iûjòZý ùRýûZò PDF

iûjòZý ùRýûZò 1 iûjòZý ùRýûZò (_â[c bûM) +2 @û]ê^òK bûeZúd bûhû (aû¤ZûcìkK IWÿ@ò û) (Kkû/aòmû^/aûYòRý/ ]¦ûcìkKgòlû ùiâûZ ^òcù«) iõ_û\K cŠkú WKÖe _â\ú¯ Kêcûe _Š...

iûjòZý ùRýûZò 1 iûjòZý ùRýûZò (_â[c bûM) +2 @û]ê^òK bûeZúd bûhû (aû¤ZûcìkK IWÿ@ò û) (Kkû/aòmû^/aûYòRý/ ]¦ûcìkKgòlû ùiâûZ ^òcù«) iõ_û\K cŠkú WKÖe _â\ú¯ Kêcûe _Šû WKÖe aòRdû^¦ iòõj WKÖe e¬òZ Kêcûe _eòWÿû WKÖe bûMaZ gêKæ icúlK WKÖe K_òùkgße MûjûY _âKûgK IWÿògû eûRý _ûVý_êÉK _âYd^ I _âKûg^ iõiÚû _êÉK ba^, bêaù^gße  iûjòZý ùRýûZò 2 iûjòZý ùRýûZò (_â[c bûM) Cycû¤còK (Higher Secondary) _â[c ahð _eúlû _ûAñ IWÿògû eûRý _ûVý_êÉK _âYd^ I _âKûg^ iõiÚû \ßûeû _âKûgòZ I Cy cû¤còK gòlû _eòh\ \ßûeû @^êùcû\òZ ö iõ_û\K cŠkú WKÖe _â\ú¯ Kêcûe _Šû WKÖe aòRdû^¦ iòõj WKÖe e¬òZ Kêcûe _eòWÿû WKÖe bûMaZ gêKæ icúlK WKÖe K_òùkgße MûjûY Published by The Odisha State Bureau of Textbook Preparation and Production, Pustak Bhavan, Bhubaneswar, Odisha, India. First Edition : 2016 / 1,50,000 copies Publication No. : 178 ISBN : 978-81-8005-352-8 © Reserved by The Odisha State Bureau of Textbook Preparation and production, Bhubaneswar. No part of this publication may be reproduced in any form without the prior written Permission of the publisher Type setting : Orissa Printing Works, Cuttack Printed at : Orissa Printing Works, Cuttack Devi Graphics, Cuttack Price : 70.00/- (Rupees Seventy) Only  iûjòZý ùRýûZò 3 (iii) _âûKþK[^ IWÿgò ûe +2 ùgâYúùe @¤d^ Keê[a ô û QûZâQûZâúcû^u ^òc ò @û]ê^K ò bûeZúd bûhû (IWÿ@ò û) aòhd fûMò ^ìZ^ _êÉK _âKûgòZ ùjCQò ö Kkû, aòmû^, aûYòRý I ]¦ûcìkKgòlû ùiâûZ QûZâQûZâúcûù^ Gjò _êÉKKê aû¤ZûcìkK aòhdbûùa _ûV Keòùa ö IWÿg ò ûe @bòm @¤û_K cŠkúe ijûdZû ^ò@û~ûA _êÉKUò iõKkòZ ùjûAQò ö IWÿ@ò û iûjòZýe ajêa] ò \òMKê G[ôùe MêeêZß \ò@û~ûAQò ö +2 ùgâYúe _â[c ahð _ûAñ Gjò _êÉK CŸòÁ ö ù~Cñ iâÁûcû^u iûeißZ iéÁòùe ‚iûjòZý ùRýûZò‛ _â[c bûMUò iaðûw iê¦e ùjûAQò, ùijò iâÁûcû^u _âZò _ûVý_êÉK _âYd^ I _âKûg^ iõiÚû KéZm ö Gjò Kû~ðýUò iêPûeêeìù_ iõ_^Ü Keò[a ô û @¤û_Kcû^uê I iõiÚûe icÉ KcðK ðûuê @ùgh ]^ýaû\ ö _êÉKUò QûZâQûZâúcû^u \ßûeû @û\éZ ùjùf _êÉK _âYd^ iõiÚû ^òRKê ]^ý cù^Keòa ö (WKÖe MúZòKû _…^ûdK) ^òùŸðgK IWÿg ò û eûRý _ûVý_êÉK _âYd^ I _âKûg^ iõiÚû _êÉK ba^, bêaù^gße iûjòZý ùRýûZò 4  iûjòZý ùRýûZò 5 bìcòKû IWÿg ò û Cycû¤còK gòlû _eòh\ \ßûeû @^êùcû\òZ @û]ê^K ò bûeZúd bûhû (IWÿ@ò û) _êÉKe iõKk^ ‚iûjòZý ùRýûZò‛ (_â[c bûM) _âKûgòZ ùjCQò ö _eòh\e _ûVýKâcKê ùK¦âúd gòlû _eòh\ (C.B.S.E)u _ûVý LiWÿû ij icZêf Keòaû _ûAñ Gahð _â[c [e _ûAñ C\ýc Keû~ûAQò ö _ûVý icòZe ò _eûcgð @^ê~ûdú _ûVý _âiwMêWK òÿ iõKkòZ ùjûAQò ö _âZò _âiwe @ûagýK _âgûÜ akú _â\ ùjûAQò ö @û]ê^K ò bûeZúd bûhû aòhdùe QûZâQûZâúcûù^ _êvû^ê_êv @¤d^ Keòaû _ûVý icòZe ò CùŸgý ùjûA[ôaûeê, iõKkKMY ùijò @^ê~ûdú _âgÜMW ê K òÿ _âÉZê KeòQ«ò ö ùcûU _ûVýKê _û ùMûUò GKKùe aòbq Keû~ûAQò ö _â[c GKKùe M\ý, \ßZò úd GKKùe _\ý, ZéZúd GKKùe GKûuòKû, PZê[ùð e ùaû]mû^ _eúlY I _ cùe aýûKeY iõù~ûRòZ ùjûAQò ö M\ý aòbûMùe C_^ýûie GK @õg, GK bâcY KûjûYú, GK Rúa^ú I GK Z[ýbò K ò _âa§ (`òPe) iõù~ûRòZ ùjûA[ôaûùaùk, KaòZû aòbûMùe _âûPú^ IWÿ@ò û iûjòZýe _âZò^]ò ô iÚû^úd Kaòu _û ùMûUò eP^ûKê iÚû^òZ Keû~ûAQò ö GKûuòKû aòbûMùe Zò^R ò Y ^ûUýKûeu GKûuòKû @«bêq ð ùjûAQò ö @aùaû] _eúlY GKKùe “ M\ý I _\ý @^êùz\ ijòZ i´û\ fòL^Kê _eòiebêq Keû~ûAQò ö _âa§ I aýûKeY GKKùe “ _âa§, _Zâ fòL^ I aýûKeYKê iõ~êq Keû~ûAQò ö  iûjòZý ùRýûZò 6 (vi) ajê gâc ißúKûe _ìaK ð iõ_û\òZ Gjò _êÉKUòe i\ê_ù~ûM QûZâQûZâúu \ßûeû ùjûA _ûeòùf iõ_û\K cŠkúe gâc iû[ðK ùja ö IWÿg ò û eûRý _ûVý_êÉK _âYd^ I _âKûg^ iõiÚûe KcðK ðû Gjò _êÉK _âKûg^e \ûdòZß MâjY Keò[aô ûeê ùicû^uê ]^ýaû\ mû_^ KeêQê ö Cygòlû aòbûM I Cy cû¤còK gòlû _eòh\e @]ôK ðûcû^ue _âZa ò ¡Zû I _âùPÁû _ûAñ ùicûù^ c¤ ]^ýaû\ûjð ö iõ_û\K cŠkú  iûjòZý ùRýûZò 7 iìPú _â[c GKK M\ý 1. geþgê_\e ùMû_ú^û[ cjû«ò 9-30 2. ùSfcþ ^\úùe i§ýû Kê¬aòjûeú \ûg 31-49 3. c]êaûaê Pò«ûcYò @ûPû~ðý 50-70 4. ùijò iàeYúd \òai jùeKé¾ cjZûa 71-84 \ßòZúd GKK _\ý 1. iûjûWÿû aél iûekû \ûi 85-103 2. gû_ ùcûP^ RM^Üû[ \ûi 104-123 3. jòcKûk \ú^Ké¾ \ûi 124-134 4. còZâZû Cù_¦â b¬ 135-148 5. _dùe _gêQò geY búc ùbûA 149-159 ZéZúd GKK GKûuòKû 1. @ZýûPûeòZ _âûYa§ê Ke 160-198 2. bûfê C_\âa aòRd cògâ 199-247 3. iúcòZ iµKð Kû òðK P¦â e[ 248-276  iûjòZý ùRýûZò 8 PZê[ð GKK ùaû]mû^ _eúlY 1. @aùaû] _eúlY 277-313 (K) M\ýûõg (L) _\ýûõg 2. i´û\ fòL^ 314-329 GKK _âa§ I aýûKeY (K) _âa§ 330-346 (L) _ZâfòL^ 347-376 (M) aýûKeY 377-426 _\ _âKeY “ aòùghý, aòùghY, iað^ûc, @aýd, Kòâdû _eògòÁ “ _ûVýLiWÿû 427-432   iûjòZý ùRýûZò 9 _â[c GKK – M\ý geþgê_\e ùMû_ú^û[ cjû«ò  ùKûeû_êUþeê flàú_êe ~òaû eûÉûùe flàú_êe ùcûùU ù\XÿùKûg [ûA ù~Cñ bdue ‘]cð\ê@ûe’ NûUò _ùWÿ, G_ûLê Pûkògò ùi_ûLê _Pûg _ûjûWÿ ùVfûùVfò ]KþKû ]KþKò ùjûA cêjñûcêjó Vò@û ùjûA[û«ò, ùijò ‘]cð\ê@ûe’ NûUòVñê CeKê ùKûùg \ìeùe _ùWÿ ùMûUòG ùQûU Mñû“ ‚geþgê _\e‛, ùMûUòG _ûjûWÿe Xûfêùe VòKþ _ûùL ö _ûL _ûL ùjûA Zò^ò RûZò ùfûKue aiZò, Zò^ò ùc ô KêWÿò@û Ne,“ ‘W´’ iûjò, ‘Mû\þaû’ iûjò I ‘_eRû’ iûjò ö ]ûWÿò ]ûWÿò Ne ö ‘UYò@ñ’ SûUòe RûfòaûWÿ bòZùe gûaêRû gûaêRû ‘ùRûYû’ (cKþKû) ùlZ, fuûceòP ùlZ, ]ì@ûñ_Zâ ùlZ, Zû’ aûjûùe cûŠò@û, @kiò, RWÿû, Kû¦êf (aWÿ jeWÿ)...... ö ùcûùU ùKûWÿòG \êA Nee aûi ö Gjò Mñû’e _eRû iûjòe iêKR é û^ò Zû’e UòKò iõiûeUòKê ùN^ò Lêiòaûiòùe jó Pkê[fô û ö cûŠò@û ù_Rþ (~ûC) c¦òK iù¬ iKûùk ùKùa DYû ùjûA^ûjó, e ùWûeKê Pûeò @ûwêkò@û ùKø_ê^ú LŠòG ùfLñû ùKùa @bûa ùjûA ^ûjó, bùf cù¦ PkêQò ö  iûjòZý ùRýûZò 10 Zò^aò hð Zùk Zû’e bûeòRû i´ûeò ‘bûfêMûWÿþ’ ùSûfäûKê iKûkê iKûkê gûM ùZûkò ~ûA[ôfû, @ûC ù`eò^ûjó ö ‘ùKûeû_êUò@û aêUû’e aê\ûMjkeê cYòhLô@û cjûak aûN ZûKê ùNûhûeò ùN^òMfû ö Zû’ _ùe,“ iõiûe ùaûAùf iêKR é û^ò ^òùR, aWÿ_ê@ cûŠò@ûRû^ò, iû^_ê@ UòKâûRû^ò, @ûC Sò@ ù~ûWÿòK, Ròfò @ûC aòfò ö i¬ aêùWÿ ö ^ê@ûYò@ûñ KêWò@ÿ ûe @YIiûe _òŠûùe ùQûUò@û ^ò@ñûUòG ]ôKþ ]ôKþ ùjûA Rùk ö Ròfò ù^ûjòùf aòfò ùMûUòG jûŠòùe cûŠò@û Pì^û Kò gûM Kò ù`iû ùjûA[ôaû @û´ UûKê@ûe ùKûAfò @RûWÿò ù\A Pìfòùe ù[ûAù\A ùMûWÿ fù´A aiò[û«ò, `ûkòK@ò û PòKK þ Y ùLûhûùe ùMûUûG ùMûUûG ^ûfò `êf ö _ûjûWÿ ùLûkò ùLûkò Kû§ùe Uûwò@û jûZùe ùKûWÿò ]eò ù\ûIUò~ûK bûA cûŠò@û I UòKâû jûfò@û Nûfò@û ùjûA _òŠû C_ùe @ûiò aiò_Wÿ«ò ö iêKR é û^ò ]ì@ñû_Zâ LùŠ akò akòKû _òuû LŠòG Keò UûùY @ûC c^ bòZùe Kò_eò ùMûUòG @ûgâdcd Zé¯ò ùi _ûG ö Zû’eò G Qê@û PûùeûUò ]ûwWÿû (~êaû) ]ûwþWú (~êaZú) Zû’eò G Ne, ^ê@ñûYò@û KêWò@ÿ ûUò ö Pûeò_ûLùe _ûjûWÿ Rwf @ûC c[û C_ùe GùZ aWÿ @ûKûg, GùZ aWÿ aòÉZé ò“ Gjû bòZùe aò ^òRKê ùi ùLûRòùf _ûG, ^òùR ejòQò ùaûfò ùi aêùS ö LŠòG ùaûfò aLeû“ @§ûe aòfòafò ò ö GVò _êkûG @û´UûKê@û, ùZf ùjaû_ûAñ ùi KYùe M\ûG aûeòaûAMaû c¬ò, _Ze-iò@ñû Kêµùò e _gò, ù^ûjòùf Zùk @RWÿû ùjûA @ûV \gcûY cûŠò@û, Zò^ò PûùeûUò jûŠò ö GVò ùiVò @feû afeû ùjûA Pûkeê IjkòQò ùKø_ê^ú,  iûjòZý ùRýûZò 11 fêMû I Zò^P ò ûeò _ê¬û fûCZê´û, ~jóùe cûŠò@û~ûC _êeûA aòfKê aûUKê ^ò@û~ûG, Zû’_ùe Kû^Úùe aûWÿùe _Ze-iò@ñû ‘Zfþeû’ aû _òV_ò Lô@û ‘Zfûeò’ aû cêŠe QZû ö GZòKò ùN^ò Zû’e NeKeYû, iaê @kò@û \kò@û, Kò«ê GA @kò@û \kò@û ZûKê bf fûùM, QûZ Zùk ^ûK Kû^eê§û cVê@û cVê@û ]ì@ñû ZûKê bf fûùM, iaê Zû’e, ùZYê ö i¬ aêùWÿ“ ùXC ùXCKû _ìaN ð ûUe _ûjûWÿ C_ùe QòeòKò _ùWÿ ùKùZ ew, c[ûùe @aòe, _Lûùe jk\òMŠ ê û, Zke Mjúe Rwfùe icê\âe ù^kò-Kkû ù^kò-Kkû ö iêKR é û^ò aògßûi Kùe ù~ iaêeò Kðû ùMûUûG ùfLñû bìZ aû ‘Wêcû’ ö c^e Zé¯òùe aòPûeò aùi ùKCñ ~û\êKe ‘Wêcû’ Giaê MXÿòQò,“ @ûKûg @ûC Rwf, i¬ @ûC eûZò ö ùKCñ Wêcû @ûYò\òG ùiøbûMý @ûC @û^¦ ö KòG @ûYò\òG SWÿò ùZû`û^, \êüL \êŸðgû,“ KòG ? G_ûL _ûjûWÿe c[û^eê Zk_~ðý« Lûfò _ûjûP _ûjûP Pûh ö _ûjûWÿ Zùk Pûfò~ûAQò ùMûUòG búcu fwk iò@ aû ùSûfû, _ûjûWÿú ^B ö ùi[ôùe Ka Ka Keò ùWAñ ùWAñKû _ûYò Pûùf ö Zû’ ùi_ûLKê @eûG Xò_Zk bìAñ, i«i«ò@û, ùi[ôùe ]û^ jêG ö Zû’ ùZYòK,ò Pûeò_ûùL ùMûùfA ùjûA Xûuò ejò Zkê CVòCVòKû iû^aWÿ ùKùZ _ûjûWÿ L¬ò ùjûAQò @MÜûMÜò a^É aêjû aêXûÿ _aðZ ö iêKR é û^ò \égý ù\ùL Gaõ ù\ùL iûc^ûe ùi iû^ _ûjûWÿK,ê ~ûjûe cêŠKê ùi @ûC ùfûùaû K§ cògò Xê Xê aehûùe KêeûXÿòùe jûYò P¦û Kùf, aðcû^ Zû’e PûhbìAñö @ûC \égý ù\ùL @û_Yûe  iûjòZý ùRýûZò 12 baòhýZe ùKCñ C_Kûeú Wêcûe jûZ fûMò iaê iê¦e ùjûAQò, ùKùZ Ne ùZûkû ùjûAQò, cûŠò@û, UòKâû aûjû iûjû ùjûAQ«ò“ _ê@, _ê@e _ê@“ _ê@e _ê@e _ê@,“ \ò’ùKûWÿò Zò^ùò KûWÿò ùMûeêMûB, Ne @ûMùe aWÿ Mêjûk, ùMûaeLûZ“ ö @ûC Pûeò Kee ù~ùZ iû^ aWÿ _ûjûWÿ ùiVò Rwf i`û ùjûA Lûfò ùlZ“ ùlZ“ ùlZ, _ê@e, ^ûZòe, Zû’ ^ûZòe ö bûaò bûaò iêKR é û^ò iùZ Kò aêXûÿ ùjûA~ûG ö Mñû- cSò MêeêWòÿ @û´MQ Zùk, cYòh ceòMùf ù~CñVò Zû’ ^ñûùe LùŠ ùMûRò@û _[e ù_ûZû jêG, iùZ Kò ùiA[ôeê ùMûUûG aWÿ ùMûRò@û _[e bòZùe iêKR é û^òe @û™û ùMûUûG Wêcû ùjûA baòhýZe _ê@ ^ûZòue iêLùiøbûMýKê còUòcUò ò Keò @ù^Añ eùj ö eûZò ùNûUò~ûG ö iêKR é û^ò aûjûe akKê PòùjÜ, Zûjûeò Lûfò beiû eùL, @ûC Kûjûeò ^êùjñ ö ùi_ûL _ûjûWÿKê Pûh Keòaû _ûAñ fŠû Kfûùaùk, GKû [eùK _û Nû, Q@ Nû ùi KêeûXÿò IùjäA ^ûjó, Kûc Keò~ûAQò ö @]ôKûeú (jûKòc) iûjûae \ò’cjY IR^ ùaûSKê ‘KûCWÿò’ (aûjêwú) Keò GKêUò@û ùi CùVA ù^A _ûjûWÿ Wwe (aY) ùSûfû ^ûk fxò ùKùZ[e cûuWÿ ùSûfû Kò KûKòeòM¹ ê û awkûùe _jêù A @ûiòQò, ùKûùg Mùf _AiûG ö @ûaê@ûaê@û akê@û ù\jùe ùMûWÿ-ù_Šû Zû’e _[e, PcWÿûUò Zû’e ahðûZò ö KûGfû (ùacûe) _ùWÿ ^ûjó, @ki jêG ^ûjó, adi _PûgKê ]KþKû LûAfû ö  iûjòZý ùRýûZò 13 cûŠò@ûRû^ò VòKþ Zûjûeò _eò, ùUûKû\òù^ ~ûjû ùi [ôfû Zûjûjó,“ aéhûk ù\j, cêjñ _òfû cêjñ_eò iek, ùbûK ùgûh cûù^ ^ûjó, Lûfò ji ö Kò«ê UòKâûUû“ Zû’e cfû cû@ûKê ùKak cù^ _KûA \òG, ùijò_eò WaWa @ûLô, Ze Ze K[û ö i¬e ^ò@ñû _ûùL aCñg KêUê´ còkò bf _wZUòG aùi, Zke ùSûfûeê _ûYò cûVò@û ]eò ^ie _ie ùjûA Ròfò aòfò @ûi«ò, ji ùLk […û ^Kf ö iêKR é û^ò Kû^eê \eù_ûWÿû _òuû LŠòG UûYòù^A ^ò@ñû fMûG, ]ì@ñû _òC _òC _òA~ûG i¬e gû«ò, ùLûfû _ûjûWÿe gû«ò“ iaê ö ùi\ò^ Mû]ê@ûùaùk _ûjûWÿZk ùSûfûùe Ròfò aòfò \ò’ bCYú Mûù]ûC[ôùf ö ^ûke aûuùe _eRû ÈúùfûKu ZêV, _ûjûWÿ _ûL ùLûfû, @ûe _ûL aê\êa\ê òK@ò û Rwf ö C Pû eû (PUûY) C_ùe ]kû _ûYò ùWAñ ùWAñ \êfþ \êfþ ùjûA KPûWÿò ùjCQò, MWÿò MWÿòKû @ûiêQò ZkKê, aYù\gùe Gjò_eò @iõLý Wê-Wê-cû (Rk_â_ûZ) ö cêŠ C_ùe aeMQ QûA, Xûfê @ZWÿûe iûaêRû cûŠò@û ùlZ ùK^û ùK^û ùjûA _ûYò C_eKê Ijkò _WÿòQò ö ieê ^ûfò ^ûfò aûUPfû ZêV eûÉû, iûù_A iûù_A @ZWÿûG @ZWÿûG ö ^ûke aûuùe ^òùeûkûùe Ròfò @ûC aòfò Mûù]ûC[ôùf, adi iZe I PC\ ö _eRûe Mûù]ûAaû @býûi @^ê~ûdú \òùjñ~ûK fwkû ö Ròfò iûcÜûKê cêjñ Keò Zû’e _ò§û ‚_ûô@û‛ LŠòK PUûY C_ùe KûPê[f ô û, aòfò _ûYòcûVò@ûKê _ûLùe ù[ûA ù\A akû MY×òG  iûjòZý ùRýûZò 14 _ûYòùe aiò _Wÿò[fô û, LUû ‘Pòfò’ `ke iûaê^þ ù`Yùe cêŠ eMWÿê[f ô û, ùaùk ùaùk _ûYòùe cêŠKê cûWÿò ù\A \êA jûZùe _ûYò Pae Pae Keê[f ô ûö ùiZòKùò aùk ùSûfû ùiKe Xò_ C_ùe bûe KûCWÿò (aûjêwú) ùaûjò K_ûke Sûk ù_ûQò ù_ûQò PûfòMùf _eRû ù~ûWÿòG, iò]û @ûLôö Zùk Zùk ùSûfû Kìùk Kìùk CŠò CŠòKû ùKûkò MQùe jeWÿ PùXÿA ùLûRòaû aûjû^ûùe Kû§ùe a§êK _ùKA GKe ùiKe ùjC[ôfû @ûC RùY ùfûK ö ùi ibý RMZe ùfûK, KûeY ùi Rxò@û _ò§[ò f ô û, @]û KûcòRþ _ò§[ò f ô û, GA @]û fwêkò ù\gùe ö ùi ‘@]ôKûeú’“ jûKòc, KûeY ùi aY ‘MûeWÿ’ (MûWÿð) aû Rwf, ‘Rcû^þ’ (P_eûgò), Zû’e Kûc aY RMòaû, KòG aY jûYò _KûCQò ^òNû Keòaû, ]eþ _KWÿþ Keòaû, MRð^ Keòaû ö Rwf Rcû^þe G @ kKê Kcû^þ (MÉ) _Wÿò[f ô û ö ùMûUûG MQKê CŠòaû aûjû^ûùe ùKùZùakê ùi G_ûL _ûYòKê Pûjêñ[f ô û, jVûZþ \éÁò _WÿòMfû Ròfòe ö \ò’ bCYú KòòfòKûfò@û ùjûA CVò_Wÿòùf ö Ròfò Zû’e KûPòaû fêMû ùaùXÿA ùjûA _Wÿòfû, aòfò bCYú _Q@ûùWÿ fêPò~ûA dûWÿKê iýûWÿKê Pûjó _ùQA _ùQA jûZ aùXÿAfû aeMQ iò@Kê, ù~CñVò Zû’e ^ûfò fêMû LŠòK _a^ùe ù\ûjfê[f ô û ö jiùe jiùe ùSûfûeê _ûYò QkQùkA CVòfû ö Rcû^þ jiò jiò Q_òMfû aê\û CXÿê@ûkùeö ZeZe Keò Mû]ê@û ùgh Keò I\û fêMû `Wÿ `Wÿ Keò \ò’ bCYú cûVò@û KûùLA ù\ûjfò ù\ûjfòKû CVòMùf _ûjûWÿe XûfêG XûfêG, @\égý ùjaû~ûG Rwf Rcû^þ Pûjó ejò[fô û ö ^ûK `êùfA  iûjòZý ùRýûZò 15 @ûLôùe ^ò@ñû Rûkò CVê _Wÿ QûZòùe GKû RûMûùK Vò@û ùjûA Pûjó ejò[f ô û ö Zû’_ùe iòUò cûeò cûeò aêfûYò aûUùe ]úùe ]úùe ùi Mñû, @ûWÿKê Pûfòfû ö jeWÿ PùXÿA fêPò iûeò[ùô f, _ûM aòMW ò òÿ Mfû, Kû§ùe a§êKe ùaûS bûeò bûeò ö Mñû’ùe ^ûAK (Mñû, cêŠò@ûk) Ne _òŠûùe ùMûeêgûke ZûUò a§ûùjûA Rwf Rcû^þe QûCYò ö ^ûAK LRYû @iêf Kùe, eRûNe eòaY ò ò (ùeùb^êý A^òiþù_KþUe) @cò^uê \òG, Mñû’e Lae @«e ieKûeùe RYûGñ ö ùZYê eAZcû^uVêñ ùi UòKGò Cyùe, ùZYê icÉòue iaê eMWÿ _ûAñ cêSûcþ ùi ö @]ôKûeú @ûiòQ«ò ö ^ûAK _òŠûùe aiû ö ùMøea ù\LûA ùKø_ê^ú C_ùe _êeêYû ùKûUþ LŠò ùi _ò§f ò û, cêŠùe _MWÿò bòWòfÿ û, Zûjû C_ùe _òuû UûYòaû gûk_Zâe Kûjûkò _ê¬ûG Cuò cûeê[ûG ö cêŠKê @ûZkKê bûwòù\A \êA jûZùe @]ôKûeúe _û\ QêAñ cêŠùe cûeò ^ûAK M\M\ ùjûA Kjòfû, ‚Rêjûe MûeWÿ (MûWÿð) cjû_î, Zêce _û\êKû gúZk [ûC ö‛ Pûeò@ûùWÿ jêfe ùjûAMfû, ‚MûeWÿ, MûeWÿ, Rcû^þ Rcû^þ‛ ö ^ûAKe jûZûaûeògò Mñû’e RMê@ûk Gaõ KcðKðû W´ ‘aûeòK’ aûWÿò jùfA jùfA Pûeò@ûùWÿ Pjk _ùKA aêfòfû, ùfûùK eêŠ ùjùf ö iò]û @ûiòfû, PûCk Wûfò _^ò_eòaû Mñû’e `if ö Rwf Rcû^þ Kcþ cjû_î ^êj«ò ö aYùe ùMûeê PùeAaû _ûAñ jk_òQû fwk ‘_û^ê’ (UòKi) ù\aûKê _ùWÿ, G Z cûcêfò, Zûjû QWÿû KòG ùKCñVò Zûh Keòaû iKûùg aûNê@û @ecû cûeò Rcò KeòQò @[ðûZþ ‘ù_ûWÿê Zûh’ KeòQò, ùi[ô_ûAñ ùRûeòcû^û _Wÿòa ö KòG ùa-@ûA^ò bûùa ARûeþ  iûjòZý ùRýûZò 16 (eòRûbþðW)þ aYeê cjê @ûYòQò Kò´û Ne KeòaûKê gûkMQ _ò@ûgûk MQ KûUòQò, iaê K[ûKê _ZeMkò Rwf Rcû^þ ö RùY Rcû^þ, Zû’e @ûV Uuû \ecû, Zû’e \Lfùe \g _¦e ùKûg ^òN Rwf, gßû_\ iuêk ö KêKW ê ûÿ , @ûiòfû, Zû’e Wò´ aò @ûiòfû, Giaê ‚gûMþ‛ ö @ù^ùK C_û]ô@û _Wÿòùf, Rwf Rcû^þ ùbûM _ûA _ûA ae aéÁò Kfû ö iêKR é û^òe Rcò \eKûe ö Zû’e aXÿ«û _eòaûe, _ê@Kê aòbû Keòa, _ê@e _ê@ ùi ù\Lôa ö C cûkò \cK @ûWÿKê Pûjó Zû’e Lûfò \úNðgßûi ~ûG ö Rwf Rcû^þe \dûeê ùiVò ifc^ W´, AÁò`û^ W´ Kûjó \gcûY Rcò i`û Keò iûeòùfYò, Zû’e aò \eKûe, Zû’e aò jûZ Lêfê Lêfê ùjfûYò ö iêKR é û^òe aWÿ aWÿ KûV \eKûe, ùi @ûjêeò Ne ùZûkòa, _ê@cûù^ aòbûùjùf ^ò@ûeû Nùe ejòùa ö G ‘_eRû’ icûRe eúZò ö \ò^ \ò’ _jeùe ù~ûWÿòG KêKW ê ûÿ Zòù^ûUò _Yi ]eò Rwfþ Rcû^þ _ûùL ~ûA iêKR é û^ò C_û]ô@û _Wÿòfûö _eRûe aò^d bwúùe Kjòfû, ‚cjû_âbê’ Zê \dû ^ Kùf @ûùc ceò~òaê ^ûjóKò ö‛ Rwf Rcû^þ Zê^ò ùjûA ejòfû ö @ ûeê ù~ûWÿòG Uuû KûXÿò Zùk ù[ûA ù\A jûZ ù~ûWÿò iêKR é û^ò ^òùa\^ Kfû,“ ‚cjû_âbê ö‛ ‚jêñ ö‛ ‚K’Y KjêPê cjû_âbê, jûYòaò ^û ?‛ ‚jC ö‛  iûjòZý ùRýûZò 17 Zû’e Kûc ieòMfû ö iêKR é û^òe @û^¦ eLôaûKê RûMû ^ [ûG ö ùLûRùK \ò’ \ò’ _ûjêŠ ùWAñ ùi NeKê ù`eòfû ö Lô@û_ò@û iûeò _êUêkû aêRk ê û aû§ò Rwf Rcû^þ QûCYò CùVA ù^fû ö GYòKò @ûC ùMûUòG Mñû’ ö Rò^h ò ùaûjòaûKê PûeòRY ùbŠò@ûuê aòfeê IUûeò @ûYò aûeòK jûRe Kfû ö ùaûS CVòfû, aêRk ê ò CVòfû, Kû§ùe a§êK _ùKA Rwf Rcû^þ CVòfû ö QûA ùfCUû ùak ö Mñû’ ZêVùe Ròfò ‘Mê\òð’ gûM ù]ûC[ûG ö ùSûfû ùi_ûùL @UKò ejò Rcû^þ jûuòfû ‚G ^ê^ò (ùUûKò), KûGñ Keêùf (K’Y KeêQê) ?‛ gûMþ“ aûaê“ ‚ù\Aiû ? (ù\aê Kò ?) ‚GùZ gûMþ ù^fê MêŸòðgûM K’Y Keòaê aûaê?‛ Ròfò jiòfû ö @ûjêeò ùKùZ ùUûKú _ûYòKò IùjäAaûKê @ZWÿûeê MWÿòùf ö Rcû^þ bûaòfû ‚@ûRò GZòKöò ‛ ùi aûU ]eòfû ö ùSûfû ZêVùe ùUûKúcûù^ Rcòùf ö RòKò RòKò cêjñeê Qk Qk ji, ejiý Keòaû jiòaû Gcû^ue ißbûa ö @ûRò Mñû’e M_ Rwf Rcû^þe @ûaòbðûa ö aY jYûjYòe K[û Rcòe K[û ùi iaê aWÿaWÿò@ûue ö ùUûKúcûù^ Zû’e jûabûa icûùfûP^û Kùf ö ‚ùcûùZ @ù^ûCñ [ôfû ö‛ ‚ùcûe _Qþ _Qþ ]ûCñ[fô û ö‛ ‚ùQü“ ieê Wûw _eò cYòhùU ùiAUû Zjóùe _êYò ùKùWÿ jc jc ö‛ ‚ù~ûC _ûUò, cêñ Z WeòMfò ö‛ ‚ù\LZ @ûce Kûkò KêKWê ûÿ Uû Wò´  iûjòZý ùRýûZò 18 ù\C[ôfû aû_û ZûKê ù\Aù\fû ö‛ ajêZ K[û, iaê icûùfûP^û, Z[û_ò jiùe Wêaê Wêaê ö jiê jiê ajêZ \ìe ö _êeòRû^òe Sò@ KûùRûWÿò Ròfòe bûeò iûw, cûŠò@ûRû^ò iKûùg ùi cù^û^úZû ö Ròfò C_eKê _ûYò @û¬êkûG ù`û_ûWÿò ù\A jiò jiòKû KûùRûWÿò @ûe¸ Kfû,“ ‚G aûMþfú ö‛ aûMþfû ùewê _eRûe _ê@, \ò^û ùKùZ ùjfû Mñûùe M_ PjUòQò aûMþfû @ûC Ròfò _eÆeKê bf _ûCQ«ò, aòbû ùjùa ö _êYò _ûYò Qò ûWÿò“ ‚Kûjû K[û GùZ bûaêQê ùfû, G aûMþfú ö‛ ‚bûKþ ö‛ ‚K[û Kjòaê ^ûjó ?‛ Ròfò Kjòfû, ‚K’Y KjêPê G bûCR ?