Физикалық География. Литосфера PDF

ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯ. ЛИТОСФЕРА ============================== \*Жер қыртысы және мантияның жоғарғы кристалды тау жыныстарынан тұратын жердің қатты қабаты -- **Литосфера.** \*Жердің орталығында орналасқан қабат -- **Ядро.** \*Жер қыртысы мен ядроның аралығында орналасқан қабат -- **Мантия.** \*Гр...

ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯ. ЛИТОСФЕРА ============================== \*Жер қыртысы және мантияның жоғарғы кристалды тау жыныстарынан тұратын жердің қатты қабаты -- **Литосфера.** \*Жердің орталығында орналасқан қабат -- **Ядро.** \*Жер қыртысы мен ядроның аралығында орналасқан қабат -- **Мантия.** \*Гранит сөзінің мағынасы -- «**Дән».** \*Дала шпаты, слюда сияқты заттардан түзілген қабат -- **Гранит.** \*Магнетит, лабрадор, оливин сияқты заттардан түзілген қабат -- **Базальт.** \*Мантияның құрамындағы заттардан балқып пайда болған жердің беткі бөлігі -- Жер қыртысы. ============  \*Мұхиттық жер қыртысының қалыңдығы -- **5-10 км.** \*Жер қыртысының жазықтардағы қалыңдығы -- **30-40 км.** \*Жер қыртысының таулы аудандардағы қалыңдығы -- **70-80 км.** \*Жер қыртысында кең таралған элементтер саны -- **8 элемент.** \*Жер қыртысында кең таралған жетекші элемент -- **Оттегі.** \*Жер қыртысында салмағы бойынша жетекші орынды алатын элемент -- **Оттегі (47%).** \*Жер қыртысында көлемі бойынша жетекші орынды алатын элемент -- **Оттегі (96%).** \*Жердің ең тығыз ішкі қабаты -- **Мантия.** \*Жер қыртысының астында орналасқан қабат -- **Мантия.** \*2900 км тереңдікке дейін орналасып, ядромен шектесетін қабат -- **Мантия.** \*100 км тереңдіктегі температура мөлшері - **+50 ^о^С.** \*500 км тереңдіктегі температура мөлшері - **+2000 ^о^С.** \*Мантияның ядромен шектесетін аймағындағы температура мөлшері - **+4000 ^о^С.** \*Мантия құрамындағы заттардың күйі -- **Қатты.** \*Жоғарғы және төменгі мантиялардың шегарасы орналасқан тереңдік -- **900-1000 км.** \*Жер планетасының дәл ортасы -- **Ядро.** \*Жердің 2900 км-ден 6371 км тереңдікке дейінгі аралықта орналасқан қабаты -- Ядро. ===== Жердің тектоникалық құрылымы ============================ \*Жер қыртысы құрылымының өзгерісін зерттейтін геология ғылымының саласы -- Тектоника. ========== \*Жер қыртысының тұрақты, қозғалмайтын бөлігі -- **Платформа.** \*Платформа табанының жер бетіне шыққан тұрақты бөліктері -- **Қалқан (шит).** \*Платформалардың бүркеніш жабуы бар шеткі бөліктері -- **Тақта.** \*Жер шарындағы ірі тақталар саны -- **7 тақта.** \*Литосфералық тақталардың жылдық қозғалысы -- **2-5 см.** \*Материктердің жүзіп жүру мүмкіндігі туралы болжамның негізін қалаушы неміс ғалымы -- **Альфред Вегенер.** \*Материктердің көлденең бағытта қозғалатынын айтқан неміс ғалымы -- **Альфред Вегенер.** \*Материктердің көлденең бағыттағы қозғалысын құптай отырып, материктер жоғары және төмен бағытта қозғалуы -- **Мобилизм гипотезасы.** \*Орталық мұхиттық жоталар жүйесінің ұзындығы -- **60 000 км.** \*Мұхиттық ойыстардың базальтты қабаты мұхиттың ортасында қалыптасып, жан- жаққа және шетіне қарай ығысатындығын жариялаған ғалымдар -- **Г.Хесс, Р.Диц.** \*Спредингті жайылмалы, созылмалы құбылыстың авторлары -- **Г.Хесс, Р.Диц.** \*Мұхиторталық тау жоталарындағы рифтік аймақтарда литосфералық тақталардың бөлшектеніп және ығысып, Жер қыртысының жас мұхиттық тегінің пайда болуы -- **Спрединг.** \*Қарсы орналасқан тақталардың бір-бірімен соқтығысу жылдамдығы жылына 6 см-ден төмен болған жағдайда қалыптасатын нысандар -- **Қатпарлы таулар.** \*Үндістан мен Азия тақталарының соқтығысуынан пайда болған таулар -- Гималай. ========  \*Жер қыртысының жаңа тегі құрылып жатқанда, планетаның басқа бір аудандарында литосфераның кейбір блоктары төмен түсіп, мантия қабатындағы заттармен араласуы -- **Субдукция.** \*Мантияның тығыздығы төмен, иілгіш жоғары қабатында жүретін процесс -- Тақталар қозғалысы. =================== \*Жер шарындағы ең ірі материк -- **Еуразия.** \*Жер қыртысының тұрақты, қозғалмайтын бөлігі -- **Платформа.** \*Жер қыртысының ауқымды, өте қозғалмалы ұзына бойы созыла орналасқан бөлігі -- **Геосинклинал.** \*Еуразиялық литосфералық платформаның үстінде орналасқан кембрийге дейінгі ежелгі платформалар -- **Шығыс Еуропа, Сібір.** \*Жер қыртысының жарықтары арқылы жоғары көтерілген бөлігі -- **Төбе.** \*Қатпарлы-жақпарлы таулы өлке -- **Алтай.