Mesleki Sorumluluk ve Etik (PDF)

MESLEKİ SORUMLULUK VE ETİK 1 DOÇ.DR. FATMA TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI [email protected] Bu dersten nasıl AA alınır? • • • • Dersleri haftalık takip edin. Paylaşılan notları okuyun. Anlaşılmayan konular varsa sorun. Kendinize özet notlar çıkartın. Dersin amacı • Bu derste mühendislik...

MESLEKİ SORUMLULUK VE ETİK 1 DOÇ.DR. FATMA TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI [email protected] Bu dersten nasıl AA alınır? • • • • Dersleri haftalık takip edin. Paylaşılan notları okuyun. Anlaşılmayan konular varsa sorun. Kendinize özet notlar çıkartın. Dersin amacı • Bu derste mühendislik etiği ile ilgili yeterliklerinin kazandırılması amaçlanmaktadır. Dersin içeriği • Etiğin tanımı, etiğe uygun davranışlar, etiğin ilkeleri, mühendislik etiğinde rol oynayan faktörler Hafta HAFTALIK AYRINTILI DERS İÇERIĞI Konu 1 Etiğe giriş 2 Etik-ahlak ilişkisi 3 Etik-toplum ilişkisi 4 Etik sistemleri 5 Meslek etiği kavramı 6 Toplumsal yozlaşma 7 Toplumsal yozlaşmanın nedenleri 8 Ara Sınav 9 Sosyal sorumluluk 10 İşletmenin sosyal sorumluluk yönleri 11 Toplumsal yozlaşma 12 Toplumsal yozlaşmanın nedenleri 13 İşyerinde etik bir ortamın sağlanması 14 Örnek vakalar ÖNERILEN KAYNAKLAR • Menşure KOLÇAK, Meslek Etiği, Ekin Yayınları, 2. Baskı, 2013. • Hüseyin Ali Kutlu, Meslek Etiği, Nobel Yayınevi, 6. Baskı, 2020. BİR ÜLKEYİ GELİŞMİŞ YAPAN NEDİR? Bir Ülkeyi Gelişmiş Yapan Nedir? Tarih??? Az gelişmiş Hindistan ve Mısır'ın tarihi 2000 yıldan fazladır. Yeni Zelanda ve Avustralya’nın tarihi yaklaşık 200 yıldır. Bir Ülkeyi Gelişmiş Yapan Nedir? Nüfus??? Gelişmekte olan Çin, Hindistan ve Meksika ülkeleri büyük nüfusa sahiptir. Finlandiya, Belçika ve Lüksemburg'un gelişmiş ülkeleri daha az nüfusa sahiptir. Bir Ülkeyi Gelişmiş Yapan Nedir? Doğal kaynakların zenginliği??? Brezilya ve Libya gibi az gelişmiş ülkeler doğal kaynaklar açısından oldukça zengindir. Sınırlı doğal kaynaklara sahip olan Japonya ve İsviçre dünyanın en gelişmiş ülkeleri arasında yer alıyor. Bir Ülkeyi Gelişmiş Yapan Nedir? Daha akıllı yöneticiler??? • Gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerdeki yöneticiler karşılaştırıldığında entelektüel açıdan önemli bir farklılık görülmemektedir. ÜLKELER ARASINDAKİ GELIŞMIŞLIK FARKINI NE YARATIYOR???? Etik nedir? • Etik; iyiliğe varılması için insanların kendini uymaya zorunlu hissettiği manevi görevler ve bunlara ilişkin kurallar olarak ifade edilir. Çıkar çatışmasını görmezden gelmek Sürekli meşgul olmak Çalışma saatini kötüye kullanmak ETİK DIŞI HAREKETLER Yalan söylemek İŞYERİNDE ETİK BİR ORTAMIN SAĞLANMASI Saygı Etik dışı durumların ihbarı MESLEKİ SORUMLULUK VE ETİK 2 DOÇ.DR. FATMA TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI [email protected] ETİK NEDİR? ETİK – AHLAK İLİŞKİSİ • Etik kutsaldır; çünkü aynı kıymette eşi yoktur ve başka hiçbir çeşit kıymetle ölçülemez. M. K. Atatürk Etik Kavramı • Günlük yaşantıda her insan fizyolojik, biyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılama çabası içindedir. Bu ihtiyaçları karşılama adına sergilenen davranışlar, kurulan iletişimler ve çabalar bazen belirli bir plan dahilinde bazen de anlık dürtülerle gerçekleştirilir. • Bu davranışların hangisi etik, hangisi etik dışı? • Kime göre neye göre? Bireyin davranışlarının değerlendirilmesine etik çerçevenin belirlenmesinde etkili olan sözlü ve sözsüz kurallar vardır. Gelenekler Töreler Etik değerler Toplumsal kurallar Yasalar Etik nedir? • Etik; iyiliğe varılması için insanların kendini uymaya zorunlu hissettiği manevi görevler ve bunlara ilişkin kurallar olarak ifade edilir. • Etik her şeyden önce, istenilen bir yaşamın araştırılması ve anlaşılmasıdır. Bununla birlikte sosyal yaşamda bütün amaçların yerli yerine konması, neyin yapılıp neyin yapılmayacağının belirlenmesi, neyin istenip neyin istenilmeyeceğinin bilinmesidir. • Birey toplumda eş, arkadaş, ebeveyn, vatandaş, öğretmen gibi farklı rollere sahiptir. Bu da birçok durum karşısında nasıl hareket etmesini gerektiğini söyleyen bir davranış standardı oluşturmasını gerektirir. Ancak, etik standartların oluşturulması uzun ve zor bir süreçtir. • Farklı etik tanımları incelendiğinde 2 temel ortak özellik ön plana çıkar. Bunların ilki; etiğin tarihi, toplumsal ve dinamik bir süreç olmasıdır. Diğeri ise; etiğin insanlar arası ilişkiler temelinde somutlaşarak görünür hale gelmesidir. • Etik kararların oluşturulmasını etkileyebilecek 5 faktör bulunur. Bunlar; • Bireysel faktörler • Sosyal faktörler • İnanç sistemlerine ilişkin faktörler • Yasal faktörler • Mesleki faktörlerdir. • Etiği kuramsal bir felsefeden ayırarak kendi başına bir felsefe alanı olarak ele alan ilk filozof Aritoteles olmuştur. Buna göre, Ardından farklı filozoflar farklı bakış açılarıyla yorum getirmişlerdir. • Bir disiplin olarak etiği hedefleri ve sınırları söz konusudur. Bu anlamda da farklı etik sınıfları oluşturulmuştur. 1- Kişisel etik: İnsanın öncelikle kendi vicdanıyla meydana getirdiği etik standartlardır. 2- Toplumsal etik: Bir sosyal varlık olan insanın içinde bulunduğu toplumun genel kabul görmüş değer yargılarına denir. Toplumun tarihi geçmişi, sosyal ve ekonomik özellikleri toplumsal etiğin oluşmasında etkilidir. 