÿê äî ïåðåëîìó, í³êîëè íå â³äíîâèòüñÿ àáñîëþòíà ö³ë³ñí³ñòü. Àëå, ÿêùî îïåðàö³ÿ ïðîéøëà óñï³øíî, îáìåæåíü ñòຠíà ïîðÿäîê ìåíøå. Ç ïñèõîëîã³÷íîþ òðàâìîþ òàê ñàìî. Êîëè ìè ñòèêàºìîñÿ ç òðàâìóþ÷èì ñïîñîáîì ïîâåä³íêè, íàì âàæëèâî â³äíîâèòè âòðà÷åíó ôóíêö³þ, âòðà÷åíèé ñïîñ³á îðãàí³çàö³¿ êîíòàêòó. Öå áîëþ÷èé ïðîöåñ. Ïåðåæèâàííÿ, çóïèíåí³ â ìîìåíò ïåðåðèâàííÿ ðîáîòè êðèçè, çàïóñêàþòüñÿ äóæå ïîâ³ëüíî. Íàïðèêëàä, ÿêùî ðîáîòà êðèçè ïåðåðâàíà â ôàç³ øîêó, ëþäèíà ìîæå ãîâîðèòè: «Í³÷îãî. ß âïîðàâñÿ ç ö³ºþ ñèòóàö³ºþ. Ó ìåíå íåìຠí³ÿêèõ ïåðåæèâàíü ç öüîãî ïðèâîäó. Áóëî ³ áóëî. Ëþäè ñìåðòí³». Ç îäíîãî áîêó – ïðè÷åïèòèñÿ íåìຠäî ÷îãî; ç ³íøîãî – íåìîæëèâî çóïèíèòè á³ëü, à âñå ³íøå â³ä÷óâàòè â çâè÷àéíîìó ðåã³ñòð³. ßêùî çóïèíåíà ÷óòëèâ³ñòü äî áîëþ, òî ÷óòëèâ³ñòü ïðèòóïëÿºòüñÿ ïîâí³ñòþ. Ìîæíà æèòè äàë³, àëå í³÷îãî íå â³ä÷óâàòè. 23 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ³äìîâëÿþ÷èñü ïî÷óâàòè á³ëü, ìè â³äìîâëÿºìîñÿ â³ä÷óâàòè ðàä³ñòü, í³æí³ñòü – âñ³ â³òàëüí³ ïåðåæèâàííÿ. Òîìó, ÿêùî ê볺íò ãîòîâèé äî ïåðåæèâàííÿ, ÿêùî ïðîñò³ð, ÿêèé ìè ñôîðìóâàëè, âèÿâëÿºòüñÿ ðåñóðñíèì äëÿ öüîãî, òî øëÿõ äî â³äíîâëåííÿ ëåæèòü ÷åðåç ïîâåðíåííÿ äî áîëþ. Íåîáõ³äíî ïåðåæèòè á³ëü, â³äãîðþâàòè, çíåâ³ðèòèñÿ, â³äïóñòèòè. ² òîä³, ç’ÿâèòüñÿ øàíñ íå áóòè çàðó÷íèêîì òðàâìè. Ïñèõîòåðàï³ÿ òðàâìè âðàõîâóº áåçë³÷ ôàêòîð³â.  ïåðøó ÷åðãó, íà ÿêîìó ð³âí³ òðàâìàòè÷íèé äîñâ³ä áóâ íàáóòèé. Ðîçãëÿíåìî âæå çãàäàíèé ïðèêëàä ðàííüî¿ òðàâìè áàçîâî¿ ïîòðåáè â áåçïåö³. Ó äåÿêèõ òåðàïåâò³â º ãóìàí³ñòè÷íà ³äåÿ, ùî ÿêùî ê볺íòà ç ïîðóøåííÿì áàçîâî¿ áåçïåêè (à âîíà ôîðìóºòüñÿ â ïåðø³ ï³âòîðà ðîêó æèòòÿ) ïîñàäèòè íà ðóêè, ãëàäèòè ïî ãîëîâ³, ³ ðîáèòè òàê ï³âòîðà ðîêó, òî áåçïåêà îáîâ’ÿçêîâî ñôîðìóºòüñÿ. ͳ, ñôîðìóºòüñÿ ºäèíà ð³÷ – çàëåæí³ñòü â³ä ïñèõîòåðàïåâòà. Áàçîâà áåçïåêà ÿê áóëà íå â ïîðÿäêó, òàê ³ çàëèøèòüñÿ. Ùî ìè ÿê òåðàïåâòè â öüîìó âèïàäêó ìîæåìî? Ìè ìîæåìî çâåðíóòè óâàãó ê볺íòà íà òå, ùî äëÿ íüîãî çàâäàííÿ ïîáóäîâè áåçïåêè áóäå ³ñíóâàòè çàâæäè. Òîáòî, â³í çàâæäè áóäå âèòðà÷àòè íà öå òðîõè á³ëüøå ÷àñó, í³æ ëþäèíà, ó ÿêî¿ òàêî¿ ïðîáëåìè íåìàº. Öå äîáðå âèäíî â ðîáîò³ ç ãðóïàìè íà ³íòåíñèâàõ. Êîëè ãðóïà âæå ñôîðìóâàëàñÿ, ä³àãíîñòè÷íî ìîæíà âèçíà÷èòè, ó êîãî ç ó÷àñíèê³â ãðóïè â öüîìó ì³ñö³ áóëà á³äà. Òàêèõ ó÷àñíèê³â ãðóïè äâ³ êàòåãîð³¿: ïåðøà – ò³, õòî ãîòîâèé ïðàöþâàòè, íå äèâëÿ÷èñü íà òå, ùî êîëî çíàéîìñòâà ùå íå ïðîéøëî; äðóãà – ò³, êîìó íåáåçïå÷íî íàâ³òü â ê³íö³ òðåòüî¿ òðèäåíêè. Íàñïðàâä³, ïðîáëåìà îäíà. Ïðîñòî â ïåðøîìó âèïàäêó ïîâí³ñòþ ³ãíîðóºòüñÿ áåçïåêà – «ß âèáèðàþ íå ïîì³÷àòè ñâ³ò», à â äðóãîìó – âñÿ åíåðã³ÿ éäå ò³ëüêè íà òå, ùîá íåñê³í÷åííî êîíòðîëþâàòè ãðóïó, ÷åêàòè àáñîëþòíî¿ áåçïåêè, ÿêà íå íàñòóïèòü í³êîëè. Íàøå çàâäàííÿ çíèçèòè íàðîñòàííÿ òðèâîãè – â ïåðøîìó âèïàäêó çâåðíóâøè óâàãó íà íåçäàòí³ñòü ï³êëóâàòèñÿ ïðî ñåáå, âëàøòîâóþ÷è ïðîñò³ð äëÿ ñåáå; ó äðóãîìó âèïàäêó ï³äòðèìàâøè áóäü-ÿêó ³í³ö³àòèâó, êð³ì êîíòðîëþ ³íøèõ ó÷àñíèê³â ãðóïè ³ âåäó÷èõ. 24  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ Äèíàì³êà ðîçâèòêó ïñèõîëîã³÷íî¿ êðèçè ²ñíóþòü ÷îòèðè îñíîâí³ ôàçè ðîçâèòêó êðèçè. Ðîçãëÿíåìî ôåíîìåíîëîã³þ, òåðàïåâòè÷í³ ³íòåðâåíö³¿ ³ ñòðàòå㳿 ðîáîòè, õàðàêòåðí³ äëÿ êîæíî¿ ç íèõ. Ôàçà øîêó Ó ôàç³ øîêó äîì³íóþòü ïîòóæí³ ïðèì³òèâí³ ìåõàí³çìè çàõèñòó, òèïó, âèò³ñíåííÿ ³ çàïåðå÷åííÿ. Ëþäèíà, ùî çíàõîäèòüñÿ â ôàç³ øîêó, íå óñâ³äîìëþº íàâèñëó íàä íèì çàãðîçó, çàãðîçó æèòòþ, ñîö³àëüíîìó, á³îëîã³÷íîìó, ïñèõîëîã³÷íîìó áëàãîïîëó÷÷þ. Òîìó ùî, ñòèêàºòüñÿ ç òàêèì ñåðéîçíèì ïåðåæèâàííÿì, ÿê ïåðåæèâàííÿ æàõó. Ïî ñóò³ – öå ºäèíå ïåðåæèâàííÿ ç ïåðåæèâàíü àôåêòèâíî¿ ñôåðè, ÿêå íåìîæëèâî ïåðåæèòè. Ìàðò³í Ãàéäåããåð ãîâîðèâ: «Æàõ – öå íåìîæëèâ³ñòü íàñòóïíî¿ ìîæëèâîñò³», ìàþ÷è íà óâàç³, ùî ïåðåæèâàííÿ æàõó ïîâ’ÿçàíî ç ðîçðèâàííÿì òêàíèíè áóòòÿ. ² ä³éñíî, ÿêùî ï³äõîäèòè äî æàõó ç òî÷êè çîðó çâè÷àéíèõ ïåðåæèâàíü, òî éîãî äóæå âàæêî ñîá³ óÿâèòè. Íàïðèêëàä, ÿ âèìîâëÿþ äåÿêó ôðàçó ³ ÿ âïåâíåíèé, ùî çìîæó ¿¿ çàê³í÷èòè. Ìîæëèâ³ñòü íàñòóïíî¿ ìîæëèâîñò³ çàáåçïå÷óº áåçïåêó. Ìè æ ãîâîðèìî ïðî ñèòóàö³þ, êîëè íàñòóïíà ìîæëèâ³ñòü íåìîæëèâà. Òàê, í³áè ùîñü ïåðåðèâຠíèòêó íàøîãî æèòòÿ. Êàðë ßñïåðñ ³ Ìàðòèí Ãàéäåããåð ãîâîðèëè ïðî ç³òêíåííÿ ç «í³ùî», ÿêå ìè íå ìîæåìî îñìèñëèòè, óÿâèòè, ïåðåòâîðèòè â äåÿêèé îáðàç, ñèìâîë, ïðåäìåò. À ðàç ìè íå ìîæåìî ñòâîðèòè îáðàç, òî ìè íå ìîæåìî öå ïðîêîâòíóòè. Íàìàãàþ÷èñü ïðîêîâòíóòè «í³ùî», ÿêå íå ñòàëî îáðàçîì, ìè ðàíèìî ñåáå – ìè êîâòàºìî, à âîíî ñòî¿òü ê³ñòêîþ â