‛ ‚ùcû MeR _WÿòPò dûu bûCR ùjaûKê“‛ ‚Rcû UòKGò Azû ^ [ôa _eû“‛ KûùRûWÿò cêjñ SûWÿò SûWÿò Kjòfû, ‚@ûcò ^òPê ^òPê (@ûce \eKûe ^ûjó), @ûce ‘bûU’ (bòùYûA) K[û Kj, gêYa ò ûKê bf fûMòa ö‛             iûjòZý ùRýûZò 19 (K) ùfLK _eòPd ùMû_ú^û[ cjû«ò (1914-1991) @û]ê^K ò IWÿò@û K[û iûjòZýe _âLýûZ iâÁû bûaùe ùMû_ú^û[ cjû«ò iê_eòPòZ ö ùi [ôùf @iû]ûeY _âZòbûe @]ôKûeú ö IWÿò@û C_^ýûi eP^û ùlZâùe ùfL^ú Pûk^û Keò ùi GK ^ìZ^ \òM« Cù^àûP^ Keò~ûAQ«ò ö aòùgh bûaùe @û\òaûiú Rúa^ PòZâ @u^ùe Zûue \éÁòbwú @^ZòKâcý ö Zûue a‰ð^ûbwú ù~_eò ißZª, ùijò_eò PòZâ I PeòZâ C_iÚû_^ùe ùi @\ßòZúd ö ùi c¤ MÌ I _âa§ eP^û Keò Zûue ajêcL ê ú _âZòbûe iìP^û ù\AQ«ò ö ùMû_ú^û[u C_^ýûi MêWòK ÿ ù~_eò eiiòq, @^ýû^ý eP^û c¤ ùijò_eò iêL_ûVý ö ùMû_ú^û[ cjû«òu ePòZ C_^ýûi- _eRû, jeòR^, @céZe i«û^, \û^û_ûYò, cûUòcUûk, \û\òaX ê ûÿ , fdaòfd, lê\âMÌ- Nûi`êf, CWÿ«ûLA, ^ûUK- cêqò_ù[, @ûùfûP^û- Kkûgqò, Rúa^ú- C}kcYò, @û™Rúa^ú- ùiâûZißZú _êÉK IWÿò@û iûjòZýe gâúcŠòZ KeòQò ö bûeZahðe CùfäLù~ûMý iûjòZý i¹û^ ‘mû^_úV _êeÄûe’ fûb Keòaûùe ùi IWÿògûe _â[c iûeißZ iâÁû ö ùi KUK Ròfäûe ^ûMaûfòVûùe R^àMâjY Keò[ùô f ö (L) geþgê_\e iµKðùe ùMû_ú^û[ cjû«òu _âiò¡ C_^ýûi ‘_eRû’eê ‘geþgê _\e’ aòhdUò iõMéjúZ ö Gjò iàeYúd C_^ýûie @ûe¸ Gjò geþgê _\eeê jó ùjûA@Qò ö ùKûeû_êUeê flàú_êe ~òaû eûÉûe ]cð\ê@ûe NûUò ^òKUiÚ ùQûU Mûñ’ geþgê _\e ö geþgê_\eùe Zò^ò RûZòe ùfûK aûi Ke«ò ö  iûjòZý ùRýûZò 20 _âûKéZòK _eòùag bòZùe MXÿòCVò[a ô û Gjò Mûñ’Uò @Zý« cù^ûec ö R^RûZò cYòhe Rúa^ PòZâ geþgê_\eùe còkò[ûG ö R^RûZò cYòh, iùaðû_eò ùicû^u iek-^òÃ_U Rúa^]ûeûe i`k C\ûjeY geþgê_\e Mûñ ö geþgê_\ee aûÉa I Rúa^]cðú a‰ð^û _ûVKKê Ægð Keòaû ij R^RûZò Rúa^P~ðýûKê Cù^àûPòZ Keòaûùe ijûdK ùjûAQò ö (M) KVò^ g±û[ð Xûfê - MWÿûYò@û, ùKø_ê^ú - @«aÈ / Kûzû / ùfwþUû, Kêµò - cûVò@û/ Kki, fûCZê´û - fûC[ûk, aéhûk - aògûk, _û ô@û - _ZkûfêMû/ _ò§ûfêMû, CŠòaû - QKòaû / \eûŠòaû/ ùLûRòaû, gßû_\iõKêk - jòõiâR«ê _eò_ì‰ð ö _âgÜûakú 1. iõlò¯ C e cìkK _âgÜ : _âgÜe cìfý 1 ^´e – PûeòùMûUò i¸ûaý C e c¤eê VòKþ C eUò aûQò ùfL ö (K) ùKûeû_êUeê flàú_êe ~òaû eûÉûùe ùKCñ NûUò _ùWÿ ? (iûfêeþ, _ûfêeþ, flàú_êe, ]cð\ê@ûe) (L) iêKR é û^òe bûeò~û Kòbkò ceò[f ô û? (ùeûMùe, aûN ù^A~òaûeê, _ûYòùe aêWò~ ÿ òaûeê, ^ò@ñûfûMò~òaûeê) (M) ùZf ùjaû_ûAñ iêKR é û^òe aLeû KYùe ùKCñ c¬ò[ûG ? (aûeò aûAMaû, @û´UûKê@û, cûŠò@û, @kiò)  iûjòZý ùRýûZò 21 (N) iêKR é û^òe iû^_ê@ KòG ? (cûŠò@û Rû^ò, UòKâûRû^ò, fûKâûRû^ò, MêWâûRû^ò) (O) aòfò ùKCñ `ke iûaê^þ ù`Yùe cêŠ eMWÿê[f ô û? (aûAMY, Pòfò, Kû¦êfò, @Vû) (P) iòUò cûeòcûeò aêfûYò aûUùe ]úùe ]úùe Rwf Rcû^þ ùKCñ@ûùWÿ Mfû ? (Mû@ûñ, Rwf, SeYû, ije) (Q) RùY Rcû^þe \ecû ùKùZ ? (_û Uuû, @ûVUuû, aûeUuû, @VeUuû) (R) Mûñ’ ZêVùe Ròfò, ùKCñ gûM ù]ûC[ôfû ? (ùfCUò@û, Mê\òð, c\òð, ù^«û) (S) iêKR é û^ò aWÿSò@e ^ûc K’Y ? (Ròfò, aòfò, i´ûeò, KûùRûWÿò) (T) iêKR é û^ò ùKCñ Mû@ûñe ùfûK ? (flàú_êe, geþgê_\e, @´ûùSûfû, K\c ùSûfû) (U) ]cð\ê@ûe NûUòVûeê ùKCñ \òMKê ‘geþgê_\e’ Mûñ _ùWÿ ? (_ìa,ð _½òc, C e , \lòY)  iûjòZý ùRýûZò 22 (V) ]cð\ê@ûe NûUòVûeê ùKùZ \ìeùe geþgê_\e Mûñ ? (ùKûùg, \êAùKûg, Zò^ùò Kûg, PûeòùKûg) (W) geþgê_\e Mûñ’ùe ùKùZ RûZòe ùfûK aûi Ke«ò ? (\êA, Zò^,ò Pûeò, _û ) (X) ‘ùRûYû’ g±e @[ð K’Y ? (fuûceòP, cKþKû, ]ì@ûñ_Zâ, Kû¦êf) (Y) i´ûeò ùKCñVK ò ê gûM ùZûkòaûKê ~ûA[ôfû ? (aê\ûMjkKê, bûfêMûWÿKê, aòfKê, ù_ûLeú jêWûÿ Kê) (Z) ùKùZahð Zùk i´ûeò gûM ùZûkòaûKê ~ûA @ûC ù`eò^ûjó ? (\êAahð, Zò^a ò hð, Pûeòahð, _û ahð) ([) Ròfò I aòfò PòKY þ ùLûhûùe ùKCñ ewe `êf ùLûiò[û«ò ? (fûfþ, jk\ò@û, ùMûfû_ò, ]kû) (\) ùKCñ[ùô e cûŠò@û ~ûC _êeûA aòfKê ^ò@û~ûG ? (Kêµùò e, fûC Zê´ûùe, jûŠòùe, Zfûeòùe) (]) iaêeòK ðû ùMûUòG bìZ aû Wêcû, Gjû Kûjûe aògßûi ? (iêKR é û^ò, ^ûAK, Rcû^þ, Mûe\)  iûjòZý ùRýûZò 23 (^) KòG @ûYò\òG SWÿ ùZû`û^, \êüL \êŸðgû ùaûfò iêKR é û^ò bûaòQò ? (Wwe, Rwf, Wêcû, aêXÿûeRû) (_) Xê Xê aehûùe iêKR é û^ò I @ûC KòG cògò iû^ _ûjûWÿKê PûhbìAñ Keò[ùô f ? (cûŠò@û, UòKâû, ùfûùaû, aûMfû) (`) iêKR é û^òe @ûaê@ûaê@û akê@û ù\je ùMûWÿù_Šû Kò_eò ? (ahðûZò, KûCWÿò, _[e, MQ) (a) cûŠò@ûRû^ò VòKþ Kûjû_eò ? (UòKâûRû^ò, iêKR é û^ò, Sòfò, aòfò) (b) cfû cû’Kê KòG cù^ _ùKA \òG ? (cûŠò@ûRû^ò, UòKâûRû^ò, iêKR é û^ò, Sòfò I aòfò) (c) Ròfò iûcÜûKê cêjñ Keò Zû’e _ò§û LŠòK PUûY C_ùe KûPê[f ô û? (fêMû, gûXÿú, _û ô@û, ùKø_ê^ú) (~) aYMûeWÿ ùKCñ PùXÿA ùLûRòaûe aûjû^ûùe GKWÿ ùiKWÿ ùjC[ôfû ? (cdìe, KêKW ê ÿû, jeWÿ PùXÿA, ùMŠûkò@û)  iûjòZý ùRýûZò 24 (e) ^ûAK LRYû @iêf Keò eRûNe Kê \òG ? (P_eûgò, MûeWÿ, eòaY ò ò, Rcû^) (k) Rwf Rcû^þe \Lfùe ùKûg ^òN Rwf ö (\g _¦e ùKûg, \êAùKûg, ùKûWÿòG ùKûg, @VeùKûh) (a) ùewê _eRûe _ê@e ^ûc K’Y ? (KûùRûWÿò, aûMfû, bûU, Wûw) 2. iõlò¯ C ecìkK _âgÜ ö ùMûUòG aûKýùe C e ùfL ö _âgÜe cìfý 1 ^´e ö (K) flàú_êeeê ù\Xÿ ùKûg \ìeùe ùKCñ NûUò _ùWÿ ? (L) ‘]cð\ê@ûe’ NûUòe G _ûLeê ùKùZ I ùi _ûLeê ùKùZ _ûjûWÿ Vò@û ùjûAQ«ò ? (M) ‘]cð \ê@ûe’ NûUòe CeKê ùKCñ Mûñ ? (N) ‘]cð \ê@ûe’ NûUòe ùKùZ \ìeùe ‘geþgê_\e’ Mûñ _ùWÿ ? (O) geþgê_\e Mûñùe ùKCñ iaê RûZòe ùfûK aûi Ke«ò ? (P) ‘UYò@ñ’ g±e @[ð K’Y ? (Q) ùKùZ Ne ùfûK geþgê_\e Mâûcùe aûi Ke«ò ? (R) iêKR é û^òe Èúe ^ûc K’Y ?  iûjòZý ùRýûZò 25 (S) i´ûeò iKûkê iKûkê ùKCñVK ò ê gûM ùZûkòaûKê ~ûA[ôfû ? (T) i´ûeòKê KòG ù^AMfû ? (U) cûŠò@û Pê^û Kò gûM Kò´û ù`iû ùjûA[ôaû @û´ UûKê@ûe ùKûAfòKê KòG Pìfòùe aiûG ? (V) iêKR é û^ò K’Y _òKû Keò UûùY ? (W) ‘Zfeû’ I ‘Zfeò’ g±e @[ð K’Y ? (X) iêKR é û^òKê K’Y bffûùM ? (Y) iêKR é û^ò K’Y aògßûi Kùe ? (Z) gegê_\ee _ûjûWÿú ^Bùe Kò_eò ùWAñ ùWAñKû _ûYò Pûùf ? ([) _ûjûWÿ Zke ùKCñ Rcòùe ]û^ jêG ? (\) iêKR é û^ò I @ûC KòG cògò iû^ _ûjûWÿKê PûhbìAñ Keò[ùô f ? (]) cYòh ceòMùf ùKCñVûùe Zû’ ^ñûùe LùŠ ùMûRò@û _[e ù_ûZû jêG ùaûfò iêKR é û^ò bûaòQò ? (^) iêKR é û^ò Kûjû C_ùe beiû eùL ? (_) iêKR é û^ò _ûjûWÿ fŠû Kfûùaùk GKûùaùkùK ùKùZ N û KêeûXÿò IjäûG ^ûjó ? (`) iêKR é û^ò jûKòc cû^u ùaûSKê ù^A ùKCñVûùe ûG ?  iûjòZý ùRýûZò 26 (a) iêKR é û^ò ùKûùg aûU jûKòccû^u ùaûS ù^A Mùf ùKùZ _Aiû còùk ? (b) iêKR é û^òe adi ùKùZ ? (c) _eRû Èú ùfûKu ZêV ùKCñVûùe ? (~) UòKâû Rû^òKê ù\Lôùf KòG cù^ _Wÿò~ûG ? (e) Ròfò I aòfò \ò’ bCYú ùKCñVûùe Mûù]ûC[ôùf ? (k) Rcû^þ jiò jiò ùKCñVûùe Q_òMfû ? (a) Rwf Rcû^þe QûCYò ùKCñVûùe _ùWÿ ? (g) ^ûAK LRYû @iêf Keò KûjûKê \òG ? (h) KòG eAZ cû^uVûeê Cyùe ? (i) gegê_\e Mñû’e Pûeò@ûùWÿ K’Y jêfe ùjûAMfû ? (j) aYùe ùMûeê PeûAaû _ûAñ Rwf Rcû^þKê K’Y ù\aûKê _ùWÿ ? (l) K’Y Kùf Rcû^þKê ùRûeòcû^û ù\aûKê _Wÿòa ? (d) iêKR é û^òe K’Y \eKûe ? (f) ‘_eRû’ icûRe eúZò K’Y ? (õ) ùKùZ Uuû ù\A iêKR é û^ò Rwf Rcû^þKê Rcò_ûAñ ^òùa\^ Kfû ? (ü) Mûñ’ ZêVùe Ròfò K’Y Keê[f ô û?  iûjòZý ùRýûZò 27 (ñ) KûùRûWÿò Kûjûe Sò@ ? (i) cûŠò@ûRû^ò _ûAñ KûjûKê cù^û^úZ Keû~ûA[ôfû ? (ii) \ò^û KûùZ ùjfû gegê_\e Mûñ’ùe ùKCñ M_ PjUòQò ? 3. iõlò¯ C ecìkK _âgÜ- \êAUò aûKýùe C e ùfL ö _âgÜe cìfý 2 ^´e ö ùfLû I ùfLKu iìP^û _ûAñ 1 ^´e Gaõ C e _ûAñ 1^´e ejòa ö (K) ùKCñVûùe ‘]cð\ê@ûe’ NûUò _ùWÿ ? (L) ‘geþgê _\e’ ùe [ôaû iûjò cû^u ^ûc K’Y ? (M) iêKR é û^òe iõiûe Kjòùf KòG ? (N) i´ûeò Kò_eò céZêýaeY Kfû ? (O) iêKR é û^ò Zû’ UòKò iõiûeKê ùN^ò Kò_eò Pkê[f ô û? (P) iêKR é û^ò ùKùZùaùk @ûgâdcd Zé¯ò _ûG ? (Q) Ròfò I aòfò jûŠòùe K’Y @RûWÿò Pìfòùe aiû«ò ö (R) cûŠò@û I UòKâû ùKùZùaùk _òŠûùe jûfò@û Nûfò@û ùjûA aiò_Wÿ«ò ? (S) cûŠò@û Rû^ò Kûjû_eò ù\LôaûKê ? (T) UòKâû I Zû’ cû’ c¤ùe [ôaû ùKCñ icû^Zû iêKR é û^òe cù^ _Wÿò~ûG ?  iûjòZý ùRýûZò 28 (U) iêKR é û^ò ùKùZùaùk i¬e gû«ò I ùLûfû _ûjûWÿe gû«ò _òA~ûG ? (V) aòfò ùKùZùaùk \êA jûZùe _ûYò Pae Pae Keê[f ô û? (W) Ròfò I aòfò Mûù]ûC [ôfûùaùk KòG iò]û @ûLôùe PûfòMùf ? (X) ùSûfû Kìùk Kìùk @ûC RùY ùfûK K’Y Keê[f ô û? (Y) Rwf Rcû^þ GKû RûMûùK KûjûKê Kò_eò Pûjó ejò[f ô û? (Z) ‘Zêc _û\êKû gúZk [ûC’ KòG KûjûKê KjòQò ? ([) KòG MûeWÿ Rcû^þ K[û Pûeò@ûùWÿ Pjk _KûA aêfòfû ? (\) MûeWÿ Rcû^ K[û Pjk _Wÿòaû_ùe K’Y ùjfû ? (]) iêKR é û^ò ùKCñ @ûWÿKê Pûjó \úNðgßûi ~ûG I KûjóKò ? (^) iêKR é û^òe aWÿ aWÿ KûV KûjóKò \eKûe ? (_) iêKR é û^ò Kûjû _ûLùe ùKùZùaùk I K’Y ]eò C_û]ô@û _Wÿòfû ? (`) iêKR é û^ò _eRûe aò^d bwúùe K’Y Kjòfû ? (a) @ûRò Mûñ’e M_ K’Y ? (b) aûMfû KòG ? (c) KûùRûWÿò cêjñ SûWÿò SûWÿò K’Y Kjòfû ?  iûjòZý ùRýûZò 29 4. _âûd Zòeg ò ùMûUò g±ùe C e \ò@ ö _âgÜe cìfý 3 ^´e ö ùfLû I ùfLKu iìP^û _ûAñ 1 ^´e I C e _ûAñ 2 ^´e ejòa ö (K) flàú_êee @aiÚòZò C_iÚû_^ Ke ö (L) iêKR é û^òe iõiûe aòhdùe iõlò¯ùe ùfL ö (M) iêKR é û^òe Kûjû bòZùe ^òRKê ùLûRò_ûG ? (N) iêKR é û^òe NeKeYû iµKðùe a‰ð^û Ke ö (O) ‘Wêcû’ aòhdùe iêKR é û^òe aògßûi K’Y? (P) iû^ _ûjûWÿKê ù\Lô ùKCñ \égý iêKR é û^òe @ûLô @ûMùe ^ûPò ~ûCQò ? (Q) iêKR é û^òe @û™û ùMûUûG Wêcû ùjûA ùKCñVò KûjûKê @^ûA ejòa ? (R) ‘adi _PûgKê ]KþKû LûAfû’ Kûjû _âiwùe I K’Y Kêjû~ûAQò ? (S) _ûjûWÿ Zk ùSûfûe PòZâ C_iÚû_^ Ke ö (T) ibýRMZ ùfûK iµKðùe a‰ð^û Ke ö (U) Rwf Rcû^þ C_ùe \éÁò _Wÿòaû _ùe \êA bCYú K’Y Kùf ? (V) ^ûAKe PeòZâ PòZâY Ke ö  iûjòZý ùRýûZò 30 (W) Rwf Rcû^þKê K’Y _ûAñ ùKùZ UòKi aû ùRûeòcû^û ù\aûKê _ùWÿ ? (X) iêKR é û^ò KûjóKò C_û]ô@û _Wÿò[f ô û? (Y) Rwf Rcû^þe jûabûaKê _eRû Sò@cûù^ Kò_eò icûùfûP^û Keê[ùô f ? 