Kurdish Studies in the West PDF

‫كوردناسە ڕۆژئاواییەكان‪:‬‬ ‫زەینەفۆن یەكەم رۆژئاوایە دوای ھیرۆدۆتسی مێژوونووس كە شتی لەبارەی كوردەوە نووسی‬ ‫بێت‪ .‬لە پ‪.‬ز دا لەسەردەمی خاچ پەرستەكاندا پەیوەندی كورد و رۆژئاوا بەھۆی سەاڵحەدین و‬ ‫سەرلەشكرو سەربازەكانی پەیدابوو بەاڵم ئەمجۆرە پەیوەندیە پەیوەست نییە بەكوردناسیەوە چۆنە‬ ‫ئەمە لە ئەنج...

‫كوردناسە ڕۆژئاواییەكان‪:‬‬ ‫زەینەفۆن یەكەم رۆژئاوایە دوای ھیرۆدۆتسی مێژوونووس كە شتی لەبارەی كوردەوە نووسی‬ ‫بێت‪ .‬لە پ‪.‬ز دا لەسەردەمی خاچ پەرستەكاندا پەیوەندی كورد و رۆژئاوا بەھۆی سەاڵحەدین و‬ ‫سەرلەشكرو سەربازەكانی پەیدابوو بەاڵم ئەمجۆرە پەیوەندیە پەیوەست نییە بەكوردناسیەوە چۆنە‬ ‫ئەمە لە ئەنجامی ملمالنێیەوە ھاتۆتە بوون‪.‬‬ ‫بەحوكمی ئەوەی ئەرمەن و جوو پەیوەندیەكی كۆنیان لەگەڵ كورددا ھەبووە بۆیە زۆرترین جار‬ ‫باسی كوردیان كردووە‪.‬‬ ‫چەند كەسایەتیەكی رۆژئاوایمان ھەیە كە باسیان لە كورد كردووە لەوانە‪:‬‬ ‫‪ .1‬ماركۆ پۆڵۆ‪ :‬گەریدەیەكی ئیتاڵیە یەكەم رۆژئاوایە كە وشەی كوردستانی بەكارھێناوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬ژان باپتێست تاڤێرنی‪ :‬بازرگانێكی فەرەنسیە كە گەشتی بۆ كوردستان كردووە و كتێبێكی‬ ‫بەناوی (شەش گەشت بۆ پاریس) نووسیووە‪ .‬گەشتەكەی ھاوكاتە لەگەڵ سەفەرنامەكەی‬ ‫ئەولیا چەلەپی و سەردەمی ئەحمەدی خانێ‪.‬‬ ‫‪ .3‬مێرال گاێتی‪ :‬كتێبێكی نووسیووە بەناوی (كەلتوری كوردی لە نوسراوی ئیتاڵیەكاندا)‪.‬‬ ‫‪ .4‬قەشە ماوریزیۆ گارزۆنی‪ :‬قەشەیەمی ئیتاڵی بوو كتێبێكی بەناوی (ڕێزمانی دانە وشەی‬ ‫زمانی كوردی) نووسیووە‪.‬‬ ‫‪ .5‬لێرخ‪ :‬كوردناسێكی ڕووسیە‪ ،‬زۆرشتی لەبارەی كورد نووسیووە‪ ،‬ھەروەھا ‪ 3‬كتێبی‬ ‫لەبارەی كوردانی رۆژھەاڵت نووسیووە‪.‬‬ ‫‪ .6‬ئەلێكساندەر ژاپا‪ :‬كوردناسی ڕووسی لەگەڵ مەال مەحمودی بایەزید زۆردۆست بوون‪.‬‬ ‫بەھاوكاری ئەو چەندین دەستنووسی كوردیان لەفەووتان ڕزگار كردووە‪ .‬ھەندێك توێژەر‬ ‫نووسینەكانی بایەزید بە بناغەی پەخشانی كوردی دادەنێن‪.‬‬ ‫‪ .7‬تۆماس بۆیس‪ :‬نووسەرێكی فەڕەنسی بوو‪ ،‬كە نزیكەی ‪ 40‬ساڵ لە كوردستان بووە زۆر‬ ‫كتێبی لەبارەی ئەدەب و ئایین و مێژوو و داب و نەریتی كوردی نووسیووە‪.‬‬ ‫‪ .8‬حەمەد واڵی مستەوفی قەزوینی‪ :‬شارناسێكی فارسی وشەی كوردستانی لە نووسینەكانی‬ ‫بەكارھێناوە‪.‬‬ ‫‪ .9‬رەشیدالدین فەیزواڵی ھەمەدانی‪ :‬مێژوونوسێكی مەغۆلی بوو‪ ،‬لە كتێبەكەیدا بەناوی‬ ‫(تأریخ المغول) زیاتر لە جارێك وشەی كوردستانی بەكارھێناوە‪.