3- Global etik: İş etiği ile toplumsal etiğin uluslararası boyutta kabul görmesi olarak tanımlanabilir. Uluslararası ilişkiler, stratejiler global etiğin konularına girmektedir. Etik Kavramının Tarihsel Gelişimi • Etik insanlık tarihi boyunca, ortaya çıkan dönemlere ait ideolojik, ekonomik, ve kültürel tüm faktörlere bağlı olarak gelişme göstermiştir. • Sokrates’e göre, erdemin ve bilginin kaynağı kişinin içinde bulunabilir. Burada bilgi erdemdir ve etik açısından üstün olmak bilgiye dayanmaktadır. Sokrates’e göre erdemin iyiyi kötüden ayırma bilgisi olduğu düşünmektedir ve erdem bilgi yoluyla öğrenilir. • Eflatun’a göre ise, asıl amaç «en yüksek iyi»ye ulaşmaktır. İyilik erdem anlamına gelmektedir ve insanlar erdeme bilgelik, yiğitlik, ölçülülük ve adaletle ulaşırlar. • Sanayi devrimi sonrasında yaşanan teknolojik ve ekonomik gelişmeler insanların etik ve ahlak kavramlarına verdiği değeri nispeten azaltmış olmasına rağmen son dönemlerde yaşanan gelişmeler bu kavramların önemini yeniden ortaya koymuştur. Ahlak nedir? • Bir toplumda iyi ya da kötü olarak kabul edilen davranışları belirleyen yazısız kurallar ahlak olarak ifade edilir. Ahlak, kişi vicdanının belirli hareketleri «doğru» ve «iyi» olarak sınıflandırmasıdır. • Ahlak kapsadığı geniş anlam nedeniyle içinde birçok kavramı barındırır. Bunların başında; karakter, disiplin (kendi kendinin denetleme ya da iç denetim olarak düşünülebilir) ve vicdan gelmektedir. Tarihte hiçbir dönemde herkes için genel geçerliliğe sahip ahlaki norm ve kurallar oluşmadığı gibi, her yerde ve zamanda genel geçerliliğe sahip ahlaki kurallar da oluşmamıştır. YANİ; Belirli zamanlarda, belirli toplumlara göre oluşabilmekte ve bölgelere farklılık gösterebilmektedir. • Din, eski çağlardan beri toplumların sosyal yaşamını belirleyen en önemli faktörlerden biri olmuştur. Tarihsel süreçte ve günümüzde bile birçok toplumun ahlaki ölçüleri inançlarından kaynaklanmaktadır. Etik – Ahlak İlişkisi • Etik ile ahlak arasındaki fark, ahlakın kendi karakterimizi tanımlarken, etiğin sosyal sistemin iç işleyişini belirlemesidir. Etik, belirli bir grubun üyeleri tarafından benimsenen ahlaki kurallara dayanmaktadır. • Etik, tek tek eylemlere ilişkin ahlaki yargılarda bulunmaz, eylemlere ilişkin ahlaki yargıların nasıl oluştuklarını üst bakış düzeyinde çözümler. Bu durum etiği daha teorik , ahlaki daha pratik kılmaktadır. Bu sebeple, etiğin iyi ve doğruyu belirlemede teorik, ahlakın ise onun uygulaması olduğunu söyleyebiliriz. Bir diğer deyişle, • Etik, kişilerin sahip olduğu ahlak ve değerler kişilerin davranışlarını da oluşturmaktadır. Ahlakın, etiğin bir uygulaması olduğunu belirtmektedir. Kişinin belli zamanlarda ve durumlarda anlatmak istediği değerleri ifade etmektedir. Ahlak ise bu durumun hayata geçirilmesini sağlamaktadır. Etik; tüm unsurları içine alırken ahlak; davranışların ayrıntılarıyla ilgilenmektedir. Kısacası etik, insan davranışlarına yönelik ilkleri meydana koyarken, ahlak da bu ilkelerin kısmi biçimde uygulanmasını sağlamaktadır MESLEKİ SORUMLULUK VE ETİK 3 DOÇ.DR. FATMA TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI [email protected] ETİK – TOPLUM İLİŞKİSİ • İnsan her zaman nasıl 'iyi' bir yaşam süreceğini ve bunun için davranış kurallarını nasıl oluşturacağını bilmenin yollarını aramıştır. • Etik, bir toplumun kendine koyduğu ve davranışları, seçimleri ve eylemleri yönlendirmeye yardımcı olan bir dizi standarttır. Toplumumuzda etiğin rolü Toplumun hayatta kalması Kendi ahlakını değerlendirmek Organizasyonların işleyişini düzenlemek Hayatı kolaylaştırmak Kanun yapımında yardım Toplumumuzda etiğin rolü • Toplumun hayatta kalması: Neyin kabul edilebilir neyin kabul edilemez olduğuna dair etik davranış kuralları olmadan hiçbir toplum hayatta kalamaz. Yasaların ulaşmadığı yer etik devreye girer. Örneğin; yaşlı ebeveynlere bakmak • Hayatı kolaylaştırmak: Etik, bireylerin hayatın birçok alanında her şeyin iyi ve kötü yanlarını incelemek zorunda kalmadan kararlar almasına yardımcı olur. Örneğin; bir bireyin çalmamayı vb. kendi başına öğrenmesi gerekmez. • Yasa yapmada yardım: Etik tek başına uygulanabilir değildir ve bu nedenle çoğu etik standart yasa olarak birleştirilmiştir. Örneğin, ofiste cinsel tacizi cezalandıran yasalar. • Kuruluşların işleyişi: Her kuruluş, üyelerinin davranışlarına rehberlik etmek için kendi değerlerini yansıtan kendi etik kodunu geliştirir. Örneğin, kamu hizmetlerinin kendi davranış kuralları vardır, Ordunun ise kendine ait. • Kendi ahlakını değerlendirme: Etik, kişinin kendi hayatına eleştirel bir gözle bakmasına ve eylemlerinin/seçimlerinin/kararlarının ahlaka uygunluğunu değerlendirmesine yardımcı olur. Örneğin, herkesin şerit disiplinine uyması, şerit ihlali yaptığınızda davranışlarınızdaki yanlışları görmenize yardımcı olacaktır. • Etik, insanların davranışlarına rehberlik ederek toplumu barışçıl, uyumlu ve daha yaşanabilir bir yer haline getirir. Ahlak, hukukun gözleri her zaman mevcut olmadığından, insanın kişisel çıkarlarını ve toplumun iyiliğini dengede tutmak için kendi kendini yöneten bir sistem olarak hareket eder. Mesleki etiğin toplumdaki rolü • Her mesleğin, etkili üretkenliğe sahip olmak ve itibarını korumak için karar alma ve faaliyetlerine rehberlik eden bir etik kodu vardır. • Etik davranış, personelin işini dürüstlük ve dürüstlükle tamamlamasını ve kural ve politikalara bağlı kalarak kurumun amacına ulaşmasını sağlar. Etik Toplum İlişkisi • Etik davranışlar ve ahlak önce aileden öğrenilir. Aile toplumun