ãîðë³. Æàõ ìîæíà ïåðåæèâàòè ò³ëüêè òðàíñôîðìóâàâøè éîãî â îêðåì³ ñòðàõè. ³í çàçâè÷àé ³ ñêëàäàºòüñÿ ç îêðåìèõ ñòðàõ³â. Ñòðàõ çàâæäè îáðàçíèé, òîìó ìîæå áóòè ïåðåæèòèé. Éîãî ìîæíà óÿâèòè â ðîë³ ïåâíîãî îáðàçó ³ àñèì³ëþâàòè. Ïåðåæèâàííÿ ñòðàõó ïîçíà÷àºòüñÿ íà ïîâåä³íö³. Íàéâàæ÷³ âàð³àíòè ïîâåä³íêè 25 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ëþäèíè â ôàç³ øîêó îïèñàí³ Åðíñòîì Êðå÷ìåðîì ó âèãëÿä³ äâîõ ïîëÿðíèõ ñòàí³â: ðåàêö³¿ «óÿâíî¿ ñìåðò³» (ëþäèíà ö³ïåí³º, çàñòèãàº, í³ íà ùî íå ðåàãóº, çíàõîäèòüñÿ â ïðîñòðàö³¿, äîâêîëèøíº ¿¿ í³ÿê íå çà÷³ïàº, âòðà÷àºòüñÿ áóäü- ÿêà äîâ³ëüíà àêòèâí³ñòü) ³ ðåàêö³¿ «ðóõîâî¿ áóð³», (âèíèêຠõàîòè÷íà àêòèâí³ñòü, ëþäèíà á’ºòüñÿ, ÿê ìóõà, ÿêà ïîòðàïèëà ì³æ äâîõ â³êîí, íå ðîçóì³þ÷è ñâî¿õ ä³é, íå óñâ³äîìëþþ÷è íàñë³äê³â ñâî¿õ â÷èíê³â). Òàê³ êðàéí³, êë³í³÷í³ âàð³àíòè çóñòð³÷àþòüñÿ â ñèòóàö³ÿõ ñòèõ³éíèõ ëèõ, òåõíîãåííèõ êàòàñòðîô, äîðîæíüî-òðàíñïîðòíèõ ïðèãîä, àâ³àêàòàñòðîô ³ ò.ä. Ñï³âðîá³òíèêè ÌÍÑ, ÿê³ íàäàþòü äîïîìîãó â åêñòðåìàëüíèõ ñèòóàö³ÿõ, äîñèòü øèðîêî ñïîñòåð³ãàþòü ðåàêö³¿ óÿâíî¿ ñìåðò³, ð³äøå – ðåàêö³¿ ðóõîâî¿ áóð³. Äî ïîâñÿêäåííî¿ òåðàïåâòè÷íî¿ ïðàêòèêè íàáëèæåíèé âàð³àíò óÿâíî¿ ñìåðò³, ïðè ÿêîìó ñôåðà ïåðåæèâàííÿ, ïåðåïîâíåíà æàõîì, ïîâí³ñòþ ³çîëþºòüñÿ, àëå ìîòîðíà (ðóõîâà) àêòèâí³ñòü çàëèøàºòüñÿ çáåðåæåíîþ. Òîáòî, ëþäèíà í³÷îãî íå ïåðåæèâàþ÷è, àâòîìàòè÷íî ïðîäîâæóº âèêîíóâàòè äîáðå â³äîì³ ôîðìè ïîâåä³íêè: ãîòóâàòè ¿æó, õîäèòè íà ðîáîòó, ðîçìîâëÿòè ç ëþäüìè ³ ò.ï. Ïðè öüîìó çàëèøàþ÷èñü áàéäóæîþ äî íàÿâíî¿ ñèòóàö³¿. Ó ôàç³ øîêó ê볺íòè äî íàñ ïîòðàïëÿþòü ð³äêî. ßêùî ìè ïðàöþºìî â êðèçîâ³é òåðàﳿ, òî ç ôàçîþ øîêó ìè ìîæåìî ç³òêíóòèñÿ â ðåçóëüòàò³ ìàñîâèõ çàâîðóøåíü, êàòàñòðîô.  ïñèõîòåðàïåâòè÷í³é ïðàêòèö³ ïîÿâà øîêó ìîæå áóòè ðåçóëüòàòîì ïñèõîòåðàïåâòè÷íîãî äîñë³äæåííÿ, êîëè â ðåçóëüòàò³ ðîçãîðòàííÿ ê볺íòîì ÿêî¿ñü òåìè ðàïòîì ðàïòîâî âèÿâëÿþòüñÿ ðåàêö³¿, ùî íàãàäóþòü «óÿâíó ñìåðòü». Ïðîÿâè «óÿâíî¿ ñìåðò³» – ðàïòîâå çàö³ïåí³ííÿ, îáðèâ ñêàçàíîãî òåêñòó, çàñòèãë³ î÷³, àíåì³÷íå îáëè÷÷ÿ (â³äêðèòèé ðîò, î÷³ íå ìîðãàþòü) – áóäóòü ãîâîðèòè ïðî òå, ùî âè âèéøëè â ôàçó øîêîâîãî ïåðåæèâàííÿ, ÿêà íàðåøò³ â³äêðèëàñÿ, ñòàëà âèäèìîþ, î÷åâèäíîþ. Öåé ñòàí çàçâè÷àé òðèâຠíåäîâãî, ê볺íòè øâèäêî ïðèõîäÿòü â ñåáå, çáèðàþòüñÿ, ïðîòå, äî íüîãî âàæëèâî ïîâåðíóòèñÿ, ùîá ç’ÿñóâàòè, ÿêå íåóñâ³äîìëþâàíå ïåðåæèâàííÿ ëåæèòü çà íåâåðáàëüíèìè 26  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ïðîÿâàìè «óÿâíî¿ ñìåðò³». ²íøèé ïîøèðåíèé âàð³àíò çóñòð³÷³ ç øîêîì â òåðàïåâòè÷íîìó êàá³íåò³ – øîêîâà ïîä³ÿ òðàïëÿºòüñÿ ç ê볺íòîì, ùî çíàõîäèòüñÿ ó âàñ â äîâãîñòðîêîâ³é òåðàﳿ, êîëè ê볺íò-òåðàïåâòè÷í³ â³äíîñèíè ïðîáóäîâàí³. Ó òàê³é ñèòóàö³¿ ê볺íò ìîæå ïðèéòè íà òåðàï³þ çà ³íåðö³ºþ, íå çâåðòàþ÷è óâàãè íà òå, ùî òðàïèëîñÿ. Ó ôàç³ øîêó íåìຠóñâ³äîìëåííÿ ñèòóàö³¿, ùî ñòàëàñÿ, ñâ³äîì³ñòü çâóæåíà, çíèêຠçäàòí³ñòü êîãí³òèâíî¿ ñôåðè äî ñàìîñò³éíî¿ îðãàí³çàö³¿ âèáîð³â, ñåðéîçíî çíèæåíà çäàòí³ñòü äî ì³ðêóâàííÿ. Ê볺íò íå ðîçó쳺 ìîâè â øâèäêîìó òåìï³, çâåðíåíî¿ äî íüîãî. Ïðèñêîðåíèé òåìï ç³ ñêëàäíîï³äðÿäíèìè ³ ñêëàäíîñóðÿäíèìè ðå÷åííÿìè íåäîïóñòèì³. Íå âàðòî ãîâîðèòè ç ê볺íòîì â ñòèë³ Â³ëüÿìà Ôîëêíåðà àáî Òîìàñà Ìàííà, ó ÿêèõ ðå÷åííÿ ïî÷èíàºòüñÿ íà 15-³é ñòîð³íö³, à çàê³í÷óºòüñÿ íà 520. Ãîâîðèòè âàðòî â ñòèë³ Õåì³íãóåÿ – ï³äìåò ³ ïðèñóäîê, äîïîâíåííÿ. Âàæëèâî ñë³äêóâàòè çà âëàñíèì òåìïîì ïåðåæèâàíü. Âàæëèâî ðîáèòè ïàóçè. Òåðàïåâò ïîâèíåí çàáåçïå÷èòè åôåêò ïðèñóòíîñò³, åìîö³éíî áóòè ïîðó÷ ç ê볺íòîì. Öå äîñèòü ñêëàäíî. Ò³, õòî ïðàöþþòü íà «Òåëåôîí³ äîâ³ðè» íàïåâíî çóñòð³÷àëèñü ç òàê çâàíèìè ìîâ÷àçíèìè çâåðíåííÿìè, êîëè äîâîäèòüñÿ ãîâîðèòè, à â³äïîâ³äíî¿ ðåàêö³¿ íåìàº. Öå áóâຠ³ â î÷íîìó êîíñóëüòóâàíí³, êîëè ìè ñòèêàºìîñÿ ç äîâãîòðèâàëèìè ïàóçàìè ÷åðåç òå, ùî ìîæëèâ³ñòü ê볺íòà óñâ³äîìëþâàòè – ì³í³ìàëüíà. Äëÿ òåðàïåâò³â, ÿê³ î÷³êóþòü áóäü-ÿêèõ äîñÿãíåíü, ðîáîòà â ö³é ôàç³ äîñèòü ñåðéîçíå âèïðîáóâàííÿ – õî÷åòüñÿ çì³íèòè ñòàí ê볺íòà, à â³í ñèäèòü, âòðà÷ຠñèëè ³ äèâèòüñÿ íà âàñ ³ í³ÿê íå ðåàãóº. Âñå îäíî åôåêò ïðèñóòíîñò³ âàæëèâî çáåð³ãàòè, òîìó ùî ç ïðàêòèêè òåëåôîíó äîâ³ðè äîáðå â³äîìî, ùî â ñâÿòêîâ³ äí³ áóâàþòü äçâ³íêè-ïîäÿêè, êîëè àáîíåíò ãîâîðèòü: «ß âàì äçâîíèâ ï³âðîêó òîìó, ÿ âåñü ÷àñ ìîâ÷àâ, íå âèìîâèâ í³ ñëîâà, ç ìî¿ì æèòòÿì ùîñü òðàïèëîñÿ, âè íå êèíóëè òðóáêó, ÿ âàì çà öå äóæå âäÿ÷íèé, âè áóëè ºäèíîþ ëþäèíîþ, ÿêà äîïîìîãëà ìåí³ â ö³é ñèòóàö³¿. Ñïàñèá³». Âèêëàäàºòüñÿ ôàáóëà ñåðéîçíîãî, øîêîâîãî ïåðåæèâàííÿ, ùî ñïðè÷èíèëî 27 