‬‬ ‫‪--------------------------------------------------------------------------------‬‬ ‫سنووری كوردستان‪:‬‬ ‫كوردستان سنوورێكی سروشتی ھەیە‪ ،‬چونكە ناوچەیەكی شاخاوییە‪ .‬ھەرچەندە سنوورەكەی بەوردی دیار‬ ‫نییە چونكە واڵت نییە و لە ھەمان كاتدا واڵتە داگیركەرەكان ھەوڵی شێواندنی سنوورەكانی دەدەن ئەمیش‬ ‫بەچەند ھۆیەك لەوانە‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئامار و داتای ورد بۆ ناوچە كوردنشینەكانی واڵتەكەیان ناكەن و ڕایناگەیەنن‪.‬‬ ‫‪ .2‬لەسەرەتایی سەدەی ‪20‬ــەوە سیاسەتی گۆڕینی دیمۆگرافیای كوردان پەیڕەو دەكەن ئەمیش لە‬ ‫ڕێگەی ڕاگواستنی كورد لە ناوچەكانیان و جێگیر كردنی نەتەوەی غەیرە كورد لە شوێنیان‪.‬‬ ‫‪ ------‬سەڕەڕای ھەموو ئەمانەش چەندین بەڵگە و دۆكیۆمێنت ھەیە كە سنوورەكانی كوردستان دیاری‬‫دەكات ‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫‪ .1‬لە باكوورەوە ‪ :‬لە چیاكانی ئاڕاڕات تا زنجیرە چیاكانی زاگرۆس درێژ دەبێتەوە لەوێشەوە تا‬ ‫ئەسكەندەریە و دەریای سپی‪.‬‬ ‫‪ .2‬لە ڕۆژھەاڵت و باشووریش‪ :‬ھاوسنوورە لەگەڵ ئێران تا كەنداوی فارسی درێژدەبێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .3‬لە ڕۆژئاواش‪ :‬ھاوسنوورە لەگەڵ عێراق و سووریا‪.‬‬ ‫‪------------‬‬‫كەواتە دەتوانین بڵێین كوردستان دەكەوێتە باشووری رۆژئاوای ئاسیا‪.‬‬ ‫وە سنوورەكەی بەمشێوەیە‪:‬‬ ‫‪ .1‬باكوور‪ :‬ھاوسنوورە لەگەڵ توركیا و ئەرمینیا و ئازربایجان‪.‬‬ ‫‪ .2‬باشوور‪ :‬عێراق تا كەنداوی عەرەبی‬ ‫‪ .3‬رۆژھەاڵت‪ :‬ئێران‬ ‫‪ .4‬ڕۆژئاوا‪ :‬سووریا‪.‬‬ ‫‪---------------------‬‬‫ھەموو ئەو واڵتانەی كە كوردی تێدا ژیاوە كوردستان نەبووە لە ڕووی سیاسیەوە بەڵكو ناوی تری‬ ‫بەسەردا دابڕاوە تا چاخەكانی ‪ 5‬و ‪6‬ی كۆچی واڵتی كوردان بەسەرچەند ھەرێمێك دابەشبووە‬ ‫بریتیین لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬ھەرێمی چیاكان‬ ‫‪ .2‬ھەرێمی غەربی‬ ‫‪ .3‬ھەرێمی جەزیرەی فۆڕات‬ ‫‪ .4‬ھەرێمی ئازەربایجان‬ ‫‪ .5‬ھەرێمی لوڕستان‬ ‫‪ .6‬ھەرێمی شارەزوور‬ ‫‪ .7‬ھەرێمی ئەرمینیا‬ ‫‪ .8‬ھەرێمی ڕاز‬ ‫ئاووھەوا و وەرزەكان‪:‬‬ ‫ئاووھەوای كوردستان لەنێوان ئاووھەوای بیابانی گەرم و زەریای ناوەڕاستە‪.‬‬ ‫‪ .1‬لە دەشتایەكانی‪ :‬نزیكە لە ئاووھەوای ئیستیوائی تێكڕای بارانبارین (‪)400-200‬ملم‪.‬‬ ‫‪ .2‬لە دۆڵەكانی‪ :‬لە نێوان (‪)1000-700‬ملم‪.