temelidir. Aile içerisinde davranış biçimleri ile teorik ahlak öğretisinin uyumlu olması gerekmektedir. Aksi takdirde bireyin ahlaki gelişimi olumsuz yönde etkilenir. • Toplumu oluşturan bireyler olduğuna göre tek, tek bireylerin ahlaki gelişimlerinin ortalaması toplum ahlakını oluşturur. Buna göre bazı toplumlarda ahlaki olarak iyi sayılabilecek davranış biçimleri başka toplumlarda kötü olarak nitelenebilir. • Etik davranışın toplumsal temelini oluşturan etkenler ise üç başlık altında toplanabilir. • Kültür • Değerler • Normlar • Kültür, bir toplumun yaşayış biçimini, dilini zevklerini, yazınını, folklorunu, sanatsal ekinliklerini, öz olarak yaratıcı gücünü kapsamaktadır. Bireyler, içinde yaşadıkları grup, toplum ve kültürün sunduğu değerleri, kültürleşme yoluyla öğrenirler. Çünkü kültürel değerlere uygun davranmayan bireylerin toplumca dışlandığı, benimsenmediği göz ardı edilmemelidir. • Değerler, bireyin yaşamındaki farklı etmenlere yüklediği önemdir. Değer, birey için önemli her türlü düşünce yapısı, obje veya etkinlik olarak da tanımlanabilir. Değerler, bireylerin düşünce, tutum duygu gibi tüm davranışlarını yönlendiren birer ölçüt olarak kabul edilir. Değerler toplumsal bütünlüğün ayrılmaz bir öğesini oluşturur. Bireyin toplum içinde dengeli yaşayabilmesi için toplumda yerleşmiş değerlerin neler olduğunu bilinmesi gerekir. Normlar; değerlerin, belirli rollerle ilişkili olarak ele alınması ve uygulanmasıyla oluşur. Norm; karşılıklı hak, görev ve sorumlulukların belirlenmesinde kişiye yol gösterir. Bireyin tutum ve davranışları norma göre değerlendirilir. Normlar yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılabilir. Yazılı normlar; yasalar, tüzükler, yönetmelikler biçiminde yetkili organlarca düzenlenir ve yürürlüğe konulur. Gerektiğinde yazılı normlar değiştirilir. Yazılı normlarla devletin ve toplumun düzeni sağlanır. Yazısız normlar; örfler, adetler, töreler, gelenek ve göreneklerdir. • Yaygın ve nüfusun büyük bir bölümü tarafından uzun zamanlardan beri tekrar edilip gelen ve açıklanan nitelikleri taşıyan normlara “adet” denir. • Bu niteliği taşımakla beraber, yüksek derecede değerlendirmeye konu olan sosyal normlar ise “örf” olarak adlandırmaktadır. Örflerin bir zamanlar doğru saydığı davranışlar sonradan yanlış kabul edilebilirler. Örneğin; kan davası, başlık parası vb. • Hukuk genel olarak kişiler ile kişiler, kişiler ile devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması zorunlu olan kurallar bütünüdür. Hukuk kurallarını ahlak kurallarından ayıran en temel özellik, hukuk kurallarına uyulmaması halinde kamu otorite gücünün devreye girmesidir. • Gerek biçimi ve içeriği, gerekse yaptırımları bakımından hukuktan ayrı niteliklere sahip olmakla birlikte, ahlak kuralları ile hukuk kuralları yakın bir ilişki bulunmaktadır. Örneğin; hırsızlık, dolandırıcılık rüşvet alma ver me gibi ahlaki bakımdan kötü sayılan davranışlar, aynı zamanda hukuk kurallarının suç sayarak yaptırıma bağladığı eylemlerdir. Etik Değerlere Uygun Davranışların Bireysel ve Kurumsal Sonuçları Saygınlık kazanma Güvenilir olma Problem çözümünde yardım alma İyi bir imaja sahip olma Toplumda kabul görme MESLEKİ SORUMLULUK VE ETİK 4 DOÇ.DR. FATMA TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI [email protected] Etik • Etik kodlar; etik beklentileri artırak, etik konulardaki diyalogları yasallaştırmak, etik karar vermeyi teşvik etmek ve uygulamalarda yetkinin kötüye kullanımını engellemek ve yüksek standartlı daranışların önünü açmak amacıyla oluşturulmalıdır. Etik • Etik kuralları, bireyler ve kuruluşlar tarafından karar verme süreçlerini yönetmek ve doğruyu yanlıştan ayırmak için kullanılan bir dizi ilke ve kuraldır. Bir işletmenin veya kuruluşun etik standartları hakkında genel bir fikir sağlarlar. Etik kodlara ek olarak, insanların kendi kişisel etik kuralları da karar verme mekanizmasına katkı sağlayabilir. Etik kodların amaçları Etik Toplumdaki Beklentiler Kişisel Din Etik Kurallar Laik Etik Kurallar Etik kodlar Hukuk Çalışanları Profesyonel Tıbbi Meslek Çalışanları İş Dünyası Eğitim …… Etik Kodlar DOĞRULUK İşyerinde dürüstlüğü ve açık iletişimi koruyun. TAKIM ÇALIŞMASI İşi tamamlamak için birlikte çalışın. OBJEKTİFLİK Kariyer kararlarınızı en çok kimi sevdiğinize göre vermeyin. GİZLİLİK Müşterilerin güvenini her zaman koruyun. BÜYÜME Her zaman profesyonel gelişimin peşinde olun. Meslek Etiği kodlar - Etik Kurallar Nasıl Oluşturulur ? • Kuruluşlar, üyelerinin kabul görmeyecek veya ahlaka aykırı davranışlarını ortadan kaldırmak için etik kuralları oluşturur. Bunlar genellikle kendi sektörlerindeki mevcut etik sorunlar etrafında yapılandırılmıştır. • Kuruluşun ilk adımı, önceliklerini ve kaçınmak istediği etik sorunları belirlemektir. Örneğin bir kuruluş, çalışanların şirketin veya müşterilerin çıkarlarına aykırı davrandığı daha önceki skandallar nedeniyle çıkar çatışmalarından kaçınmak isteyebilir. Sonuç olarak, etik kuralları belirli uygunsuz ilişkileri yasaklayabilir veya çalışanların herhangi bir çıkar çatışması izlenimi vermesini yasaklayabilir. Kamu Çalışanları • Devletin yürütmekte olduğu faaliyetleri güvenlik, adalet,eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve yerel yönetimlerin yaptıkları işler şeklinde geniş bir yelpazede incelemek mümkündür. Devlet, sorumlulukları alanına giren faaliyetleri, kamu görevlileri aracılığıyla gerçekleştirir. Kamu