5. \úNð C e cìkK _âgÜ - _âgÜe cìfý 5 ^´e ö _âùZýK _âgÜe C e _âûd 150 g± c¤ùe ù\aûKê ùja ö (K) _eRû icûR Rúa^e aûÉa PòZâ ‘geþgê_\e’ _ûVýûõgùe Kò_eò _âZò`kòZ @ûùfûP^û Ke ö (L) ‘geþgê_\e’, ‘_eRû’ C_^ýûie cêLa§ i\ég “ Gjûe iZýZû aòPûe Ke ö (M) iêKR é û^òe PeòZâ PòZâY Ke ö (N) ibý cYòh I R^RûZò cYòhe Rúa^bìcò ‘geþgê _\e’ _ûVýûõgùe Kò_eò iû[ðK bûaùe C_iÚû_òZ ùjûAQò“ @ûùfûP^û Ke ö (O) ‘geþgê_\e’ @^êieYùe ùMû_ú^û[u a‰ð^û ùa÷PòZâý I bûhû C_iÚû_^ûe ißZªZû aòPûe Ke ö (P) Rwf Rcû^þe PeòZâ PòZâY Ke ö            iûjòZý ùRýûZò 31   ùSfcþ ^\úùe i§ýû Kê¬aòjûeú \ûg  ùSfcþ Kìkùe-ùSfcþ cû@ûe ùKûkùe gâú^Meaûiú fûkòZ“ Gjûe KkKk ]ß^ò Kûjûe Rúa^ iáZòKò aû Rúa« Kùe ^ûjó ? i\û _ì‰ðRkû, iê^ûaýû-Kûgàúeaûiú Gjò ^\úe _âgõiûùe cêLe ö @_âgÉ aêXûÿ akw _eò Gjûe @ûKûe, Kò«ê Rk MûXÿ ^úk, aùuA aùuA aêfò aêfò icÉ gâú^Me @ kKê Ægð KeòQò ö ùSfcþKê aû\þ ù\ùf gâú^Meeê ‘gâú’UòKê aû\þ ù\aûKê ùja ö Kûgàúe ewc e _â]û^ ^ ðKú bìcKò ûùe ùi @bò^d KeòQò ö gâú^Me Kûgàúee jé\d, ùSfcþ Zû’e _â]û^Zc eqaûjú ]c^ú ö gâú^Mee icÉ gâú, _âûYùe @uòZ Keòaû fûMò @ûce Rk~ûZâû ö ùMûUòG ‘gòKûeû’ (Kûgàúee ùQûUùQûU ù^øKû) bWÿû ù^fê, Zû’ ijòZ \êAUò ùPøKú iõfMÜ, ùi[ôùe cLcfú M\ò _WÿòQò, @ùKægùe PûeòRY aiò_ûeòùa ö cêŠ C_ùe PòZâaòPòZâ Pû¦ê@û UYû ùjûAQò ö Pû¦ê@ûe Pûeò L´ùe ^ûfò, ù^kò, jk\ò@û ewe KûMR MêWûÿ ùjûAQò, ùi[ôeê @ù] @ù] _ZûKû _eò _a^ùe CWÿêQòö jñûRò (^ûCeú) cêifcû^“ \úNð _ûjûZ cŸð, _ò§û aWÿ @_eòz^Ü, M\òKê SûWÿòSêWòÿ @ûcKê aWÿ @û\eùe aiûAfû, ^B cSòKê gòKûeû ù^A ]úùe ]úùe @ûjêfû cûeò PùkAfû ö ajê @Pk @ûC @Pk«ò jûCiþ  iûjòZý ùRýûZò 32 ùaûUþ cSòùe Pûfòfû @ûce gòKûeû, _ùQA ejòfû ùMûUò ùMûUò ùiø], C\ýû^, ùiZê @ûC NûU ö ^\úe \êA_ùU ^Mee \êA @õg ejò@Qò, ù~ûMiìZâ eLôaû fûMò iûùZûUò ùiZê MXÿû ~ûA@Qò ö aòbò^Ü ~êMùe aòbò^Ü gûiKu icdùe GMêWòK ÿ ^òcòðZ ùjûA@Qò ö @ûfòKþ\f iaêVûeê _âûPú^, 1417 LâúÁû±ùe @fú @fiûju icdùe Gjû ^òcðZò ùjûA[ôfû ö GjûQWÿû @cúe K\fþ, jaû K\fþ, `ùZ K\fþ, ùR÷^ K\fþ, ^Ißû K\fþ, i`û K\fþ, ^ûcùe @ûC Q’ ùMûUò ùiZê @Qò ö ùiMêWòK ÿ KûÂùe ^òcðZò ; gâú^MeiÚ ùSfcþ ^\úe Rk~ûZâû Kùf Gjò iûùZûUò ùiZê _ûeò ùjaûKê jêG ö aWÿ aWÿ aýûu, aò\ýûkd, ùjûùUf, KùfR, c¦òe, ciþRò\þ, ùMû\ûc, KûeLû^û ùSfcþ KìkKê @ûùaûeò ejòQò, @jej ~ûZâú @ûC aûYòRý Zeú Gjò ^\úùe ~ûZûdûZ Keê@Q«ò ö ùKCñVò KìkfMû jûCiþ ùaûUþùe ù\ûKû^ aiòQò, Kûù_ðUþ, iûfþ, KûV @ûC KûMRùe Zò@ûeò aòa] ò Rò^h ò iRû ùjûAQò, ùfûùK gòKûeûùe @ûiò Rò^h ò _Zâ LŸòð Keò ù^CQ«ò ö ùKCñVò ù^øKûùe ùMûUòG ùMûUòG _eòaûe aûi KeêQ«ò, aûjûe RMZ ijòZ cògòaûe iêù~ûM ^ûjòñ, G Rk Méjùe ùQûU ùQûU _òfûcûù^ ùLkêQ«ò“ bûA iùw bCYú ö aWÿazò ò^Ü G Rúa^, ùPø\òMùe Rk~ûZâúaûjú ù^øKû aû aéjZþ ùiø]ö NeYú jûCiþ ùaûUþ IkûCQò, C e \òMKê @^ûCQò, ùak aêWòf ÿ û, ‘ùi’ KûjóKò @ûiòùf ^ûjó ? @ûe ZêVùe ù_âøXÿûUòG _[e C_ùe fêMû ù[ûA _òUYûùe aûWÿCQò ö GVò GA ]eYe fêMû KPû jêG, gâc DYû jêG, jûZùe  iûjòZý ùRýûZò 33 [Šû _ûYò fûùM ^ûjòñ ö NûU ù^øKûeê Lfûiú Rò^hò _Zâ CVûA ù^CQò, Kìkùe aiò aêXûÿ _VûY ]ì@ûñ LûCQò, QûZò~ûG f´òQò Zû’e \ûXÿò ö ùQkòRMû ùUûKû ùQkò_jä @WÿûA @ûYêQò; ù_ûf C_ùe Uûwû _ùe Uûwû ]ûAñQò; KòG @`òieê ù`eêQ«ò, KòG ~ûCQò aRûe Keò, KòG ~ûCQò ^cûR _Xÿò, KòG ~ûCQò c¦òeKê ö G Qû þKûUþ ~êaK RYK KòG? KùfR _òfû ùjùa _eû! cêjñùe ùa_eê@û bûa, IVùe iòMûùeUþ, aWÿ Zeaeùe _û\ _ùKA PûfòQ«ò, ùaûù] iòù^cû ù\Lô ö @ûKûgùe aòek ùcN, ùcN _ùe @ûKûg; @ûKûg _ùe ùcN, cògûcògò, iì~ðý ^\úe RkKê ^Añùf, i§ýû ùXC C_ùe ùMûfû_ò _û\ Pûkò, iùZ @ûc @ûWÿKê @ûiòfû, Zû’e K^K jûZe KêjêK Ægðùe c^ PKòZ P k ùjfû ö Zek iêa‰ð ùiâûZùe iêa‰ð Zeú, ùi[ôùe aiòfû i§ýû, Kûgàúeú Kòùgûeú _eò iê¦eú ö Zû’_ùe A¦âRûf akùe Zû’ aûjêKê fùl MêY Keò f´ûA ù\fû iê\ìe ùg÷kKê, aéùl aéùl `êUûAfû @MÜòe `êf, Zêhûùe Zêhûùe Rûkòù\fû ùfûjòZ jêZûg ! ùcNùe aû¿ Zìhû^k _eò SUKò CVòfû ö géùw géùw ùcNe ^ìZ^ géw, Pò^ûe @ûC iù`\û aél C_ùe _lúe iêa‰ð Kki ö icMâ aògß ù~_eòKò i§ýûe cjòcûùe cjòcûcd ùjûA CVòfû ö Zû’_ùe ùi PkòKû _½òc \òMa þ kdKê CWÿòMfû, jòcû\âòe ijiâ géwKê iò¦e ì òZ Keò ùghùe ùMûUòG aò¦ê ùjûA ^òbòMfû ö gâú^Meùe @Riâ Zûeû Rkò CVòùf, gòKûeû @ûce cêL ù`eûAfû ö ùiâûZe aò_eúZ \òMùe ù^øKû Pûfòfû ]úùe“ @Zò ]úùe ö Pò Kæû«, @ai^Ü; Kjòfò“ jñûRò, Zêc ù\ge ùMûUòG MÌ Kj ö jñûRò Kjòfû, aûaê, cêñ cìLð ùfûK, Kò RûùY ?  iûjòZý ùRýûZò 34 Kjòfò“ jñ ùe, _òfû\òù^ aû_ûcû@ûuVêñ ùKùZ MÌ gêY[ò ôaê, Kj ùMûUòG Kj ö jñûRò ù\Lôfû“ @ûùc QûWÿòaê ^ûjòñ, NWÿòG bûaò Mkû i`û Keò @ûe¸ Kfû ö eRû_ê@, cªú_ê@ iwûZ, \òjóu bòZùe _ûYò Mùk ^ûjó ö RùY RYKê \ùŠ ^ ù\Lôùf aûCkû, GKû c^, GKû _âûY ö Kûjû c^ùe ùKûC K[û CAñùf iùw iùw ù`Wÿò ^ Kjò ejò_ûùe ^ûjó, GcòZò iêLe \ò^ iêLùe ùaûjò~ûGö \òù^ cªú_ê@ ù\Lôfû, eRû_ê@ GùWÿ cêjñ Keò aiòQò, Kjòfû, iwûùZ, ZêcKê ùKûCK[û @_ìeêa ? jRòMùf ùLûRòù\aò, bûwòMùf MXÿò ù\aò, ieMe Pû¦ Kjòùf \ê@ûùe @ûYò jûRe Keòaò ö cêñ [ûCñ [ûCñ Zêce Kò \êüL ? eRû_ê@ Kjòfû, iwûùZ, Kûfò eûZòùe i_^ ù\LôQò, P¦âC\ò@û _eò eì_, ùKûC ù\ge eûRùRcû, `êfiùw ùMùfA fêùUA ùjC[ôfû, _âRû_Zò _Qùe ùMûWÿûC[ôfû, ùcûùZ ù\Lôfû, ù\Lôfû, _ù\ K[û Kj«û ! @ûWÿ @ûLô jûYòù\A Mfû, Mfû, Kê@ûùWÿ CùbAMfû, ùiA Kûjó ^ ù\Lôfû eì_ ùcû @ûLô @ûMùe ^ûPêQò, ZûKê @ûYò ^ ù\ùf ùcû @ûgû QûWÿ ö cªú_ê@ _Pûeòfû“ cù^ @Qò, ùKûC \òMùe ùi aMòPû ? eRû_ê@ Kjòfû“ ùcû @ûLô @ûMùe Z aûUNûU iaê \ògò~ûCQò, ùKcòZò ùi K^ýû _âû_Z ùja, C_ûd Ke ö ZûKê ù\Lôfûùakê ùcûùZ \û^û_ûYò eêPê ^ûjó ö  iûjòZý ùRýûZò 35 Kê@ûñZeû SUKêQò, eRû_ê@ cªú_ê@ ùNûWÿûgûkeê bf bf ùNûWÿû \êAUò aûQòùf, _òVùò e aiò ùKûeWÿû cûeòùf ö aYaê\û, ^B-_ûjûWÿ ùWAñ ùNûWÿû ]ûAñùf; ùak eZ eZ ùjCQò, ùMûUòG cìfKùe _j ôùf ö Iiûeò@û eûÉû, \ò’_ûùL C C ùKûVûNe, iaêVûeê akò ù~Cñ ùKûVûUò C, Zû’ iòõj\ê@ûùe ùNûWÿûeê IjäûAùf, RMê@ûkú @ûLôùe ]ìkò ù\A eRûu aMòPûùe _gòùf“ `êfe iõiûe; KòG `êf KòG _âRû_Zò aûeò ùjC^ûjó ö ùRcû _a^ù\ûjfû MQaéle gûMê@û ùXCKê PûjóQò“PûjóQò ö ù~còZò eRû_ê@ C_ùe @ûLô _WÿòQò, @feû aûkKê iRûWÿò ù\A“ ù\ ù\øWÿö iß_Üùe ù~ûC eì_e QûA `êUò[f ô û, iZùe @ûLô @ûMùe ijiâ MêYùe SUKò CVòfû ö Zû’ ù\Lô eRû_ê@ ùPZû aêWòM ÿ fû ö cªú_ê@ Qò ûaò€û Keò ZûKê ùPZû Kfû, ùaû]-ùgû] ù\A ùMûUòG RûMûùe eùLAfû, ^òùR RùY _òVûaòKûkò Nùe ejòfû ö ZûKê ùKùZ ]^\ea ù\fû, ùKùZMêWòGÿ bf bf _òVû Keò Zû’ jûZùe eûRùRcû KZòKò _ùVAfû ö eûRùRcû _òVû LûA Kjòfû“ ùZû _òVû _eò Z’ fûMê^ûjó, iZ Kj, G _òVû KòG KeòQò ? _òVûaòKûkò Kjòfû“ G cêŠ ejòùf Kjòaò ö ùRcû @bd ù\fûeê Kjòfû“ ùcû Nùe Kê@ûWÿê @ûiò RùY aûùUûA ejòQò; G _òVû Zêc_ûAñ @fMû Keò ùi _VûAQò ö ùRcû Kjòfû“ ZûKê @ûYò gúNâ GVò jûRe Ke ö cªú_ê@ Èú ùagùe ùRcûu C@ûiùe _j ôfû, Kjòfû“ @cK ù\ge eûR_ê@ ZêcfûMò SêeòceêQò, Zû’ Rúa^ùe @ûC @ûgû ^ûjó ö Zêce _\òG K@ñk K[û jêGZ ZûKê Rúa\û^ \ò@«û ö C@ûieê WûùK  iûjòZý ùRýûZò 36 aûUùe ùMûUûG @iYû Nùe ùi _WÿòQò, ù_Uùe ùbûK ^ûjó, @ûLôùe ^ò\ ^ûjó, ZûKê [eêUòG ù\Lû \ò@, Zû’ \òjùe Rúa _gê ö ùRcûe jé\d aWÿ ùKûck“ Qûe Zû’ fûMò eRû_ê@e _âûY ~òa ? _âûY Mùf ùi ù\ûh KûjûKê fûMòa ? Kjòfû“ ~û@, @ûRò eûZò \g NWÿò ùVAñ cêñ eRû_ê@Kê ù\Lû ù\A @ûiòaò ö Lêiòc^ùe cªú_ê@ ù`eòfû, eRû_ê@e @û^¦ Kjòùf ^ iùe, \ŠK ~êM_eò fûMê[ûG ö eûZò @ûVNWÿò, ^’NWÿò ùghKê \gNWÿò ùjfû ö ùRcû K[û bûaê bûaê ^òùNûWÿ ^ò\ùe ùgûA_Wÿòfû, Kê@ûùKûAfò ùaûùaAùf, eûZò _ûjòfû, @ûLô ckò ckò eRû_ê@ Kjòfû“ ùRcû @ûiò ^ûjó, iwûZ còQ Kjê[f ô ûö cªú_ê@ Kjòfû“ K’Y Kjòf ? ùRcû @ûiò^ûjû«ò ? ùi eRû_ê@e _ùKU \eûŠò LŠòG eêcûf KûXÿòfû, ùRcûe cêKUê @uû, ùi[ôùe ùKùZMêWòGÿ gv cfcf _[eLŠ a§û ùjûAQò ö eRû_ê@e eêcûfUò _ùKUùe ^ûjó, cªú_ê@ Kjòfû, iwûZ, ùRcû @ûiò[f ô û, ùcûùZ K_U KeêQ KûjóKò ? eRû_ê@e @ieû @ieû fêj ùaûjòMfû, Kjòfû“ cêñ ^òZû« @^ûWÿò, ùgûA _Wÿòfò, eûRùRcû K@ñk _û\Kê _úWÿûù\A @ûiò[f ô û, ù`eòMfû, K’Y ùi bûaò[ôa, K@ñk c^Kê ùKùWÿ aû]ô[a ô ö dû Kjò Mûfùe \ò’ PUKYò cûeòùjfû, ^òRKê aùj ùgû]ôfû“ ùKùWÿ jú^K_ûkò@û cêñ, P¦âcûKê jûZ _ûjû«ûùe _ûA QûWÿòfò ö cªò_ê@Kê _Pûeòfû“ G _[eLŠ KûjóKò ù\A ~ûAQò ? cªú_ê@ jiò jiò Kjòfû“ ùLkòaû _ûAñ, @[ðûZþ Zêùc aûkK, ù_âcòKe ù~ûMý ^êjñ ö G[ôùe eRû_ê@e ùKûj CVòfû ö  iûjòZý ùRýûZò 37 ùKâû]ùe ùRcûu IV [eê[ûG, ^ûK_êWûÿ `êfò CVê[ûG, bûaê[û«ò“ _eaê¡ò _âkd, _e K[ûùe KûjóKò _Wÿòfò ? KòG ~\ò ù\Lò[û«û, @ûC cjZ ejò[û«û ! Kjòaû K[û bêfò~ûG Kò cYòh? ù~ ù_âcK ò ûKê ^òeûgùe ù`eûA \òG ùi ùKûC ^ûdKùe