GMRC and VE CG 2023.pdf

Republic of the Philippines Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue, Pasig City MATATAG CURRICULUM GOOD MANNERS AND RIGHT CONDUCT (GMRC) (Baitang 1-6) VALUES EDUCATION (VE) (Baitang 7-10) ...

Republic of the Philippines Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue, Pasig City MATATAG CURRICULUM GOOD MANNERS AND RIGHT CONDUCT (GMRC) (Baitang 1-6) VALUES EDUCATION (VE) (Baitang 7-10)  TALAAN NG NILALAMAN I. Gabay sa Paghuhugis ng Kurikulum II. Pamantayan sa Pagkatuto Pamantayan sa Bawat Yugto Pamantayan sa Bawat Baitang III. Gabay Pangkurikulum IV. Talahulugan V. Sanggunian Page 2 of 295  GABAY SA PAGHUHUGIS NG KURIKULUM Balangkas ng Kurikulum Ang Good Manners and Right Conduct at Values Education (GMRC at VE) ay isang pangunahing asignatura (core subject) sa Programa ng Batayang Edukasyon ng K to 12 ayon sa Republic Act No. 11476, ang GMRC and Values Education Act. Ang Good Manners and Right Conduct (GMRC) o Kabutihang Asal at Wastong Pag-uugali ay tumutukoy sa tiyak at partikular na tinatanggap na mga batayang panlipunang pagpapahalaga, etiketa, at/ o tamang paraan ng pag-uugali na nagpapahayag ng paggalang sa mga taong nakakasalamuha. Samantalang ang Values Education (VE) o Edukasyon sa Pagpapahalaga ay tumutukoy sa proseso na nagbibigay ng pag-internalisa ng mga pagpapahalaga sa mga kabataan na naglalayong matuto ang mga mag-aaral ng mga etikal na saligan ng mga prinsipyo, kasama ang kakayahang kumilos batay sa mga prinsipyong ito, at ang napatibay na disposisyon na gawin ito. Ituturo ang GMRC sa mga mag-aaral sa Baitang 1 hanggang 6 bilang pangunahing asignatura at integrated din ito sa Kindergarten. Ang Values Education naman ay ituturo sa mga mag-aaral sa Baitang 7 hanggang 10 bilang pangunahing asignatura rin, samantalang integrated sa mga baitang na ito ang pagtuturo ng GMRC. Ang time allotment ay kapareho/magkatulad ng ibang pangunahing asignatura (Section 4, RA 11476). Page 3 of 295 A. Tunguhin ng GMRC at VE Makapaghubog ng kabataang Pilipino na nagpapasiya nang mapanagutan (accountable), kumikilos nang may wastong pag- uugali at pagkiling sa kabutihan, at nagsasabuhay ng pagmamahal sa Diyos, sarili, pamilya at kapuwa, kalikasan, bansa, at daigdig tungo sa kabutihang panlahat (common good), ang pangunahing tunguhin ng GMRC at VE. B. Mga Batayan ng Kurikulum Isasaalang-alang sa pagbuo ng kurikulum ang mga batayang legal, mga pangangailangan, ang mga batayang pilosopikal at mga gabay na teorya. 1. Batayang Legal Ang kurikulum ng GMRC at VE ay batay sa 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, sa Republic Act 11476 o Good Manners and Right Conduct (GMRC) and Values Education Act ng 2020, at sa Philippine Development Plan. Page 4 of 295  Nakasaad sa Artikulo XIV, Section 3, blg. 2 ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas na dapat ikintal ang mga sumusunod: pagkamakabayan at nasyonalismo, pag-ibig sa sangkatauhan, paggalang sa mga karapatang pantao, pagpapahalaga sa gampanin ng mga pambansang bayani sa historikal na pagpapaunlad ng bansa, ituro ang mga karapatan at mga tungkulin ng pagkamamamayan, patatagin ang mga pagpapahalagang etikal at espiritwal, linangin ang karakter na moral at disiplinang pansarili, pasiglahin ang kaisipang mapanuri at malikhain, palawakin ang kaalamang syentipiko at teknolohikal, at itaguyod ang kahusayang bokasyonal. Sa bisa ng Republic Act 11476, ang Good Manners and Right Conduct (GMRC) and Values Education Act, na nilagdaan noong Hunyo 25, 2020, inatasan ang Kagawaran ng Edukasyon na magkaroon ng asignaturang Good Manners and Right Conduct at Values Education sa batayang edukasyon (basic education). Naglalayon itong linangin ang mga pagpapahalaga (values) na kailangan ng mga bata at kabataang Pilipino sa panghabambuhay na pagkatuto (life-long learning) at paghahanap- buhay (employment), ang dalawang pangunahing kalalabasan (outcome) ng Programang K to 12. 2. Mga Pangangailangan Ang mga pangangailangan at katangian ng mga bata at kabataang Pilipino ay sumasaklaw sa kanilang kognitibo, sosyal- emosyonal, at moral na pag-unlad. Ang mga bata at kabataan ay may pangangailangan na maunawaan ang mga konsepto ng pagpapahalaga, maipahayag nang tama ang kanilang mga saloobin at ang kahalagahan nang pagsasabuhay ng mga ito sa pang-araw-araw. Ang mga pangangailangan ng bansa at daigdig na dapat isaalang-alang sa kurikulum ng GMRC at VE ay tumutukoy sa mga pambansa at pandaigdigang mga isyu, hamon, at responsibilidad na kinakaharap ng bawat mamamayan. 3. Pilosopiya ng GMRC at VE Ang GMRC at VE ay nakaangkla sa Personalismo at Etika ng Kabutihang Asal (Virtue Ethics). Ayon sa pilosopiya ng Personalismo, nakaugat lagi sa pagpapakatao ang ating mga ugnayan. Nililikha natin ang ating pagpapakatao sa ating pakikipagkapuwa. Sa murang edad na 6 hanggang 12 taon, maaaring hindi pa lubos na maunawaan ng isang bata ang kaniyang kalikasan bilang tao ayon sa paliwanag ng pilosopiyang Personalismo. Ngunit maaari siyang sanayin sa mga virtue o mabuting gawi (habit) at umiwas sa mga bisyo o masamang gawi upang lumaki siyang isang mabuting tao. Ito ang tuon ng Virtue Ethics na pinag-aaralan sa GMRC. Ayon sa pilosopiyang ito, ang pagtataglay at pagsasabuhay ng mga mabuting gawi ang nagpapabuti sa tao. Mauunawaan ng bata na dapat siyang magpakabuti hindi lamang sapagkat ito ang inaasahan sa kaniya ng lipunan kundi dahil tao siya - may dignidad at likas ang pagiging