görevlileriyse kamusal faaliyetleri, başta anayasaolmak üzere kanun, yönetmelik, yönerge, genelge ve mevzuatlara uygun yapmakla mühkelleftir. Kamu Çalışanları Etik Kodları • Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci • Halka hizmet bilinci • Hizmet standartlarına uyma • Amaca bağlılık • Dürüstlük ve tarafsızlık • Saygınlık ve güven • Hediye alma yasağı • Çıkar çatışmasından kaçınma • Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması Hukuk Çalışanları • Avukatlar, avukat yardımcıları ve hukuk mesleğinin diğer çalışanları genel bir etik kurallarına tabidir. Bu yönetim etiğinin birkaçı şunları içerir: • Gizlilik - Avukatlar müvekkillerinin güvenini her zaman korumalıdır. • Yetkinlik - Hukuk profesyonelleri müvekkillerini yüksek düzeyde bir yeterlilikle temsil etmelidir. • Mesleki Nezaket - Avukatlar meslektaşlarına adil ve nezaketle davranmalıdır. Tıbbi Meslek • Amerikan Tabipler Birliği doktorlara bir etik kuralları dayatıyor. Diğer personel ile kişilerarası ilişkilerden hasta bakımına ilişkin bilgilere kadar her şeyi ele alır. Örneğin: • Güven - Doktorlar kendileri ve hastaları arasında güven duygusu oluşturmalıdır. • Zarar Vermeyin - Doktorlar hastalarına zarar verecek hiçbir faaliyette bulunamaz. • Gizlilik - Doktorlar, hastalarının tıbbi tedavilerinin veya geçmişlerinin ayrıntılarını izinsiz paylaşamaz. İş Dünyası • Şirketler ve çalışanların, müşterilerle ve dış kurumlarla ilişkilerde belirli davranışların uygun ve kabul edilebilir olup olmadığına karar vermelerine yardımcı olacak etik kuralları vardır. Pek çok kuruluş, çalışanlarının yıllık etik eğitimlerine katılmasını ve bazı durumlarda şirket tarafından belirlenen tüm etik kurallara bağlı kalacağına dair beyanlar imzalamasını şart koşmaktadır. İş Dünyası • İş dünyasındaki etik örnekleri şunları içerir: • Dürüstlük - Çalışanlar işyerinde dürüstlüğü ve açık iletişimi sürdürmelidir. • Takım Çalışması - Profesyonel bir organizasyonun üyeleri, işi bitirmek için birlikte çalışmalıdır. • Objektiflik - İşverenler kariyer kararlarını en çok kimi sevdiklerine veya kiminle kişisel ilişkiler içinde olduklarına göre vermemelidir. Eğitim • Öğretmenler ve diğer eğitim profesyonelleri öğrencilerine rol model olurlar. Etik kuralları sadece öğrencilerini kötü muameleye karşı korumakla kalmıyor, aynı zamanda onların adalet duygusunu da koruyor. Eğitimdeki bazı etik kuralları örnekleri şunlardır: • Dikkate Alınması - Öğretmenler öğrencilerinin ihtiyaçlarını ilk sıraya koymalıdır. • Büyüme - Eğitimcilerin mesleki gelişimi sürdürmeleri gerekir. • İletişim - Öğretmenler her öğrenci için bir destek ekibi olarak ebeveynlerle birlikte çalışır. Kişisel Etik Dini Etik Kurallar • Dini etik kuralları gibi belirli etik kuralları yalnızca seçilmiş grupların üyeleri için geçerlidir. Bunlar, o dinin ilkeleri ve mensupları tarafından paylaşılan ahlak değerlerine dayanmaktadır. Dini etik kurallarına örnek olarak Yahudiliğin On Emri, Hıristiyanlığın Mutlulukları, İslam'ın Beş Sütunu ve Budizm'in Sekiz Katlı Yüce Yolu verilebilir. • Bu dinlerdeki bazı ortak etik değerler şunlardır: • Yaşamın Değeri - İnsanlarınızı öldürmeyin. • Barışı Takip Edin - Mümkün olduğunca şiddetten kaçının. • Çalmayın - Size ait olmayan şeyleri almayın. Toplumda Etik Beklentiler • Toplumun geneli, din, coğrafi konum veya milliyetten bağımsız olarak belirli etik, ahlak ve değerlerin beklenebileceğini varsayar. Bunun klasik örneği Altın Kuraldır: "Sana yapmalarını istediğin şeyi başkalarına da yap." Toplumsal etik davranışın diğer örnekleri şunları içerir: • Saygı – Vatandaşlar başkalarının mülkiyetine, seçimlerine ve yaşamlarına saygı duymalıdır. • Sadakat : İnsanlar ailelerinin ve arkadaşlarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koyarlar. • Dürüstlük : Bireyler topluluk üyelerine ve otorite figürlerine doğruyu söyler. Laik Etik Kuralları • Ancak kişisel etik kuralları dini gerektirmez. Immanuel Kant'ın kategorik buyruğu ve en çok sayıda insan için en büyük faydayı öngören Faydacı kuralın her ikisi de herhangi bir dini temele ihtiyaç duymayan etik kurallardır. Bu etiklerden bazıları şunları içerebilir: • Sürdürülebilir Yaşam - Sürdürülemez kaynakları israf etmeyecek şekilde yaşayın. • Savunmasız Kişilerin Bakımı - Tıbbi veya ekonomik açıdan dezavantajlı olan kişilere bakım önceliği verilmelidir. • Daha Büyük İyiliğe Fayda Sağlayın - Kararlarınızın yalnızca kendinize değil başkalarına da yardımcı olduğundan emin olun. Evrensel Etik Değerler Dürüstlük Sorumlu vatandaşlık Sözünü tutmak Başkalarına saygı Sadakat Adil olmak Buna göre sizin mesleğinizde olması gerken etik kodlar neler olmalıdır? Bilgisayarla çalışmada etik kodlar • Günümüzde bilgisayarların evlerde, okullarda, ofislerde, fabrikalarda, mağazalarda kullanımı sıradan bir hale gelmiştir. Büyük miktarda bilgiler çok değişik amaçlar ile bilgisayarlarda saklanıp, tekrar geri getirilmektedir. Bilgisayar teknolojilerinde yaşanan büyük gelişmeler, bilgisayarlara ilişkin etik sorunların da ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bilgisayar etiği ile ilgili olarak, bilgi çağının başlıca dört etik konu üzerinde sorun yaşanmaktadır. Gizlilik Mülkiyet Doğruluk Erişim • İletişimde bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı bireyler arasındaki ilişkileri değiştirmiştir. Kişisel yakınlığın azalması ve haberleşmedeki hız, eylemlerin etik boyutunun dikkatlice