ùfLû ? ù~ùZ ù^jêeû ^cùÉ ùjùf aò ùiVòKò ~òaò ^ûjó, ^ûjó- ^ûjó ö GZòKùò aùk cªú_ê@ _j ôMfû, ù\L Z eûM,“ Kjòùf“Zêùc iaê VK, K[ûùe VòKþ ^ûjó, ^ò@ûñ iùw ùMf ùLkêQ, ùZf aûjûeò~òa, RûYò[û@ ö cªú_ê@ Kjòfû“ ~ûjû NUò~ûAQò, NUò ~ûAQò, iaê ù\ûh eRû_ê@e, Zû’ ù\ûh ùcûe, ùcûùZ ~ûjû Mûkò ù\aûe \ò@ ö G bêfþ @ûC ja ^ûjó ö ZêcKê ù\Lôaû ^ògûùe eRû_ê@ GK _âKûùe aûA@û ùjûA~ûA[ôfû, ùKùZùaùk ùgûA _Wÿòfû RûYò_ûeòfû ^ûjó ö Gùa Zû’ ùKûj ù\Lôùf MQ_Zâ Zekò~òa ö ZûKê aû@, Zû’ Rúa^^ûUò Zêc jûZùe ö eRûSò@ G K[ûùe _âi^Ü ùjfû ö ^ògû iûAñ iûAñ MeRêQò, eRû_ê@ @ûLôùe _fK _Wÿê^ûjó, ùi cêjì ð MYêQò, Pfû_[ @ûfê@ Keò ùRcû _j ôfû ö eRû_ê@e @ûLôùe ùi eì_ PeòMfû, ù~ûCVò _Wÿòfû, ùiVò fûLôfû ö ù~CñVò fûLôfû ùiVò fûMò ejòfû ö ùRcû aò eRû_ê@e eì_eêPòùe Lêiò ùjûAMfû ö \òjòu c^ ù~ùZùaùk còkòMfû, jiòùf“ ù~CñVò jiòaû \eKûe ^ûjó, K[ûaû ðû ùjùf, ~ûjûe KòQò @[ð ^ûjó ö @ûkû_ @ûùcû\ ji Lêiò; Bhðû bûMýù\aZû dû ijò_ûeòfû ^ûjó ö  iûjòZý ùRýûZò 38 KUê@ûk ^Me _eòKâcû Keê[f ô û, Zû’ Kû^ùe G g± aûRòfûö ùi Kûù^Afû, GùZ eûZòùe KòG GcòZò ùjCQò? I, G ù~ ùRcûu KY×iße ! iùZ Z ùRcû ! RMê@ûkúuê jêKc ê þ ù\fû“ G \êjóuê a¦úKe ö eRû_ê@, eRûSò@ KG\úLû^ûùe ejòùf ö cªú_ê@ G C\« _ûA cjû bûa^ûùe _Wÿòfû“ K[û `êUò@ûeû ùjùf Kò @ûC cêŠ ejòa ? ù~ûCiòfû C_ûdùe dûuê C¡ûe KeòaûKê ùja, aê¡ò ùjCQò ak; bûaò bûaò ùghKê ùMûUòG KCgk Kfû, _êeêhùag IùjäA ùMûUòG aêXúÿ ùag ]Afû, @ û ^Añ _WÿòQò, ùMûUòG _òVû ùUûùKA KûùLAQò, jûZùe LŠòG aûWÿò, ~ûA KG\úLû^û `ûUKùe _j ôfû ö RMê@ûkúuò ù\Lô Kjòfû“ @ûùe _ê@, _QêKê KòQò \ògê^ûjó, jêWûÿ Kê aûU ùLûRòfòY,ò bûaòfò“ ]^\ea K’Y cgûYòKò ù^aò ? Kûjû C_êMûeùe fûMê ùjùf ö G KG\ú Ne \ê@ûe QûWÿò ùKùWÿ jú^òcû^ùe @Q«ò, KòG Zûuê bfc¦ eû§ò ù\CQò ? _òVû \ò’Uû ùjùf ù\A @ûùiñ, KAfûY Keòùa, ]cð ùja ö RMê@ûkú aòPûeòùf, ùi Z’ _òVûù\a, @ûce K’Y ùjCQò ? QûWÿòù\ùf ö aêXúÿ bòZeKê Mfû, ùRcû aêXÿúùag ]eò aûjûeKê Pûfò @ûiòfû ö ùKjò PòjÜò _ûeòùf ^ûjó ö G c¤ùe KUê@ûk ~ûA eûRûuê RYûAfû“ cjûeûR, GcòZò GcòZò K[û ö Qûcê ißPlêùe ù\L«ê ö ùRcû Zûue ù\aú _âZòcû, ùi @aûUKê ~òùa G K[û eRûuê _âùZ ùjfû^ûjó ö Z[û_ò ùi Mùf, KUê@ûk ijòZ KG\úNùe _j ôùf ö KUê@ûk ùRcûuê PòùjÜûU Kfû ö eRû IXÿYû ùLûfò ù\L«ò Z @ûC KòG RùY, ùRcû ^êj«ò ö eRû  iûjòZý ùRýûZò 39 ùMûRû; PUþKùò ^ @ûLôKò ^ò@ûñ PjòUòMfû ö Zeaûeú KûXÿò iùw iùw KUê@ûkKê ùPûùU ù\ùf ö KUê@ûk cêŠ eq ieie ùjûA bìAñùe ùfûUòfû ö eRû eRû_ê@ @ûC cªú_ê@e ùaWÿò, KWÿò ùLûfòù\ùfö ùMûUòG _ùWÿûgú eûRýe eRû_ê@ iùw eRû Sò@e _ûUcê\ò ùjûA[ôfû, @ûRò cwkKéZý, cªú_ê@e c^ K@Y ùjûAMfû, GùZ KÁ Keò Kò `k ùjfû ? icd ù~ @ûC ^ûjó; K’Y Keòa? ò ùaûAfû“ C_ûd Ke ^û^ûcùZ, `kòa Kcðe @ûdù ö cªú_ê@ C_ûd _û ôfû ! GùY eûR]û^úùe cYòcûYòKýL¬û iê^ûe ùZûeY a§ûùjfû, \ßûùe \ßûùe K\kúMQ ù_ûZûùjfû, _ì‰ðK¸ê eLûùjfû ö aûA\, aeKûV aûRòfû, ae @ûiòfû, ùaùjNe ùjfû, aeK^ýû aò\û ùjûAMùf ö ùRcû @ûLôùe fêj“ iùZ _âbê ùcû c^K[û aêSòùa ? i¬ ùjfû, _ûjûWÿò@û RûMû, ù\Lê ù\Lê @§ûe Nù^A @ûiòfû ö ae~ûZâú Kjòùf“ GAVò ùWeû _Kû@, @ûRò eûZòK ejYò ùjC ö iê^û Qû@ûYò jûZú \û«e _ûfòuò ejòfû; G c¤ùe cªú_ê@ eûRùRcû ùag ]eò _ûfòuùò e aiò_Wÿòfû, ùRcû ]úùe ]úùe aYKê LiòMùf, ~[û iÚû^ùe ù_âcòK eûR_êZâKê ùbUòùf ö ùRcûuê GKêUò@û We cûWÿê[a ùaûfò eûRûu bCYú @ûiò _ûfòuùò e aiòùf, cªú_ê@ Zû’ eì_ù\Lô PcKò _Wÿòfû“ _ûfòuò iùZ Kò jûùfäûk ùjûAMfûö cªú_ê@ Zû’ iùw @ûkû_ RùcAfû, K[ûùe  iûjòZý ùRýûZò 40 Zû’ jé\dKê KòYùò ^fû, \êùjñ \êjóue @Zò @û_Yûe ùjûAMùf, [ôe Kùf“ ùaùj ùjùaö Kò«ê GVê Liò ^ _kûAùf elû ^ûjó, @§ûe ù\Lô \êùjñ aY bòZeKê PûfòMùf ö cªú_ê@e ùNûWÿû aûUùe ZùKA ejò[fô û ö eRû_ê@, cªú_ê@ \êùjñ \êA K^ýûuê ùN^ò aòRk ê ò MZòùe QêUòùf ö ù~ùZùaùk \êùjñ ^òR eûRýùe _j ôùf, aû_û cû@ûu @û^¦ Kjòùf ^ iùe; Lûfò _ê@ ù`eò ^ûjû«ò, iwùe ùaûjì ùN^ò @ûiòQ«ò“ ^ûjó ^[ôaû eì_ ö ~ûjû iß_Üùe bûaò ^ [ôùf, ißPlêùe ù\Lôùf ö ùa\ò MXÿû ùjfû, aûY^ògûY L¬û ùjfû, eûAR~ûK cCzû fûMòMfû ö aWÿ icûùeûjùe ùaùjNe ùjûAMfû ö M_ ùgh ùjfû ö gòKûeû fûMòfû MY_Zò NûUùe ö jñûRò aò\ûKú ù^A aò\ûd ù^fû, Zû’ c^ùe UòKGò _êeêYû iß_Ü @ûc c^ùe eLô ù\A ö  (K) ùfLK _eòPd Kê¬aòjûeú \ûg (1914-1994) IWÿò@û iûjòZýKê icé¡ Keòaûùe WKÖe Kê¬aòjûeú \ûgu @a\û^ @Zêk^úd ö ùi GKû]ûeùe Kaò, J_^ýûiòK, @^êaû\K, _âûa§òK, iûjòZý icûùfûPK, bâcY iûjòZý I @û™Rúa^úe ùfLK ö MùahK bûaùe Zûue LýûZò c¤ iêaò\Zò ö Zûu iûeißZ Rúa^e gêbûe¸ ùjûA[ôfû Kaò bûaùe ö M\ý, _\ý Cbd ùlZâùe ùi ùfL^ú  iûjòZý ùRýûZò 41 Pûk^û Keò iê^ûc @Rð^ KeòQ«ò ö Kê¬aòjûeúu ePòZ KaòZû- Qò^c Ü Éû, _âbûZú, KkKùfäûk, ^acûkòKû, Kûaý- WêWc ê û, aûMâû, ùfûKMÌ- K[ûUòG Kjêñ, XMXcûkò, C_^ýûi- cgûYò Zêkiú, cYòcû gêYc ò û ùjC, MÌ-ji Kû¦e M_, @ûùfûP^û- icûùfûP^û, iûjòZý I icûùfûP^û, Rúa^PeòZ- Rúa^ú I Rúa^, Rúa^ûd^, @û™PeòZ- ùcû KûjûYú, bâcY KûjûYú- fuû~ûZâú, ùcû iß_Üe Kûgàúe AZýû\ò IWÿò@û iûjòZýKê iêùgûbòZ KeòQò ö IWÿògûe _êe_fäúùe _âPkòZ @iõLý ùfûKMúZ KûjûYú iõMâj I iµû\^û Keò ùi iaê _âKûg Keòaûùe _âù`ie \ûgue gâc I iû]^û _âgõi^úd ö WKÖe Kê¬aòjûeú \ûg _êeúe ùeõP gûi^ùe R^àMâjY Keò[ùô f ö (L) bâcY KûjûYú iµKðùe _âù`ie Kê¬aòjûeú \ûg ù\g aòù\g bâcY Keò @û_Yûe @^êbìZò I C_faþ]K ô ê bâcY KûjûYúùe iÚû^òZ KeòQ«ò ö Zûu bâcYKûjûYú MêWÿòK iêL_ûVý I KaòZß_ì‰ð ö ‘ùcû iß_Üe Kûgàúe’ Zûue GK CùfäLù~ûMý bâcY _êÉK ö ‘ùSfcþ ^\úùe i§ýû’, ‘ùcû iß_Üe Kûgàúe’ bâcYMâ^Úe @õgaòùgh ö ùSfcþ ^\ú i߉ðMbû, PòeùiâûZû ö ùSfcþ ùjCQò gâú^Mee gâú ö Kûgàúeaûiú Gjò ^\úe _âgõiûùe gZcêL ö gâú^Me Kûgàúee jé\d ö ùSfcþ Gjò gâú^Mee _â]û^ eqaûjú ]c^ú ö ùSfcþ ^\úe \êA _Uùe ^Mee \êA @õg ejòQò ö iµKð iÚû_^ _ûAñ iûùZûUò ùiZê ^\ú c¤ùe MXÿû ~ûAQò ö ùSfcþ ^\úùe i§ýûe \égý @a‰ð^úd ö ùfLKue ‘ùSfcþ ^\úùe i§ýû’e  iûjòZý ùRýûZò 42 a‰ð^û ù~_eò ùiø¦~ðý_ì‰ð ùijò_eò @ûKhðYúd ö ùfLK ùSfcþ ^\úùe i§ýûe a‰ð^û _ùe Kûgàúee ùMûUòG ùfûKMÌe @aZûeYû KeòQ«ò ö ~ûjû Kûgàúee ùfûKiûjòZýe iìP^û \òG ö (M) KVò^ g±û[ð iê^ûaýû - ^ûa PkûPk _ûAñ ù~ûMý, cLcfú - ^ec/ùKûck/ ùegcK^û, ù_âøXÿû - @]ûadiò@û, Qû þKûU - ù`i^ ~êq, iêa‰ð - iê^û, Zeú - ù^øKû, @Riâ - @iõLý, P¦âC\ò@û - P¦âKòeY _eò C{ßk I iê¦e, jú^K_ûkò@û - c¦bûMý iµ^Ü, cYòcûYòKý - aòa]ò C{ßk _[e, C\« - Lae, aû ðû, gòKûeû - GK _âKûe Wwû, jñûRò - jñ @ûmû ö _âgÜûakú 1. iõlò¯ C e cìkK _âgÜ 1 ^´e aògòÁ _âgÜ, 4ùMûUò i¸ûaý C e c¤eê VòKþ C eUò aûQò ùfL ö (K) ùKCñ ^\ú Kìkùe gâú^Meaûiú fûkòZ ? (ùSfcþ, Mwû, ùjûdûõùjû, aâjà_êZâ) (L) ùSfcþ ^\ú Kìkùe ùKCñ ^Meaûiú fûkòZ ? (AUûfú, ùeûcþ, gâú^Me, Kûgàúe) (M) ùSfcþ ^\úe @ûKûe ùKCñ ^\ú _eò @_âgiÚ ? (cjû^\ú, aâûjàYú, aêXûÿ akw, Kêgb\âû)  iûjòZý ùRýûZò 43 (N) ùSfcþ ^\úe Rke ew Kò_eò ? (fûfþ, ]kû, BhZþ^úk, MûXÿ^úk) (O) gâú^Me Kûjûe jé\d ? (Mwû, Rû¹ê, Kûgàúe, ùSfcþ) (P) ùfLK K’Y bWÿû ù^ùf ? (Pû¦ê@û, gòKûeû, cLcfò M\ò, ùPøKò) (Q) jñûRò (^ûCeú) ùKCñ iõ_â\ûde ùfûK [ôfû ? (jò¦ê, cêifcû^, _¬ûaú, LâúÁò@û^þ) (R) ^\úe \êA_ùU ^MeKê ù~ûMiìZâ eLôaû _ûAñ ùKùZûUò ùiZê MXÿû ~ûCQò ? (\êAUò, PûùeûUò, Q@Uò, iûùZûUò) (S) ùKCñ LâúÁû±ùe iaêVûeê _âûPú^ ùiZê @ûfòKþ\f ^òcðZò ùjûA[ôfû ? (1505, 1165,1407, 1417) (T) ùiZê MêWòK ÿ ùKCñ[ôùe Zò@ûeò ? (_[e, KûV, fêjû, KõKâòU) (U) ùSfcþ ^\úùe ]ûZâú Zeú Gaõ @ûC ùKCñ Zeúcûù^ ~ûZûdZ Keê@Q«ò ? (ùa_ûeú, ùcûUeùaûUþ, aûYòRý Zeú, ù^øPûkK)  iûjòZý ùRýûZò 44 (V) ùfûùK ùKCñ[ùô e @ûiò Rò^h ò _Zâ LŸòð Keò ^ò@«ò ? (ùaûUþ, ù^øKû, ù_ûf, gòKûeû) (W) ùSfcþ ^\úùe i§ýû Kûjû_eò iê¦eú ? (eûRK^ýû, _eú, ù\aú, Kûgàúeú Kòùgûeú) (X) ùfLK KûjûKê Zûu ù\ge ùMûUòG MÌ KjòaûKê Kjòùf ? (eûRû_ê@, cªú_ê@, jñûRò, eûYú) (Y) eûRû_ê@ I cªú_ê@ \êùjñ K’Y [ôùf ? (bûA, gZî, còZâ, iwûZ) (Z) KòG _òVû aòKûkò Nùe ejòfû ? (cªú_ê@, eûRû_ê@, KUê@ûk_ê@, ùi^û_Zò_ê@) ([) cªú_ê@ ùKCñ ùagùe ùRcûu C@ûiùe _j ôfû ? (eûRûùag, cªúùag, _êeêhùag, Èúùag) (\) KòG ^òRKê jú^K_ûkò@û Kjò ]ôKK þ ûe Kfû ? (eûRû_ê@, cªú_ê@, KUê@ûk _ê@, ùi^û_Zò _ê@) (]) KUê@ûk K’Y _eòKâcû Keê[f ô û? (C@ûi, ^Me, aMòPû, ije) (^) KòG ùRcûu KY×iße gêYf ò û? (eûRû_ê@, cªú_ê@, KUê@ûk, RMê@ûkú)  iûjòZý ùRýûZò 45 (_) cªú_ê@ KûjûKê aòbû ùjfû ? (eûRûSò@, eûRûu bCYú, ùi^û_Zòu K^ýû, KUê@ûk Sò@) (`) gòKûeû ùKCñ NûUùe fûMòfû ? (Mwû, MY_Zò, ùSfcþ, gâú^Me) 2. ùMûUòG aûKýùe C e ùfLö _âgÜe cìfý 1 ^´e ö (K) ùSfcþ cû@ûe ùKûkùe ùKCñcûù^ fûkòZ ? (L) ùKCñ cû@ûe ùKûkùe gâú^Meaûiú fûkòZ ? (M) Kûgàúeaûiú Kûjûe _âgõiûùe cêLe ? (N) ùSfcþ ^\úe @ûKûe Kò_eò ? (O) Kûgàúe ewc ùe _â]û^ ^ ðKú bìcK ò ûùe KòG @bò^d KeòòQò ? (P) gâú^MeKê Kûgàúee K’Y ùaûfò Kêjû~ûG ? (Q) ùSfcþ Kûjûe _â]û^Zc eqaûjú ]c^ú ? (R) ùSfcþ ^\úe \êA_U ^Mee \êA@õgKê ù~ûMiìZâ eLôaû fûMò ùKùZûUò ùiZê MXÿû~ûAQò ? (S) iaêVûeê _âûPú^ ùiZêe ^ûc K’Y I Gjû ùKCñ LâúÁû±ùe ^òcðZò ùjûA[ôfû ? (T) gâú^MeiÚ ùSfcþ ^\úùe Rk~ûZâû Kùf ùKùZûUò ùiZê _ûeò ùjaûKê _ùWÿ ?  