mabuti. May dignidad ang tao dahil siya ay bukod- tangi at may ugnayan sa kaniyang kapuwa, sa Diyos, at kalikasan. Habang siya ay tumatanda o nagkakaedad, nagkakaroon siya ng kakayahang mag-isip, magsuri at magpasya nang mapanagutan. Page 5 of 295 4. Batayang Teorya Ginagabayan ang asignatura ng mga teorya na nahahati sa limang pangkat: Antropolohikal (Anthropological), Sikolohikal (Psychological), Sosyolohikal (Sociological), Pilosopikal (Philosophical), at Teknolohikal (Technological). Antropolohikal Ang Sociocultural Theory of Cognitive Development ni Lev Vygotsky ay naniniwalang malaki ang papel ng pakikihalubilo (interaction) sa kapuwa sa kognitibong pag-unlad (cognitive development). Nagreresulta sa pagkatuto ang pakikihalubilo ng mag-aaral sa ibang tao sa pamayanan: sa mga kasing-edad niya (peers), nasa sapat na gulang (adults), at mga guro. Kaya mahalaga ang mga gawaing naglalapat ng mga konsepto sa tunay na buhay (real life application) tulad ng paglutas sa suliranin (problem-solving). Nagreresulta sa kognitibong pag-unlad ang pakikihalubilo ng mag- aaral sa ibang tao sa pamayanan. Kapag naaapektuhan ng kultura ang mga kilos ng tao, naiimpluwensiyahan din ang kognitibong pag-unlad (cognitive development) nito dahil naiiangkop na niya ang kaniyang sarili sa mga moral at etikal na pagpapahalaga ng pamayanan. Mahalagang sensitibo ang guro sa zone of proximal development ng mag- aaral. Dapat niyang tulungan ang mag-aaral na umusad mula sa mga gawaing kailangan ang gabay niya hanggang sa mga gawaing magagawa mag-isa ng mag-aaral tungo sa paglalapat ng mga pagkatuto sa tunay na buhay. Ang Independent and Interdependent Self-Construal Theory nina Markus at Kitayama na nagsasabi na may iba’t ibang pananaw sa kanilang sarili (self-construal), sa kapuwa (others), at sa ugnayan o interdependence ng dalawa. Ang mga nasabing pananaw ay nakaaapekto sa uri ng karanasan kasama na ang pag-iisip (cognition), pandamdamin (emotion) at motibasyon (motivation) ng tao. Ang pananaw sa sarili bilang independent at interdependent ay may epekto sa kung paano magpapasiya, kikilos at mag-iisip ang tao kung kaya’t mahalagang silipin ang teoryang ito sa mga paksa sa tungkol sa sarili ng GMRC at Values Education. Sikolohikal Ang Experiential Learning Theory ni David Kolb ay isa sa mga teoryang gagabay sa pagbuo ng kurikulum ng GMRC at VE. Ayon kay Kolb, dumadaloy ang pagkatuto sa pamamagitan ng paglalapat ng mga malawak na konsepto (abstract concept) sa iba’t ibang situwasiyon. Natututo ang mga mag-aaral gamit ang mga bagong karanasan. Kaugnay dito, ang Constructivism Theory ay makatutulong din upang mailahad ang mga aralin sa asignaturang ito. Ayon sa teoryang ito, ang mga karanasan ang pinagkukunan ng mga pagkatuto. Naniniwala ang mga constructivist na ang pag-unawa sa mga konsepto o prinsipyo ay nabubuo at nagiging mas malalim sa paglipas ng panahon. Page 6 of 295 Nagkakaroon ng pagkatuto ang tao at gumagawa ng kabuluhan (meaning) batay sa kaniyang mga karanasan. Isinasaalang-alang din ang iba't ibang gawain kung saan ang mag-aaral ay magkakaroon ng pagninilay, pag-unawa at pagpapahalaga. Ang mga mag-aaral ay patuloy na nagninilay sa kanilang mga karanasan habang pinauunlad ang mga kinakailangang kasanayan at nililinang ang mga pagpapahalaga o virtue (virtue or values). Kaya mas epektibo ang mga mapanghamong gawaing (challenging tasks) may kolaborasyon dahil nahihimok na mag-isip at nahuhubog ang mga pagpapahalaga o virtue sa mga mag-aaral. Ang Moral Development Theory ni Lawrence Kohlberg ay may direktang ugnayan sa GMRC at Values Education. Kinikilala ang pamilya bilang unang mapagkukunan ng mga pagpapahalaga (values) at pag-unlad ng moralidad (moral development) para sa isang indibidwal. Mahalaga na maisaalang-alang ang mabuting paghubog mula sa pamilya o sa unang kinamulatan ukol sa mga wastong pag-uugali at pagpapahalaga. Dagdag din ang Psychosocial Development Theory ni Eric Erickson na may walong yugto (stages) ang pag- unlad ng personalidad (personality development) ng tao mula pagkabata hanggang pagtanda. Nararanasan ng bawat tao ang krisis (crisis) sa bawat yugto na maaaring magkaroon ng positibo o negatibong epekto sa kaniyang personalidad. Kapag napangingibabawan (overcome) ang krisis sa bawat yugto, uunlad ang mga kalakasan (strengths) at kakayahan (skills) na matugunan ang mga hamon ng buhay. Ang Konsepto ng Kapuwa ay isang pangunahing konsepto sa Sikolohiyang Pilipino. Ayon kay Enriquez (1978), hindi pakikisama ang pinapahalagahan ng mga Pilipino kundi pakikipagkapuwa. Ang kapuwa ay ang ugnayan ng sarili at iba; ang salitang kapuwa ay nagpapahiwatig na kasangkot ang pagkakilanlan ng sarili sa pagkakilanlan ng kapuwa - "shared identity." Ayon sa teoryang ito, mahalaga na maisasaalang-alang ang kamalayan, kaisipan, diwa, ugali, kalooban, damdamin, at marami pang iba na nakatuon sa Pagka-Pilipino at mga katutubong pananaw na nauukol sa mga pagpapahalaga. Ginagamit din ang mga evidence-based na teoryang sikolohikal upang magkaroon ng siyentipikong pamamaraan ng pagtugon sa mga suliraning hinaharap. Dahil sa walang iisang pamamaraan ang makakatugon sa lahat ng kinakaharap na balakid, nararapat tingnan ang mga pamamaraang maaaring ilapat. Napapabilang dito ang mga pamamaraang halaw sa pagtingin sa kalakasan ng tao tulad ng Person Centered Therapy ni Carl Rogers, Positive Psychology ni Martin Seligman, at Solution Focused Brief Therapy nina Steve de Shazer at Insoo Kim