düşünülmesi için kullanıcılara yeterince zaman bırakmamaktadır. • Elektronik bilgi kağıt üzerinde olan bilgiye daha kırılgandır. Çünkü elektronik bilgi, çok daha kolay değiştirilebilir ve yetkisiz girişler için tehdide daha fazla açıktır. • Fikri mülkiyet hakları, eser hırsızlığı, korsanlık ve gizlilik sorunları güncel sorunlar haline gelmiştir. • Bilgi bütünlüğü, bilgi güvenirliği ve bilgiye erişebilirliğin korunmasına yönelik istekler çatışmaktadır. Bu bağlamda bilgisayar kullanımında uyulması gereken etik kurallar şu şekildedir: Bir bilgisayarı, diğer insanlara zarar vermek için kullanmayın. Diğer insanların bilgisayar çalışmalarına karışmayın. Başkalarının bilgisayar dosyalarına girmeyin. Bir bilgisayarı çalmak için kullanmayın. Bir bilgisayarı, yalacı şahitlk yapmak için kullanmayın. Bedelini ödemediğniz bir yazılımı kopyalamayın veya kullanmayın. Diğer insanların fikir eserlerini çalmayın. Yazdığınız programın ya da tasarladığınız sistemin toplumsal sonuçlarını düşünün. Elektronik haberleşmede etik kurallar • E-posta metnine gönderilen kişiye hitaben, gönderenin adını yazılmalı • Mesaj kısa ve özlü olmalı • Kişiye değil konuya cevap verilmeli • Esprili ve alaycı bir dil kullanılmamalı • Yanlış anlaşılmaya meyil vermeyecek cümleler kullanılmalı • Nazik bir yazışma dili • Konu hanesine muhakkak bir konu yazılmalı • ATEŞ, SU VE AHLAK Ateş, su, ve ahlâk bir yolda buluşmuşlar. Tanıştıktan sonra bir muhabbete tutuşmuşlar. Başlamışlar kendilerini tanıtmaya. Ateş başlamış söze: Bendeniz ateş: Ben demiş aşığımdır kimi zaman karanlıklarda, kimi zaman soğuklarda ısınmaya sebebim. Kimi zaman güneşim, kimi zaman bir kor parçasıyım yakarım hoşuma gitmediğinde önüme ne gelirse. Çok iyiyimdir. Benden çok kere istifade edilebilir der ve ekler ateş. Fakat bir sinirlenirsem yakarım etrafımda ne varsa kimi zaman yangın olurum ansızın yakalarım en boş anlarda der. Onun için benimle aranızı iyi tutun der. • ATEŞ, SU VE AHLAK (Devamı …) Su başlar söze: Bendeniz der su: Hayat kaynağıyımdır. Yokluğum çok kötüdür. Ben olmazsam yaşayamaz canlılar. Her hayatta ben varım der. Benim olduğum yerde vardır hayat. Sonra başlar ateşin yaptığı gibi zararlarından bahsetmeye. Fakat der ben bir kızarsam sel olurum bazen, bazen bir fırtınayla gelirim ne varsa yutarım. Onun için benle aranızı iyi tutun der. • ATEŞ, SU VE AHLAK (Devamı …) Sıra gelir ahlaka: Bendeniz ahlak: Hayat düzeninde benim yerim başkadır der. Benim hiç bir kötülüğüm yoktur. Kimseyi de tehdit etmem der. Sonra ateş girer söze: Ben bu arkadaşlığı çok sevdim der. Hani olurda bir gün birbirimizi kaybedersek nasıl buluşacağız der. Su derki beni kaybederseniz eğer bir yağmur gördüğünüzde kaçmayın yaklaşın ben orada olurum der. Ateş derki beni kaybederseniz eğer bir duman görürseniz, bir sıcaklık hissederseniz hemen gelin ben orada olurum der. Sıra gelir ahlaka: Söylediği söz çok manidardır. Siz siz olun beni sakın kaybetmeyin der. Eğer beni bir defa kaybederseniz bir daha bulmanız mümkün olmayabilir. MESLEKİ SORUMLULUK VE ETİK 5 DOÇ.DR. FATMA TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI [email protected] ETİK TEORİLERİ • Etik kavramı nispeten sübjektif bir özellik taşıdığından bazen tanımında bazen de çerçevesinde farklı yaklaşımlar öne sürebilmektedir. Bu anlamda davranışların temelinde yatan nedenler ve davranışların sonuçları ön plana çıkmakta ve değerlendirmeler bu temelde yapılmalıdır. Etik konusunda yaygın olarak karşılaşılan teorik yaklaşımlar genellikler, teleolojik yaklaşım ve deontolojik yaklaşımdır. Nedenler (Güdüler) Eylemler Kural (Neden) Temelli Sonuçlar Sonuç Temelli • Bu iki teori arasındaki fark, teleolojik yaklaşım bir eylemin etiğini kararın sonuçlarını gözlemleyerek tanımlar (sonuç), deontoljik yaklaşım ise karar sürecini gözlemleyerek tanımlar (yöntem). • Genellikle iki başlık altında gruplandırılan ahlak yaklaşımlarında, neden ya da kural temelli yaklaşımın en önemli temsilcisi Immanuel Kant gösterilirken sonuç temelli yaklaşımlarda ise genelde faydacılık yaklaşımı öne çıkmaktadır. Teleolojik Yaklaşım (Sonuçsalcılık) • Teleolojik yaklaşım, davranışların ve alınan kararların ortaya koyduğu sonuçlarla ilgilenmekte, davranış ve kararların sonuçlarını önemsemektedir. Buna göre, bir bireyin kararı çok sayıda insana fayda sağlıyorsa etiktir. • Teleolojik teoride öncelikle fayda-maliyet analizi ile bir eylemin iyi ve kötü sonuçları ortaya konulur. İyi sonuçların kötü sonuçlardan fazla olup olmadığına karar verilir. Eğer iyi sonuçlar daha fazla ise eylemin ahlaki olarak uygun olduğuna karar verilir. Teleolojik Yaklaşım Egoizm (Bireyselcilik) Faydacılık Teleolojik teori için genelde iki sınıflama yapılır. • Birincisi, sadece birkaç sonuçsalcının savunduğu egoizm olarak da bilinen bireyci yaklaşımdır. Egoizme göre doğru eylem, tüm alternatif sonuçlar göz önüne alındığında bu alternatifler arasından bireyin çıkarını maksimum yapan yani bireye en yüksek faydayı veya en az zararı veren sonucun olduğu eylemdir. • İkinci tür ise sonuçsalcılığın birçoğu tarafından savunulan ve doğru eylemin sadece tek bir birey yani «ben» ile ilgili olduğunu reddeden faydacılık teorisidir. Faydacılığa göre, doğru olan eylem, bütünün çıkarını maksimum yapmalıdır. Teleolojik ahlak teorilerine bir eylem veya oluşun iyi veya kötülüğünü sonuçlar belirler. Yani sonuç iyi ise eylem veya oluş iyidir; sonuç kötü ise eylem veya