‬‬ ‫‪ .3‬لە ناوچەشاخاوی و دارستانیەكان‪ :‬ھەندێكجار دەگات بە ‪3000‬ملم‬ ‫ڕێژەی پلەی گەرما لە باكوور لە نێوان (‪ 30‬بۆ ‪ )40‬پلەی ژێرسفڕدایە‪ ،‬لە باشووریش لە نێوان (‪)4-35‬ی‬ ‫ژێرسفڕە‪.‬‬ ‫‪--------------------‬‬ ‫ھۆكارەكانی جیاوازی پلەی گەرمی‪:‬‬ ‫‪ .1‬گۆشەی كەوتنی تیشكی خۆر‬ ‫‪ .2‬مەودای رۆژ و وەرزەكان‬ ‫‪ .3‬بەرزی و نزمی و كاریگەریەكانی‬ ‫‪ .4‬جیاوازی ڕێژەی شێ‬ ‫‪ .5‬كاریگەری ھۆكارە لۆكاڵیەكان‬ ‫‪------------‬‬ ‫وەرز و مانگە كوردیەكان‪:‬‬ ‫ساڵی كوردی بەپێی رۆژمێرەكەی لە ‪ 21‬ئازارەوە دەست پێ دەكات كە یەكەم ڕۆژی نەورۆزە‪ ،‬و‬ ‫‪ 700‬ساڵ پێش ڕۆژمێری زاینیە‪ .‬مێژووەكەی بۆ دروستبوونی ئیمپڕاتۆریەتی ماددەكان دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫وەرزەكان‪:‬‬ ‫‪ .1‬بەھار‪ :‬لە ‪ 21‬ئازار تا ‪ 20‬حوزەیران (‪)6\20-3\21‬‬ ‫‪ .2‬ھاوین‪ :‬لە ‪ 21‬حوزەیران تا ‪ 20‬ئەیلوول (‪)9\20-6\21‬‬ ‫‪ .3‬پایز‪ :‬لە ‪ 21‬ئەیلوول تا ‪ 20‬كانوونی یەكەم (‪)12\20-9\21‬‬ ‫‪ .4‬زستان‪ :‬لە ‪ 21‬كانوونی یەكەم تا ‪ 20‬ئازار (‪)3\20-12\21‬‬ ‫مانگە كوردیەكان‪:‬‬ ‫‪ .1‬نەورۆز ‪-‬خاكەلێو‪ 31 :-‬رۆژە‪ 21 -----‬ئازار تا ‪ 20‬نیسان (سەوزی بەئەستەم سەردەرەكات)‬ ‫‪ .2‬بانەمەڕ‪ 31 :‬رۆژە‪ 21 ------‬نیسان تا ‪ 21‬مایس (مەڕو مااڵت شەو لە دەرەوە دەمێننەوە چونكە‬ ‫لەوەڕ زۆر دەبێت)‬ ‫‪ .3‬جۆزەردان ‪-‬گواڵن‪ 31 :‬رۆژە‪ 22 ----‬مایس تا ‪ 21‬حوزەیران (جۆ زەرد دەبێت)‬ ‫‪ .4‬پوشپەڕ‪ 31 :‬رۆژە‪ 22-----‬حوزەیران تا ‪22‬ی تەموز (گژوگیا وشك دەبێت)‬ ‫‪ .5‬خەرمانان‪ 31 :‬ڕۆژە‪ 23 -----‬تەمووز تا ‪ 22‬ئاب ( خەرمانی تیا ھەڵەگیرێت)‬ ‫‪ .6‬گەالوێژ‪ 31 :‬رۆژە‪23 ---‬ئاب تا ‪ 22‬ئەیلوول (كەش فێنك دەبێت و ئەستێرەی گەالوێژ دەردەكەوێت)‬ ‫‪ .7‬ڕەزبەر‪-‬ئیلۆن‪ 31 :‬رۆژە‪ 23 ----‬ئەیلوول تا ‪ 21‬تشرینی یەكەم (میوە پێدەگات)‬ ‫‪ .8‬گەاڵڕێزان‪ -‬خەزەڵوەر‪ 30 :‬رۆژە‪ 22 ------‬تشرینی یەكەم بۆ ‪ 20‬تشرینی دووەم (گەاڵ دەوەرێت)‬ ‫‪ .9‬سەرماوەرز‪ 30 :‬رۆژە‪ 21 ----‬تشرینی دووەم تا ‪ 20‬كانوونی یەكەم (سەرماھێنەرە)‬ ‫‪.10‬‬ ‫بەفرانبار‪ 30 :‬رۆژە‪ 21 ----‬كانوونی یەكەم تا ‪ 19‬كانوونی دووەم (بەفر بارین دەبارێت)‬ ‫‪.11‬‬ ‫ڕێبەندان‪ 30 :‬رۆژە‪ 20 ------‬كانوونی دووەم تا ‪ 18‬شوبات (لەبەر زۆری بەفر ڕێگا‬ ‫دەگیرێت)‬ ‫‪.12‬‬ ‫ڕەشەمێ‪ 30-29 :‬رۆژە‪ 19 ----‬شوبات تا ‪ 20‬ئازار (مرۆڤ لەم مانگەدا لەبەر ھەتاو‬ ‫دابنیشێت دەم و چاوی ڕەش ھەڵەگەرێت)‪.‬‬