Aralin sa Wikang Filipino PDF

1. Ponolohiya (Palatunugan) 2. Morpolohiya (Palabuuan) - Pagbabagong Morpoponemiko 1. Pinanggalingan ng lakas o enerhiya 3. Palaugnayan (Syntax) 2. Artikulador o kumakatal na bagay - Kayarian ng Salita 3. Resonador or patunugan - Parir...

1. Ponolohiya (Palatunugan) 2. Morpolohiya (Palabuuan) - Pagbabagong Morpoponemiko 1. Pinanggalingan ng lakas o enerhiya 3. Palaugnayan (Syntax) 2. Artikulador o kumakatal na bagay - Kayarian ng Salita 3. Resonador or patunugan - Parirala at Sugnay - Pangungusap 1. Enerhiya (Energy): nilikhang presyon ng papalabas na hiningang galing sa baga 2. Artikulador (Articulator): nagpapakatal sa mga babagtingang tinig (voicebox) 3. Resonador (Resonator): nagmomodipika Ito ang pag-aaral sa makabuluhang ng tunog. Ang bibig at guwang ng ilong Tunog. ang itinuturing na resonador(modifies the Ponema – Tawag sa Filipino sa sound). makabuluhang tunog 2 – uri ng ponema Glottal: tunog na di nirerepresenta ng 1. Ponemang segmental – ponema anumang letra. (makabuluhang tunog) Ponema: tunog katinig / patinig (28 letra + 2 2. Ponemang surpra segmental – (haba, glottal = 31) diin, antala intonasyon sa salita) Glottal Lope K. Santos: Ama ng Pambansang Wika /Һ/ – glottal na pahinga at Balarila ng Pilipinas /?/ - glottal na impit PONOLOHIYA: ang tawag sa makaagham na pag-aaral ng mga makabuluhang tunog ng isang salita na bumubuo sa isang wika. PONEMA: ang tawag sa pinakamaliit na makabuluhang tunog ng isang salita na bumubuo sa isang wika. Isa sa antas ng pag-aaral ng wika ang ponolohiya. Ang "pono" ay galing sa English na "phone" na nangangahulugang tunog at ang "lohiya" na nangangahulugang pag- aaral. Samakatuwid ang ponolohiya/ponoloji ay pag-aaral ng mga tunog ng ating wika.  Ang tunog ay tinatawag na ponema at binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng bilang yunit ng tunog na nagpapaiba ng ibabang labi sa itaas na labi. kahulugan. PANLABI-PANGNGIPIN: Bawat wika sa daigdig ay binubuo ng set Ang mga ponemang /f/, at /v/ ay binibigkas ng mga tunog na may kani-kaniyang sa pamamagitan ng pagdidiit ng labi sa mga dami o bilang. ngipin sa itaas. Nagiging makabuluhan ang isang PANGNGIPIN: particular na tunog kung nagagawa nitong ibahin ang kahulugan ng isang Ang mga ponemang /t/, /d/, at /n/ ay salita sakaling ito'y tanggalin o palitan. binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng dila sa mga ngipin sa itaas. Matandang Bilang PANGGILAGID: May dalawampu't isang (21) ponema Ang mga ponemang /a/, /z/,/l/ at /r/ ay ang wikang Filipino labing-anim (16) ang binibigkas sa ibabaw ng dulong dila na katinig at lima (5) naman ay patinig. dumidikit sa punong gilagid. Ang mga katinig sa Filipino ay ang mga sumusunod: / p, b, m, t, d, n, s, l, r, y, k, g, PANG NGALANGALA: /. Ang mga patinig namna ay ang / I, e, Ang ponemang /n/ at /y/ ay binibigkas sa a, o, u/. punong dila at dumidiit sa matigas na bahagi ng ngalangala. PANLALAMUNAN: Ang mga ponemang /k/,/g/,/j/ at /w/ ay 1. PONEMANG SEGMENTAL binibigkas sa pamamagitan ng ibaba ng 2. PONEMANG SUPRASEGMENTAL punong dila na dumidiit sa malambot na ngalangala. GLOTTAL: pag-aaral ng mga tunog na may Ang /?