Berg. Tinitingnan din ang paglapat ng ilang mga praktikal na kakayahan ng Cognitive Behavior Therapy ni Aaron Beck, Dialectic Behavior Therapy ni Marsha Linehan, at Acceptance and Commitment Therapy ni Steven Hayes. Sosyolohikal Ito ay agham panlipunan na naglalayong pag-aralan ang lipunan at mga ugnayang nakapaloob dito. Ang Ecological Systems Theory ni Brofenbrenner ay ginamit na gabay ng asignatura. Ayon dito, nakaaapekto sa paghubog Page 7 of 295 ng isang bata ang kaniyang pakikisalamuha sa tahanan, paaralan, at pamayanan. Kaya mahalagang panatilihin ng mga magulang at guro ang mabuting ugnayan sa isa’t isa at magtulungan tungo sa positibong pag-unlad ng bata. Binibigyang-halaga rin ng teorya ang kalagayan o karanasan ng bawat pamilya dahil may tuwirang epekto ito sa kalagayan ng isang bata. Dapat ding maging aktibo sa kaniyang pag-aaral ang isang bata sa pamamagitan ng pakikibahagi sa mga gawaing pang-akademiko at panlipunan. Makatutulong ang mga gawaing ito upang magkaroon siya ng makabuluhang karanasan sa pag-aaral tungo sa kaniyang positibong pag-unlad. Ang Social Learning Theory ni Albert Bandura ay nagsasabi na ang pagkatuto ng mag-aaral ay nabibigyang- diin sa kahalagahan ng pagmamasid at pagmomodelo ng mga pag-uugali, at emosyonal na reaksyon ng iba kaalinsabay din ang konsepto ng pagiging epektibo sa sarili sa iba't ibang mga konteksto. Pilosopikal Ang pananaw ni Matthew Lipman na ang mga bata ay may kakayanang matuto mula sa isa’t isa ay siyang batayan ng Community of Inquiry kung saan ang multidimensional thinking (critical, creative, collaborative, at caring thinking) ng mga mag-aaral ay nalilinang sa pamamagitan ng kanilang pagninilay at pagsusuri, at pakikipag-usap at pakikipagtalastasan sa isa’t isa. Naging basehan din nito ang teorya ni John Dewey kung saan tinitingnan ang mag- aaral na may kakayanang matuto sa pamamagitan ng pag-uugat ng ideya sa kaniyang mga karanasan o experience, na nalilinang sa pakikipag-usap at pakikipagtulungan sa kapwa, sa loob ng paaralan at sa komunidad. Teknolohikal Kinikilala rin ang malaking bahagi ng teknolohiya sa buhay ng bawat mag-aaral. Ang teorya ng Digtal Citizenship ni Karen Mossberger, Caroline Tolbert at Ramona Mc Neal ay naglalayon na magkaroon ng pantay pantay na pagkakataon ang lahat sa mga oportunidad na dulot ng internet at communication technology, mapaunlad ang kakayahang teknolohikal at mailapat ang karapatang pantao at respeto sa paggamit ng email, social media at iba pang websites. Ang Cyber Wisdom Education ni Polizzi at Harrison na tumutukoy sa paglalapat ng etika sa pakikisalamuha sa kapuwa gamit ang teknolohiyang hatid ng internet. Ito ay hinahalintulad sa konsepto ni Aristotle hinggil sa pratikal na virtue (phronesis) na kumikilala sa apat na salik; una, ang pagkilala sa pagkilos batay sa etika o moralidad sa anumang situwasiyon; pangalawa, kakayahan na sumuri sa etikal na situwasyon sa pakikisalamuha sa kapuwa; pangatlo, gabay ito sa pakikisalamuha sa kapuwa gamit ang internet; at pamamahala sa emosyon na sangkot sa pakikisalamuha sa kapuwa. Page 8 of 295  Ang teorya ng Technological Determinism ni Thorstein Veblen ay naniniwala na ang teknolohiya ay isa sa mga nangunguna sa mga pagbabago ng lipunan. Ang anumang pagbabago sa ugnayan sa lipunan ay kontrolado ng teknolohiya, kaunlaran (development) nito, komunikasyon at midya. Ang makabagong panahon na nagpapahalaga sa impormasyon ay dulot ng mga makabagong imbensyon, teknolohiya at epekto nito sa panlipunan at politikal. Malaki ang magiging impluwensya ng teoryang ito sa pagtuturo ng GMRC at VE sa mga paaraalan sa tatlong kadahilanan-una, magiging patunay ito sa mga mag-aaral na ang pilosopiya sa likod ng pagtuturo ng asignatura ay maaaring madama sa lahat ng aspeto ng buhay kasama na rito ang pagbabagong dala ng teknolohiya; pangalawa, magiging gabay ang prinsipyo ng etika, moralidad, at personalismo sa pakikisalamuha sa online, at magiging tuntungan ito ng mga gawain sa paglilinang ng pagpapahalaga at virtue. II. Istruktura ng Kurikulum Makakamit ang tunguhin ng asignatura sa pamamagitan ng paggabay sa mga bata at kabataang Pilipino sa pag-unawa ng mga batayang konsepto at prinsipyo, paglinang, pagpapatatag, at pagsasabuhay ng wastong pag-uugali at pagkiling sa kabutihan. Kaugnay nito, ang lalo pang magpapabisa nang pagsasabuhay ay ang pagpapatupad at pagsasagawa ng Whole School Approach (WSA). Layunin ng asignaturang ito na makabuo ng mga pasiyang etikal at moral, at matupad ang kanilang misyon sa buhay at gampanin sa lipunang Pilipino tungo sa pagtataguyod ng pamayanang pinaiiral ang katotohanan, kapayapaan, katarungan at pagmamahal. Makikita ang sumusunod na bahagi sa kurikulum: A. Pamantayan sa Bawat Yugto (Key Stage Standards) ay nagpapakita ng antas o kalidad ng kasanayan na kayang ipakita at isagawa ng mag-aaral sa bawat yugto B. Pamantayan sa Bawat Baitang (Grade Level Standards) ay tumutukoy ng antas o kalidad ng kasanayan na kayang ipakita at isagawa ng mag-aaral sa bawat baitang C. Nilalaman (Content)ay ang saklaw at pagkasunod-sunod ng mga paksa na inaasahang matutuhan at magiging batayan ng pagtuturo at pag-aaral D. Pamantayang Pangnilalaman (Content Standards) tumutukoy sa mga kaalaman na inaasahang malaman at kayang gawin ng mga mag-aaral E. Mga Kasanayang Pampagkatuto (Learning Competencies) ay nagsasaad sa tiyak na kasanayan na isinasagawa sa iba't ibang antas ng kasarinlan. Ito rin ay tumutukoy sa kakayahan