H1 Kijken in de Tijd - Aardrijkskunde - Samenvatting

***H1: kijken in de tijd (aardrijkskunde)*** 1. ***Ouderdomsbepaling*** 1. **[*Relatief dateren*: de ene gesteentelaag is ouder dan de andere.]** - Losse sedimentaire gesteenten bovenop harde sedimentaire gesteenten. - Door de druk van nieuwe lagen worden losse gesteenten met de tijd...

***H1: kijken in de tijd (aardrijkskunde)*** 1. ***Ouderdomsbepaling*** 1. **[*Relatief dateren*: de ene gesteentelaag is ouder dan de andere.]** - Losse sedimentaire gesteenten bovenop harde sedimentaire gesteenten. - Door de druk van nieuwe lagen worden losse gesteenten met de tijd harde gesteenten - Zo kan je ***de relatieve ouderdom*** gaan meten - Vb: grand canyon 1. **[Relatief dateren met afzettingen]** - Gelaagdheid maakt gebruik van ***superpositie*** - Er is een principe van ***oorspronkelijke horizontaliteit*** - Na de oorspronkelijke horizontaliteit kunnen lagen veranderen van positie: 1. ***Plooiing*** = de oorspronkelijke laag van vast gesteente plooit en buigt. (gebergtes) 2. ***Scheefstelling***= de oorspronkelijke lagen komen omhoog of zijn een overblijfsel van een plooi 3. ***Breuk*** = de oorspronkelijke laag is gebroken en de lagen zijn verschoven. - Uitzondering op principe van superpositie: - Intrusie : magmatische gesteenten (stollingsgesteenten) die van de binnenkant van de aarde zich tussen de sedimentaire gesteenten nestelt. - Intrusie is jonger dan de gesteentelagen errond. - Afbeelding met tekening, ontwerp, kubus, illustratie Beschrijving automatisch gegenereerd met gemiddelde betrouwbaarheid 2. **[Relatief dateren met fossielen ]** - ***Fossielen*** = afdrukken van vroeger leven (planten/ dieren) - ***Biologische evolutie*** = levensvormen zijn telkens complexer geworden - Gesteentelaag met eenvoudige fossielen is ouder dan een laag met complexe fossielen. - ***Gidsfossielen*** = uit bepaalde periode, waardoor we de gesteentelaag errond kunnen dateren. -  2. ***[Absoluut dateren met de C14- methode ]*** - Absoluut dateren: de gesteentelaag is 'x' aantal jaar oud. - C14- methode = koolstof 14- methode - Radioactieve vorm van koolstof - Elk organisme heeft een stabiele hoeveelheid C14 in de cellen, en we weten hoeveel C14 er 50.000 jaar geleden in de atmosfeer hing. - Wanneer een organisme sterft, halveert de hoeveelheid C14 om de 5.730 jaar - Door de hoeveelheid C14 te bepalen, kunnen we van organismen ( of zaken die gemaakt zijn van organismen zoals hout, papier , wol ,mummies,...) de ouderdom tot 50.000 jaar geleden precies gaan achterhalen. 2. ***[de geologische tijdschaal]*** 3. ***[resultaat van het dateren: de geologische tijdschaal ( GT)]*** - GT start 4.5 miljard jaar geleden (ontstaan aarde ) - Onderverdeeld in 4 eonen - Eonen worden opgedeeld in era's - Era's worden opgedeeld in periodes - Periodes worden opgedeeld in tijdvakken - Data niet vanbuiten weten ( foto op dia 14 niet, staat in atlas) - Op een geologische kaart kan je zien uit welke periode of tijdvak een bodem/ gesteente komt 4. ***[Gebergte vorming ]*** - Gebergtevorming , ligging van platen en plooiingsfases staan ook op een geologische tijdschaal. - Ze zijn belangrijk voor de geologische geschiedenis. - ***Plooiingsfases/ gebergtevormingsfases*** zijn periodes met veel gebergtevorming. - Niet alle gebergtes zijn dus even oud - De meest recente gebergtevorming was de ***alpiene plooiingsfase*** - De alpen, de Andes en het Himalaya gebergte zijn toen gevormd door de botsing van platen in de platentektoniek - 66- 23 miljoen jaar geleden - De ***Hercynische plooiingsfase*** is ouder. - Het Oeral gebergte en de Ardennen zijn toen gevormd - 300 miljoen jaar geleden - ***De Caledonische plooiingsfase*** is nog ouder. - Het Scandinavisch Hoogland en de schotse Higlands zijn toen gevormd - 420 miljoen jaar geleden - Na de vorming van de gebergtes in plooiingsfases ontstaat er erosie. - Het puin komt door wind, water,... elders te liggen. - Bv. In de Ardennen zijn er veel gesteenten uit het Devoon ( Caledonisch. ) 5. ***[De evolutie van het leven]*** - Bewijs voor de evolutietheorie door fossielen - De ***evolutietheorie*** van Darwin = enkel de best aangepaste soorten overleven, de rest sterft uit. - De biosfeer ontwikkelde zich tot een grote diversiteit. - Soms komen er veel nieuwe soorten bij, op andere momenten sterven er veel soorten uit. - Momenten van massale uitsterving noemen we ***periodes van massa- extinctie*** - 5 gekende massa-extincties - Vormen vaak grens tussen 2 periodes - Veroorzaakt door enorm grote meteorietinslagen en/ of vulkaanuitbarstingen - Momenteel zitten we in de 6^e^ - Eerste keer niet natuurlijk, maar door de mens - Dinosaurussen stierven massaal uit tijdens de 5^e^ 6. ***[De grenzen in de geologische tijdschaal ]*** - Pleistoceen -\> kenmerk is veel ijstijden en tussentijden - Antropoceen -\> nieuwe tijdvak van de mens - Discussie over in wetenschap - Waar grens? - Wss pas in 20^e^ eeuw -\> vanaf dan laat de mens sporen na in de ondergrond die te achterhalen zijn. ( chemicaliën, radioactiviteit.) 3. ***[klimaatveranderingen in het verleden]*** - sedimentaire gesteenten geven info over het klimaat van vroeger - bv. Krijt en steenkool ( biogene sedimentaire gesteentes) 7. ***[gesteenten als klimaatgids in de tijd]*** - ***krijtlagen als bewijs voor een warm afzettingsmilieu:*** - ontstaat door het calciet in ééncellige algen - deze algen komen enkel voor in warme zeeën - conclusie: krijt wijst dus op een warme periode tijdens de afzetting - datering wijst op een ouderdom van 145 tot 66 miljoen jaar geleden. - ***Steenkool als bewijs voor een warm afzettingsmilieu:*** - Steenkool ontstaat door plantaardig materiaal dat afsterft en dan afgesloten raakt van zuurstof -\> inkolingsproces ipv rotten - Bij het inkolingsproces ontsnapt er CO2, water en methaan, waardoor de concentratie koolstof telkens toeneemt - Dit duurt miljoenen jaren -\> enkel bij grote hoeveelheden planten en in een vochtig en warm klimaat is dit mogelijk - Conclusie: steenkool verwijst op een warm klimaat op het moment van afzetting. - Periode waarin veel steenkool ontstond: het carboon - In Belgie, frankrijk, nederland en duitsland werd 310 miljoen jaar geleden steenkool gevormd - Er waren toen minder broeikasgassen en een lagere gemiddelde temperatuur op aarde (12°C ipv 18°C ) - Hoe kan het dan dat er zich toch steenkool vormde? - De continenten lagen nog volledig anders dan vandaag door de platentektoniek ( toen lag West Europa ter hoogte van de evenaar) 8. Klimaten in het verleden - Hoe weten we de temperatuur van jaren geleden? - Obv gesteenten en de platentektoniek - Door analyse van het aantal broeikasgassen in luchtbellen in de ijslagen van de polen - Door dendrochronologie ( de dikte van de jaarringen van bomen) - Afbeelding met tekst, Lettertype, schermopname, algebra Automatisch gegenereerde beschrijving 9. ***[Inzoomen op het klimaat in het quartair ]*** - ijstijden en tussenijstijden wisselen elkaar af - Afwisselende warmere en koudere periodes - ***Quartair*** = recentste periode - In ijstijden koelen de polen meer af dan