/ at /h/ ay binibigkas sa pamamagitan katumbas na titik o letra para mabasa o ng pagdidiit at pagharang ng presyon ng mabigkas. papalabas na hininga upang lumikha ng Binubuo ito ng mga patinig, katinig, glottal na tunog. klaster, diptonggo at iba pa. 1. Ponemang Katinig Ang sumusunod ay mga paraang ng 2. Ponemang Patinig artikulasyon: 3. Diptonggo Pasara: 4. Klaster (Kambal-Katinig) Ang mga katinig na binibigkas ng pasarang 5. Pares Minimal walang tinig at may tinig ay /p,b,t,d,k,g,?/. 6. Ponemang Malayang Nagpapalitan Pailong: Ang mga katinig ay binibigkas sa paraang Ang mga Ponemang Katinig ay inayos sa dumadaan sa ilong ang tunog kapag dalawang artikulasyon binibigkas. Ang mga katinig na binibigkas na ang paraan at punto ng artikulasyon. pailong ay /m,n,l/ Ang paraan ng artikulasyon ay naglalarawan kung paano pinatutunog Pasutsot: ang mga ponemang katinig sa bibig. Ang mga katinig na pasutsot ay /s,h/ Ang sumusunod ay ibat-ibang punto Pagilid: ng artikulasyon: Ang mga katinig na pagilid ay /l/ PANLABI: Pakatal: Ang mga ponemang /p/, /b/, at /m/ ay Ang katinig na pakatal ay /r/ Malapatinig: Halimbawa: Ang mga katinig na malapatinig ay /w/ at /y/. Ang ponemang patinig ay binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap, sentral, gitna, at likod na bahagi. ito ay binubuo ng pares ng salitang Ang mga bahagi ng dila ang siyang nagtataglay ng magkaibang ponemang gumagana sa pagbigkas ng mga patinig matatagpuan sa magkatulad na kaligiran na na binibigkas ng mataas, gitna at di-nagbabago ang kahulugan. mababa ayon sa posisyon ng pagbigkas. Halimbawa: Ang /a,e,i,o,u/ ay mga patinig. Tsart ng mga Ponemang Patinig Ang Diin, bilang ponemang suprasegmental, ay lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas ng isang pantig sa salitang binibigkas. ay isang ponema sapagkat sa mga salitang may iisang tunog, ang pagbabago ng diin ay nakapagbabago Alinman sa ponemang patinig na sa kahulugan nito. /a,e,i,o,u/ na sinusundan ng malapatinig Halimbawa: na /w/at/y/ sa loob ng isang pantig ay 1. Hiram lamang ang /BUhay/ ng tao. tinatawag na diptonggo. 2. Sila /LAmang/ang/buHAY/ sa Ang diptonggo ay: aw, ay, ey, iw, iy, oy, naganap na sakuna, kaya ow, uw, at uy. masasabing /LAmang/siya Halimbawa: 3. sa salitang /kamay/, ang diin ay nasa huling pantig na /may/ 1. Diin 2. Tono 3. Intonasyon 4. Hinto/Juncture Ang klaster - binubuo ito ng dalawang magkasunod na katinig sa isang pantig. Maaring makita ang klaster sa inisyal, Ginagamit ang simbolong /:/ upang midyal at pinal na pantig na salita. matukoy ang pantig ng salita na may Halimbawa: diin. Sa Filipino, karaniwang binibigkas nang may diin ang salitang higit sa isang pantig. Malimit ding kasama ng diin ang pagpapahaba ng patinig. Tulad nito: /ba:hay/ - tirahan Ito ay binubuo ng pares ng salitang /pagpapaha:ba?/ - lengthening magkaiba ang kahulugan ngunit /kaibi:gan/ - friend magkatulad na magkatulad sa bigkas /sim:boloh/ - sagisag maliban sa isang ponema.  Ginagamit ang tono kapag tinutukoy ang tuldik (^) na pananda sa salitang maragsa at tindi ng damdamin sa pagsasalita. matatagpuan sa patinig na nása dulo ng Sa tono ng tagapagsalita, malalaman salita. ang kahulugan ng pahayag na kanyang Halimbawa: ngatâ, ngitî, tukô gustong sabihin. tuldik (') sa mga salitang mabilis at Nauukol ito sa pagtaas at pagbaba ng matatagpuan sa huling patinig ng salita tinig sa pagsasalita na maaaring Halimbawa: gandá, tagál maghudyat sa kahulugan ng isang tuldik (') sa mga salitang may diing pahayag. malumay