na magawa ang mga gawain ayon sa mga pamantayan na inaasahan sa pamamagitan ng pagsasagawa at pagsasabuhay sa kaalaman, kasanayan, at mga pagpapahalaga. F. Pamantayan sa Pagganap (Performance Standards) ay nagtatakda ng mga antas ng pagkatuto na inaasahang maisagawa at sinusukat ang antas ng pagsunod sa mga pamantayang pangnilalaman G. Lilinanging Pagpapahalaga (Values to be Developed) tumutukoy sa proseso ng pagpapalawak, pagpapatibay, at pagpapaunlad ng mga pagpapahalagang moral at etikal sa isang indibidwal. Ito ay may kinalaman sa pagbuo ng tamang Page 9 of 295  pag-uugali, mga moral na paniniwala, at pagpapasya batay sa mga prinsipyong nagbibigay-kahulugan sa kabutihan, katotohanan, katarungan, at respeto. III. Rationale at mga Impluwensiya sa Istruktura ng Kurikulum A. Mga Pangunahing Kaisipan (Big Ideas) Ang mga Pangunahing Kaisipan o Big Ideas sa GMRC at Values Education ay mga konseptong nakasaad sa RA 11476 at sa mga pagpapahalagang nilalayong maituro sa mga mag-aaral. Ito ang magsisilbing gabay sa mga bubuuing paksa sa bawat aralin sa bawat markahan. Ang dignidad ang pamantayan ng pagkapantay-pantay ng lahat ng tao at ng kanilang personal at panlipunang pakikipag-ugnayan. Ang mapanagutang pagpapasiya ay hinuhubog upang maging maingat, pag-isipang mabuti ang bawat gagawing desisyon at maihanda ang sarili na harapin ang mga kaakibat na gampanin o kalalabasan ng pasiya. Ang pagkiling sa kabutihan ay ang pagsasakilos at pagsasabuhay ng wastong pag-uugali. Ito ay nahuhubog sa pamamagitan ng pagkakaroon ng kamalayan sa sarili, malalim na pag-unawa sa mabuti at tama at kalikasan ng tao, at pagninilay sa mga karanasan sa buhay. Ang pagmamahal bilang isang gawi ay walang kondisyong pag-aalay ng sarili sa kapuwa bilang kapuwa, bilang ikaw na bukod-tangi. Ang pagmamahal sa Diyos ay katangian ng tao bilang espirituwal na nilalang na naipakikita sa pagpapatibay ng pananampalataya, paglilingkod sa kapuwa at pagkiling sa kabutihan. Ang pagmamahal sa pamilya ay pagpapahayag ng mapagkalingang pakikipagkapuwa sa loob at labas ng pamilya bilang pundasyon ng bayan tulad ng pagtataguyod sa mga pangangailangan, paglinang ng mga pagpapahalaga ng bawat miyembro ng pamilya, at pangangalaga ng katatagan nito. Ang pagmamahal sa kapuwa ay ang pinakamataas na antas ng pakikipagkapuwa at pagpapakatao na naipakikita sa paglilingkod sa kapuwa. Ang pagmamahal sa kalikasan ay pagiging mabuting tagapangalaga at tagapamahala nito para sa susunod na henerasyon. Ang pagmamalasakit sa kapaligiran ay ang pakikiisa sa kaayusan at kalinisan tungo sa kagalingan at kalusugan ng bawat nilalang. (tao, halaman, hayop atbp.) Ang pagmamahal sa bayan ay ang pagsisikap na maisabuhay ang mga pagpapahalaga, sa pakikibahagi sa pag- angat ng kulturang Pilipino, pagbibigay-prayoridad sa mga interes na nagsasaalang-alang sa kabutihang panlahat at kaunlaran ng bayan. Ang pakikiisa sa daigdig ay ang indibiduwal at pangkatang pagsunod at pagtataguyod sa mga batas at polisiya na pinagkasunduan sa pagitan ng mga bansa na isinasaalang-alang ang kabutihang unibersal (hal. pagkakaisa para sa kalikasan, kapayapaan, katarungan). Page 10 of 295  Ang kabutihang panlahat ay kabuoan ng mga panlipunang kondisyon na nagbibigay-daan sa mga tao o pangkat na makamit ang kanilang kaganapan nang makabuoan. B. Spiral Progression Ang Spiral Progression Approach ay ang pagtuturo ng mga pangunahing konsepto sa mga mag-aaral sa unang baitang at pagpapalawak ng mga ito sa mga susunod na baitang. Ginagamit ito upang magkaroon ng pangunahing kaalaman na inaasahang lumalalim habang tumataas ang baitang. Ito ay ilalapat sa kurikulum upang makamit ng mga mag-aaral ang masteri ng mga kaalaman, pag-unawa, at kasanayan sa bawat baitang na inaasahang maisasakilos at maisasabuhay ng mga mag-aaral. 1. Vertical Articulation Ang pagtiyak sa pagpapadaloy ng mga paksa at pagpapahalaga simula Baitang 1 hanggang Baitang 10 ay isinaalang- alang sa pagbuo ng kurikulum ng GMRC and VE. Ang vertical articulation ay naglalayong mailahad kung paanong ang lilinanging pagpapahalaga ay nailatag sa mga paksa sa bawat baitang. Inilatag ang mga paksa sa bawat baitang mula sa paglinang ng kabutihang-asal at virtue tungo sa mas mataas na pagpapahalaga. Lilinanging Pagpapahalaga: Magalang Baitang 1 Paksa: Wastong Pakikipag-ugnayan sa Kapuwa Kasanayang Pampagkatuto: Naipakikita ang pagiging magalang sa pamamagitan ng wastong pagtugon sa mensahe ng kapuwa Baitang 2 Paksa: Wastong Paggamit ng Teknolohiya at iba pang Paraan sa Pakikipagkapuwa Kasanayang Pampagkatuto: Naipakikita ang pagiging magalang sa pamamagitan ng wastong pagpapadala ng mensahe at pakikipag-usap sa kapuwa Baitang 3 Paksa: Sariling Pagkilala sa mga Taong may Kapansanan o Persons with Disability (PWD) Kasanayang Pampagkatuto: Naipakikita ang pagiging magalang sa mga taong may kapansanan o Persons with Disability (PWD) sa pamamagitan ng wastong pakikipag- ugnayan Page 11 of 295 Baitang 4 Paksa: Sariling Tungkulin sa Pagkilala sa Karapatan ng Kapuwa-Bata Kasanayang Pampagkatuto: Naisasabuhay ang pagiging magalang sa pamamagitan ng pakikilahok sa mga kampanya laban sa mga pambubulas o mga gawaing nakasasakit sa kapuwa Baitang 5 Paksa: Pakikipag-kapuwa sa mga Nakatatanda (Elders) Kasanayang Pampagkatuto: Naisasabuhay ang pagiging magalang sa pamamagitan ng wastong pakikitungo sa mga nakatatanda (elders) anuman ang kanilang estado sa buhay Baitang 6 Paksa: Sariling Pakikipag-ugnayan sa mga