** \*Геосинклиналды аймақтағы баяу тербелудің созылу аумағы -- **10-12 км.** \*Жер қыртысының өте баяу қозғалатын бөлігі -- **Платформа.** \*Платформадағы қыртыстың баяу тербелуі нәтижесіндегі төмен және жоғары көтерілген жерлердің ауданы -- **2-3 км.** \*Кристалды іргетасы жер бетіне шығып жатқан қалқан кездесетін платформалар -- Шығыс Еуропа және Сібір. ======================== \*Қазіргі кездегі геосинклиналды аймақтар -- Жерорта теңізі жағалауы, Испания, Италия, Альпі және Карпат тауы, Балқан түбегі, Кіші Азия түбегі, Қырым, Кавказ, Копетдаг, Памир, Тянь-Шань, Жетісу Алатауы, Алтай, Гималай, Байкал маңы таулары, Тынық мұхит аралдары. ===================================================================================================================================================================================================================================================================== \*Қазақстанның орталығында орналасқан күмбез тәрізді көтеріңкі таулы өлке -- Сарыарқа. =========  \*Материктің үстіңгі қабатындағы геосинклиналдар мен тақталардың тарихының бірнеше этаптарды қамтуы -- **Тектоникалық цикл.** Литосфералық катаклизмалар ========================== \*Жойқын апатты жағдай, табиғаттағы катастрофа -- **Катаклизм.** \*Дүмпудің жер бетіне шығатын жері -- **Эпицентр.** \*1954 жылы 4 желтоқсанда Моңғолия жерінде болған жер сілкінісі -- **Гоби-Алтай.** \*1954 жылы 4 желтоқсанда Моңғолия жерінде болған жер сілкінісінің әсерінен қалыптасқан жарықтың ұзындығы -- **270 км.** \*Арменияның Спитак қаласында апатты жер сілкінісі болған уақыт -- **1988 жылы.** \*Жамбыл облысы Құлан стансысында күші 7 балдық жер сілкінісі болған уақыт -- 2003 жылы. ========== \*Жер сілкінісі әсерінен теңіз жағалауында туындайтын толқындар -- **Цунами.** \*Күшті жер сілкінісінің әсерінен, мұхит бетінде қалыптасатын жойқын, өте биік толқын -- **Цунами.** \*Жер сілкінісі жиі болатын екі белдеу: ======================================= 1. 2. \*Терең магмалық ошақтардан жер бетіне лавалар, ыстық газдар мен булар, тау жыныстарының атқылап тұратын жер қыртысындағы жарықтардың үстінде пайда болған құбылыс -- **Жанартау.** \*Конус және күмбез тәрізді геологиялық жолмен пайда болған таулар -- Жанартау. ========= \*Жанартаудың шыңында болатын кесе немесе шұңғыма тәрізді ұңғы -- **Кратер.** \*Кратердің төменгі жағы бойлық канал арқылы жалғасатын жанартау бөлігі -- Көмей. ====== \*Жер бетіне төгілген магма -- **Лава.** \*Жанартау кратерінен лавамен бірге жер бетіне шығатын ең ірі қатты денелер -- Жанартаулық бомба. ================== \*Көмейінен ұдайы шаң-тозаң және магма атқылап тұратын жанартаулер -- Сөнбеген жанартау. ================== \*Жанартаудың атқылағаны туралы тарихи деректер кездеспеген жанартау түрі -- Сөнген жанартау. ================ \*Арагідік атқылайтын булы фонтан -- **Гейзер.** \*«Великан» гейзері орналасқан аймақ -- **Камчатка.** \*Камчаткадағы «Великан» гейзерінің биіктігі -- **50 метр.** \*Камчаткадағы «Великан» гейзерінің буының таралу биіктігі -- **300 метр.** \*Жер астынан шығатын термальды ыстық суды пайдаланады -- **Емдік бағытта.** Литосфералық катаклизмдер кезіндегі қауіпсіздік ережелері ========================================================= \*Жер қыртысында және Жер бетіндегі қауіпті және жойқын құбылыстардың бірі -- Жер сілкінісі. ============== -- ------------------------------------------------------------------------------- Тербелістер аспаптар арқылы тіркеледі Тербелістерді тыныштық жағдайдағы адамдар сезеді Тербелістер кейбір адамдарға сезіледі Тербелістерді көптеген адамдар сезеді, терезе әйнектері дірілдеуі мүмкін Аспалы заттар тербеледі; ұйқыдағы адамдар оянады Үйлердің қабырғаларында жарықтар пайда болады, аздаған зақым келуі мүмкін Үй қабырғаларының жеке бөліктері құлауы мүмкін Үйлердің қабырғаларында үлкен жарықтар пайда болады; мұржалар құлайды Үйлердің қабырғалары, төбелері құлайды Жеке құрылыстар құлап, жер бетінде ені 1 метрге жететін жарықтар пайда болады жер бетінде көптеген ірі жарықтар пайда болып, тауларда опырылу орын алады Жер бедері күрделі өзгерістерге ұшырайды -- ------------------------------------------------------------------------------- \*6-7 балдық жер сілкінісінен пайда болатын толқындар -- **Цунами.** \*Қазақстанның таулы аудандарында жиі кездесетін табиғи құбылыс -- **Қар көшкіні.**