at matatagpuan sa pangalawa Ang punto naman ay tumutukoy sa sa huling patinig rehiyonal na tunog o "accent". Halimbawa: gábe, bayábas HALIMBAWA: tuldik sa mga salitáng may tatlo o mahigit Totoo ang sinabi niya. (Nagsasalaysay) na pantig at nangangailangan ng Totoo ang sinabi niya? (Nagtatanong) wastong diin sa unang pantig Halimbawa: para maibukod ang bigkas ng kátuwáan sa katuwaán at Ito ang saglit na pag tigil kung nagsasalita, sa mánggugúlo sa manggugulo pangungusap mapapansin ang bahagi kung kailan dapat huminto ito ay sa pamamagitan ng kuwit (,) at tuldok (.) tuldik (") na pananda sa tunog na schwa Halimbawa: na matatagpuan sa mga katutubong wikang gaya Ilokano, Pangasinan, at Ibaloy Sa lingguwistiks, lalo na sa ponetika at ponolohiya, ang schwa (ibinabaybay rin na shwa) ay isang tunog na gitnang patinig ng gitna ng tsart ng patinig (mid- central vowel) na may simbolong a sa IPA. Bigkasin ang sumusunod na mga salita: diin o marka na inilalagay sa ibabaw ng patinig ng salita upang ipahiwatig ang tamang bigkas ng salita. Tuldik /’/- kumakatawan sa impit na tunog o sa saglit na pagpigil sa hangin 1. TULDÍK PAIWA 2. TULDÍK PAKUPYÂ 3. TULDÍK PAHILÍS 4. TULDÍK PATULDÓK tuldik (') sa mga salitáng may diing malumi at inilalagay sa ibabaw ng huling patinig ng salita Halimbawa: lumà, suyò, yumì  binibigkas nang tuluy-tuloy na ang diin ay nasa huling pantig. Wala itong impit na tunog. Maaaring magtapos ang mga salitang binibigkas nang mabilis sa katinig o patinig. Ginagamitan ito ng tuldik na pahilis (/) na inilalagay sa ibabaw ng huling patinig ng salita. Halimbawa ng mga salitang may mabilis na bigkas: amá, diláw, aklás, pitó, litó, kahón, bulaklák, hulí, buwán, tuliró binibigkas nang tuluy-tuloy na tulad ng mga salitang binibigkas nang mabilis, subalit ito’y may impit o pasarang tunog sa hulihan. Tulad ng malumi, ito ay palagiang nagtatapos sa tunog na patinig. Ginagamit dito ang tuldik na pakupya binibigkas nang dahan-dahan at may diin (/\) na inilalagay sa ibabaw ng huling sa pagbigkas sa ikalawang pantig buhat patinig ng salita. sa hulihan. Halimbawa ng mga salitang maragsa ang hindi ginagamitan ng anumang tuldik o bigkas: akdâ, pasâ, humulâ, ginawâ, tumulâ, palatandaan. tulê, hindî, hapdî, gawî, tupî, malî, kumolô, maaaring magtapos sa patinig o katinig. gintô, wastô, Halimbawa ng mga salitang may malumay TANDAAN: na bigkas: buhay, kubo, baka, kulay, babae, dahon, apat Bawat wika sa daigdig ay binubuo ng SET ng mga TUNOG na may kani-kaniyang dami o bilang. Nagiging makabuluhan ang isang partikular na tunog kung nagagawa Ang bigkas na malumi ay tulad sa bigkas nitong ibahin ang kahulugan ng isang ng mga salitang malumay. salita sakaling ito’y tanggalin o palitan. binibigkas nang dahan-dahan at may diin sa ikalawang pantig buhat sa hulihan. ipinagkaiba sa malumay: impit na tunog sa dulo ng mga salitang malumi. Palaging nagtatapos sa tunog patinig tumutukoy sa makaagham na pag-aaral ang malumi. ng mga makabuluhang yunit ng isang Ginagamit natin ang tuldik na paiwa (\) salita o morpema. sa pagpapakilala ng mga salitang MORPEMA - salitang griyego na morph binibigkas nang malumi. (anyo/yunit) at eme (kahulugan). Ito ang pinakamaliit na yunit ng isang salita. Halimbawa ng mga salitang may malumi na bigkas: binatà, barò, ligò, lahì, dalirì, kawalì, batà, nenè, luhà, tiyanggè, susì, tamà, malayà, lupà, panlapì 1. Morpemang Ponema tumutukoy sa anumang pagbabago sa 2. Morpemang Salitang-ugat karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa 3. Morpemang Panlapi impluwensya ng kaligiran nito. URI paggamit ng makahulugang tunog na 1. Asimilasyon nagpapakilala sa gender o kasarian. 