Awtoridad sa Pamayanan Kasanayang Pampagkatuto: Naisasabuhay ang pagiging magalang sa pamamagitan ng pagkilala sa mga kapangyarihan at tungkulin ng mga awtoridad sa pamayanan Baitang 7 Paksa: Dignidad ng Tao Bilang Batayan ng Paggalang sa Sarili, Pamilya, at Kapuwa Kasanayang Pampagkatuto: Naisasabuhay ang pagiging magalang sa pamamagitan ng pakikibahagi sa mga gawaing magpapabuti sa sarili, pamilya, at kapuwa Baitang 8 Paksa: Positibong Pananaw sa Seksuwalidad ng Sarili at Kapuwa Kasanayang Pampagkatuto: Naisasabuhay ang pagiging magalang sa dignidad ng sarili at kapuwa sa pamamagitan ng panghihikayat sa mga kamag-aral na isabuhay ang positibong pananaw sa seksuwalidad Baitang 9 Paksa: Pagtanggap sa Pagkakaiba-iba ng Kultura ng Kapuwa Kasanayang Pampagkatuto: Naisasabuhay ang pagiging magalang sa pamamagitan ng pagsasaalang-alang sa kultura ng kapuwa sa mga gawaing pampaaralan o pampamayanan Baitang 10 Paksa: Pagtanggap sa Pagkakaiba-iba ng Kultura ng Iba’t ibang Henerasyon Kasanayang Pampagkatuto: Naisasabuhay ang pagiging magalang sa pamamagitan ng pagpapahalaga sa mga mga gawi o paraan ng pamumuhay at kultura ng iba’t ibang henerasyon Page 12 of 295 2. Horizontal Articulation Ang mainam na pagsusuri at mapping ng mga nilalaman/paksa mula sa ibat ibang aralin o asignatura ay magtitiyak ng kaugnayan sa GMRC at VE, kung kaya ay mailalahad ang horizontal articulation nang malinaw at patas. Isinaalang-alang kung gaano kadalas at kung anong uri ng mga kasanayan, nilalaman, at mga mapagkukunan ang sinasaklaw sa iba't ibang mga paksa na may kaukulang panahon. Binigyang-pansin ang mga pre-requisite na konsepto na makakatulong upang walang mga gaps sa nilalaman at mga kasanayan na makapagpapanatili ng matibay na pagkatuto at pagsasabuhay ng mga gawi na laging may pagkiling sa kabutihan. Mga Pre-requisite paksa mula sa ibang aralin Baitang 1 –Unang Markahan Paksa sa GMRC Paksa mula sa Ibang Aralin (learning area) Baitang na Panggagalingan Batayang Impormasyon Nakikilala ang sarili- pangalan at apelyido; kasarian; gulang/kapanganakan Kindergarten Pagkakaroon ng Sariling Nakapagbubuo ng pagkakaibigan Kaibigan Page 13 of 295 Baitang 4 – Ikalawang Markahan Paksa sa GMRC Ibang Aralin/ Paksa mula sa Ibang Aralin Baitang na Asignatura (learning area) Panggagalingan Pagpapaunlad ng Araling Panlipunan Nailalarawan ang pisikal na Baitang 1 Sariling Kakayahan, katangian sa pamamagitan ng Talento at Hilig na may iba’t ibang malikhaing Paggabay ng Pamilya pamamaraan Natatalakay ang iba’t-ibang uri Baitang 2 ng sining na nagpapakilala sa sariling komunidad (ei. panitikan, musika, sayaw, isports atbp) Baitang 7 – Ikatlong Markahan Paksa sa GMRC Ibang Aralin/ Paksa mula sa Ibang Aralin Baitang na Asignatura (learning area) Panggagalingan Paggalang sa mga Araling Panlipunan B. Pagkakilanlang Kultural Uri Baitang 4 Kaugalian ng Kapuwa ng mapang kakailanganin na Nakaugat sa 1. relihiyon Pananampalataya 2. panahanan 3.Katutubong Pamayanan (indigenous peoples/ Indigenous Cultural Community) Page 14 of 295  4.pangkat etnolinggwistiko 5.Kaugalian, tradisyon, paniniwala 6. Pamanang Pook Impluwensiya ng Araling Panlipunan Ang mga Kwento ng Aking Baitang 3 Kasaysayan ng Bayan Rehiyon sa Pakikipagkapuwa 1. Pinagmulan at mga Pagbabago 2. Makasaysayang pook at pangyayari sa Iba’t Ibang Lalawigan 3. Simbolo ng mga Lalawigan 4. Mga Bayani ng mga Lalawigan C. Paglilinang ng mga Kasanayan ng Ika-21 Siglo (21st Century Skills) Bagamat nakatuon ang GMRC at Values Education sa paglilinang ng mga kagandahang-asal, wastong pag-uugali at mga pagpapahalaga, nakapaloob dito ang ilang mga kasanayan ng Ika-21 Siglo dahil ang mga Pamantayan sa Nilalaman at Pagganap, at mga Kasanayang Pampagkatuto ay nagtatampok at naglalakip ng mga kasanayan gaya ng: 1. Kasanayang Pang-Impormasyon, Midya at Teknolohiya (Information, Media, and Technology Skills) Nakapaloob dito ang mga paksa na tumatalakay sa paggamit ng mga impormasyon ng mga mag-aaral upang magabayan sila sa kanilang mapanagutang pagpapasiya lalong lalo na sa pagpapasiya para sa kanilang karera o hinaharap. Media literacy Pinapaunlad ang kasanayang ito sa kurikulum gamit ang mga paksa na naglalayong hubugin ang netiquette, mapanagutang paggamit ng social media at pag-unawa sa mga impormasyong makikita sa iba’t ibang anyo ng midya. Pinag-uusapan din ang epekto ng midya sa mga pagpapasiya ng mag-aaral hindi lang sa kanilang karera kundi pati na rin sa mga pang-araw- araw na buhay. Halimbawa: Mapanagutang Paggamit ng Social Media Bilang Mamamayan (Baitang 7) Page 15 of 295  Digital literacy Ang kasanayang ito ay pinapaunlad sa mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga paksa na nagtatampok ng mapanagutang paggamit ng teknolohiya at kung paano ito ginagamit sa pakikipagkapuwa. Gayundin naman ang mga paksang pumapatungkol sa kaligtasan ng mag-aaral habang gumagamit ng teknolohiya at kung paano ito nakaaapekto sa kalikasan. Halimbawa: Wastong Paggamit ng Teknolohiya at iba pang Kagamitan Sa Pakikipagkapuwa (Baitang 2) 2. Mga Kasanayan sa Pakikipagtalastasan (Communication Skills) Malaki ang bahaging ginagampanan ng pakikipagtalastasan sa pagbuo at paglinang ng GMRC at Values Education. Kaya naman ang kasanayan sa pakikipagtalastasan ay nakapaloob sa gabay pangkurikulum ng GMRC at VE. Naririto ang mga kasanayan na tiyak na matatagpuan sa curriculum. Teamwork. Ang kasanayang ito ay matatagpuan sa lahat ng antas ng kurikulum sapagkat hinuhubog sa