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ìîâ÷àííÿ. Ñêëàäíî ãîâîðèòè ç ìîâ÷àçíèì ê볺íòîì, àëå, òèì íå ìåíøå – öå îñíîâíà ñòðàòåã³ÿ â ö³é ôàç³. ×àñòî çàïèòóþòü, ÷è ïîòð³áíî ïðîñóâàòè ê볺íòà ç ôàçè øîêó, ùîá ïåðåéòè äî íàñòóïíèõ ôàç? Çàïàì’ÿòàéòå, ìè íàáàãàòî ñëàáø³ íàøîãî íåñâ³äîìîãî, òîìó íå çäàòí³ âïîðàòèñÿ ç³ ñêëàäíèìè ìåõàí³çìàìè âèò³ñíåííÿ ³ çàïåðå÷åííÿ – âîíè çàâæäè ñèëüí³ø³ çà áóäü-ÿê³ ñâ³äîì³ çóñèëëÿ. Âàæëèâî ðîçóì³òè, ùî ïðèäóìàíà ïðèðîäîþ ôàçà øîêó äóæå ïîòð³áíà ëþäèí³. Ó í³é çàêëàäåíèé íàéâàæëèâ³øèé åâîëþö³éíèé ñìèñë – ï³äãîòóâàòè ëþäèíó äî ïðîæèâàííÿ êðèçè, äî ò³º¿ ðîáîòè, ÿêà ìຠáóòè ³ â ôàç³ ãí³âó-áåçñèëëÿ, ³ â ôàç³ ñòðàæäàííÿ. Ïåðåðâàâøè ôàçó øîêó, çóïèíèâøè íàêîïè÷åííÿ åíåð㳿 äëÿ íàñòóïíèõ ôàç, ìè ïîçáàâèìî ëþäèíó ãîòîâíîñò³ ïðîæèâàòè ¿õ.  ðåçóëüòàò³ ïðîæèâàííÿ ôàç ãí³âó-áåçñèëëÿ ³ ñòðàæäàííÿ ìîæå çàòÿãíóòèñÿ íà òðèâàëèé ÷àñ, òàê ÿê ê볺íòîâ³ í³÷èì áóäå çä³éñíþâàòè ðîáîòó êðèçè. Ñòóï³íü øîêó áóâຠð³çíèé ³ ³íîä³ òà ä³ÿëüí³ñòü, ÿêîþ òåðàïåâò çàéìàºòüñÿ ç ê볺íòîì, íàãàäóº ñîö³àëüíó ðîáîòó. ßêùî ê볺íò âæå ìîæå ãîâîðèòè, àëå ç øîêó ùå íå âèéøîâ, âàæëèâî ç’ÿñóâàòè ÿê îðãàí³çîâàíå éîãî æèòòÿ. Ç’ÿñóâàòè äóæå ïðîñò³ ðå÷³: ÿê â³í ¿ñòü, ÿê ñïèòü, ùî â³äáóâàºòüñÿ ç éîãî ò³ëîì. Ìîæëèâî, º ÿê³ñü ðå÷³, êîòð³ â³í íå â³ä÷óâàº, à âîíè ïðèñóòí³. Íà ñåàíñ³ ìîæíà óêóòàòè ê볺íòà â ïëåä, çàïðîïîíóâàòè ãàðÿ÷èé ÷àé, íàâ³òü ÿêùî â³í çàñíóâ, òî, íà â³äì³íó â³ä çâè÷àéíî¿ òåðàïåâòè÷íî¿ ñåñ³¿, ìè öå ðîçãëÿäàºìî íå ÿê äåôëåêñ³þ (âèõ³ä ç êîíòàêòó), à ÿê äîðå÷íèé âàð³àíò ïðèñóòíîñò³. Ïðè öüîìó äóæå âàæëèâî çàëèøàòèñÿ ç ê볺íòîì, íàâ³òü ÿêùî â³í íå ïîäຠí³ÿêèõ ñèãíàë³â ³ íå çäàòíèé ï³äòðèìóâàòè êîíòàêò. Öå âèïðîáóâàííÿ äëÿ òåðàïåâòà! Áåçóìîâíî, áóäü- ÿê³ ³íòåðâåíö³¿, ðîçðàõîâàí³ íà âñòàíîâëåííÿ êîíòàêòó â öåé ÷àñ ïåðåä÷àñí³, àëå ³ çàëèøèòè ê볺íòà îäíîãî íå ìîæíà. Ìè ìàºìî ñïðàâó ç îäíîñòîðîíí³ì, àëå äóæå âàæëèâèì ïðîöåñîì, êîëè ó ëþäèíè ïîñòóïîâî ç’ÿâëÿºòüñÿ â³ä÷óòòÿ, ùî â³í íå ñàìîòí³é – öå ãîëîâíå â ôàç³ øîêó. Òèïîâà ïîìèëêà êðèçîâèõ ïñèõîëîã³â-ïî÷àòê³âö³â – êèäàòèñÿ íà äîïîìîãó. Êîëåãà, ùî ïðàöþâàëà â 28  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ïñèõîëîã³÷í³é ñëóæá³ «Ìàéäàíó» â ï³ê ïîä³é, ùî òàì â³äáóâàëèñÿ, ãîâîðèëà, ùî äåÿê³ ó÷àñíèêè ïîä³é õîâàëèñÿ â íàìåòàõ â³ä íàïîëåãëèâèõ ïñèõîëîã³â. Ñàìî ñîáîþ öå íîíñåíñ, àäæå ìè íå ìîæåìî ðîçðàõîâóâàòè íà òå, ùî ëþäèíà âèéäå ç³ ñòàíó øîêó, ïîêè çíàõîäèòüñÿ â çîí³ ä³¿ ñèòóàö³¿, ùî ïîðîäèëà øîê. Ùîá âèâîäèòè ëþäåé ç øîêó, ñïî÷àòêó ¿õ ïîòð³áíî ïåðåì³ñòèòè â ³íøå, áåçïå÷íå ñåðåäîâèùå ³ òîä³ ïî÷íåòüñÿ ïðîöåñ â³äðåàãóâàííÿ òîãî, ùî ç íèìè áóëî. Ïåðåáóâàþ÷è â çîí³ íåáåçïåêè, ëþäè íåñâ³äîìî çàõèùàþòü ñåáå, çáåð³ãàþ÷è ñâîº ïðàâî íà íå÷óòëèâ³ñòü. Öå òå, ùî äîçâîëÿº íå ï³òè â ïñèõîç, àëêîãîë³çàö³þ, íàðêîòè÷í³ çàñîáè âèêëþ÷åííÿ ïåðåæèâàíü. Ïðî çàê³í÷åííÿ ôàçè øîêó ñèãíàë³çóº ïîÿâà ïî÷óòò³â. Ïðàöþºìî ìè òóò òàêèì ÷èíîì: òÿãíåìî çà òó íèòêó, ÿêà ç’ÿâèëàñÿ ïåðøà, íå âèòÿãóºìî òå, ùî ñàì³ õîò³ëè á âèòÿãíóòè, à òÿãíåìî òå, ùî ç’ÿâèëîñÿ. Ìè íå çíàºìî, ç ÷îãî ïî÷íå «ðîçìîðîæóâàòèñÿ» ê볺íò. Áóäå öå ðåàêö³ÿ çëîñò³, àáî ïåðø³ ç’ÿâëÿòüñÿ ñëüîçè, àáî ³íøå ïåðåæèâàííÿ. Àëå íàé÷àñò³øå âñå-òàêè ç’ÿâëÿºòüñÿ ãí³â àáî ïëà÷ – ÿê ðåàêö³ÿ ðîçñëàáëåííÿ. Ïîÿâà ïåðøèõ îçíàê çîâñ³ì íå îçíà÷àº, ùî íåãàéíî ïîòð³áíî ïåðåõîäèòè äî àêòèâíî¿ òåðàﳿ. Äëÿ ïî÷àòêó âàæëèâî ï³äòðèìàòè ïàðîñòîê åìîö³éíîñò³ – ð³âíî íàñò³ëüêè, íàñê³ëüêè öå ìîæëèâî äëÿ ê볺íòà. Äèíàì³êà ïåðåõîäó áóäå ÷îâíèêîâîãî òèïó: ëþäèíà âæå ìîæå â³äõîäèòè â³ä øîêó, ìîæóòü ç’ÿâëÿòèñÿ ïåðø³ îçíàêè åìîö³éíîñò³, àëå íå ôàêò, ùî ÷åðåç ê³ëüêà õâèëèí âîíà çíîâó íå ââ³éäå â çàâìåðëèé ñòàí. Âàæëèâî ðîçóì³òè, ùî öå àáñîëþòíî ïðèðîäíèé øëÿõ âèõîäó ç øîêîâîãî ñòàíó, êîëè ëåäü ïîì³òíå ïîæâàâëåííÿ çì³íþºòüñÿ ïîâåðíåííÿì çàâìèðàííÿ. Òàêèì ÷èíîì ìè ³ áóäåìî ðóõàòèñÿ â íàñòóïíó ôàçó.  àðñåíàë³ ïñèõîòåðàïåâòà º íå ò³ëüêè ñëîâà. Òóò äóæå äîðå÷í³ àðòìåòîäè, òîìó ùî âîíè äàþòü ìîæëèâ³ñòü â³äðåàãóâàííÿ äî òîãî, ÿê ç’ÿâëÿºòüñÿ çäàòí³ñòü óñâ³äîìëþâàòè. ²íîä³ ìîæíà òîðêàòèñÿ äî ê볺íòà. Äîòèêè ìîæóòü ï³äòðèìàòè ³ ç’ÿâëÿºòüñÿ åìîö³éí³ñòü. Ñâîº÷àñíèé ò³ëåñíèé êîíòàêò (íàïðèêëàä, îá³éìè â òîé ìîìåíò, êîëè 29 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ê볺íò ïî÷èíຠïëàêàòè), ìîæå ñòàòè çàê³í÷åííÿì ôàçè øîêó. Àëå, îáîâ’ÿçêîâî çâ³ðÿéòåñÿ ç ê볺íòîì – àäæå ÿêùî ó íüîãî ñêëàäíî ç äîòèêàìè, òî öå ìîæå âèêëèêàòè äîäàòêîâèé øîê. Ïåðåä òèì, ÿê òîðêàòèñÿ ê볺íòà, ïðèãàëüìóéòå ñåáå, çâåðí³òü óâàãó íà éîãî ðåàêö³þ, íàñê³ëüêè öå äëÿ íüîãî ïðèéíÿòíî. Òîáòî ìè øóêàºìî òó ìîâó, ÿêà çàðàç äîñòóïíà ê볺íòîâ³. Ìîæíà ïðîïîíóâàòè ð³çí³ âàð³àíòè, ïîñò³éíî çâ³ðÿþ÷èñü: «×è ëåãêî òîá³ çàðàç ðîçìîâëÿòè? ßêùî ìè áóäåìî çàðàç ç òîáîþ íàìàãàòèñÿ ãîâîðèòè, íà ñê³ëüêè öå áóäå ìîæëèâî/íåìîæëèâî? Öå òâ³é ÷àñ, ÿ ç òîáîþ, ÿ òåáå íå êâàïëþ». ² ñïîñòåð³ãàòè, ùî áóäå íàðîäæóâàòèñÿ ñàìå â öåé ìîìåíò. Ñê³ëüêè ëþäåé, ñò³ëüêè áóäå ³äåé. Äî êîæíîãî äîâåäåòüñÿ øóêàòè ñâ³é ï³äõ³ä.  