2. Pagpapalit ng ponema 3. Metatesis Halimbawa: Propesor at Propesora (“a” ang 4. Pagkakaltas ng Ponema nagbibigay kahulugang “kasariang 5. Paglilipat-diin pambabae”. Mga pagbabagong nagaganap sa /ng/ sa mga payak na salita dahil walang panlapi pusisyong pinal dahil sa impluwensya ng Halimbawa: Tao, Basa, Pagod, Tuwa ponemang kasunod nito. 2 Uri ng Asimilasyon mga morpemang ikinakabit sa salitang-ugat. a. Asimilasyong parsyal o di ganap b. Asimilasyong ganap Halimbawa: Umawit Maganda Umalis Magsulat karaniwang pagbabagong nagaganap sa ponemang /ng/ at nagiging /n/ o /m/ o nanatiling /ng/ dahil sa kasunod na 1. Leksikal tunog. 2. Pangkayarian Kung ang isang panlapi o salita ay nagtatapos sa /ng/ ay ikinakabit sa isang salitang-ugat na nagsisimula sa /p/ o /b /, ito ay morpemang tinatawag din na ang /ng/ ay nagiging /m/. pangnilalaman. HALIMBAWA: (sing) kabilang sa uri nito ang mga sumusunod: Pangpaaralan – pampaaralan Pangbayan – pambayan Pangngalan –paaralan, telebisyon, sapatos Nagiging /n/ ang ponemang /ng/ kapag Panghalip – ikaw, tayo, kami kasunod ang alinman sa mga ponema: Pandiwa – mag-aral, kumanta, sumayaw /d,l,r,s,t/ Pang-uri – mabait, masunurin, matalino HALIMBAWA: Pang-abay – kahapon, pasigaw, kanina Pangdikdit – pandikit Pangtaksi – pantaksi Panglaro – panlaro ito ay morpemang walang kahulugan sa sarili at kailangan pang makita sa isang kayarian o konteksto upang maging makahulugan. Kabilang dito ang sumusunod: Pang-angkop: na ng, g Pangatnig: at, o, saka Pang-ukol: tungkol sa, tungkol kay, ayon sa, ayon kay Pananda: ang, ng, sa, si, sina, kay, kina 1. Pang + sipit 2. Pang + bayan 3. Sing + pulido Tandaan: Maaaring higit sa 2 ang 4. Pang + lunas pagbabago ng morpoponemiko ang 5. sing + dali maganap sa isang salita. 6. Pang + pahid Halimbawa: Asimilasyong Parsyal: 7. Sing + lakas Mang+dagit = mandagit Reduplikasyon: 8. Sing + bango mandadagit Pagpapalit ng Ponema: mandaragit bukod sa pagbabago sa ponemang /ng/ nawawala pa rin ang unang ponema ng nilalapiang salita dahil sa ito ay inaasimila o napapaloob sa sinusundang ponema. 1. PAYAK Halimbawa: Pangpalo – Pampalo – pamalo 2. INUULIT Pangtali – pantali – panali 3. MAYLAPI 4. TAMBALAN may mga pagbabagong napapalitan ang ponema sa pagbubuo ng salita. salitang-ugat lamang, walang panlapi, hindi /d/ ay nagiging /r/ inuulit, at walang katambal na ibang salita. Ma+dapat = madapat = marapat Ma+dunong = madunong = marunong Halimbawa: bahay, ganda, Aklat, takbo, Tawid+an = tawidan = tawiran sariwa, bango, kristal, bakasyon /h/ ay nagiging /n/ Tawa+han = tawahan = tawanan /o/ ay nagiging /u/ makabubuo ng mga salita sa tulong ng dugo+an = dugoan = duguan reduplikasyon ng salitang-ugat. Maaaring ulitin ang salitang-ugat ayon sa uri nito. Halimbawa: kapag ang salitang-ugat na nagsisimula sa alis = aalis /l/ o /y/ ay ginigitlapian ng /-in/, ang /l/ o /y/ ani = aani ng salitang ugat at /n/ ng gitlapi ay lipad = lilipad magkakapalit ng posisyon. ligaya = liligaya Halimbawa: 1. Parsyal na Pag-uulit -in +lipad = linipad = nilipad -in + yaya = yinaya = niyaya - ang unang bahagi lamang ng salita ang inuulit Halimbawa: pagbabagong may nawawalan ng ponema sayaw = sasayaw sa loob ng salita. lakad = lalakad Halimbawa: 2. Ganap na Pag-uulit Takip + an = takipan = takpan Sunod + an = sunodan = sundan - Ang buong salitang-ugat o salitang maylapi Dala + han = dalahan = dalhan ang inuulit. Halimbawa: gabi = gabi-gabi may mga salitang nagbabago ng diin kapag basa = basa nang basa nilalapian. sumayaw = sumayaw-sayaw mag-isip = mag-isip-isip Halimbawa: Basa + hin = basahin Laro + an = laruan  pagkakaayus-ayos ng mga salita sa pagbuo ng mga parirala at salitang binubuo ng salitang-ugat at isa o pangungusap. higit pang panlapi. Ang salitang-ugat-ay mga salitang basal ang anyo o mga salitang hindi pa nalalagyan ng panlapi; samantalang ang Ay isang lipon ng salitang walang buong Ang salitang-maylapi- mga salitang-ugat diwa o kaisipan. na nilagyan na ng panlapi. Maaaring ito ay may paksa ngunit Limang (5) Uri ng Panlapi na Ginagamit sa walang panaguri o kaya naman ay may Paglalapi sa mga Saligat-ugat: panaguri ngunit walang paksa. 1. Unlapi (um, maki-, mag-, pag-) umasa, makisaya, magsaya, pagsama Ibat-ibang uri ng parirala ayon sa 2. Gitlapi (-in-um-) kayarian sinaing, tumawa 1. Pariralang pang-ukol 3. Hulapi (-in, hin, -an, -han) 2. Pariralang pawatas biruin, sabihin, sulatan, takbuhan 3. Pariralang Pangngalang-diwa 4. Kabilaan (mag-an; pag-han; pa-hin) maghiraman, pagsabihan, Pariralang pang-ukol patakbuhin 5. Laguhan (pag-um-an; mag-in-an; Binubuo ng pang-ukol na sa at layon pagsumikapan, magginataan, (pangngalan o panghalip) ipagsumigawan Halimbawa: 1. Sa Legaspi 2. Ng ibon Pariralang pawatas dalawang salitang pinagsasama para Binubuo ng pantukoy at pawatas na makabuo ng isa pang salita. pandiwa (may panghalip) May dalawa itong uri. ang tambalang di Halimbawa: ganap at tambalang ganap. 1. Sa nanatili 1. MALATAMBALANG SALITA 2. Ang mga tumayo 3. Ang mga lumabas - Karaniwang isinusulat na may gitling sa pagitan ng dalawang salita. Pariralang Pangngalang-diwa - Halimbawa: Binubuo ng pantukoy at pangngalang pulis, trapiko = pulis-trapiko pandiwa (pag+salitang-ugat) tubig, ulan = tubig-ulan Halimbawa: gatas, kalabaw = gatas-kalabaw 1. Sa pag tuklas 2. TAMBALANG GANAP - isinusulat naman nang magkadugtong. (may bagong salita na may bagong kahulugan na mabubuo) Ay lipon ng mga salita na may paksa at - Halimbawa: panaguri na maaaring buo o hindi ang diwa. balat, sibuyas = balatsibuyas DALAWANG URI NG SUGNAY hampas, lupa = hampaslupa dugo, bughaw = dugongbughaw 1. Sugnay na nakapag-iisa 2. Sugnay na di-nakapag-iisa Sugnay na nakapag-iisa Ay nagtataglay ng buong diwa o kaisipan. (sintaks, palaugnayan) Tinatawag din itong punong-sugnay. Sa lingguwistika, ito ay ang sangay ng balarila na tumatalakay sa masistemang Halimbawa: Halimbawa: Sugnay na di-nakapag-iisa Ay mayroon ding paksa at panaguri ngunit hindi nagtataglay ng buong diwa o kaisipan. Karaniwang Ayos: kapag ang pangungusap Tinatawag din itong katulong na sugnay ay nauuna ang panaguri sa simuno. Halimbawa: Halimbawa: Di karaniwang Ayos: kapag ang pangungusap ay nauna ang simuno sa panguri. salita o pangkat ng mga salita na Halimbawa: nagpapahayag, nagtatanong, nag- uutos, o nagbubulalas ukol sa isang bagay. palagiang isinusulat sa malaking titik ang unang salita. nagtatapos sa pamamagitan ng isang bantas. (.?!) 