mga mag-aaral ang pakikiisa, maging mabuting tagasunod, at paggampanan sa mga naitalagang gawain. Collaboration. Mula sa mga gawaing pantahanan, pang-komunidad, at pagpapapalalim at pagpapatibay ng pananampalataya, ang kasanayang ito ay malilinang sa mga mag-aaral mula sa una hanggang ikasampung baitang. Sa kasanayang ito makikita ng mga mag-aaral na kailangan nilang magbahagi ng kanilang kakayahan sa ikatatagumpay ng mga proyektong kanilang sasalihan o aaniban. Interpersonal Skills. Ang mga mag-aaral ay mahahasa sa kasanayang ito sa mga paksang tatalakay sa pakikipagkapuwa at maglilinang sa virtue ng pakikipagkaibigan, paggalang at pagrespeto sa magulang, sa ibang tao, at maging sa pakikibahagi sa gawain sa kanilang paniniwala at pananampalataya. Matutunan nila ang kahalagahan ng mainam na pakikinig, pagkilala at pagtanggap sa nararamdaman at pinagdaraanang situwasyon sa buhay ng bawat isa. Intrapersonal skills. Mainam na malinang ito sa mga mag-aaral lalo’t higit sa panahon ng pandemya sa kadahilang mas maraming panahon silang mag-isa. Sa kurikulum na ito ay matutulungan silang maproseso ang kasanayang ito sa pamamagitan ng mga paksa na may kaugnayan sa virtue ng pagpapahalaga at pagtitiwala sa sarili, pagpapaunlad ng sarili, mapanagutan, matalinong paghusga at iba pa. Ang kasanayang ito ay magbibigay kaunawaan sa kahalagahan ng pagtanggap sa mga emosyon na kanilang nararamdaman at paano ito mapangangasiwaan. Interactive communication. Isa ito sa kasanayan na itinuturo sa GMRC at Values Education. Ang batayang konsepto sa bawat aralin mula baitang 1 hanggang 10 ay inaasahang malalagom ng mga mag-aaral mula sa lunsaran, mga gawain, at sa pagsusuri nito batay sa konteksto mismo ng mga estudyante. Ito ay sa pamamagitan ng palitan ng ideya, karanasan, at saloobin (batay sa aralin o gawain) sa pagitan ng guro at mga estudyante, ang mga mag- aaral sa isa’t-isa ay nararating ang inaasahang pagkatuto ng esensya ng aralin. Non-verbal communication. Ito ay kaugnay ng naunang kasanayan (interactive communication). Sa pagpapalitan ng mensahe ng guro sa kaniyang mga mag-aaral at mga estudyante sa isa’t-isa ay kalakip nito ang hindi pasalitang Page 16 of 295  komunikasyon. Sa mga interaksyong nabanggit ay natutuhan ng mga mag-aaral ang kahulugan hindi pasalitang sensyales (cues or gestures) na nagmumula sa kanilang guro at kaklase batay sa kaibhan o indibidwalidad nito (nuances). Ang mga konsepto ng GMRC at Values Education hinggil sa pakikisimpatiya at pagiging totoo (sincere) ay matutuhan ng mga bata kalakip ang kasanayan na ito. Communicating in diverse environments. Masasalamin sa mga aralin sa bagong curriculum ng GMRC at Values Education ang pagtanggap sa kapuwa sa patas at pantay na paraan sa kabila ng kaibahan nito sa paniniwala, uri ng pamilya, kakayahan, estado sa buhay at iba pang aspeto. Binibigyang diin ito sa mga kasanayang pampagkatuto (Learning Competencies) sa bawat markahan at baitang batay sa mga temang pagmamahal sa sarili, pamilya, kapuwa, bansa, at Diyos. Itinuturo sa asignaturang ito ang pamumuhay sa kabila ng mga pagkakaibang nabanggit at mga pamamaraan kung paano maipapakita ang mga pagpapahalaga at virtue sa pakikisalamuha sa kapuwa. 3. Mga Kasanayan sa Pagkatuto at Inobasyon (Learning and Innovation Skills Domain) Mahalaga sa mga mag-aaral ang matamo ang mga kasanayang ito na magbibigay daan sa kanila upang tumugon sa mga hamon ng buhay at mga pagbabago. Kaugnay nito ay nakapaloob sa asignaturang GMRC and VE ang mga sumusunod na kasanayan at pagpapahalaga. Pagkamalikhain (Creativity). Naipamamalas ng mag-aaral ang pagiging malikhain sa paggawa ng anumang proyekto o gawain na makatutulong at magsisilbing inspirasyon tungo sa pagsulong at pag-unlad ng bansa at daigdig. Bukod dito, nakapagsasanay ng mga alternatibo o opsyon sa paggamit ng mga lokal na kagamitan at mga kaukulang gamit nito. Halimbawa: Sariling Pamamahala sa mga Patapong Gamit –Teknolohikal (Baitang 5) Pagiging Bukas (Openness). Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mabuting pagtanggap ng anumang mungakahi o puna na makatutulong sa anumang gawain para sa ikabubuti nito. Ang pagpapahalaga sa pagkilala at pagtanggap sa puna ng ibang tao sa mga hindi magandang gawa, kilos at gawi ng may katatagan ng loob at pagbabago ayon sa nararapat na resulta. Halimbawa: Mga Sariling Gampanin ng Bata sa Tahanan at Paaralan (Baitang 3) Mapanuring Pag-iisip (Critical Thinking). Naipamamalas ang pag-unawa sa kahalagahan ng pagkakaroon ng mapanuring pag-iisip sa pagpapahayag at pagganap ng anumang gawain na may kinalaman sa sarili pamilya, kapuwa, bayan at daigdig. Naisasagawa ang tamang desisyon nang may katatagan ng loob para sa ikabubuti ng lahat. Maging ang pagsasagawa nang may mapanuring pag-iisip sa tamang pamamaraan/ pamantayan upang matuklasan ang katotohanan. Halimbawa: Impluwensiya ng Kasaysayan ng Bayan sa Pakikipagkapwa (Baitang 7) Page 17 of 295  Pagtugon sa Suliranin (Problem Solving). Naisasagawa ng mag-aaral ang patugon sa mga hamon o problema sa ibat ibang pagkakataon. Halimbawa ay ang pagsusuri kung paano naiimpluwensyahan ng isang emosyon ang pagpapasiya sa isang situwasyon na may krisis, suliranin o pagkalito. Halimbawa: Wastong Pagpapahayag ng Saloobin sa Pamilya (Baitang 6) Pagninilay (Reflective Thinking). Ang pagninilay ay isa sa anim na pangunahing kasanayan ng GMRC at VE. Naglalaan ang mga mag-aaral ng panahon para sa katahimikan upang balikan o pag-isipang