íîðìàëüíîìó íå ïàòîëîã³÷íîìó âàð³àíò³, ôàçà øîêó òðèâຠãîäèíè, â êðàéíüîìó âèïàäêó – äí³. Òðèâàë³ñòü çàëåæèòü â³ä áàãàòüîõ ôàêòîð³â, íàïðèêëàä, â³ä ³íòåíñèâíîñò³ ³ ðóõëèâîñò³ ïñèõ³÷íèõ ïðîöåñ³â. Õòîñü ³ç íàñ øâèäêèé â åìîö³éíèõ ïåðåæèâàííÿõ, à õòîñü ïîâ³ëüíèé. Ïðîòå âñå, ùî òðèâຠòèæí³, ì³ñÿö³, à âæå òèì á³ëüøå ðîêè – ñèãíàë ïðî òå, ùî ñòàëîñÿ çàñòðÿãàííÿ. Òðèâàë³ñòü ôàçè øîêó, òàêîæ çàëåæèòü â³ä òîãî, ùî Ãîðäîí Ó³ëåð íàçèâàâ «óìîâàìè ïîëÿ». «Óìîâè ïîëÿ» ìîæóòü ñïðèÿòè òîìó, ùîá ñèëè øâèäøå íàêîïè÷óâàëèñÿ ³, â³äïîâ³äíî, øîê òðàíñôîðìóâàâñÿ â íàñòóïíó ôàçó, àáî íàâïàêè ìîæóòü öüîìó ïåðåøêîäæàòè, ïîäîâæóþ÷è ôàçó øîêó. Êð³ì òîãî, íåð³äêî òðàïëÿþòüñÿ ñèòóàö³¿, êîëè ìè ïåðåæèâàºìî ê³ëüêà êðèç îäíî÷àñíî. Íàïðèêëàä, åì³ãðóþ÷è â ³íøó êðà¿íó ìè îäíî÷àñíî ïåðåæèâàºìî êðèçó âòðàòè (ÿ âòðà÷àþ áóäèíîê, áàòüê³âùèíó, áëèçüêèõ ³ áàãàòî ³íøîãî) ³ êðèçó àäàïòàö³¿ äî íîâîãî ñåðåäîâèùà (ìîâè, êóëüòóðè, íîâèõ ôîðì ñï³ëêóâàííÿ, íîâî¿ â³ðè ³ ò.ä.). Êîëè ìè ñòèêàºìîñÿ ç ìíîæèííîþ êðèçîþ, òî íàì äîâîäèòüñÿ îäíî÷àñíî çä³éñíèòè ê³ëüêà öèêë³â êîíòàêòó, îäíî÷àñíî ïåðåæèòè ê³ëüêà êðèç. Á³äà â òîìó, ùî êîæíà êðèçà âèêëèêຠøîê. Øîê äâî¿òüñÿ, òðî¿òüñÿ, ïîñèëþºòüñÿ, ³ â òàêèõ âèïàäêàõ øîêîâèé ñòàí ìîæå òðèâàòè äîñèòü äîâãî, àëå âñå-òàêè, îáìåæóþ÷èñü äíÿìè. 30  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ Ôàçà ãí³âó-áåçñèëëÿ Öÿ ôàçà îá’ºäíóº äâà ïðîöåñè: ãí³â ³ áåçñèëëÿ. Ñïî÷àòêó, ìè ìàºìî ñïðàâó ç³ ñïàëàõàìè, íàïàäàìè àãðåñèâíîñò³, ñïðÿìîâàíèìè íàçîâí³ ³ íà ñåáå. Ñïàëàõè àãðåñ³¿ ìîæóòü áóòè äóæå ³íòåíñèâíèìè. Âîíè âèíèêàþòü ðàïòîâî, òàê ñàìî ðàïòîâî çíèêàþòü ³ ê볺íòà âåëüìè âèñíàæóþòü. Íà÷å ç íüîãî âèðèâàºòüñÿ ùîñü, ùî éîìó íåï³äêîíòðîëüíå, â³í íå êîíòðîëþº í³ ìîìåíò, í³ ³íòåíñèâí³ñòü, êîëè ùîñü çëîâ³ùå âèðèâàºòüñÿ íàçîâí³ ³ íå ìîæå öåé ïðîöåñ çóïèíèòè. Ðåàêö³¿ âîðîæîñò³ (ñïàëàõó ëþò³ àáî ãí³âó) íåäîâã³ – ê³ëüêà õâèëèí. Àãðåñ³ÿ íå ñôîêóñîâàíà íà êîìóñü êîíêðåòíî, öå íå ðåçóëüòàò ïàðàíîÿëüíî¿ ñïðÿìîâàíîñò³ íà îá’ºêò íåáåçïåêè, âîíà ìîæå ñòîñóâàòèñÿ ëþäåé, àáî îá’ºêò³â, ÿê³ â öåé ìîìåíò çíàõîäÿòüñÿ ïîðó÷ ç ëþäèíîþ. ³äïîâ³äíî, ï³ä óäàð ïîòðàïëÿº ïñèõîëîã- êîíñóëüòàíò, ÿêèé ìîæå ñòàòè îá’ºêòîì ëþò³ ç³ ñòîðîíè ê볺íòà. Âàæëèâî ðîçóì³òè, ùî ëþòü íå ìຠæîäíîãî îñîáèñòîãî ñòàâëåííÿ äî âàñ – íå âàì â³í õî÷å âèñëîâèòè âîðîæ³ñòü. Öå ìîæå ñòîñóâàòèñÿ áëèçüêèõ, ðîäè÷³â, äðóç³â, ïðèÿòåë³â, ÿê³ íàìàãàþòüñÿ äîïîìîãòè. Öå ìîæå ñòîñóâàòèñÿ íåæèâèõ îá’ºêò³â, ùî ïîòðàïèëè ï³ä ðóêó, ÿê³ â³í ìîæå ðîçáèâàòè, ëàìàòè ³ ò.ä. Ñâ³äîì³ñòü â ö³é ôàç³ âæå òðîõè ïðîÿñíÿºòüñÿ ³ ñë³äîì çà ãí³âîì, àáî ëþòòþ âèíèêຠñòðàõ âòðàòè êîíòðîëþ – «Î, áîæå ì³é, ç³ ìíîþ ùîñü â³äáóâàºòüñÿ, ÿ íå ìîæó ñåáå êîíòðîëþâàòè». Çàäí³ì ÷èñëîì âèíèêຠóñâ³äîìëåííÿ – «Öÿ ëþäèíà ìåí³ íàñïðàâä³ äîïîìàãàº, à ÿ íà íå¿ êðè÷ó, íàïàäàþ, ëåäü ¿¿ íå âäàðèâ». Ñòðàõ âòðàòè êîíòðîëþ ñóïðîâîäæóº ñòðàõ áåçóìñòâà – «Ç³ ìíîþ ùîñü 䳺òüñÿ, ñõîæå, ÿ áîæåâîë³þ, öå ìåí³ íå âëàñòèâî, ÿ í³êîëè òàê íå ðîçëþ÷óþñü, íàïåâíî ó ìåíå ùîñü íå â ïîðÿäêó ç ãîëîâîþ». Òîáòî, ñòðàõ áîæåâ³ëëÿ ñòຠäîñèòü ñèëüíèì. Äàë³ çà ï³äôàçîþ ãí³âó ³äå ï³äôàçà áåçñèëëÿ. Ïðàâèëüí³øå ñêàçàòè – áåçïîðàäíîñò³. Çîâí³øí³ ïðîÿâè òàê³: ï³ñëÿ âèõîäó ãí³âó ó ëþäèíè ðàïòîâî íåìຠñèë, íåìຠåíåð㳿, àïàò³ÿ, í³÷îãî íå õî÷åòüñÿ (â³ääàëåíî öå íàãàäóº «óÿâíó ñìåðòü» ôàçè øîêó). Âîíà âèãëÿäຠàáóë³÷íîþ, 31 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ïîòðåáóº â³äïî÷èíêó, äîäàòêîâèõ ñèë äëÿ òîãî, ùîá âèíèê íàñòóïíèé íàïàä ãí³âó, ïîâ’ÿçàíèé ç íàðîñòàííÿì äèñêîìôîðòó ÷åðåç ïîâåðíåííÿ â êðèçîâó ñèòóàö³þ. Ðîçãîðòàþòüñÿ ê³ëüêà òàêèõ öèêë³â. Ôàçà ãí³âó-áåçñèëëÿ ìîæå ïðîäîâæóâàòèñÿ äåê³ëüêà äí³â. Òðèâຠâîíà õâèëåïîä³áíî. Çãîäîì ñïàëàõè ãí³âó ñòàþòü ð³äøèìè, ìîæóòü âèíèêàòè ³ ÷åðåç òèæäåíü ³ ÷åðåç ì³ñÿöü. Ìîæóòü áóòè ïîâåðíåííÿ â á³ê øîêîâèõ ïåðåæèâàíü, ñòðàõ³â ³ ò.