1. PATANONG Ang pangungusap ay maaari ring masuri Halimbawa: Sino ang magulang mo? batay sa ugnayan ng pandiwa at paksa. 2. PADAMDAM Tinatawag itong pokus. Halimbawa: Ay! nabasag ang pinggan. Naipakikita ito sa pamamagitan ng 3. PAUTOS taglay na panlapi ng pandiwa. Halimbawa: Buksan mo ang bintana. Maari rin namang ugnayan ang tawag Pakiabot mo nga ang pinggan. dito. 4. PASALAYSAY Ang pokus at kaganapan ay kapwa Halimbawa: Ang aming paaralan ay mauuri bilang tagaganap/actor, layon, maganda. ganapan, tagatanggap, kagamitan, 5. PAKIUSAP sanhi, at direksyon. Halimbawa: Maaari bang hiramin ang bolpen mo? 1. Paksa 1. bahagi ng pangungusap na 1. PAYAK pinagtutuunan ng pansin sa loob ng 2. TAMBALAN pangungusap. 3. HUGNAYAN 2. ito ang pokus ng sinasabi sa loob ng 4. LANGKAPAN pangungusap. 3. Sa dating gramatika, tinatawag itong simuno. - nagsasaad ng isang diwa at nagtataglay 2. Ang panag-uri lamang ng iisang sugnay na makapag- 4. bahagi ng pangungusap na iisa. nagbibigay ng kaalaman o - Halimbawa: impormasyon tungol sa paksa. a. Si Joshua ay mabait na anak. (may paksa at panag-uri)  b. Umuulan. (pangungusap na may pandiwang palikas na nagtataglay ng buong kaisipan) Ang mga maaring gamiting pampalawak ng c. Grabe! (pahayag na nagsasaad ng pangungusap ay: damdamin na mayroong buong 1. Paningit kaisipan) 2. Panuring(pang-uri at pang-abay) d. Tahimik. (pahayag na nagsasaad ng 3. Kaganapan ng pandiwa pag-uutos/pakiusap na buo rin ang diwa) A. Mga paningit bilang Pampapalawak Mga paningit o ingklitik ang tawag natin sa mga katagang isinasama sa pangungusap - binubuo ng dalawa o higit pang punong upang higit na maging malinaw ang sugnay na makapag-iisa. kahulugan nito. - maaaring magkatuwang, magkapantay, magkatulad o magkasalungat ang Talaan ng Paningit pahayag o ideya. Ba na ho po - Pinag-uugnay ng pangatnig (at, o, Kasi naman lamang/lang sana ngunit) o ng tuldok kuwit (;) Kaya nga man tuloy Daw/raw pa muna yata Halimbawa: Din/rin pala a. Mahilig sila sa paglalaro ngunit may panahon pa rin sila sa pag-aaral. Ang mga paningit ay may tiyak na pusisyon s b. Nagsasayaw si Starr at si Snow naman loob ng pangungusap. Ang mga katagang ay kumakanta. ka, ko at mo ay maaring manguna sa mga paningit. Mga paningit na panghalip ang mga tawag sa mga ito - binubuo ng isang sugnay na makapag- Narito, samakatwid, ang mga tuntunin sa iisa at isa o higit pang sugnay na di wastong gamit ng mga paningit. makapag-iisa. - nagsisimula sa pagkatapos, kahit na, 1. Unang salitang may diin+paningit dahil, bago, kung, kaysa, na, hanggang, 2. Unang salitang may nang, kung saan, upang, kapag diin+ka/ko/mo+paningit Halimbawa: Halimbawa: a. Dahil sa kahusayan sa kanilang pagtuturo, maraming estudyante ang 1. Unang salitang may diin+paningit nakapagtapos. a. Ang bata na ang tawagin mo. b. Hindi man kayo matuloy ay dapat kang maghanda. - binubuo ng dalawa o higit pang sugnay 2. Unang salitang may diin+paningit na makapag-iisa at isa o higit pang a. Bakit ka nga ba hindi dumating? sugnay na di makapag-iisa. b. Hinintay ko naman siya ngunit Halimbawa: talagang hindi siya dumating. 1. Pinauwi ni Lala ang mga kapatid at c. Alam mo ba ang dahilan ng kanyang siya ay naghanda ng hapunan upang pag-alis? sa pag-uwi ng ina ay sama-sama silang kakain.