de intertropen - Permanente temperatuur in de poolgebieden zakte onder de 0°C - Hierdoor ontstonden de ijskappen op de noord- en zuidpool - Klimaat en vegetatie tijdens de recentste ijstijd - Laatste echte ijstijd was 115 000 - 11 700 jaar geleden - De ijskappen waren tegen het einde veel dikker en kwamen veel verder richting de evenaar. - Het zeepeil lag 125m lager dan nu - Er was geen noordzee = dit was een poolwoestijn - Ten zuiden hiervan was er een steppe- toendra klimaat - Door de noorderwind werd er zand en leem naar hier geblazen - Het pleistoceen= tijd van de ijstijden - In die periode (38. 000 jaar geleden) kwamen de eerste mensen aan in het huidige België. - Het holoceen= tussenijstijd - Dit is het meest recente tijdvak. 4. ***[oorzaken van de klimaatveranderingen in het verleden en het heden]*** - het klimaat is in het verleden nooit stabiel geweest - door externe/ interne factoren 10. ***[externe factoren]*** - de positie van de aarde ten opzichte van de zon bepaalt hoeveel zonne-energie de aarde ontvangt. 1. ***Vorm van de baan van de aarde rond de zon*** - De baan van de aarde verandert om de 100 000 jaar van cirkelvormig in ellipsvormig en terug. - Cirkelvormig: de aarde ontvangt heel het jaar evenveel zonne- energie. - Ellipsvormig: de aarde ontvangt 24% minder energie in het aphelium ten opzichte van het perihelium 2. ***Stand van de aardas*** - De hoek van de aardas varieert doorheen de tijd. - De richting van de aardas verandert - 13 000 jaar geleden stond de aardas gekanteld in vergelijking met vandaag - Toen was de aardas in januari in het noordelijk halfrond naar de zon gekeerd, nu staat de aardas op dat moment weg van de zon - Momenteel staat de aardas op de poolster gericht, maar is dus niet altijd zo geweest 11. ***[Interne factoren]*** 1. ***Ijs beïnvloedt het albedo en de zeespiegel*** - Koude periode -\> meer ijs op de ijskappen -\> groter albedo - Koude periode -\> meer ijs op de ijskappen -\> meer water dat bevriest op het land (na neerslag) -\> minder water in de oceaan -\> daling van de zeespiegel -\> meer plaats voor ijs - Dit zijn 2 positieve terugkoppelingen. De temperatuur wordt versterkt 2. ***Koolstofdioxide in de atmosfeer*** - Hoe meer CO2 in de atmosfeer, hoe hoger de temperatuur - Hoe meer tektonische activiteit -\> hoe meer vulkaanuitbarstingen -\> hoe meer CO2 in de atmosfeer 3. ***Platentektoniek*** - Als continenten verplaatsen doorheen de geologische geschiedenis, komen ze dichter of verder van de evenaar te liggen - Als er meer land bij de noord- en zuidpool ligt, kan er ook meer landijs zijn, een hoger albedo en een lagere zeespiegel - Als veel continenten 1 geheel vormen, zijn er minder botsingen en is er minder vulkanisme 4. ***Thermohaliene circulatie*** - De zon warmt de atmosfeer op, maar ook de oceanen - De bovenste laag van de oceaan is veel warmer dan het water eronder - Door de wind ontstaat er stromingen in het oppervlaktewater - In de Atlantische oceaan wordt het warme oppervlaktewater zo tot bij Groenland gebracht. - Het water koelt er af (thermo), waardoor de massadichtheid groter wordt. Bovendien neemt door verdamping het zoutgehalte toe (halien). - Door afkoeling en groter zoutgehalte zinkt het oppervlaktewater naar de diepte. - Als het water op de bodem komt, stroomt het richting het zuiden rond Afrika in de indische en grote oceaan - In die gebieden stijgt het water naar de oppervlakte en warmt het op - Aan de oppervlakte aangekomen stroomt het terug richting Atlantische oceaan en dan terug naar groenland - Dit thermohalien circulatiesysteem ontstaat dus door het verschil in temperatuur en zoutgehalte. - Dit systeem is de basis van de zeestromen op aarde en de zeestromen hebben een invloed op de temperatuur - Warme zeestromen zorgen voor een warm klimaat, koude zeestromen zorgen voor een koud klimaat. 12. ***[Klimaatverandering vandaag]*** - De thermohaliene circulatie is aan het stilvallen - Indien dit systeem volledig stilvalt, zullen klimaten nog drastischer veranderen - Dit komt doordat warmte en koelte veel minder zullen worden afgewisseld tussen continent en tussen de atmosfeer en hydrosfeer - IPCC = intergovernmental panel on climate change - Onderzoeksgroep van VN die klimaatrapporten publiceert - De opwarming van de aarde is begonnen in de industriële revolutie in de 19^e^ eeuw - Ondertussen is de gemiddelde wereldwijde temp gestegen met 1.2°c - In Vlaanderen is er reeds een gemiddelde stijging van 2.6 °C - De opwarming gebeurt steeds sneller - De huidige opwarming gebeurt 10x sneller dan na de laatste ijstijd van nature het geval was. - ***Toekomst*** - IPCC voorspelt tegen 2100 een gemiddelde wereldwijde stijging van 1.5°C - Maar in combinatie met andere factoren is gemiddelde wereldwijde stijging mogelijk tot 4°C - Een stijging vanaf 2°C zorgt voor ernstige verstoringen in de biosfeer - 6^e^ rapport IPCC (2023) stelt dat alle regio's op aarde gevolgen zullen ondervinden, maar niet overal even sterk: - Oceanen warmen trager op dan land. Continentale gebieden zullen meer opwarmen dan kustgebieden. De noordpool zal het meest opwarmen - Meer en langere hittegolven - Meer wereldwijde neerslag met een hogere intensiteit - Bij 1.5 °C opwarming zal de zeespiegel stijgen met 1m tegen 2100. - Bij 4°C opwarming zal de zeespiegel stijgen met 7m tegen 2100 - De ***voedselproductie*** komt in de problemen in landen met extreme klimaten - Drinkwatervoorziening komt in de problemen door het smelten van gletsjers. (tussen de 20% bij 15°C en 50% bij 4°C minder zoet water wereldwijd) - ***Klimaten schuiven op*** waardoor ***biotopen*** verdwijnen. Planten en dieren moeten mee opschuiven en indien niet mogelijk sterven ze uit. Koraal zal hoogstwaarschijnlijk uitsterven - ***Transitie in vlaanderen is nodig*** - Doordat vlaanderen zo verstedelijkt is, warmt het sneller op dan het wereldwijde gemiddelde ( momenteel 2.6°C ipv 1.2°C) - Vlaanderen heeft een klimaatbeleid gebaseerd op 1. ***Adaptatie***: zich aanpassen aan de veranderingen ( vergroenen, verblauwen, wateropvangbekkens,...) 2. ***Mitigatie***: de oorzaak aanpakken ( minder CO2) - ***Overstromingsgebieden en opvangbekkens*** - De neerslag is extremer geworden: meer droogte in de zomer en meer neerslag in de winter - Vlaanderen wil verbieden om nog te bouwen in ***overstromingsgebied*** - ***Opvangbekkens*** dienen om overstromingen tegen te gaan en het water te kunnen gebruiken in tijden van droogte - ***Onttrekken van CO2 aan de atmosfeer*** - Men wil CO2 uit de lucht halen door afvanginstallaties - Men wil tegen 2030 10 000 hectare bos aanplanten - De efficiëntste manier om minder CO2 in de atmosfeer te hebben is er minder uitstoten - De ***energietransitie***= de overgang van fossiele brandstoffen ( aardgas, aardolie steenkool,...) naar energiebronnen die weinig broeikasgassen uitstoten - Windenergie ( windmolens op land en op zee) - Zonne-energie ( zonnepanelen) - Waterkracht ( waterdammen) - Geothermie ( warmte uit de ondergrond gebruiken met een warmtepomp) - Biomassa ( biologische restproducten ( mest, afval,... gebruiken als energiebron)