ä. Àëå çàãàëüíà òåíäåíö³ÿ äîñèòü ñïðèÿòëèâà, àäæå ñâ³äîì³ñòü ïîñòóïîâî ïðîÿñíÿºòüñÿ. ßñí³ñòü ùîäî òîãî, ùî ç³ ìíîþ â³äáóâàºòüñÿ, íàñòຠâ òðåò³é ôàç³, êîëè ³ ïî÷èíàºòüñÿ ïåðåæèâàííÿ ïî䳿. Âåëüìè íåáåçïå÷íå ì³ñöå, çà ÿêèì òðåáà íàãëÿäàòè – öå çàâåðøåííÿ ôàçè øîêó ³ ïî÷àòîê ôàçè ãí³âó-áåçñèëëÿ, ñàìå òóò íàñ ï³äñòåð³ãàþòü ïàñòêè, ÿê³ ìîæóòü çàâàäèòè ïåðåõîäó â³ä øîêó äî ãí³âó-áåçñèëëÿ. ßêùî ê볺íò ïî÷àâ ãí³âàòèñÿ – äîáðå, ðîáîòà ï³øëà, àëå ³ñíóþòü ìåõàí³çìè, ùî çóïèíÿþòü ãí³â.  ïåðøó ÷åðãó – öå çàïåðå÷åííÿ, çíåö³íþâàííÿ òîãî, ùî ñòàëîñÿ. Çàïåðå÷åííÿ ìîæå íîñèòè ïàòîëîã³÷íèé õàðàêòåð – öüîãî íå ñòàëîñÿ. Íàïðèêëàä, ÿê ó âèïàäêó Àííè Î., ÿêà ðîêàìè äîãëÿäàëà çà ïîìåðëèì áàòüêîì, óÿâëÿþ÷è, ùî â³í æèâå â ³íø³é ê³ìíàò³3. ²íîä³ ñïðàöüîâóº «Í³÷îãî íå ñòàëîñÿ, 3 Âèïàäîê Àííè Î. îäèí ç íàéâ³äîì³øèõ â ³ñòî𳿠ïñèõîòåðàﳿ, ââàæàºòüñÿ ïåðøèì êðîêîì íà øëÿõó ðîçâèòêó ïñèõîàíàë³çó. ˳êóâàííÿì Àííè Î. çàéìàâñÿ Éîçåô Áðåéåð, ñòàðøèé êîëåãà Çèãìóíäà Ôðåéäà. ²ì’ÿ Àííà Î. áóëî äàíî ïàö³ºíòö³ Áåðò³ Ïàïïåíãåéì (1859-1936), êîòðà çàõâîð³ëà ï³ä ÷àñ äîãëÿäó çà õâîðèì íà êàâåðíîçíèé òóáåðêóëüîç áàòüêîì. Ñìåðòü áàòüêà – äóæå ñêëàäíà, íà äóìêó Áðåéåðà, ïñèõ³÷íà òðàâìà äëÿ Àííè Î., ïðèâåëà äî ð³çêîãî ïîã³ðøåííÿ ¿¿ ñòàíó, à ñàìå, ìàí³ôåñòóâàëà ïåð³îä òðèâàëîãî ñîìíàìáóë³çìó: «âåñü îïèñàíèé ïåð³îä õâîðîáè, êîæåí ðàç ï³ñëÿ îá³äó Àííà Î. âïàäàëà â ñîìíîëåíö³þ, ÿêà ïåðåõîäèëà íà çàõîä³ ñîíöÿ â ãëèáîêèé ñîí (clouds). (Öÿ ïåð³îäè÷í³ñòü ìàáóòü êðàùå çà âñå ïîÿñíþºòüñÿ îáñòàâèíàìè äîãëÿäó çà õâîðèì áàòüêîì, ÷îìó âîíà ì³ñÿöÿìè â³ääàâàëàñü ç âåëè÷åçíèì çàïàëîì. Òîä³, íî÷àìè ïàö³ºíòêà íå ñïàëà, óâàæíî ïðèñëóõàþ÷èñü äî êîæíîãî ðóõó áàòüêà ³ ïîâíà òðèâîãè çà éîãî çäîðîâ’ÿ ëåæàëà áåç ñíó â ñâîºìó ë³æêó; ï³ñëÿ îá³äó õâîðà ëÿãàëà íà äåÿêèé ÷àñ â³äïî÷èòè, ÿê öå çàçâè÷àé ³ ïðèéíÿòî ñåðåä äîãëÿäàëüíèöü; öåé ðèòì í³÷íîãî íåñïàííÿ äåííîãî ñíó, éìîâ³ðíî, íåïîì³òíèì ÷èíîì ïîçíà÷èâñÿ ³ íà ¿¿ âëàñí³é õâîðîá³ ³ ïðîäîâæèâ ³ñíóâàòè íàâ³òü òîä³, êîëè ñîí äàâíèì-äàâíî 32  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ìîÿ áëèçüêà ëþäèíà ïðîñòî ïåðåì³ñòèëàñÿ â ³íøèé âèì³ð, à ÿ, ÿê ðàí³øå, ïðîäîâæóþ ç íåþ ðîçìîâëÿòè, òîìó íå æóðþñÿ. ß òî÷íî çíàþ, ùî ç íèì í³÷îãî íå ñòàëîñÿ». Íàïðèêëàä, ê볺íòêà ãîâîðèòü ïðî áàòüêà ò³ëüêè â òåïåð³øíüîìó ÷àñ³, õî÷à íà ìîìåíò çâåðíåííÿ éîãî íå áóëî â æèâèõ âæå 10 ðîê³â. Âîíè áóëè äóæå áëèçüê³ ³ âîíà ïðîäîâæóâàëà ñï³ëêóâàòèñÿ ç íèì ï³ñëÿ éîãî ñìåðò³. Êîëè ¿é ïîòð³áíî áóëî ïðèéíÿòè ÿêåñü ð³øåííÿ, âîíà ïèòàëà ó íüîãî ïîðàäè ³ íàâ÷èëàñÿ îòðèìóâàòè â³äïîâ³ä³. Ê볺íòêà áóëà ïñèõ³÷íî íåçäîðîâà, ìîæëèâî, ïîãðàíè÷íà, àëå ö³ëêîì ñîö³àë³çîâàíà ³ òî÷íî íå ñòðàæäàëà íà øèçîôðåí³þ, ãàëþöèíàö³¿ – ïðîñòî òàê âîíà îá³éøëàñÿ ç ïåðåæèâàííÿì âòðàòè. Îñíîâíà ³íòåíö³ÿ ïñèõîòåðàﳿ â ö³é òî÷ö³ – â³äíîâëåííÿ ïðèíöèïó ðåàëüíîñò³. Âàæëèâî ðîçïèòóâàòè ê볺íòà ïðî òå, ÿê õâîð³â éîãî áëèçüêèé, ÿê â³í çì³íþâàâñÿ ô³çè÷íî, ÿê³ ïî÷óòòÿ âèíèêàëè ó ê볺íòà â òîé ÷àñ. Çàãàëîì ïîâåðòàòè ðåàëüí³ êàðòèíêè, õàé íå äóæå ïðèâàáëèâ³. Ìè íå ïðîñèìî â³äíîâëþâàòè ôàêòè ùîõâèëèíè, à â³äíîâëþºìî ðåàëüíó êàðòèíó òîãî, ùî: áóëà õâîðîáà ³ âîíà çàâåðøèëàñÿ ñìåðòþ. Íàñòóïíà ïàñòêà, ÿêà ÷àòóº íà íàñ íà âèõîä³ ç øîêó – ïåðâèííà âèíà. Âîíà ïîâ’ÿçàíà ç òèì, ùî ëþäèíà ââàæຠñåáå âèíóâàòöåì òîãî, ùî ñòàëîñÿ, âèíóâàòöåì ÷躿ñü ñìåðò³, ïðè÷èíîþ ñìåðò³: «ßêáè ÿ â÷àñíî îáñòåæèâ áàòüêà, â³í äî öèõ ï³ð áóâ áè æèâèé», «ßêáè ÿ íå ïîñâàðèëàñÿ ç ÷îëîâ³êîì, â³í áè íå ñ³â çà êåðìî ìàøèíè ³ íå ïîòðàïèâ â ÄÒÏ». ²ñíóº ùå é âòîðèííà âèíà, ïîâ’ÿçàíà ç àìá³âàëåíòíèì ïî÷óòòÿìè äî îá’ºêòà âòðàòè, õàðàêòåðíà äëÿ òðåòüî¿ ôàçè. Äî íå¿ ìè ïîâåðíåìîñÿ ï³çí³øå. Ïðîäîâæåííÿ ç³ ñòîð. 32 çì³íèâñÿ ã³ïíîòè÷íèì ñòàíîì). (...) â ñâî¿õ äåííèõ àáñàíñàõ, Àííà Î. çàâæäè íàìàãàëàñÿ çîáðàçèòè ÿêó-íåáóäü ñèòóàö³þ, àáî ³ñòîð³þ, ïðî çì³ñò ÿêèõ ìîæíà áóëî äîãàäóâàòèñÿ çà îêðåìèìè ñëîâàìè, ÿê³ áóðìîò³ëà ïàö³ºíòêà. (...) Íàé÷àñò³øå âèõ³äíèì ³ öåíòðàëüíèì ïóíêòîì âñ³º¿ ³ñòî𳿠áóëà ä³â÷èíà, ÿê â òðèâîç³ ïåðåáóâàëà á³ëÿ ë³æêà õâîðîãî» (öèò. çà Ôðåéä 3. Çíàìåíèòûå ñëó÷àè èç ïðàêòèêèý / ïåð. ñ íåì. Ì.: «Êîãèòî-Öåíòð», 2003. – 538 ñ.). 