iûjòZý ùRýûZò 46 (U) ù^øKûùe ùKCñcûù^ aûi KeêQ«ò ? (V) KòG jûCiþ ùaûUþ IkûCQò Gaõ C e \òMùe @^ûA K’Y bûaêQò ? (W) ù_âøXÿUòG _[e C_ùe fêMû ù[ûA _òUYûùe aûùWÿAaûe CùŸgý K’Y ? (X) NûU ù^øKûeê KòG Rò^h ò _Zâ CVûA ù^CQò ? (Y) Kìkùe aiò aêXûÿ _VûY K’Y LûCQò ? (Z) Qû þKûUþ ~êaK RYK KòG ùaûfò ùfLK bûaòQ«ò ? ([) ùfLK jñûRòKê K’Y Kjòùf ? (\) eûRû_ê@ Kûjû iûwùe iwûZ aiò[f ô û? (]) Kò iß_Ü ù\LôQò ùaûfò cªú_ê@ eûRû_ê@Kê Kjòfû ? (^) KòG bf _òVû Keò eûRùRcûu _ûLKê Kûjû jûZùe _VûAfû ? (_) KòG Èú ùagùe ùRcûu C@ûiùe _j ôfû I K’Y Kjòfû ? (`) cªú_ê@Vûeê eûRû_ê@ K[ûgêYò ùRcû K’Y Kjòfû ? (a) ‘_eaê¡ò _âkd’ GK[û KòG Kûjû _âiwùe KjòQò ? (b) KUê@ûk ^Me _eòKâcûùaùk Gaõ Zû’ Kû^ùe ùKCñ g± aûRòfû ? (c) eûRû KG\ú Nùe KûjûKê ù\Lôùf ?  iûjòZý ùRýûZò 47 3. iõlò¯ C ecìkK _âgÜ, \êAUò aûKýùe C e ùfL ö _âgÜe cìfý 2 ^´e ö ùfLû I ùfLKu iìP^û _ûAñ 1 ^´e Gaõ C e _ûAñ 1 ^´e ejòa ö (K) ùSfcþ cû@ûe ùKûkùe gâú^Meaûiú Kò_eò fûkòZ ùjûAQ«ò? (L) ùfLK gòKûeûe a‰ð^û Kò_eò KeòQ«ò ? (M) jñûRò (^ûCeú)e ùPùjeû Kò_eò? (N) ^\úe \êA_ùU ù~ûMiìZâ eLôaû_ûAñ K’Y ejò@Qò ? (O) ùSfcþ ^\ú ZêVùe Kò_eò ùfûKcûù^ fêMû KPûKPò Ke«ò ? (P) QûþKûU ~êaK iµKðùe ùfLK K’Y KjòQ«ò ? (Q) cªú_ê@ eûRû_ê@ Kòbkò iwûZ [ôùf ? (R) eûR_ê@e c^\êüL ù\Lô cªú_ê@ K’Y KjòQò ? (S) KUê@ûk Kû^ùe ùKCñ g± aûRòfû ? (T) eûRû KG\ú Nùe _jô K’Y ù\Lôùf ? (U) cªú_ê@ eûRùRcû ùag ùjûA Kòbkò bûaùe _ûfòuùò e aiòfû ? (V) ^òR eûRýùe _jôfû _ùe eûRû_ê@ I cªú_ê@ue K’Y ùjfû ? (W) eûRûu bCYúuê _ûfòuùò e ù\Lô cªú_ê@ K’Y Kfû ? (4) 30 g±ùe C e ùfL ö _âgÜe cìfý 3 ^´e ö ùfLû I ùfLKu iìP^û _ûAñ 1 ^´e I C e _ûAñ 2 ^´e ejòa ö  iûjòZý ùRýûZò 48 (K) ùSfcþ ^\úe a‰ð^û Ke ö (L) ‘gòKûeû’ ijòZ K’Y K’Y iõfMÜ ùjûAQò ? (M) jñûRò (^ûCeú) ù\LôaûKê Kò_eò I ùi Kò_eò ‘gòKûeû PkûC[ôfû ? (N) ^Mee \êA@õg bòZùe ù~ûMiìZâ elû _ûAñ ùKùZûUò ùiZê MXÿû~ûCQò I ùiMêWòK ÿ e ^ûc K’Y ? iaêVûeê _âûPú^ ùiZêUò ùKùZ LâúÁû±ùe ^òcðZò ùjûA[ôfû ? (O) ùSfcþ ^\úe K’Y K’Y @ûùaûeò ejòQò ? (P) ùfLK Kûgàúee a‰ð^û Kò_eò KeòQ«ò ? (Q) ùSfcþ ^\úe @ûe ZêVùe KòG K’Y KeêQ«ò, a‰ð^û Ke ? (R) eûRû_ê@ ^òRe iß_Ü ù\Lû K[û cªú_ê@ @ûMùe Kò_eò a‰ð^û KeòQò ? (S) cªú_ê@ _òVûaòKûkò Nùe ejò K’Y Kfû ? (T) eûRùRcû KûjóKò ùKâû]ùe [eòMfû ? (U) cªú_ê@ aê¡òakùe Kò_eò KG\úLû^ûKê Mfû ? (V) eûRùRcû aòbûNe _ûAñ eûR]û^ú Kòbkò i{òZ ùjûAQò? (W) eûRû_ê@ I cªú_ê@ ^òR eûRýùe _jôfû _ùe aû_û cû’ K’Y Kùf ?  iûjòZý ùRýûZò 49 5. \úNð C e cìkK _âgÜ ö _âgÜe cìfý 5 ^´e ö _âùZýK _âgÜe C e _âûd 150 g±ùe ù\aûKê ùja ö (K) ‘ùSfcþ ^\úùe i§ýû’ùe ùfLKue Pò«û]ûeû Kòbkò _âZò`kòZ ùjûAQò- @ûùfûP^û Ke ö (L) i§ýû icdùe gâú^Mee _âûKéZòK ùgûbûKê ùfLK Kòbkò a‰ð^û KeòQ«ò ? (M) GK iû[ðK bâcYKûjûYú bûaùe ‘ùSfcþ ^\úùe i§ýû’e aòPûe Ke ö (N) aê¡ò ùjCQò ak, _VòZ eP^ûeê Gjûe iZýZû aòPûe Ke ö (O) ùfLKuê @^êieY Keò ùSfc^\úùe iõ¤ûe \égý ^òR bûhûùe ùfL ö (P) ‘MÌ jó cYòhe Kæû«òKê \ìe KeûG’“ Gjû _VòZ ‘ùSfcþ ^\úùe i§ýû’ @^êieYùe a‰ð^û Ke ö (Q) ‘ùSfcþ ^\úùe i§ýû’e ^ûcKeYMZ iû[ðKZû _âZò_û\^ Ke ö   iûjòZý ùRýûZò 50 c]êaûaê Pò«ûcYò @ûPû~ðý  c]êaûaêu Rúa^KûjûYú C}ke @¡ðgZû±úe AZòjûi ö Gjò AZòjûi c¤ùe C}ke iûcûRòK, eûRù^÷ZòK, @[ðù^÷ZòK Z[û gòÌ, aûYòRý, gòlû-icÉ aòhd ^òòjòZ ejò@Qò ö c]êiì\^ Zûue RúaòZûaiÚûùe C}ke Méùj Méùj @ûaûk aé¡a^òZû icÉu ^òKUùe ‘c]êaûaê’ aû ‘c]êaûeòÁe’ ^ûcùe iê_eòPòZ [ôùfö C}kcûZûe ù~ûMýZc i«û^ c]êiì\^ ù\ge, RûZòe iaða] ò C^ÜZò _ûAñ ^òe«e aýûKêk [ôùf, ùKûUòG C}k i«û^ ùMûUòG ißeùe cû’ cû’ ùaûfò WûKò’, ‘ißû[ðùc] ~mùe QûZòKê QûZò còkûA ißû[ðKê @ûjêZò’ ù\aûKê ùi IWÿò@û bûA bCYúuê @ûjßû^ Keò ~ûAQ«ò Gaõ ùijò C_ù\ge @û\gð eìù_ ^òRKê ù\g I RûZò iclùe iÚû_^ Keò ~ûAQ«ò ö IWÿò@û Kò_eò IWÿògû aûjûùe ù\g aòù\gùe i¹û^òZ ùja, Gjû Zûue Pòeflý [ôfû; céZêýg~ýûùe iê¡û IWÿò@ûe C^ÜZò Zûue GKcûZâ Pò«û [ôfû ö KUK Ròfäûe iZýbûcû_êe Mâûc c]êaûaêu R^àbìcò eìù_ _âùZýK IWÿò@ûe Zú[ðiÚû^ ö c]êiì\^ LâúÁûúd 1848 @Ÿe G_òâfþ cûie 28 ZûeòLùe ùRý Ké¾ GKû\gú Zò[ùô e R^àMâjY Keò[ôùf ö Zûue _òZûu ^ûc PC]êeú eNê^û[ \ûi, cûZûu ^ûc  iûjòZý ùRýûZò 51 gâúcZú _ûaðZú ù\aú ö _ìùað cej…û ~êMeê G ù\ge i¸âû« KeYcûù^ ‘PC]êeú’, ‘Kû^ê^ùþ Mû’, ‘iûc«’ AZýû\ò C_û]ôùe bìhZò ùjûA ^òR ^òRe i¹û^ aXÿûC [ôùf ö eNê^û[ue \êA _êZâ [ôùf ö ùRýÂ_êZâ ‘c]êaûaê’u _òZécûZé\ ^ûc [ôfû“ ùMûaò¦ afäb Gaõ K^òÂ_êZâu ^ûc [ôfû ùMû_ûkafäb ö ùMû_ûk afäbu i´§ùe iõùl_ùe GZòKò Kjòùf ~ù[Á ùja ù~, ùi KfòKZû aògßa\ ò ýûkdeê Gcþ.G. _ûg Keò ùW_êUò cûRòùÁâU eìù_ Kû~ðý Keê[ùô f ö Zûu ePòZ ‘búcû bìdûñ ’ ^ûcK C_^ýûi IWÿò@û iûjòZýe ùMûUòG aògòÁ Mâ^Ú ö aûfýKûkùe ùMûaò¦afäb Mûñ PûUgûkúùe RùY cûUòaõg @a]û^ ^òKUùe _Xÿò[ùô f ö _âûPú^ IWÿògûùe cûUòaõg aû lòZòaõg @a]û^cûù^ aõg _eµeûùe _âû[còK gòlûe bûe MâjY Keê[ùô f ö ùicû^uê iÚû^ aòùghùe ISû Kj«ò ö ùi Kûkùe ùiäU, ù_^þiòfþ, KûMR, Kfc, \ê@ûZ, ùfLôaû ùWÄ, ùa , PCKò, aû aäûKùaûWÿðe _âPk^ ^ [ôfû ö Mñû’ùe LùŠ PûkòNùe aû gúZ\ò^ùe @û´ aû aeMQ cìkùe Mâûcý _ûVgûkû aiê[f ô ûö _òfûG bìAñùe gê@û_Lô@û LWÿòùe ùfLê[ôùf Gaõ Zûk_Zâ I ùfL^ùe jÉûle cWÿûC[ôùf ö iìù~ðýû\dVûeê \ò^ GMûeUû ~ûG iKûk ùakû _ûVgûkû aùi ö @Zò _âZêýhùe ùg~eê CVòaûKê C›ûj ù\aû_ûAñ PûUgûkúùe @a]û^ue iêaýaiÚû [ôfû“ ‘gì^ ù\aû’ ö ù~Cñ QûZâ iað_â[ùc @ûiò[ûG, Zûjû jûZùe @a]ûù^ @ûùÉ Keò [ùe cûZâ ùaZùe aûùWÿA \ò@«ò ö Gjò_eò ù~Cñcûù^ @ûM_Q ùjûA @ûiò[û«ò, ùicûù^ GK, \êA, Zò^,ò Pûeò, Gjò Kâcùe ùaZcûWÿ Lû«ò, ùghùe ù~Cñ  iûjòZý ùRýûZò 52 _òfû @ûiò[ûG, ùi ùagò ùRûeùe cûWÿ LûG ö ùZYê _â[ùc PûUgûkúKê @ûiò @a]û^uê _âYûc KeòaûKê _òfûcû^u c¤ùe _âZò\ߦZò û [ôfûö iKûkùakû @le ùfLû jêG Gaõ _YòK@ò û, ùgû]ô, IWÿûu, ù`Wÿûu, jeY, MêY^, _ûjò _YòK@ò û, KWÿûMŠû, _YòK@ò û, fúkûaZú iìZâ AZýû\ò _Xÿû~ûG ö C_eùakû Zûk_Zâ ùfL^ùe @le ùfLû Gaõ bûMaZ, eûcûdY, cjûbûeZ, ùa÷ù\júgaòkûi, ùMû_úbûhû AZýû\ò _Xÿû ùjC[ôfû ö i§ýû ùaùk i§ýû\ú_ Rkòaû iùw iùw _òfûG ‘\ú_õ ùRýûZòü _eõaâjà’ AZýû\ò ùgæûK ùaûfò @a]û^u ^òKUùe eêŠ jê@«ò ö ùiùZùaùk PûYKý ùgæûKe @ûaéZò jêG cû^iûu _Peû~ûG ö ùMûaò¦afäb Gjò _ûeµeòK eúZòùe PûUgûkúùe _Xÿû ùgh Keò KUK @ûiòfû ùakKê Zûue adi ùjûA[ôfû ùZe ahð ö KUKùe AõeûRú aò\ýûkdùe _XÿòaûKê Zûue _òZûcjú ùNûe @û_ ò Keò[ùô f ö Zûue @ûguû [ôfû ù~, ùi AõeûRú _Xÿòùf ‘KòeÉû^ aû LâúÁòdû^’ ùjûA~òùa ö ùi icdùe @ù^K AõeûRú _Xÿê@û icûRe ^ò~ðýûZ^ ùjZêeê LâúÁòdû^ _û\âòcû^u _âPûeòZ ]cð C_ù\g gêYò LâúÁ]cð MâjY Keò[ôùf; ùZYê aêXúÿ ue @ûguû ùjaû ißûbûaòK ö ùMûaò¦afäb KUKùe CyAõeûRú aò\ýûkdùe @¤d^ Kùf; Gjò aò\ýûkd _ùe ùeùb^þiû KùfRòGUþ Äêf ùjfû ö Äêfùe _Xÿòaûe ùKùZK ahð _~ðý« Zûue cêŠùe ùMûQûG aûke MY×ò[f ô û ö \òù^ RùY ij_ûVú ùijò PêUòUò ùKøgkùe KûUò _KûAfû ö Zûue ùiùZùake ù_ûhûK c¤ @nêZ [ôfû, ^ûfò K^ûùe Zêkû _gò ùMûUòG còeùRA KêeêZû ùjûA[ôfû; ùi[ôùe ùaûZûc fûMê ^ [ôfû ö KêeêZû  iûjòZý ùRýûZò 53 \êA_ûL K^û]Wÿò aû iìZûùe a§û ö ùi icd _~ðý« iû]ûeY ùfûùK ùRûZû aýajûe Keê ^ [ôùf ö ùMûaò¦afäbuê c¤ ùRûZû cûWÿòaûKê ùjC ^ [ôfû ö KUK jûAÄêfeê GUâû^þi (a ðcû^ cûUâòKýê ùfg^) _eúlûùe _ûgþ Keò ùi aûùfgßeùe ùMûUòG iûcû^ý Kòeû^ú Kûcùe ^ò~êq ùjùf ö ùMûaò¦afäb Pòe\ò^ Cyûbòkûhú; Gjò Kòeû^òMe ò òùe Zûue @iúc mû^fò_þiû PeòZû[ð ùjûfû ^ûjòñ ö aûùfgßeùe @aiÚû^ Kûkùe KòQò @[ð iõMâj Keò Cygòlû fûb KeòaûKê ùi KfòKZû Mùfö ùi icdùe ùefMûWÿòe iêa] ò û ^ [ôfû ö Pû¦aûfòVûeê Áòce aû ]ì@ñû KkPûkòZ ù^øKûùe ùfûùK KfòKZû ~ûC[ôùf ö KfòKZûùe ùi RùY awúd LâúÁòdû^þ _û\âò @´òKû_âiû\ jûReûu ijòZ _eòPòZ ùjùf ö @´òKû_âiû\ ùMûaò¦afäbue mû^Æéjû I CyûKûOþlûe _eòPd _ûA Zûue Cygòlûe aýaiÚû Keò[ùô f ö KfòKZûùe ùi AõeûRú iûjòZýùe Gcþ.G _ûg Keò[ùô f c¤ MYòZ, bìùMûk _âbéZòùe _ûŠòZý fûb Keò[ùô f ö KfòKZûùe _â[ùc aòbò^Ü Äêfùe gòlKZû Keò @aùghùe gâúeûc_êe KùfRùe @¤û_K ùjaûfûMò ùi _âû[ðú ùjûA[ôùf ö KùfRe @¤l Zûuê WKûA _Pûeòùf“ ‘@û_Y ùKCñ aòhd _XÿûA _ûeòùa?’ ùi Ce ù\ùf, ‘@û_Y ù~Cñ aòhd _XÿûAaûKê @ûù\g ù\ùa?’ gâúeûc_êe KùfRùe AõeûRú, MYòZ, bìùMûk @Zò iek I _âû¬kbûaùe _XÿûA ùi QûZâcû^u gâ¡û I bqòbûR^ ùjûA[ôùf ö gòlK ^òRe mû^ PeòZâ I QûZâcû^u _âZò ijû^êbìZò ùjZêeê QûZâicûRùe _ìRZò jê@«ò ö ùMûaò¦afäbuVûùe  iûjòZý ùRýûZò 54 G MêYcû^ GKû]ûeùe ^òjòZ [ôfû ö ùijò icdùe ùi IKòfûZò _Xÿò KfòKZû aògßaò\ýûkdeê aò.Gfþ, c¤ _ûg Keò[ùô f ö KfòKZûùe gòlKZû Kfûùaùk ùi iß^ûc]^ý bûeZúd MêYM ò YûMâMYý iûeþ @ûgêùZûh cêùLû_û¤ûdue MéjgòlK ^ò~êq ùjûA[ôùf ö iûeþ @ûgêùZûh \òù^ KfòKZû jûAùKûUðe _â]û^ aòPûe_Zò I KfòKZû aògßaò\ýûkde Kêk_Zò (bûAiþ Pû^þùife) ùjûA[ôùf ö KfòKZû aògßaò\ýûkde KûjòñKò, icMâ awù\g, aòjûe I IWÿògû _âù\gùe CyAõeûRú gòlû_ûAñ aýaiÚû Keòaûùe ù~Cñcûù^ KéZòZß ù\LûA[ôùf, ùicû^u c¤ùe iûeþ @ûgêùZûhu iÚû^ @Zò Cy ö KfòKZûùe @aiÚû^ Kûkùe ùMûaò¦afäb LâúÁ]cðùe \úlòZ ùjûA[ôùfö @´òKû_âiû\ I Zûue Èú céZêýùaùk @ù^KMêWòGÿ _êZâK^ýû QûWÿò ~ûA[ôùf ö KfòKZûùe Zûue _â[c @ûgâd\ûZû @´òKû_âiû\u _âZò KéZmZûagZü c]êiì\^ Kcð Rúa^ùe ùijò _êZâK^ýûcû^ue beYù_ûhY I gòlûe bûe MâjY Keò[ùô f ö ùicû^u c¤eê \êARYuê aòfûZ _VûA Cygòlû _â\û^ KeûA[ôùf ö gâúcZú ùg÷kaûkû I gâúcZú iê]ûõgêaûkû ^ûcÜú \òIUò K^ýûKê ùi ^òRe K^ýûeìù_ @ûRúa^ _ûk^ Keò[ùô f ö IKòfûZò _ûgþ Keò c]êiì\^ KfòKZû jûAùKûUðùe iûe R^þ CWþe`þ I còÁe Abû^þi _âbéZò aûeòÁeu ijù~ûMùe LýûZò fûb Keò[ùô f ö iûe R^þ CWþe`þ RùY iõÄéZ bûhûaòZþ _ŠòZ [ôùf Gaõ bûeZúd ZªgûÈ i´§ùe ùi @ù^K _êÉK eP^û Keò[ùô f ö  iûjòZý ùRýûZò 55 iûe R^þ CWþe`þ \òù^ KfòKZû jûAùKûUðe aòPûeûi^ @kuéZ Kùf ö KfòKZû jûAùKûUðùe IKòfûZò Kfûùaùk c]êiì\^uê _âòbòKûC^iòfe @^êaû\K ^ò~êq Keû~ûA[ôfû ö ùi IWÿò@û KûMR_Zâ AõeûRú bûhûùe @^êaû\ Keê[ùô f ö KfòKZûùe @aiÚû^ Kûkùe IWÿògûùe I KfòKZû _âaûiú IWÿò@ûcû^u c¤ùe gòlû aòÉûee KÌ^û c]êiì\^u jé\dùe RûMâZ ùjûA[ôfûö ùiùZùaùk KfòKZû ^Meúùe ù~Cñ IWÿò@û Kcðúcûù^ RúaòKû C_û{ð^ CùŸgýùe @aiÚû^ Keê[ùô f, ùicû^u c¤ùe gòlûaòÉûe fûMò ùi @ù^K MêWòGÿ ù^÷g aò\ýûkd iÚû_^ Keò[ùô f ö CùŸgý [ôfû ùicûù^ gòlòZ ùjûA IWÿògûùe ùijò_eò aò\ýûkdcû^ iÚû_^ Keò ù\geê ^òeleZû \ìe Keòùa ö @ûRòKûfò ^òeleZû \ìeúKeY fûMò @ûù¸cûù^ Pò«û Keê@Qêñ, Kò«ê ùi ~êMùe _âû[còK gòlû aòÉûe, ^òeleZû \ìeúKeY _âbéZò c]êaûaêu jé\dùe RûMâZ ùjûA[ôfû Gaõ ùi Zûjû Kû~ðýùe _eòYZ Keòaû ^òcZò C\ýc Keò[ùô f ö c]êiì\^ KfòKZû QûWÿòaû iùw iùw ù^÷gaò\ýûkdMêWòK ÿ bûwò Mfû ö c]êiì\^ KfòKZûeê @ûiò KUKùe IKòfûZò Kùf ö ùiùZùaùk c]êaûaê GKcûZâ IWÿò@û IKòf ö KUKùe KûjóK,ò IWÿògûùe icÉ Ròfäûùe awûkú IKòfue ùiùZùake _âZò_Zò icûRùe @^êcû^ Keòùja ^ûjòñ ö ùiùZùaùk jûKòccûù^ c¤ awûkú; ùKak Ròfû RRþ, Ròfû cûRòùÁâU Gaõ Kcòg^e [ôùf iûùjaö IKòfûZòe _â[cûaiÚûùe c]êiì\^uê ùKùZK aýw, aò\î_,  iûjòZý ùRýûZò 56 ^ò~ðýûZ^û ijòaûKê _Wÿò[f ô û, ùKùZ ^òeûgaûYú gêYa ò ûKê ùjûA[ôfû, Kò«ê ùi[ô_âZò béùl_ ^ Keò ùi ^òRe K ðaý iµû\^ùe iZZ aâZú [ôùf ö _âZòbûgûkú aýqò ù~ùZùaùk ^òRe gqòùe _âZòÂû fûb KeòaûKê aùi, Zû’e ajê gZî aûjûe«ò, Kò«ê \òù^ ùicû^uê Zûjûe _âZòbû ^òKUùe ^ZcÉK ùjaûKê _ùWÿ ö c]êaûaê ^òRe aò\ýû, aê¡ò, gqò, iûc[ðý I @¤aiûd akùe \òù^ KUKùe IKòf icûRùe gúhðiÚû^ @]ôKûe Keò[ùô f ö ajêZ RUòk ùcûKŸcûùe ùi ^òRe @ûA^ mû^ I @iû]ûeY gqòe _eòPd ù\A[ôùf ö _êeú RM^Üû[u ù\Cke bûe ù~ùZùaùk AõùeR ieKûe ^òR jûZKê ù^aûKê aiòùf, ùiùZùaùk c]êaûaê Kjòùf, ‚_êeúe MR_Zò cjûeûRû IWÿò@û RûZòe _ìR^úd, Zûuê IWÿò@ûcûù^ VûKêeeûRû ùaûfò i¹û^ Keê@Q«ò ö _é[ôaúùe G_eò eûRû ^ûjó, ~ûjûe ^ûcùe ùMûUûG ahð MY^û jêG ö IWÿò@û RûZòe RûZKùe _êeú eûRûu @u aùi ö ùi_eò eûRûu jûZeê RM^Üû[u _ìRûbûe KûXÿò ù^A LâúÁòdû^ ieKûe Zjóe bûe MâjY Keòùa, c]êiì\^ \ûi RúaòZ [ûCñ [ûCñ Zûjû KeûA ù\a ^ûjó ö‛ KfòKZû jûAùKûUð _~ðý« ieKûeu aòeê¡ùe ùcûKŸcû fXÿòaû _ùe ùghùe ieKûe _êeúeûRûu ijòZ ùcûKŸcû e`û KeòaûKê aû¤ ùjûA[ôùf ö KfòKZû jûAùKûUðe aòPûe_Zòcû^u @ûMùe _ìùaðûq CWþe`þ I Abû^þi iûùjacûù^ Kjòùf“ ‚G ùcûKŸcûe iê`kZû Gjò IWÿò@û ~êaKUòe KéZòZß ö‛ aòzò^Ü IWÿò@ûbûhú @õPke GKZâúKeY c]êiì\^u Rúa^e iaðùgâ iû]^û ö C}ke ùKùZK @õg c¤_âù\gùe, ùKùZK @õg awù\gùe, ùKùZK @õg aòjûeùe I ùKùZK @õg cû¦âûRùe  iûjòZý ùRýûZò 57 ejò[aô û ùjZê IWÿò@ûcû^uê jò¦ò, awkû I ùZfwú bûhû gòlû KeòaûKê _Wÿê[ôfû ö IWÿò@ûbûhú @ ke GKZâúKeYe _â[c C\ýc C}k i¹òk^úe _âZòÂû ö aòbò^Ü _âù\gaûiú IWÿò@û bûAbCYúuê Gjò i¹òk^úKê @ûjßû^ Keò c]êiì\^ ùfLô[ùô f“ ‚Gjò i¹òk^ú RûZò _âûY-iò§ê ùKûUò _âûYaò¦ê ]ùe, ùZûe _âûYaò¦ê cògûA ù\ bûA ùWAñ_Wÿò iò§ê ^úùe ö‛ Zûue _â[c C\ýce `kùe bûeZe Z\û^ú«^ aWÿfûU fWÿð KRð^u @ûù\gùe i´f_êe @õPkKê c¤_âù\geê @Yû~ûA IWÿò@û ijòZ ù~ûM Keû~ûA[ôfû ö a ðcû^ IWÿò@û _âù\g c]êiì\^u ù^ZéZßùe C}k i¹òk^úe aZâòg ahð aýû_ú _âùPÁûe _eòYûc ö KUKùe iê^û eì_ûe ZûeKiò Kûc a ðcû^ RMZùe iaðZâ _âiò¡òfûb Keò_ûeò@Qò ö Gjò ùijò c]êiì\^ue C}ke gòùÌû^ÜZò ùPÁûe `k ö C}k Uûù^eú aû ùRûZû KûeLû^ûe iÚû_dòZû ùijò c]êiì\^ ö ijiâ ijiâ ùaKûe IWÿò@ûu @^ÜiõiÚû^ I PcWÿûgòÌe C^ÜZò fûMò Gjò KûeLû^û iÚû_òZ ùjûA[ôfû ö ùMû]ôPc, Kê¸úePc _âbéZòeê ù~ C}éÁ ùRûZû, aýûMþ _âbéZò ùjûA_ûùe, Gjû _â[ùc c]êiì\^u cÉòÃeê aûjûeò [ôfû ö c]êiì\^ aýaiûdú jòiûaùe C}k Uûù^eú PkûA[ôùf ajêZ fûb Keò_ûeò[ûù« cûZâ Zûjû ùjfû ^ûjó ö Zûue flý ejòfû IWÿò@ûe LýûZò aXÿê, IWÿò@û RûZò Leû_  iûjòZý ùRýûZò 58 Rò^h ò Zò@ûeò Keò VKò _Aiû ùeûRMûe KeêQò, G @_Kú ðò ù~_eò ^ eUê ö ùZYê LùŠ PcWÿû aû ùMûUûG ùRûZûùe ù\ûh ù\Lôùf ùi ùMûQûKê ùMûQû PcWÿû ^ò@ûñùe ù_ûWÿò _KûC[ôùf ö G[ôùe ajêZ lZò ùjûA[ôfûö Gjò C}k Uûù^eú ù~ûMêñ Zûuê EYMâÉ I \eò\â ùjaûKê _Wÿò[f ô û ö Kò«ê Zûue ùgh Rúa^ùe aòùgh @[ðûbûa NUò[ùô f c¤ ùi \òù^ ùjùf @û™i¹û^ jeûA ^ûjû«ò ö ùi iað\û Kjê[ùô f“ ‚@ûùfû iLô, @û_Yû cjZ @ûù_ eLô ö‛ c]êiì\^ aWÿfûUue aýaiÚû_K ibûe I awù\ge aýaiÚû_K ibûe i\iýeìù_ ajêaûe ^òaûð PòZ ùjûA[ôùf ö c]êiì\^ Rúa^e c¤ûjÜùe \êA[e aòfûZ ~ûA[ôùf ö aòfûZe gòlû, ibýZû Gaõ _ûfòð@ûùc e Kû~ðý_âYûkú Zûue \ìe\éÁò I gqòKê a¡òðZ Keò[f ô û ö 1921 ciòjûùe ù~ùZùaùk G ù\gùe cªúgûi^ _âZòÂû ùjfû, c]êiì\^ ùiùZùaùk aòjûe-IWÿògû _âù\ge GKZc cªúeìù_ ^ò~êq ùjûA[ôùf ö cªú bûaùe ùi iað\û ^òRe ißûZªý I gqòe aòKûg Keò ~ûA[ôùf ö cªúcûù^ @ùa÷Z^òK bûaùe Kû~ðý Keòaû CPòZ, ùfûK_âZò^] ò ô ùjûA ùaZ^ùbûMú ùjaû CPòZ ^êùjñ, Gjû Zûue cZ [ôfû ö ieKûe Gjò cZ MâjY ^ Keòaûeê ùi cªú Kû~ðýeê AÉ`û ù\A[ôùf ö aýaiÚû_K eìù_ ajê @ûA^ _âYd^ùe c]êiì\^ue KéZòZß [ôfû, Z^à¤ùe IWÿògû _âRûiß ß @ûA^ aòjûe-IWÿògû cêý^òiò_ûfòUò @ûA^ CùfäLù~ûMý ö  iûjòZý ùRýûZò 59 c]êiì\^ AõeûRú I IWÿò@û bûhûùe RùY ùZRißú aqû [ôùf ö RûZò-iõMV^ Zûu Rúa^e cìkcª [ôfû ö a ðcû^ ~êMùe L\òfêMû _ò§a ò û, KéhKibû iÚû_^ Keòaû AZýû\ò bûa ù\gùe ùLkê@Qò; Kò«ê _ìùað c]êiì\^ c`ifùe _âRû_âZò^] ò ô ibû iõMV^, ißù\gú aÈ ^òcûð Y I _eò]û^ fûMò ù\gaûiúuê cZûA[ôùf, RûZúd-bûa RûMeY ^òcù« ùi C}k i¹òk^ú cŠ_ùe C_iÚþòZ _âZò^] ò ôcû^uê RûZúd _MWÿò _ò§òaûKê _âùeûP^û ù\A[ôùf ö c]êiì\^u céZêýe @ÌKûk _ìùað IWÿògû _âù\g MVòZ ùjaûe ùNûhYû bûeZ icâûU _âKûg Keò[ùô f ö gûi^MZ _eòa ð^ I Zjóùe aýaiÚû ^òcù« ù~Cñ KcòUò MVòZ ùjûA[ôfû, c]êiì\^ ùi[ôùe i\iý [ôùf; iûeþ R^þ jaûKþ (IWÿògûe _â[c Mb‰ðe) ùijò KcòUòe [ôùf ibû_Zò ö cûZâ IWÿògû _âù\g Kû~ðýKûeú ùjaû _ìae ð ê c]êiì\^ 86 ahð adiùe 1934 ciòjû ù`aédûeú cûi 4 ZûeòL eûZòùe @ce]ûce ~ûZâú ùjùf ö Zûue ^gße ù\j C}k R^^úu ùKâûWÿùe Pòegû«ò fûb Kfû ö KUKùe cjû^\ú Zúea ðú ùMûeûKae jZû c¤ùe Zûue ^gße ù\jKê Kae \ò@ûMfû ö c]êaûaêu ^gße ù\j @û¸cû^u Plêe @«jòðZ ùjûA@Qò iZý, Kò«ê Zûue @ce @û™û G RûZòe MZòa] ò ô iað\û flý Keê@Qò ö Zûue _â\gòðZ _^Úû @^êieY Keò G RûZò RMZe @^ýû^ý ibýRûZòe icKl ùjC, G[ô_ûAñ @ûù¸cûù^ Zûu @ûgúaðû\ bòlû Keê@Qêñ ö                   iûjòZý ùRýûZò 60 (K) ùfLK _eòPd Pò«ûcYò @ûPû~ðý (1891-1957) D^aòõg gZû±úe IWÿò@û iûeißZ RMZùe eûdaûjû\ìe Pò«ûcYò @ûPû~ðý iê_eòPòZ ö iûjòZý iû]^û, @ûA^þ KùfRùe @û¤û_^û Gaõ RùY \l IKòf bûaùe ùi ^òRe _eûKûÂû _âcûYòZ KeòQ«ò ö C}k-aògßa\ò ýûkde Kêk_Zò bûaùe Zûue \lZû _âcûYòZ ö IWÿògûe _âûPú^ iûeißZ @^êÂû^ C}k iûjòZý icûRe ùi [ôùf ibû_Zò ö iûjòZý iû]^ûùe aâZú Pò«ûcYò @ûPû~ðý, ‘AZòjûi _âiw’, ‘RM^Üû[ \ûi’, ‘KUK’, ‘aòKâcû\òZý’, ‘bêaù^gße’, ‘gâúKé¾’, ‘cwkiß_Ü’, ‘ùMû_ûk^’ _âbéZò ajê CùfäLù~ûMý Mâ^Úe iâÁû ö cûiòK iûjòZý _ZâòKû Suûee iµû\K bûaùe c¤ ùi i`kZûe ij Kû~ðý Keò@Q«ò ö C}kùMøea c]êiì\^ \ûiu @û\gð I \gð^ùe ùi aòùgh _âbûaòZ ùjûA[ôùf ö Kêkaé¡u _âZò Zûue [ôaû gâ¡û I i¹û^ Gjò Rúa^úcìkK _âa§Uòùe _â\gòðZ ùjûAQò ö (L) ‘c]êaûaê’ iµKðùe : C}kùMøea c]êiì\^ \ûi @û]ê^K ò IWÿògûe ^òcûð Zû ö cjû^ûdK c]êiì\^ [ôùf IWÿò@û ^aRûMeYe iìZâ]e ö IWÿò@û RûZòe ùi Kêkaé¡ ö IWÿò@û RûZòe ißûbòcû^ _âZòÂûùe Zûue \êaûð e ù^ZéZß @aòi´û\òZ ö IWÿò@û RûZò ^¦òùNûhe iûe[ú, c]êaûaêu Rúa^KûjûYú IWÿògûe @¡ðgZû±úe AZòjûi ö c]êiì\^u iõlò¯ Rúa^ PeòZ, Pò«ûcYò @ûPû~ðý eP^û KeòQ«ò ö R^àiÚû^ iZýbûcû_êeVûeê Rúa^e ùgh _~ðý« c]êaûaêu aûfýKûk, gòlû, _eòaûe I ixhðcd Rúa^e  iûjòZý ùRýûZò 61 PòZâ ‘c]êaûaê’ùe @uòZ ö eP^ûùe ejòQò c]êaûaêu @ûùaM, ù\gbqò, RûZò_âúZò, bûhûù_âc I ZýûM_ìZ Rúa^e akò @ûùfLý ö iaê[ùô e _â[c IWÿò@û c]êiì\^uê ^ìZ^_úXÿò ^òKUùe _eòPòZ KeûAaûùe ‘c]êaûaê’ eP^ûUò ijûdK ùjûAQò ö (M) KVò^ g±û[ð RúaòZûaiÚû - a ô[ôaû icdùe, _âZêýh - _âbûZ / iKûk/aò_eúZ g± _âù\ûh, _òZûcjú - ùRùRcû (_òZûue cûZû), PeòZû[ð - iû[ðK, i`k, Æéjû -@ûMâj, C_ûRð^ - @Rð^ / _âû¯ò, _âZò_ ò - i¹û^/ _âZòÂû, _ìR^úd - _ìRûeù~ûMý/_ec gâù¡d, iò§ê - icê\â, ^úe - Rk, Z\û^ú«^ - Z}ûkú^/ùijò icdùe, @^ÜiõiÚû^ - RúaòKû / aé ò / LûAaû _ò§a ò ûe aýaiÚû, @[ðûbûa - @[ðe @bûa, @ùa÷Z^òK - aò^ûùaZ^ùe/ _ûeògâcòK jú^/ ù~Cñ Kû~ðýfûMò ùKøYiò ùaZ^ \ò@û~ûG ^ûjó ö _âgÜûakú 1. iõlò¯ C e cìkK _âgÜ ö _âgÜe cìfý 1 ^´e ö PûeòùMûUò i¸ûaý C e c¤eê VòKþ C e aûQò ùfL ö (K) PC]êeú eNê^û[ \ûiu ùRýÂ_êZâe ^ûc K’Y ? (ùMû_ûkafäb, eû]ûafäb, Ccûafäb, ùMûaò¦afäb) (L) ‘búcûbìdûñ’ C_^ýûie ùfLK KòG ? (ùMûaò¦afäb, ùMû_ûkafäb, c]êiì\^, KûjÜëPeY)  iûjòZý ùRýûZò 62 (M) Gcû^u c¤eê ùKCñUò _ûVgûkûùe C_eùakû _XÿûùjC ^[ôfû ? (eûcûdY, cjûbûeZ, bûMaZ, _YòK@ò û) (N) KfòKZûùe ùMûaò¦afäbuê _â[ùc KòG @ûgâd ù\A[ôùf ? (@´òKû_âiû\, auòcP¦â, geZP¦â, eaú¦â^û[) (O) fWÿð KRð^u @ûù\gùe ^òùcÜûq ùKCñ @ kUòKê IWÿògûùe cògûA \ò@ûMfû ? (eûd_êe, aòkûi_êe, Rd_êe, i´f_êe) (P) c]êiì\^ Rúa^e c¤ûjÜùe ùKùZ[e aòfûZMÉ Keò[ùô f ? ([ùe, \êA[e, Zò^[ò e, Pûeò[e) (Q) ùKCñ ciòjûùe bûeZùe cªúgûi^ _âZòÂZò ùjfû ? (1920, 1921, 1922,1923) (R) KfòKZûe ùKCñ KùfRùe c]êiì\^ @¤û_^û Keê[ùô f ? (P¦^_êe, RMŸk_êe, gâúeûc_êe, PKâ]e_êe) (S) KòG IWÿògûe _â[c Mbð‰ðe ? (R^þ CWe`þ, R^þjaûKþ, còÁe Abû^þiþ, R^þ aúcþiþ) (T) c]êiì\^ \ûiu gâû¡ \òai ùKùa _ûk^ Keû~ûG ? (Rû^ê@ûeú 28, ù`aédûeú 4, cûyð 24, G_âòfþ 28)  iûjòZý ùRýûZò 63 (U) c]êaûaê ùKCñ ]cð MâjY Keò[ùô f ? (aâûjà]cð, cjòcû]cð, LâúÁ]cð, Aifûc]cð) 2. iõlò¯ C e cìkK _âgÜ ö ùMûUòG aûKýùe C e ùfL ö _âgÜe cìfý1 ^´e ö (K) ùKCñ cjû_êeêhu Rúa^KûjûYú C}ke @¡ðgZû±úe AZòjûi ? (L) c]êaûaê C}ke Nùe Nùe ùKCñ ^ûcùe _eòPòZ ? (M) c]êiì\^ ùKCñ[_ ô ûAñ ^òe«e aýûKêk [ôùf ? (N) c]êiì\^u Rúa^e Pòeflý K’Y [ôfû ? (O) céZêýg~ýûùe c¤ ùKCñ K[û c]êiì\^ue GKcûZâ Pò«û [ôfû ? (P) ùKCñ MâûcKê _âùZýK IWÿò@ûe Zú[ðiÚû^ ùaûfò Kêjû~ûAQò ? (Q) c]êaûaêu _òZû, cûZûu ^ûc K’Y ? (R) c]êaûaêu _òZécûZé\ ^ûc K’Y [ôfû ? (S) c]êiì\^u iû^bûAe ^ûc K’Y [ôfû ? (T) aûfýKûkùe c]êiì\^ ùKCñVûùe _ûV _Xÿò[ùô f ? (U) _âûPú^ IWÿògûùe aõg _eµeû Kâùc ùKCñcûù^ _âû[còK gòlûbûe MâjY Keê[ùô f ? (V) iÚû^ aòùghùe @a]û^cû^uê K’Y Kj«ò ? (W) @ûùM ùKCñVûùe Mûñ’ _ûVgûkû aiê[f ô û?  iûjòZý ùRýûZò 64 (X) _òfûcûù^ bìcùò e ùKCñ LWÿòùe ùfLê[ùô f ? (Y) _òfûcûù^ ùKCñ[ùô e jÉûle cWÿûC[ôùf ? (Z) QûZâcû^uê _âZêýheê CVòaû _ûAñ @a]û^ue ùKCñ aýaiÚû [ôfû ? ([) _â[ùc PûUgûkúKê @ûiò K’Y KeòaûKê _òfûcû^u c¤ùe _âZò\ߦZò û [ôfû ? (\) PûUgûkúùe i§ýûùaùk ùKCñ ùgæûK @ûaé ò Keû~ûC[ôfû ? (]) PûUgûkúùe ùKùZùaùk cû^iûu _Peû ~ûC[ôfû ? (^) c]êaûaê ùKùZahð adiùe KUK @ûiò[ùô f ? (_) c]êaûaê KUKe AõeûRú aò\ýûkdùe _Xÿòaû_ûAñ KòG @û_ ò Keò[ùô f ? (`) c]êiì\^u _òZûcjúue K’Y @ûguû [ôfû ? (a) KUKùe Cy AõeûRú aò\ýûkd _ùe ùKCñ ^ûcùe ^ûcòZ ùjûA[ôfû ? (b) ùMûaò¦afäb KUK jûAÄêfeê G âû^iþ _ûgþ Keò ùKCñVûùe ùKCñ Kûcùe ^ò~êq ùjûA[ôùf ? (c) @ûùM Pû¦aûfòVûeê ùfûùK Kò_eò KfòKZû ~ûC[ôùf ? (~) KfòKZûùe ùMûaò¦afäbue Kûjû ijòZ _eòPòZ ùjfû ? (e) ùMûaò¦afäb ùKCñ aòhdùe Gcþ.G. _ûg Keò[ùô f ?  iûjòZý ùRýûZò 65 (k) c]êaûaê _â[ùc KfòKZûe ùKCñ Äêfùe gòlû\û^ Keê[ùô f ? (a) ùghùe c]êaûaê ùKCñ KùfRùe @¤û_K ùjaû_ûAñ _âû[ðú ùjûA[ôùf ? (g) gâúeûc_êe KùfR @¤l c]êaûaêuê WûKò K’Y _Pûeòùf ? (h) c]êaûaê gâúeûc_êe KùfRùe QûZâcû^uê ùKCñ aòhd _âû¬k bûaùe _XÿûA K’Y ùjûA_ûeò[ùô f ? (i) ùMûaò¦afäb ùKCñ aògßa\ ò ýûkdeê aò.Gfþ _ûg Keò[ùô f ? (j) ùMûaò¦afäb KfòKZûùe gòlKZû Kfûùaùk Kûjûe MéjgòlK eìù_ ^ò~êq ùjûA[ôùf ? (l) c]êaûaê KfòKZû jûAùKûUðùe IKòfûZò Kfûùaùk Kûjûe @^êaû\K bûaùe ^ò~êqò _ûA[ôùf ? (d) c]êiì\^ ùKCñ KûMR_ZâKê AõeûRúùe @^êaû\ Keê[ôùf ? (f) c]êiì\^ IWÿò@û Kcðúcû^u gòlûe aòÉûe _ûAñ KfòKZûùe ùKCñ aò\ýûkd iÚû_^ Keò[ùô f ? (õ) c]êiì\^ KfòKZû QûWÿòaû_ùe ù^÷gaò\ýûkd MêWòK ÿ e K’Y ùjfû ? (ü) ùKCñ eûRûu ^ûcùe ùMûUòG ahð MY^û jêG ? (ñ) c]êiì\^u Rúa^e ùgâ iû]^û K’Y ? (i) IWÿò@ûbûhú @ ke GKZâúKeYe _â[c C\ýc K’Y ?  iûjòZý ùRýûZò 66 (ii) c]êiì\^ iÚû_^ Keò[a ô û ùRûZû KûeLû^ûe ^ûc K’Y ? (iii) c]êiì\^ Rúa^e c¤ûjÜùe ùKùZ[e aòfûZ ~ûA[ôùf ? (iv) cªú bûaùe c]êiì\^ iað\û ^òRe K’Y aòKûg Keò ~ûA[ôùf? (v) c]êiì\^ ùKCñ bûhûùe RùY ùZRißú aqû [ôùf ? (vi) c]êiì\^u Rúa^e cìkcª K’Y [ôfû ? (3) iõlò¯ C ecìkK _âgÜ ö \êAUò aûKýùe C e ùfL ö _âgÜe cìfý 2 ^´e ö ùfLû I ùfLKu iìP^û _ûAñ 1 ^´e Gaõ C e _ûAñ 1 ^´e ejòa ö (K) c]êaûaêu Rúa^ KûjûYúùe C}ke ùKCñ icÉ aòhd ^òjòZ ejò@Qò ? (L) c]êiì\^ue Pòeflý I GKcûZâ Pò«û K’Y [ôfû ? (M) c]êaûaê ùKùa Gaõ ùKCñVûùe R^àMâjY Keò[ùô f ? (N) _âûPú^ IWÿògûùe cûUòaõg I lòZòaõg @a]û^cûù^ ùKCñ Kû~ðý ^òaûð j Keê[ùô f ? (O) ùKCñVûùe Mâûcý _ûVgûkû aiê[f ô û? (P) @a]û^ ‘gì^ù\aû’ iêaýaiÚû KûjóKò Keò[ùô f ? (Q) iKûkùakû PûUgûkúùe K’Y _Xÿû~ûG ? (R) C_eùakû PûUgûkúùe K’Y _Xÿû ùjC[ôfû ? (S) i§ýûùaùk QûZâcûù^ K’Y Ke«ò?  iûjòZý ùRýûZò 67 (T) ùMûaò¦afäb ùZeahð adiùe ùKCñ _Xÿûiûeò ùKCñVK ò ò @ûiò[ùô f ? (U) c]êaûaê _òZûcjúue K’Y @ûguû [ôfû ö (V) c]êaûaê ùKCñ iÚû^eê Gaõ ùKCñ[ùô e KfòKZû ~ûA[ôùf ? (W) @´òKû _âiû\ jûReû KòG ? (X) c]êaûaê KfòKZûùe ùKCñ aòhdùe Gcþ. G. Gaõ ùKCñ aòhdùe _ûŠòZýfûb Keò[ùô f ? (Y) gâúeûc_êe KùfR @¤lu _âgÜe ùMûaò¦afäb K’Y Ce ù\A[ôùf ? (Z) gâúeûc_êe KùfRùe ùKCñ aòhd _XÿûA c]êaûaê QûZâcû^ue gâ¡û I bqòbûR^ ùjûA[ôùf ? ([) gòlK KûjóKò QûZâ icûRùe _ìRòZ jê@«ò ? (\) iûeþ @ûgêùZûh cêùLû_û¤ûd ùKCñ ùKCñ @ûi^ùe @]ôÂZò ùjûA[ôùf ? (]) c]êiì\^ IKòfûZò _ûgþ Keò ùKCñcû^u ijù~ûMùe KfòKZû jûAùKûUðùe LýûZòfûb Keò[ùô f ? (^) KfòKZû @aiÚû^ Kûkùe c]êaûaêu jé\dùe K’Y RûMâZ ùjûA[ôfû ? (_) IKòfûZòe _â[c @aiÚûùe c]êiì\^uê K’Y ijòaûKê _Wÿò[f ô û?  iûjòZý ùRýûZò 68 (`) c]êaûaê KûjûKê bïùl_ ^ Keò ^òRe K ðaý iµû\^ Keò[ùô f ? (a) Kûjûe _âZòbû ^òKUùe ^ZcÉK ùjaûKê _ùWÿ ? (b) c]êaûaê ùKCñ akùe KUK IKòf icûRùe gúhðiÚû^ @]ôKûe Keò[ùô f ? (c) c]êiì\^u Rúa^e iaðùgâ iû]^û K’Y ? (~) IWÿò@ûbûhú @ ke GKZâúKeYe _â[c C\ýc K’Y ? (e) Kûjûe C\ýc Gaõ ùKCñ aWÿfûUu @ûù\gùe i´f_êe @ kKê IWÿògû ijòZ iõù~ûM Keû~ûA[ôfû ? (k) C}kUûù^eú aû ùRûZû KûeLû^û KûjóKò iÚû_òZ ùjûA[ôfû ? (a) aòbò^Ü _âù\gaûiú IWÿò@û bûA bCYúcû^uê c]êiì\^ @ûjßû^ Keò K’Y ùfLô[ùô f ? (g) c]êaûaê iað\û K’Y Kjê[ùô f ? (h) K’Y c]êiì\^u \ìe \éÁò I gqòKê a¡òðZ Keò[f ô û? (i) c]êiì\^u cZùe c^êhýcûù^ Kò_eò Kû~ðý Keòaû CPòZ ? (j) aýaiÚû_K eìù_ ùKCñ @ûA^þ _âYd^ c]êaûaêu KéZò ß [ôfû ? (l) c]êiì\^ K’Y fûMò ù\gaûiúuê cZûA[ôùf ? (d) c]êiì\^ C}k i¹ò^kú cŠ_ùe C_iÚòZ _âZò^] ò c ô û^uê K’Y _ò§a ò ûKê _âùeûPòZ Keò[ùô f ? (f) c]êiì\^ ùKùZ ZûeòLùe céZêýaeY Keò[ùô f ?  iûjòZý ùRýûZò 69 (4) 30Uò g±ùe C e ùfL ö _âgÜe cìfý 3 ^´e ö ùfLû I ùfLKu iìP^û _ûAñ 1 ^´e I C e _ûAñ 2 ^´e ejòa ö (K) ùMû_ûkafäbu iµKðùe iõùl_ùe K’Y Kêjû~ûAQò ? (L) _âûPú^ IWÿògûe _âû[còK gòlûaýaiÚû Kò_eò [ôfû ? (M) PûUgûkúùe iKûk ùakû, C_eùakû I i§ýûùaùk K’Y K’Y _Xÿû jêG ? (N) AõeûRú aò\ýûkdùe ùMûaò¦afäbuê _ûV _XÿûAaûKê KòG I KûjóKò aòùeû] Keê[ùô f ? (O) iûeþ @ûgêùZûh cêùLû_û¤ûdu iµKðùe iõùl_ùe ùfL ö (P) @´òKû_âiû\ I c]êi\ ì ^u _eÆe ijù~ûM iµKðùe iõùl_ùe ùfL ö (Q) iûeþ R^þ CWþe`þu iµKðùe iõùl_ùe ùfL ö (R) IWÿò@ûu @^Ü iõiÚû^ I PcWÿû gòÌe C^ÜZò fûMò c]êiì\^ K’Y Keò[ùô f ? (S) KfòKZûùe _âaûiú IWÿò@ûcû^u c¤ùe gòlûe aòÉûe fûMò c]êiì\^ Kò _\ùl_ ù^A[ôùf ? (T) c]êiì\^ _â[c IKòfûZò Kûkùe Kò_eò _âZòKk ì _eòiÚòZòe i¹êLú^ ùjûA[ôùf ? (U) _êeú RM^Üû[ c¦òe _eòPûk^ûùe bûe iµKòðZ ùcûKŸcû _eòPûk^ûùe c]êaûaêu ùa÷gòÁý ^òeì_Y Ke ö  iûjòZý ùRýûZò 70 (V) aòzò^ûÜ k IWÿò@ûbûhúcû^ue GKZâòKeY _ûAñ c]êiì\^u C\ýc K’Y [ôfû ? (W) C}k i¹òk^ú _âZòÂûe cìkùe c]êaûaêu cêLý CùŸgý K’Y [ôfû ? (X) aýaiÚû_K ibûe i\iý eìù_ c]êaûaêu KéZò ß aòPûe Ke ö (Y) ‘C}kUûù^eú’ _âZòÂûùe