oluş kötüdür. Deontolojik Yaklaşım (Kural-Neden Temelli) • Ahlaki davranışların sonuçlarının sorgulanmasını gerektirmeyen teorileri tanımlayan teoriler deontolojik olarak adlandırılır. Immanuel Kant • Deontolojik yaklaşım, teleolojik yaklaşımın aksine, sonuçlar yerine eylemlerin doğruluğuna odaklanmaktadır. Bir eylemin doğruluğu ya da yanlışlığını; eylemin sonuçlarından bağımsız olarak, onun çeşitli ahlaki ödev ve kuralları yerine getirip getirmemesi yönünden inceler. • Etik eylem, bireyin görevini yapmasını kapsar; görevin yapılması doğru, yapılmaması yanlış olarak değerlendirilir. • Bu yaklaşım birey veya grupların eylemlerini temel görev ve haklarına göre belirlediği esasına dayanır. Birey, ahlaki prensip veya kurallardan oluşan bir rehber yardımıyla kararlarını verir. Özetle, eylemleri belirleyen temel unsur ahlaki zorunluluklar ve görevlerdir. Kant felsefecinin çağdaş temsilcilerinden Bernard Gert akılcı insanların herkesin avantajına olmak üzere elli kurallara uyması gerektiğini söyler ve bunları 10 madde de toplar. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Öldürmeyeceksin. Acı vermeyeceksin. Yetersi kılmayacaksın. Özgürlüğü kısıtlamayacaksın. Hoşlanmayı engellemeyeceksin. Kandırmayacaksın. Söz verdin mi tutacaksın. Kopya çekmeyeceksin ve göz boyamayacaksın. 9. Yasal yollardan sapmayacaksın. 10.Görevini ihmal etmeyeceksin. Deontolojik Yaklaşım Ahlak ve Haklar Yaklaşımı Adaletçi Yaklaşım Ahlak ve Haklar Yaklaşımı: • Bireylerin irade, gizlilik, güvenlik, gelişme, yaşama gibi temel hak ve özgürlüklerinin bulunduğu ve bunların bireyin kararlarında göz ardı edilemeyecek parametreler olduğu temeline dayanır. Adaletçi Yaklaşım: • Eşitlik, adalet ve tarafsızlık kavramlarını esas alır. GENEL OLARAK ETİK SİSTEMLERİ Etik ilkelerin geliştirilmesinde temel alınan yaklaşımlar hakkaniyet, insan hakları, faydacılık ve bireysellik ilkeleridir. Hakkaniyet; bütün kararların tutarlı, tarafsız ve gerçeklere dayalı olması üzerinde durur. İnsan hakları, bireylerin varlığı, bütünlüğü ve temel insan hakları üzerinde durur. Faydacılık, herkes için iyi olacak kararın verilmesini üstlenir. Bireysellik, bireylerin temel amaçlarının uzun dönemli olarak kişisel kazançlarını arttırmak olduğunu savunur. Farklı bakış açıları, farklı etik sistemini temsil etmektedir. Etik sistemleri farklı insan yaratılışlarını da temsil etmektedir. Tek bir etik sistemi yerine farklı etik sistemleri ile birey davranışlarının doğru ve iyiye yönlenmesini sağlayacak etkin düşünce biçimlerinin geliştirilmesi gereklidir. ETİK SİSTEMLERİ TANIMI Amaçlanan sonuç etiği Bir eylemin ahlaki doğrulu, amaçlanan sonuçları tarafından belirlenir. Kural etiği Bir eylemin ahlaki doğruluğu, standartlar ve yasalar tarafından belirlenir. Toplumsal sözleşme Bir eylemin ahlaki doğruluğu, bir etiği toplumun norm ve gelenekleri tarafından belirlenir. Kişisel etik Bir eylemin ahlaki doğruluğu, kişinin vicdanı tarafından belirlenir. Sosyal yaşam etiği Kişinin uyması gereken sosyal ve ekolojik kurallar Amaçlanan sonuç etiği • Bir eylemin ahlaki doğruluğu, amaçlanan sonuçları tarafından belirlenir. • Amaçlanan sonuç etiği genellikle faydacılık olarak bilinir. • Sorunlara pratik bir yaklaşımı getirir ve elde edilecek sonuçlara odaklanır. • Mill’e göre bir eylemi “iyi” kılan şey sonuçta getirdiği fayda ile mutluluğu sağlamasıdır. İyi”nin ölçütü olan mutluluğun, sadece eylemde bulunanın değil, ilgili herkesin, dolayısıyla tüm insanlığın mutluluğu olduğunu savunur. • Amaçlanan sonuç etiğinin sorunlara pratik yaklaşımı ve eylemlerin etkileyeceği bireylerin, verilen kararda dikkate alınmasını gerektiren faydacı yaklaşımı günlük sorunların çözümüne yardım edebilir. Kural etiği • Yaşam içerisinde uyulması gereken kurallar vardır. Bu kuralların bir kısmı yazılı kurallardır. Bunlara yasa denir. • Bu kurallara uymamanın cezai yaptırımı vardır. Yalnız yasal olan her şey etik değildir. Gerçek etik yasal olandan üst düzeydedir. • Kural etiği Immanuel Kant tarafından geliştirilmiştir. Kant etik ilkelerin yıllardır bilindiğini, evrensel ve nesnel olduklarını belirtmiştir. • Bütün insanlar için geçerli evrensel kurallar arayışı, bireyin davranışlarında temel alacağı sağlam çerçeveler çizebilir. Toplumsal sözleşme etiği • Toplumsal sözleşme etiği birey olarak toplumun genelince kabul gören ilkeler ve standartların benimsenmesi, toplum halinde yaşamanın getirdiği çatışmaların çözümlenmesinde yarar sağlayabilir. • Öncüsü Jean Jack Rousseau’dur. Onun için en önemli olgu, otorite ve özgürlük arasındaki dengedir. • İnsanlar “toplumsal sözleşme’’ adını alan bir sözleşmeyle belirledikleri hukuk kurallarına uymak zorundadırlar. • Hukuk kuralları özgür insanlar arasında eşit koşullar altında yapılan toplumsal sözleşmeye dayanır. Kişisel etik • Kişisel etik sisteminin en önemli temsilcilerinden olan Martin Buber, kişisel etiğin kaynağının bireyin içinden gelen ses (vicdan) olduğunu savunur. • Kişisel etik, kişinin toplum içerisindeki bireysel duruşunu belirler. Bu etik anlayış bireyin ahlaki alt yapısını temel alır. • Bireyin yaşadığı ve çevresinde yaşanan olaylar karşısında gösterdiği tepkiler ya da koyduğu tavırdır. • Kişisel etik, gerçeğin doğrunun sadece zekâdan değil bireyin içinden geldiğini savunur. • Kişisel etik bireyin kendisine dönmesini sağlar Sosyal yaşam etiği • Kişinin sosyal yaşam içerisinde kurduğu ilişkilerde uyması gereken