33 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ßê ò³ëüêè ïåðâèííà âèíà âèíèêàº, âîíà â³äðàçó ãàëüìóº ãí³â. Ó ö³é âèí³ ëþäèíà ìîæå çàâèñíóòè íàçàâæäè. Íàïðèêëàä, ïðè âàæêèõ ðîçëó÷åííÿõ ïîñòðàæäàëà ñòîðîíà (òîé, â³ä êîãî ï³øëè) ç âåëèêîþ éìîâ³ðí³ñòþ ïîòðàïëÿº â òîêñè÷íó ïðîâèíó. Ëþäèíà çâèíóâà÷óº ñåáå â òîìó, ùî óïóñòèâ ñâîº ùàñòÿ, äîïóñòèâ ïîìèëêè, ùî ïðèçâåëè äî ðîçëó÷åííÿ: «Óñå íàéêðàùå, ùî ìåí³ áóëî â³äâåäåíî â öüîìó æèòò³, ï³øëî ³ á³ëüøå íå ïîâåðíåòüñÿ. ² â öüîìó âèíåí ò³ëüêè ÿ ñàì». Íàøå çàâäàííÿ – çíÿòè ç ëþäèíè ÷àñòèíó â³äïîâ³äàëüíîñò³ çà òå, ùî òðàïèëîñÿ, ÿêó â³í íà ñåáå âçÿâ. Ïî ñóò³, öèì ìè ñïðèÿºìî ïåðåõîäó â ñòàä³þ ãí³âó-áåçñèëëÿ, àëå ò³ëüêè ç áîêó áåçñèëëÿ. Àäæå, ÿêùî ëþäèíà âèíèòü ñåáå ó âñüîìó íà ñâ³ò³ (çà òå, ùî îðãàí³çàö³ÿ, â ÿê³é â³í ïðàöþâàâ ðîçîðèëàñÿ, çà ô³íàíñîâó êðèçó â êðà¿í³, çà õâîðîáè ðîäè÷à) – öå ìàðêåð òîãî, ùî éîìó äóæå ñêëàäíî ïðèéíÿòè áåçñèëëÿ, ïðèéíÿòè íàÿâí³ñòü ÷îãîñü, ùî íå ï³äâëàäíîãî âîë³, âïëèâó, êîíòðîëþ. Ó òîêñè÷íî¿ âèíè çàâæäè º øìàòîê âñåìîãóòíîñò³: «ß ì³ã öèì êåðóâàòè, àëå íå âïîðàâñÿ». Ñâÿòó â³ðó ëþäèíè â òå, ùî â³í ì³ã óïðàâëÿòè âñ³ì, âàæëèâî õî÷à á òðîõè ðîçõèòàòè, çìåíøèòè, òèì ñàìèì ï³äâåñòè éîãî äî áåçñèëëÿ. Ó ñâ³ò³ ³ñíóþòü ïðîöåñè á³ëüø³ çà áóäü-êîãî ç íàñ, âîíè ñèëüí³ø³ çà íàñ, à ìîæëèâ³ñòü ïåðåäáà÷èòè, çóïèíÿòè, êîðèãóâàòè ¿õ – íå á³ëüøå, í³æ ³ëþç³ÿ. Òàêèì ÷èíîì, ìè ïîñòóïîâî ï³äáèðàºìîñÿ äî ãí³âó. Öå ïåðø³ îçíàêè òîãî, ùî ëþäèíà ïî÷èíຠç ñåáå ùîñü âèâîäèòè, çàì³ñòü òîãî, ùîá âñå ðîçãîðòàòè íà ñåáå. Ïîÿâà ãí³âó â öüîìó âèïàäêó äóæå âàæëèâà – öå ðîçâîðîò ðåòðîôëåêñ³¿. Ôàçà ïåðåæèâàííÿ (ñòðàæäàííÿ) Äëÿ ôàçè ïåðåæèâàííÿ õàðàêòåðíå çíèæåííÿ íàñòðîþ, ÿêå íîñèòü äîñèòü ïîë³ìîðôíèé õàðàêòåð. Ìè ìîæåìî ç³òêíóòèñÿ ç áîëåì, ñóìîì, ïå÷àëëþ, ãí³âîì, ñòèäîì, ñòðàõîì («Ùî æ ÿ áóäó ðîáèòè?») ³ ò.ä. Çàëåæíî â³ä âíóòð³øí³õ ïðîöåñ³â, çîâí³øí³ ïðîÿâè ìîæóòü äîñÿãàòè ð³âíÿ àôåêòó- 34  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ äóæå ñèëüíî¿ òóãè, ÿêà â ïñèõ³àò𳿠íàçèâàºòüñÿ «çàãðóäèííîþ òóãîþ» (ëàòèíîþ âîíà òàê ³ íàçèâàºòüñÿ Anxietas praecordiali – ïåðåäñåðäå÷íà àáî çàãðóäèííà òóãà). Îñíîâíà ñòðàòåã³ÿ òåðàïåâòà – ñïðèÿòè âèðàæåííþ öèõ ïî÷óòò³â. Ñàìå â ö³é ôàç³ òåðàïåâò ñòຠñâîãî ðîäó ïðèéìàëüíèêîì ïî÷óòò³â. Ïðè öüîìó, ó ê볺íò³â ñòðàõ ³ íàâ³òü ñîðîì ïðîÿâèòè ïî÷óòòÿ. Íà ãðóïàõ, â îñîáèñò³é òåðàﳿ ìè ñòèêàºìîñÿ ç ïîáîþâàííÿìè: «ßêùî ÿ ïî÷íó ïëàêàòè, òî í³êîëè íå çóïèíþñÿ, áóäå ìîðå ñë³ç. ßêùî ÿ ïî÷íó ãîâîðèòè ïðî ñâîþ òóãó, öå í³êîëè íå çàê³í÷èòüñÿ – íå õî÷ó â öå çàíóðþâàòèñÿ. ß íå õî÷ó ãîâîðèòè ïðî ñòðàõ, çíîâó éòè âãëèá ñåðéîçíèõ ïåðåæèâàíü». Çàâæäè º ïîáîþâàííÿ ³ ïåðåñòîðîãè. Ïîòð³áíî ñïðèÿòè âèõîäó âñ³õ öèõ ïî÷óòò³â ç ê볺íòà, àäæå âîíè ñòâîðþþòü äóæå ñèëüíó åìîö³éíó íàïðóãó, à íàøå çàâäàííÿ – çíèçèòè ð³âåíü åìîö³éíî¿ íàïðóãè. ßêùî íàìàãàòèñÿ íàçâàòè çàãàëüíó ñòðàòåã³þ ïñèõîòåðàïåâòè÷íî¿ ðîáîòè, òî âîíà ïðèéøëà çîâñ³ì íå ç íàóêîâî¿ ïñèõîëî㳿, à ç ïîâñÿêäåííîãî äîñâ³äó. Öå ðîçðàäà. Ñòðàòåã³ÿ ðîçðàäè ïîâ’ÿçàíà ç³ çíèæåííÿì åìîö³éíî¿ íàïðóãè. Âò³øàþ÷è á³ëü, ìîæíà ðîçïèòóâàòè ê볺íòà, ïðî ùî áîëèòü éîãî äóøà, ïðî ùî ëþäèíà òóæèòü – ç òèì, ùîá ç’ÿâëÿëèñÿ ðîçïîâ³ä³ (íàðàòèâè) ïðî âòðà÷åíå. ³ä÷óòòÿ ïóñòîòè – öå îñîáëèâå ïåðåæèâàííÿ ÿêå îïèñóº ëþäèíà â ãîð³: «À îñü òåïåð ïåðåä³ ìíîþ çÿþ÷à ïîðîæíå÷à». ³äïîâ³äíî, íàøå çàâäàííÿ öþ ïîðîæíå÷ó çàïîâíèòè. Ç îäíîãî áîêó – åìîö³éíèìè ïåðåæèâàííÿìè, à ç ³íøîãî – ³ñòîð³ÿìè, ÿê³, çàïîâíþþ÷è ïîðîæíå÷ó, ïîâ’ÿçóþòü ïåðåðâàíèé çâ’ÿçîê ÷àñ³â «äî» ³ «ï³ñëÿ». Íà ïî÷àòêó ôàçè ìè ìîæåìî ìàòè ñïðàâó ëèøå ç àôåêòèâíèì â³äðåàãóâàííÿì, ùîá âèéøëî ùîñü, ùî ìîæå ïîò³ì çíîâó íàêîïè÷èòèñÿ. Îäíàê, íà îäíîìó àôåêòèâíîìó â³äðåàãóâàíí³ íå çóïèíÿºìîñÿ. Áëèæ÷å äî íàñòóïíî¿, ÷åòâåðòî¿ ôàçè, âñå á³ëüøå ï³äòðèìóºìî óñâ³äîìëåííÿ: «Ùî äëÿ òåáå îçíà÷ຠöå ïåðåæèâàííÿ? ßêó ö³íí³ñòü òè âòðàòèâ?» Òîáòî, ïîñòóïîâî àôåêòèâíå â³äðåàãóâàííÿ òðàíñôîðìóºìî â óñâ³äîìëåííÿ, ç òî÷êè çîðó ãåøòàëüò-ï³äõîäó. 35 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà Íàâêîëèøí³é ñîö³óì íå ïðèñòîñîâàíèé äëÿ ãîðþâàííÿ. Ìè æèâåìî â ñâ³ò³ øâèäêîãî òåìïó, äå ïðîÿâ ñëàáêîñò³ íå çàîõî÷óºòüñÿ, à ³ñíóº êóëüò ðàö³îíàëüíîãî óïðàâë³ííÿ ñâî¿ìè åìîö³ÿìè. Ëþäè íå íàâ÷åí³ âèòðèìóâàòè ïåðåæèâàííÿ ³íøîãî. Ç íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà ìè îòðèìóºìî ïîñëàííÿ: «Íó ñê³ëüêè ìîæíà?! Ñê³ëüêè ìîæíà ïëàêàòè?! Ïðèéìè âæå öå!» Çàâäàííÿ ïñèõîòåðàïåâòà – íå áëîêóâàòè ñèëüí³ ïî÷óòòÿ ê볺íòà, à äàâàòè ìîæëèâ³ñòü â³äðåàãóâàòè ³ ïðîæèâàòè ¿õ. Íàïðèêëàä, ïðîïîíóþ÷è ê볺íòîâ³ ñåðâåòêó ïðè ïîÿâ³ ïåðøèõ îçíàê ñë³ç, âàæëèâî óñâ³äîìëþâàòè, ùî ò³ëüêè ç îäíîãî áîêó öå òóðáîòà, ç ³íøîãî – âåòî íà ñëüîçè. ²íîä³, ó ïñèõîòåðàïåâòà ìîæå âèíèêàòè áàæàííÿ ïåðåä÷àñíî ðîçðÿäèòè íàïðóãó ÷åðåç âëàñí³ àôåêòè. Íàïðèêëàä, íà ïîâ³äîìëåííÿ ê볺íòà ó òåðàïåâòà ïðèãàäóþòüñÿ âëàñí³ âòðàòè, â³í çëèâàºòüñÿ ç ê볺íòîì, ïåðåñòຠáóòè äëÿ íüîãî åôåêòèâíèì. Òåðàïåâò – ëþäèíà äîñèòü öèí³÷íà. Àëå íå ç òî÷êè çîðó áàéäóæîñò³ äî ëþäñüêîãî áîëþ, à ç òî÷êè çîðó ïðèéíÿòòÿ ëþäñüêîãî æèòòÿ ó âñüîìó éîãî ð³çíîìàí³òò³. Òåðàïåâò ðîçó쳺, ùî æèòòÿ – íå êàçêà: ëþäè âìèðàþòü, ðîçëó÷àþòüñÿ, õâîð³þòü. Öèí³÷í³ñòü äຠòåðàïåâòó îïîðó íà ðåàëüí³ñòü. À ðåàëüí³ñòü â òîìó, ùî á³äà òðàïèëàñÿ íå ç³ ìíîþ – öå õîðîøà ïðîô³ëàêòèêà êîíôëþåíö³¿ òà åìîö³éíîãî âèãîðàííÿ. Âàæëèâî ðîçóì³òè: «Ïåðåä³ ìíîþ ëþäèíà â ñòðàæäàíí³, âñ³ ¿¿ ñèëè éäóòü íà áîðîòüáó ç³ ñòðàæäàííÿì». Äîáðå á ñîá³ íàãàäóâàòè: «Ó ìîºìó æèòò³ çàðàç í³÷îãî òàêîãî íå â³äáóâàºòüñÿ». Ò³ëüêè ïðè òàêèõ óìîâàõ ê볺íò ìîæå íà âàñ ïîêëàñòèñÿ. Âåëèêà ³ëþç³ÿ, ùî òåðàïåâò, ÿêèé ïðàöþº ç ãîñòðîþ êðèçîâîþ ñèòóàö³ºþ, ïîâèíåí ï³äòðèìóâàòè ³ æàë³òè, áóòè ñåíçèòèâíèì. ³í ïîâèíåí áóòè äîñèòü åìïàò³éíèì. Àäæå, ÿê ò³ëüêè ó òåðàïåâòà ó â³äïîâ³äü âèíèêíå ãîñòðèé íåñòåðïíèé á³ëü – â³í ïåðåñòຠáóòè åôåêòèâíèì.  òðåò³é ôàç³ âàæëèâî, ùîá ó ê볺íòà ç’ÿâèâñÿ äîñâ³ä ïëàêàòè ²íøîìó. Íå â³äïðàâëÿòè åìîö³¿ â ïîðîæíå÷ó, çàëèøàþ÷èñü â ñàìîòíîñò³, â³ä÷óâàþ÷è íåðîçä³ëåí³ñòü 36  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ ïåðåæèâàíü («ß îäèí ïåðåä ïîòîêîì ïî÷óòò³â, ÿêèé îõîïëþº ìåíå»), à â³äïðàâëÿòè ¿õ ²íøîìó, ÿêèé çäàòíèé ¿õ ïðèéìàòè. Íå îáîâ’ÿçêîâî ïñèõîòåðàïåâòó. Öå ìîæå áóòè áëèçüêà ëþäèíà, äðóã, ðîäè÷³, öå âðåøò³ ðåøò ìîæå áóòè ñâÿùåííèê â öåðêâ³, ÿêîìó ìîæíà ïîïëàêàòè. Âàæëèâî, ùîá áóâ ²íøèé. Äëÿ ïñèõîòåðàïåâòà îäíå ³ç çàâäàíü, íàéâàæëèâ³øèé ïðîôåñ³éíèé íàâèê, ÿêèì íåîáõ³äíî îâîëîä³òè – ñòàòè ò³ºþ ëþäèíîþ, ÿê³é ê볺íò çìîæå ïëàêàòè, ñêàðæèòèñÿ. ãí³âàòèñÿ. Ïëàêàòè ²íøîìó – ñïîñ³á óñâ³äîìëþâàòè, à ïëàêàòè ñàìîìó ñîá³ – ò³ëüêè íàìî÷óâàòè ïîäóøêó, à ïîò³ì ¿¿ ñóøèòè. Ó ôàç³ ïåðåæèâàííÿ, êð³ì ñë³ç ³ ñòðàæäàííÿ, ïîñòóïîâî ç’ÿâëÿþòüñÿ ³ ³íø³ ðå÷³. Ëþäèíà ïîì³÷àº, ùî â í³é ðàïòîì ïðîêèäàºòüñÿ ö³êàâ³ñòü, ³íòåðåñ äî ÷îãîñü, ç’ÿâëÿþòüñÿ ìîìåíòè ðàäîñò³, çàõîïëåíîñò³ ÷èìîñü. Öå íå äåôëåêñ³ÿ. Öå àáñîëþòíî íîðìàëüíî. Õî÷à ëþäèíà â öüîìó ì³ñö³ ìîæå ñåáå çóïèíÿòè: «ßê ÿ ìîæó ðàä³òè, êîëè òàêå òðàïèëîñÿ; ÿê ÿ ìîæó ñåêñóàëüíî çáóäæóâàòèñÿ, êîëè òðåáà ãîðþâàòè ³ õîäèòè â æàëîá³?». Ìîæå ç’ÿâëÿòèñÿ âåëèêà ê³ëüê³ñòü ñîðîìó ³ ïðîâèíè çà ñâîº ïîâñÿêäåííå æèòòÿ. Ó öåé ìîìåíò êðèçè, êîëè îäíà ö³íí³ñòü çðóéíóâàëàñÿ (àëå ìè òàê îðãàí³çîâàí³, ùî ö³íí³ñòü íå áóâຠò³ëüêè îäíà), ëþäèíà ìîæå âèÿâëÿòè ³íø³ ö³ííîñò³, ÿê³ çáåðåãëèñÿ, ³ íà íèõ îïèðàòèñÿ. Äëÿ ôàçè ïåðåæèâàííÿ õàðàêòåðíà ïîÿâà àäðåñíîãî ãí³âó. ßêùî â ôàç³ ãí³âó-áåçñèëëÿ ëþäèíà çëèòüñÿ íà âåñü ñâ³ò, òî â ôàç³ ïåðåæèâàííÿ ó çëîñò³ ç’ÿâëÿºòüñÿ àäðåñàò. Öå ìîæóòü áóòè ëþäè, ïî䳿, ç ÿêèìè ïîâ’ÿçàíà êðèçà. Ïðàöþþ÷è ç âèðàæåííÿì ãí³âó, òåðàïåâò çàâæäè äîãëÿäຠçà áåçïåêîþ. Ïðîïîíóþ÷è òîé ÷è ³íøèé ³íñòðóìåíòàð³é äëÿ ï³äòðèìàííÿ öèõ åìîö³é, âàæëèâî óñâ³äîìëþâàòè, ùî ³ ê볺íò ìîæå ïîðàíèòèñÿ, ³ âàñ ìîæå ïîðàíèòè. Òîìó êðàùå îðãàí³çóâàòè â êàá³íåò³ ñïåö³àëüíå ïðèñòîñóâàííÿ, ÿêå ìîæíà áèòè, ðâàòè, êèäàòè. Òèïîâà ïîìèëêà ãåøòàëüò- òåðàïåâò³â ïî÷àòê³âö³â, ïðè÷îìó ïîìèëêà ìàçîõ³ñòè÷íîãî òèïó – ïðîïîíóâàòè ñåáå â ÿêîñò³ îá’ºêòà, êîòðèé áóâ âòðà÷åíèé ê볺íòîì: «Äàâàé ÿ ïîáóäó äëÿ òåáå ÷îëîâ³êîì ç 37 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà ÿêèì âè ðîçëó÷èëèñÿ. ß ïîáóäó äëÿ òåáå ïîìåðëîþ áàáóñåþ. Ùî òè õî÷åø ìåí³ ñêàçàòè?». Äëÿ öüîãî â ãåøòàëüò-òåðàﳿ ³ñíóº ñòàðà äîáðà òåõí³êà – «ïîðîæí³é ñò³ëåöü». Íå âàðòî ï³äñîâóâàòè ñåáå! ² äëÿ òåðàïåâòà öå äóæå íàïðóæåíà ïîçèö³ÿ ³ ê볺íò âèÿâëÿºòüñÿ äåçîð³ºíòîâàíèé (â³í âèñëîâëþº ãí³â òåðàïåâòó ÷è îá’ºêòó âòðàòè?). Äóæå âàæëèâî, ùîá ãí³â áóâ ñïðÿìîâàíèé çà àäðåñîþ, ñàìå òîìó, õòî âèêëèêàâ ö³ ïî÷óòòÿ, à òåðàïåâò áóâ ïîðó÷, ñòâîðþâàâ îïîðó ³ ôàñèë³òóâàâ ïðîöåñ. Ïðîæèâàííþ àäðåñíîãî ãí³âó ìîæå ïåðåøêîäæàòè ïîÿâà âòîðèííî¿ âèíè. Âòîðèííà âèíà – öå âèíà çà àêòóàëüí³ ïî÷óòòÿ äî îá’ºêòà âòðàòè. Âîíà îñîáëèâî âèðàæåíà ïðè àìá³âàëåíòíîìó äî íüîãî ñòàâëåíí³. ßêùî ÿ äî ñâîãî áëèçüêîãî ñòàâèâñÿ ç íåïðèÿçíþ, ðîçäðàòóâàííÿì ³ íàø³ ñòîñóíêè òàê ³ íå íîðìàë³çóâàëèñÿ, à ïðè öüîìó â³í áóâ çíà÷èìèé äëÿ ìåíå, òî éîãî ñìåðòü ìîæå âèêëèêàòè æàõëèâèé íàïàä ïðîâèíè. Ç îäíîãî áîêó – çà ðàõóíîê íåäðóæåëþáíîãî ñòàâëåííÿ, ç ³íøîãî – çà ðàõóíîê íàÿâíîãî ãí³âó. Íàïðèêëàä, òàòî-àëêîãîë³ê ïèâ, ïèâ ³ ïîìåð. Ç’ÿâëÿþòüñÿ àìá³âàëåíòí³ ïî÷óòòÿ äî íüîãî: «Â³í ì³é òàòî, ³ ó ìåíå º ëþáîâ, í³æí³ñòü, ³ ðàçîì ç òèì êóïà â³äðàçè, íåíàâèñò³, ëþò³». ² çà öå âèíà: «Éîãî âæå íåìàº, à ïðîäîâæóþ éîãî íåíàâèä³òè». Ãí³â, íàâ³òü áåç àìá³âàëåíòíîãî ñòàâëåííÿ, ö³ëêîì çðîçóì³ëèé, àäæå áóäü- ÿêà êðèçà (â äàíîìó âèïàäêó âòðàòà) ïîðóøóº ñôîðìîâàíèé ñòåðåîòèï æèòòÿ. Ó ðàç³ ñìåðò³ îðãàí³çàö³ÿ òðàóðíèõ çàõîä³â, ïîõîðîíó – íå ïðîñòî íåîáõ³äí³ñòü, à ñèòóàö³ÿ, êîëè äîâîäèòüñÿ áàãàòî â ñâîºìó æèòò³ ì³íÿòè. Ìè äàëåêî íå çàâæäè ç çàõîïëåííÿì ñïðèéìàºìî íîâ³ ïî䳿 â æèòò³. ²íîä³ íîâèçíà âèêëèêຠíåãàòèâíó ðåàêö³þ: «Òàê áóëî äîáðå, êîëè ìàìà áóëà æèâà, âîíà äèòèíîþ çàéìàëàñÿ, â ñàäîê âîäèëà, à òåïåð âçÿëà ³ ïîìåðëà. Òåïåð ìåí³ ñàì³é òðåáà äóìàòè, ÿê ¿¿ â ñàäîê âîäèòè». Çäàâàëîñÿ á, ïîáóòîâà ñèòóàö³ÿ, à äóæå çëèòü, òîìó ùî â ñèòóàö³¿ ãí³âó äîâîäèòüñÿ ñèëüíî çàäóìàòèñÿ íàä òèì, ÿê çáåðåãòè àäåêâàòíèé ñîö³àëüíèé ñòåðåîòèï.  