kurallar bütünüdür. • Doğadaki her canlının yaşamak için diğer canlılara ihtiyacı vardır. Şüphesiz bu ihtiyacı en fazla hisseden canlı türü insandır. Ancak gerek insanların kendi aralarındaki ilişkilerde gerekse insanın doğadaki diğer canlılarla kurduğu ilişkilerde uyması gereken kurallar vardır. Bunlara sosyal yaşam etiği denmektedir. • Meslektaşlar, öğrenciler ve çalışanlar hiçbir çıkar doğrultusunda yönlendirilmez. Toplumun tüm üyeleri uygunsuz olarak nitelendirilebilecek davranışlardan kaçınır. MESLEKİ SORUMLULUK VE ETİK 6 DOÇ.DR. FATMA TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI [email protected] Meslek Etiği Kavramı MESLEKİ ETİK KAVRAMI • İş hayatındaki davranışları yönlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler ve standartların toplamına “mesleki etik” denilmektedir. Belirli bir meslek grubunun, meslek üyelerine emreden, onları belli kurallarla davranmaya zorlayan kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, mesleki rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkelerdir. • Toplum ve bireyler iş dünyasının ahlaki davranmasını bekleme hakkına sahiptir. İş dünyasının davranışlarını etik çerçevede belirleyecek olan ise yasalar, yönetmelikler ve mesleki organizasyonların alacağı kararlardır. Mesleki davranışlarından birinci derecede sorumlu olan meslek mensubunu kendisi ve mensubu olduğu organizasyon yönetimidir. Bu noktada yönetimden ahlaki sorunları çözmesi gerekir. • Mesleki etik kuralların amacı, kapsamına giren personelin ve birimlerin performansı, hareket ve davranışları ile ilgili merkeze ve birime özgü standartları belirlemektir. Bu kurallar görevlerini yerine getirirken iç denetim biriminin bütün mensuplarından beklenen davranış standardını açıklığa kavuşturmayı hedeflemektedir. Bu kurallar, denetim standartlarına uyması gereken bütün personeli ve birimleri kapsamaktadır. • Mesleki etik, mesleki faaliyetler icra edilirken ahlaki ve mesleki ilkelere göre hareket etme disiplini olarak ifade edilir. • Herhangi bir mesleğin yürütülmesinde meslek mensuplarının meslek etiğine uygun davranmaları, mesleğin toplum içinde saygı ve güven kazanmasında önemli rol oynayacaktır. • Örneğin; etik dışı bir davranışa maruz kalarak aldatıldığını düşünen bir müşterinin firma imajına vereceği zarar vereceği gibi müşteri kaybına da neden olacaktır. Osmanlı döneminde kurulmuş olan ahi birlikleri bu yönde olukça katı kuralları olan bir örgütlenmedir. Örneğin; bu birliklerden etik-ahlak sebebiyle atılan bir esnaf, bir daha ülkenin hiçbir yerinde o mesleği icra edemezdi. Meslek etiğinin en önemli özelliği, meslekle ilgili davranış kurallarının dünyanın neresinde olursa olsun geçerli olmasıdır. Aynı meslek mensuplarının, birbirleriyle veya müşterileriyle ilişkilerinde belirli davranışlarına uymaları meslek etiğinin gereğidir. Meslek onuru, meslek etiğinin standartlarına veya mesleğin uygulanmasına ilişkin kurallara sıkı sıkı bağlıdır. Örneğin Tabipler odası, Serbest Muhasebeciler odası ve Mali Müşavirler Odalarının kişi ya da kurumların uygulamalarındaki etik ölçütlere uymaları konusunda denetimler yapması meslek itibarı açısından önemlidir. • Meslek Etiği: Meslek etiği kavramı, bütün mesleki etkinliklerin iyiye yönlendirilmesi konusunda düzenlemeler getiren, meslek üyelerinin kişisel arzularını sınırlayıp belli bir çizginin dışına çıkmalarını önleyen, mesleki idealleri geliştiren, ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan ilkeler ve kurallar sistemidir. • İlkeler, davranış biçimini kesin olarak belirlemez, kişisel sorumluluğu içerir ve bu yönüyle kurallardan ayrılır. Kurallar ise, kesindir ve uyma zorunluluğu vardır. • Etik kurallar, meslek mensuplarının genel olarak kabul ettikleri ilkeler dizisidir. Bu kurallar meslek üyelerinin mesleğine, mesleksel örgütüne, meslektaşlarına, hizmet verdiği iş birliği yaptığı bireylere ve kendine karşı sorumluluklarından oluşur. Meslek elemanlarına, topluma mesleğin temel amaçları ve sorumlulukları hakkında bilgi verir. Meslek etiği neden gereklidir? • Küreselleşen dünyada, hızla artan sermayenin, malların ve hizmetlerin uluslararası dolaşımı, kara dayalı rekabete sınır tanımaz bir güç tanımıştır. Dünyada, güney yarın küreden kuzey yarım küreye geçirilen servetler akıl almaz boyutlara ulaşmıştır. Diğer taraftan, gelişmekte olan ülkelerde, gelir dağılımı bozulmakta, ortak kamu yararı hiçe sayılmakta, vergi vermeden ekonomik faaliyette bulunulmakta, kamu kaynaklarının israfı, rüşvet ve adam kayırmacılık bir sistem olarak benimsenir hale gelmektedir. • Bu durum meslek etiğinin yol gösteri etkisine ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Meslek etiği neden gereklidir? • Dünya nüfusundaki hızlı artışa paralel olarak istihdam ihtiyacı da artmaktadır. Yeterinde istihdam imkanı oluşturulmadığında işsiz ve yoksul kesimler, zenginlikten pay almak için sosyal ve siyasal şiddete başvurarak medeniyeti tehdit edecektir. • Yeni geliştirilen biyolojik ve askeri teknolojiler sonuçta iş dünyasının kontrolündedir. Eğer bunlar belirli bir ahlaki sorumlulukta ele alınmazsa dünyaya büyük zarar verebilecek bir tehdit veya tehlike oluşabilir. Mesleki Etik İlkeler Doğruluk • Doğruluk; doğru sözlülük ve güvenirliğe işaret eden bir kavramdır. Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. İçten ve dürüst davranmayanlar, ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Yasallık • İş hayatında üretilen her türlü malın üretiminde ve çalışanlarla ilgili problemlerin çözümünde yasalara bağlı kalmak da mesleki etik ilkelerindendir. Günümüzde iş yaşamında gerek üretim alanını gerekse çalışma hayatını düzenleyen yasalar mevcuttur. Hatta yalnızca devletlerin değil uluslararası bir takım kuruluşların da bu konuda etkili olduğunu söyleyebiliriz. Bunlara örnek olarak çalışma hayatını düzenleyen Uluslararası Çalışma Örgütü ile üretim standartlarını düzenleyen Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO)’yu sayabiliriz. Yeterlik • İş hayatında her gün sürekli gelişmeler olmaktadır. Bu gelişmeleri takip etmek, kendini yenilemek, iş hayatına uyarlamak mesleki etik ilkeleri arasında önemli yer tutmaktadır. Meslekte sahip olunan mesleki boyut, o işi yapmak konusunda kişiye toplum içerisinde “uzman, yetkili veya yeterli kişi” gibi kimlikler kazandırır. Güvenirlik • Meslek olarak kabul edilen bütün işlerin kendine özgü etik değer ve ilkeleri vardır. Mesleğin üyeleri bu etik değer ve ilkelere uygun davranmak durumundadırlar. Uygun davranmadıkları durumda meslek etiği ilkeleri devreye girer. Genel mesleki etik davranış kurallarını şöyle sıralayabiliriz. • Yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten ayırmak, • Meslek içi rekabeti düzenlemek, • Mesleğin ideallerini korumak. Mesleğe Bağlılık • Mesleki etik ilkelerinden biri de kişinin yaptığı işi önemsemesi ve en iyi şekilde yapmaya çalışmasıdır. Buna kısaca mesleğe bağlılık diyoruz. Kişinin iş hayatı içerisinde sürekli kendini geliştirmesi ve eğitim olanaklarından yararlanması işine verdiği önemi gösterir. Yalnızca kendi gelişimini yeterli görmeyip, meslektaşlarının mesleki gelişimine katkıda bulunmak ta meslek etiği içindedir. Mesleğe bağlılık kişinin işini sevmesine ve huzurlu bir ortamda çalışmasına katkıda bulunur. Bu da verimliliği artırır. MESLEKİ SORUMLULUK VE ETİK 7 DOÇ.DR. FATMA TUĞÇE ŞENBERBER DUMANLI [email protected] Genel Tekrar Konu Etiğe giriş Etik-ahlak ilişkisi Etik-toplum ilişkisi Etik kodları Etik sistemleri Meslek etiği kavramı Etiğe giriş • Aşağıdakilerden hangisi bir ülkenin kalkınmasına katkıda bulunur? a) Kadın sayısı b) Çocuk Sayısı c) Etik değerler d) Politikacıların Maaşları e) Sosyal yolsuzluk Etiğe giriş • Aşağıdakilerden hangisi etiğin kapsamını tanımlar? a) İyiyi ve doğruyu önerir b) İhtiyacınız olursa çalmanızı önerir c) Kendi çıkarınız için her şeyi yapmanızı önerir d) Yasadışı yöntemleri önerir e) Kişisel çıkarların kamu çıkarlarından üstün olduğunu öne sürer Etik – ahlak ilişkisi • Etik ve ahlakın karşılaştırılması için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Etik teoriktir ve ahlak onun pratiğidir. b) Her iki terim de kişisel faydaları öne sürer. c) Verilen terimler arasında hiçbir bağlantı yoktur. d) Ahlak evrenseldir; ancak etik bölgeden bölgeye farklılık gösterebilir. e) Her iki terim de zaman zaman değişebilir. Etik – ahlak ilişkisi • Kanunlar ve etik arasındaki fark nedir? a) Yasalara aykırı davrandığınızda ödüllendirilirsiniz, ahlakta ödül yoktur. b) Yasalara aykırı davrandığınızda cezalandırılırsınız, ahlakta ceza yoktur. c) Kanunlar iyi bir yaşam için öneriler içerir, etik ise zorunlulukları içerir. d) Kanunlar etiğe aykırıdır. e) Kanunlar etikten daha önemlidir. Etik – toplum ilişkisi • Aşağıdakilerden hangisi etik kurallara aykırı olduğu halde, kanunlarda cezası yer almamaktadır? a) Sigortasız işçi çalıştırmak b) Otobüste hamilelere yer vermek c) Toplum çıkarlarını bireysel çıkarların önünde tutmak d) Konuşan birinin sözünü kesmek e) Gasp etmek Etik kodlar • Aşağıdakilerden hangisi mühendisliğe ait etik kodlardan biri değildir? a) Güvenliğe önem verin b) Toplumun çıkarlarını kendi çıkarlarının önünde tutun c) Yalnızca uzmanlık alanlarınızda hizmet sunun d) Müşteri bilgilerini kimseyle paylaşmayın e) Şirket çıkarlarını toplumsal çıkarların önüne koyun Etik kodlar • Aşağıdakilerden hangisi mesleki etik kodlarla alakalı doğru bir önermedir? a) Şirket çıkarları toplumsal çıkarların önündedir. b) İşveren, çalışma çevresiyle saygılı konuşmak zorunda değildir. c) Çalışan, öncelikle ve her zaman şirketin çıkarlarına bağlı olmalıdır. d) Etiğe aykırı davranışlar meslek örgütleri tarafından denetlenir. e) Müşteri bilgileri şirket çıkarları için paylaşılabilir. Etik sistemleri • «_________ yaklaşım, davranışların ve alınan kararların ortaya koyduğu sonuçlarla ilgilenmekte, davranış ve kararların sonuçlarını önemsemektedir. Buna göre, bir bireyin kararı çok sayıda insana fayda sağlıyorsa etiktir.» • Tanımı açıklanan etik kavram aşağıdakilerden hangisidir? a) Teleolojik yaklaşım b) Deontolojik yaklaşım c) Amaçlanan sonuç etiği d) Kural etiği e) Sosyal yaşam etiği Etik sistemleri • Aşağıdakilerden hangisi bir eylemin ahlaki doğruluğunu, kişinin vicdanı tarafından belirlendiğini açıklayan etik sistemdir? a) Toplumsal sözleşme etiği b) Kişisel etik c) Amaçlanan sonuç etiği d) Kural etiği e) Sosyal yaşam etiği Toplumsal yozlaşma • Aşağıdakilerden hangisi etiğin şirket prestijine katkılarından biri değildir? a) Müşteri memnuniyeti artar. b) Çalışan bağlılığı artar. c) Etik ikilemler daha az yaygındır. d) İşsizlik artar. e) Şirkete bağlılık artar. Toplumsal yozlaşma • Aşağıdakilerden hangisi iş dünyasındaki toplumsal yozlaşmanın bir sonucu değildir? a) Gücü kötüye kullanmak b) Rüşvet c) Dedikodu d) Takım çalışması e) Zimmete para geçirme