ïñèõîòåðàﳿ òðåòüî¿ ôàçè êðèçè ïåð³îäè÷íî êîðèñíà äåôëåêñ³ÿ. ²íòåíñèâí³ñòü ïåðåæèâàíü âèñîêà. Ïåðåáóâàííÿ 38  Êðèçà ³ òðàâìà â êë³í³÷í³é ãåøòàëüò-òåðàﳿ â êðèç³ çàáèðຠáàãàòî åíåð㳿. Ïîòð³áíî ïåðåâîäèòè äóõ. Òåðàïåâòó öå òàêîæ íåîáõ³äíî. Àäæå ïðèñóòí³ñòü ç ëþäèíîþ, ÿêà çíàõîäèòüñÿ íà ï³êó åìîö³é, âèñíàæóº. Òîìó, í³÷îãî ñòðàøíîãî, ÿêùî ïåð³îäè÷íî âè áóäåòå â³äâîë³êàòèñÿ, ³ ê볺íò áóäå â³äâîë³êàòèñÿ – ãîëîâíå òðèìàòè ë³í³þ êðèçè ó ñåáå â ãîëîâ³ – ðîçóì³òè, ùî öå íå óíèêíåííÿ, à òèì÷àñîâèé ïåðåïî÷èíîê. ²íîä³ ëþäèíà ìîæå çàñòðÿãíóòè â ö³é ôàç³, ïîâí³ñòþ çëèâàþ÷èñü ç³ ñâî¿ì ñòðàæäàííÿì. Êîëè ³ ð³ê, ³ äâà, ³ òðè, à ãîðÿ íå ìåíøàº, ëþäèíà íå â³äïóñêຠñèòóàö³þ. ²ñíóþòü òàê çâàíà, «âèíà óö³ë³ëîãî» ³ «ñòèä óö³ë³ëîãî», êîëè ïîâåðíåííÿ â ðåàëüí³ñòü º çíà÷íî á³ëüø ñòðàøíèì, í³æ ñàìå ãîðþâàííÿ. Âèãîäà º – âîíà ïðè ä³ë³, âîíà íå çðàäíèê. Òàê âîíà ñïðàâëÿºòüñÿ ç âèíîþ ³ ñîðîìîì. Íàâåäó ÿê ïðèêëàä âèïàäîê íåóñï³øíî¿ òåðàﳿ. Ê볺íòêó íàïðàâèëè ç³ ñëîâàìè, ùî ïðèéäå æ³íêà, ÿêà äóæå âàæêî ïåðåæèâຠñìåðòü ìàòåð³. ² ä³éñíî, çâåðòàºòüñÿ æ³íêà, ùî äåìîíñòðóº âñ³ îçíàêè ãîñòðîãî ãîðÿ, ïîâ’ÿçàíîãî ç âòðàòîþ ìàòåð³. Âîíà ðèäຠáóêâàëüíî ç ïåðøèõ õâèëèí. ² ÿ äîïóñêàþ ïîìèëêó – âêëþ÷àþñü â ðîáîòó ç ¿¿ ïî÷óòòÿìè, ìàëî ïðîÿñíèâøè îáñòàâèíè. ×åðåç ÿêèéñü ÷àñ ïîì³÷àþ íàñòóïíå: âîíà ÿê ãîäèííèê, ðåãóëÿðíî õîäèòü íà òåðàï³þ, õîäèòü ³ õîäèòü, âñå æóðèòüñÿ ³ ãîðþº, à í³ÿêî¿ äèíàì³êè íåìàº. Íàãàäóº äåíü áàáàêà! ² òóò ÿ ïî÷èíàþ ðîáèòè òå, ùî ñë³ä áóëî ðîáèòè íà ñàìîìó ïî÷àòêó – ïî÷èíàþ ðîçïèòóâàòè. Ç’ÿñîâóºòüñÿ, ùî ç³ ñìåðò³ ìàòåð³ ìèíóëî 5 ðîê³â, ê볺íòêà íåçàéìàíà â ñâî¿ 42 ðîêè, í³êîëè íå ìàëà ñòàòåâèõ ñòîñóíê³â, âîíà çàéìຠíåïîãàíó ïîñàäó åêîíîì³ñòà-áóõãàëòåðà, ¿¿ ðîáîòà íå ïîâ’ÿçàíà ç ëþäüìè, à âñå, ùî ñòîñóºòüñÿ ñîö³àëüíî¿ êîìóí³êàö³¿ – òî âåñü ñâ³ò çâîäèâñÿ äî êîíòàêòó ç ìàìîþ. À òåïåð º êîíòàêò ç òåðàïåâòîì. ² ÿê ò³ëüêè ÿ ïî÷àëà ðîáèòè ñïðîáè ïîâåðíóòè ¿¿ â ðåàëüíå æèòòÿ, âîíà ï³øëà ç òåðàﳿ. Ó 42 ðîêè çóñòð³òèñÿ ç ðåàëüí³ñòþ ïðî òå, ùî âîíà ùå íå ïî÷èíàëà æèòè – áóëî çàíàäòî. Ùî âîíà äëÿ ñåáå çðîáèëà? Çàì³íèëà ðåàëüíó ìàìó îáðàçîì ìàìè ³ ïîì³ñòèëà ñåáå âèêëþ÷íî â ïðîöåñ ãîðþâàííÿ. 39 Îëåêñàíäð Ìîõîâ³êîâ, Àëëà Ïîâåðåííîâà Ôàçà àñèì³ëÿö³¿ Ãîëîâíå çàâäàííÿ ÷åòâåðòî¿ ôàçè – ïåðåòâîðåííÿ êðèçîâî¿ ïî䳿 â ôàêò á³îãðàô³¿. Öå ìîæëèâî, ÿêùî â³äáóâàºòüñÿ ðîçì³ðêîâóâàííÿ, àñèì³ëÿö³ÿ îòðèìàíîãî ê볺íòîì äîñâ³äó ïåðåæèâàííÿ êðèçè. Ìè ñï³ëüíî ç ê볺íòîì ðîçïî÷èíàºìî ïèñàòè êíèãó: «Ìîÿ ñèòóàö³ÿ ðîçëó÷åííÿ» àáî «Ìîÿ ñèòóàö³ÿ ñ³ìåéíî¿ êðèçè». ϳä ÷àñ «íàïèñàííÿ êíèãè», ìîæëèâ³ ïîâåðíåííÿ äî ïîïåðåäí³õ ôàç – äî òîãî, ùî âèÿâèëîñÿ íåäîïåðåæèòèì â ôàçàõ øîêó, ãí³âó-áåçñèëëÿ, ñòðàæäàííÿ. Öÿ ôàçà íàéá³ëüø òðèâàëà. ¯¿ òðèâàë³ñòü çàëåæèòü â³ä ìîæëèâîñò³ ïðèä³ëèòè ÷àñ ñîá³, íàïèñàííþ êíèãè. Òîìó ùî, âèõîäÿ÷è ç äóæå øâèäêîãî òåìïó æèòòÿ, ìè ñõèëüí³ â³äêëàäàòè, ïðîêðàñòèíóâàòè, àáî âçàãàë³ âèò³ñíÿòè – òèïó «íå çàðàç, à ïîò³ì». À ÿêùî íå â³äáóâàºòüñÿ àñèì³ëÿö³ÿ îòðèìàíîãî äîñâ³äó, òî ïåðåæèâàííÿ, ÿê³ íå îôîðìëåí³ â çíàííÿ, çàëèøàþòüñÿ ñëàáêèì ì³ñöåì, êóäè ìîæå ïîòðàïèòè ÷åðãîâå ïîðàíåííÿ ó âèãëÿä³ íàñòóïíî¿ êðèçè. Òðàíñôîðìàö³þ âàæëèâî çä³éñíþâàòè ïîñë³äîâíî â ä³àëîç³ ç ²íøèì, íàïðèêëàä, ç ïñèõîòåðàïåâòîì. Ó ä³àëîç³ êðèçà òðàíñôîðìóºòüñÿ â ïîñë³äîâí³ñòü ïîä³é; ïðèñâîþþòüñÿ âíóòð³øí³ ðåñóðñè (ùî äîçâîëÿëî ìåí³ ïðîæèâàòè êðèçó); â³äíîâëþþòüñÿ çîâí³øí³ ðåñóðñè, òîáòî «óìîâè ïîëÿ», ÿê³ ñïðèÿëè àáî, íàâïàêè, ïåðåøêîäæàëè ïðîæèâàííþ êðèçè. Îáðàçíî êàæó÷è, ç êðèçîâîãî äîñâ³äó ìîæíà îòðèìàòè óðîê. ßê ó áàéö³ – ç’ÿâëÿºòüñÿ ìîðàëü. Ó ìåíå âñåðåäèí³ ìîæå ç’ÿâèòèñÿ çãîðíóòèé íàðàòèâ, ùî ì³ñòèòü â³äïîâ³äü íà ïèòàííÿ ïðî ñåíñ êðèçè. Òàê, ïðè ïðîæèâàíí³ íàñòóïíèõ êðèç, êîëè áóäå ï³äí³ìàòèñÿ åíåðã³ÿ id-ôóíêö³¿, ÿêà ñòîñóºòüñÿ êðèçè, ó ego-ôóíêö³¿ áóäå äæåðåëî â ôóíêö³¿ personality, ÿêå ì³ñòèòèìå ³íôîðìàö³þ ïðî òå, ùî öå òàêå. ² ôàçà øîêó íå áóäå íàñò³ëüêè òðèâàëà. Àäæå, øîê öå êîë?