mabuti ang kaniyang mga karanasan. Maaaring isulat ang mga reyalisasyon na halaw sa pagbabalik-tanaw na nakabuti o hindi nakabuti sa kanya at sa kaniyang kapuwa. Ang katapatan sa pagsusulat ng pagninilay sa isang journal ay makatutulong sa pagkilala ng mga pattern ng pag- iisip, pagdama, pagkilos, at pagpapasiya na makatutulong sa paglinang ng kamalayan sa sarili. Halimbawa: Pagninilay sa mga Isyu ng Bayan Bilang Bahagi ng Espirituwalidad (Baitang 7) 4. Mga Kasanayan sa Buhay at Karera (Life and Career Skills) Ang Good Manners and Right Conduct- Values Education (GMRC-VE) Curriculum ay nagtataglay ng mga kasanayan sa buhay at karera (life and career skills) na naghahanda sa mga mag-aaral na gumawa ng mapanagutang pasya sa hinaharap. Ito ay naglalayong hubugin sila na maging mga mamamayang nakikibahagi sa komunidad at matagumpay na makaangkop upang mamuno sa pandaigdigang lakas ng trabaho. Ang mga kasanayang ito ay mahalaga upang ang ating mga mag-aaral ay maging aktibo at responsableng mamamayan na may hawak na makabuluhan at produktibong mga trabaho at negosyo. Ito ay makatutulong sa pagpapalago at kapakanan ng komunidad sa kabila ng kahirapan o anumang situwasyong kalalagyan nila sa hinaharap. Ang mga kasanayang ito ay mahalaga sa kanilang paghahanda at pagpapaplano sa kanilang buhay. Matalinong Pagbuo ng Desisyon (Informed Decision-making). Ito ay ang kakayahang gumawa ng mga desisyon batay sa pagsasaliksik, pagsangguni, at pagbabasa ng mga teksto at impormasyon bago ang pagbuo ng desisyon. Sa pamamagitan nito makapagtitimbang at makapagsusuri ang mag-aaral bago makahanap ng iba’t ibang opsyon para sa kurso ng aksyon. Halimbawa: Mapanagutang Pagpapasiya ng Sarili Kasama ang Kapuwa (Baitang 6) Adaptive Leadership. Ito ay ang kakayahan na mamuno upang makamit ang isang pasya at upang malutas ang mga salungatan at pag-angkop sa isang masalimuot at mabilis na pagbabago ng kapaliran. Isinasaalang-alang din sa kasanayang ito ang kabutihan panlahat, moral at batay sa etika. Napapaloob din dito ang kasanayang tumulong sa kapuwa, pagiging mabuting halimbawa at pagiging mabuting lider at tagasunod. Halimbawa: Pagbabayanihan ng kapuwa-bata Para sa Pamayanan (Baitang 2) Page 18 of 295  Pag-unawa sa pagitan ng kultura (Intercultural Understanding). Ang kasanayang ito ay nalilinang sa mag-aaral sa pamamagitan ng pakikilahok sa mga gawaing pangkultura sa paaralan, pakikinig sa mga opinyon ng mga tao mula sa ibang kultura, paggalang sa iba’t ibang paniniwala at tradisyon ng relihiyon, pagtulong sa isang kaklase na nagmula sa ibang komunidad na umangkop sa bagong kapaligiran at pagbabasa ng mga kasalukuyang kaganapan at editoryal tungkol sa ibang mga kultura. Sa pamamagitan nito, lumalalim ang pag-unawa ng mga mag-aaral sa kanilang sariling kultura at ang paggalang sa kultura ng iba. Halimbawa: Pakikipag-ugnayan sa Kapuwa sa Kabila ng Nagtutunggaliang Paniniwala o Relihiyon (Baitang 8) Disiplina sa sarili (Self-discipline). Ang disiplina sa sarili ay nakapaloob sa GMRC at Values Education na naglilinang nang wastong pangangalaga at pagpahalaga sa buhay dahil malaki ang parte nito sa pagpapanatili ng malusog na isipan at pangangatawan ng mga mag-aaral. Halimbawa: Mga Kilos na Nagpapahalaga sa Sariling Buhay (Baitang 5) Future Orientation. Ang future orientation ay nakapaloob sa GMRC at Values Education na naglilinang nang wastong kamalayan, sariling kasanayan, pagkakaroon ng komitment at kahandaan upang maging bahagi sa pagtugon sa pangangailangan ng sarili at kapuwa para sa kinabukasan, pangangalaga at pagpapayaman ng kalikasan at pagpapatatag ng lipunan. Halimbawa: Pangangalaga sa Kapaligiran Tungo sa Malinis na Pamayanan (Baitang 1) Resilience and Adversity Management. Ang resilience and adversity management ay nakapaloob sa GMRC at Values Education na naglilinang ng kahandaan ng mga mag-aaral sa pagharap sa mga panganib, mabawasan ang posibleng pagdurusa ng tao at makatulong sa kaligtasan ng kapuwa alinsunod sa mga alituntunin ng mga awtoridad. Halimbawa: Pansariling Pagtugon sa Panahon ng Kalamidad (Baitang 7) D. Mga Isyung Panlipunan at Mga Isinusulong ng Pamahalaan Dahil umiinog sa apat na tema ang mga nilalaman ng bawat markahan, nakapaloob sa mga ito ang iba’t ibang isyung panlipunan at ang mga isinusulong ng pamahalaan. Halimbawa sa unang tema na Pagmamahal sa Sarili, Pamilya at Kapuwa may mga paksa tungkol sa paggalang sa kapuwa o dignidad, pamilya at karera. Sa ikalawang tema na Pagmamahal sa Diyos, nakapaloob ang mga isyu ng paggalang sa pagkakaiba-iba ng mga paniniwala o pananampalataya at diyalogo na malaking usapin sa kasalukuyan. Sa ikatlong tema na Pagmamahal sa Kalikasan, nakapaloob ang mga isyung pangkalikasan, pangkapaligiran, gawain at adbokasiya na nauukol sa mga ito. Sa ikaapat na tema na Pagmamahal sa Bayan at Sanlibutan, nariyan ang mga isyung panlipunan na Page 19 of 295 patriyotismo, mga makabagong bayani, pagiging mamamayan ng daigdig, kulturang Pilipino, at marami pang iba. Narito ang ilang piling paksa na may pagtalakay sa ilang isyung panlipunan: Baitang Paksa 2 Paggalang sa Iba't ibang Relihiyon o Paniniwala ng Kapuwa Pagkakapantay- pantay ng Bawat Isa sa Kabila ng Pagkakaiba-iba 4 Pagninilay sa mga Isyu ng Bayan Bilang Bahagi ng Espirituwalidad 7 8 Pakikipag-ugnayan sa Kapuwa sa Kabila ng Nagtutunggaliang Paniniwala o Relihiyon 9 Pagtanggap sa Pagkakaiba-iba ng Kultura ng Kapuwa 10 Mga Isyung Kinahaharap ng mga Mamamayan ng Daigidig (Global Citizen) IV. Pedagohiya Sa pagpapadaloy ng aralin sa GMRC at VE mainam na magamit ang limang pedagogical approaches - ang konstruktibo (constructivist), kolaboratibo, (collaborative), integratibo (integrative), mapagnilay (reflective), at inquiry-based na tuwirang ginagamit din sa iba pang asignatura at ayon sa seksyon 5 (e) ng RA 10533. Mahalagang matuto ang mga mag-aaral ng pagsasaloob ng mga pagpapahalaga na naglalayong maunawaan ang mga batayang prinsipyo, ang kasanayang maisakilos ang mga prinsipyong ito sa pamamagitan ng pagpapasiyang kumilos ayon sa kabutihan. Lilinangin ang anim na pangunahing kasanayan (macro skills) sa pamamagitan ng mga sumusunod na pedagogical approaches: a) Values Inculcation Ito ay tumutukoy sa proseso ng pagtuturo o paglalagay ng moral o etikal na pagpapahalaga sa mga indibidwal. Nagpapakita ito ng pagsasaalang-alang sa pagsasagawa ng malinaw na pagtuturo at pagsasapuso ng mga tiyak na halaga, tulad ng katapatan, paggalang, empatiya, at responsibilidad, at pagpapahintulot sa mga indibidwal na maipaloob ang mga halagang ito sa kanilang pang-araw-araw na buhay. Ang pagpapakalat ng mga halaga ay maaaring mangyari sa iba’t ibang setting, kabilang ang pamilya, paaralan, institusyong panrelihiyon, at komunidad. Page 20 of 295 b) Values Clarification Layunin ng dulog na ito na matulungan ang mga indibidwal na matukoy at linawin ang kanilang mga paniniwala at halaga. Nakabatay ito sa paniniwala na ang mga halaga at paniniwala ng isang tao ay mahalaga sa pagtukoy ng kanilang mga gawi, paggawa ng desisyon, at mga pagpipilian sa buhay. Ang proseso ng values clarification ay nagpapakita ng pagninilay sa mga personal na halaga at paniniwala ng isang tao, pagsusuri sa mga ito nang kritikal, at paggawa ng mga desiyon na naaayon sa kanila. Kabilang dito ang pagtuklas sa mahahalagang aspekto ng buhay ng isang tao, tulad ng pamilya, relasyon, trabaho, kalusugan, at espirituwalidad, at pagtukoy kung ano ang pinakamahalaga sa kanila. Ang tagapayo na gumagamit ng dulog na ito ay nagbibigay ng isang ligtas at hindi mapanghusga na kapaligiran para sa indibidwal na mas malinaw na maunawaan ang kanilang mga halaga at paniniwala. Maaari nilang gamitin ang iba’t ibang pamamaraan tulad ng mga tanong na may malawak na pagtugon, pagganap ng papel at pagsusuri upang matulungan ang indibidwal na linawin ang kanilang mga halaga at matukoy ang anumang mga salungatan sa pagitan ng kanilang mga halaga at gawi. c) Values Analysis Ang pag-aanalisa ng mga halaga ay maaaring gamitin ng mga indibidwal upang tiyakin na ang kanilang pag-uugali at mga desisyon ay naaayon sa kanilang pangunahing halaga (core values). Makatutulong ito na matukoy ang mga bahagi ng lakas at kahinaan at magbigay ng balangkas para sa paggawa ng mga desisyon at pagkilos na naaayon sa mga pangunahing halaga. Ang approach na ito ay maaari ring magsulong ng kamalayan sa sarili at personal na paglago sa pamamagitan ng paghikayat sa mga indibidwal na pag-isipan ang kanilang mga halaga at gumawa ng mga mapagpipiliang desisyon na naaayon sa kanila. d) Moral Development Ang pagpapaunlad ng moral ay itinuturing na isang paraan upang maunawaan kung paano pinauunlad ng mga indibidwal ang kanilang moral na pangangatwiran at mga kakayahan sa paggawa ng desisyon sa mga isyung etikal. Ang paraang ito ay nagbibigay ng isang balangkas para sa pag-unawa kung paanong ang mga indibidwal ay bumuo ng kanilang etikal na pangangatwiran at mga kakayahan sa paggawa ng desisyon. Sa pangkalahatan, ang paraang ito ng pagpapaunlad ng moral ay isang kapaki-pakinabang na kasangkapan para sa mga indibidwal na naglalayong isulong ang etikal na pag-uugali at paggawa ng desisyon sa pamamagitan ng pagbibigay ng balangkas para sa pagtukoy at pagtugon sa mga kakulangan sa moral na pangangatwiran. Page 21 of 295 e) Action Learning Ito ay itinuturing na isang paraan ng paglutas ng problema at pag-aaral. Naglalaman ito ng isang grupo ng mga indibidwal na nagtutulungan upang malutas ang mga tunay na problema o proyekto habang sabay-sabay na bumubuo ng mga bagong kasanayan at kaalaman. Binibigyang-diin dito ang pakikipagtulungan, pagninilay, at tuloy-tuloy na pag-aaral, at karaniwan itong mayroong ilang yugto, kabilang ang pagkilala sa isang tunay na problema, pagtukoy ng problema, pagbuo ng plano ng aksiyon, pagpapatupad ng plano, pagninilay sa proseso, at paglalapat ng natutuhan. Sa edukasyon, ito ay ginagamit sa pagpapaunlad ng komunidad upang itaguyod ang karanasan sa pag-aaral at mapaghubog ang panlipunang pagbabago at transpormasyon. Sa pangkalahatan, ang action learning ay isang kapaki-pakinabang na kasangkapan para sa mga indibiduwal na naghahangad na bumuo ng mga bagong kasanayan at kaalaman, lutasin ang mga kumplikadong problema, at itaguyod ang pagbabago sa pamamagitan ng isang istruktural at kooperatibong paraan ng paglutas ng problema at pag-aaral. f) Social and Emotional Learning (SEL) Ito ay isang paraan sa edukasyon at personal na pag-unlad na nakatuon sa pagtulong sa mga indibidwal na bumuo ng iba’t ibang sosyal at emosyonal na kakayahan na kritikal sa tagumpay sa paaralan at sa buhay. Kasama sa mga kakayahan na ito ang kamalayan sa sarili, pamamahala sa sarili, kamalayan sa lipunan, mga kasanayan sa pakikipagrelasyon, at responsableng paggawa ng desisyon. Ang layunin ng SEL ay tulungan ang mga indibidwal na bumuo ng mga kasanayan at saloobin na kinakailangan upang pamahalaan ang kanilang mga emosyon at pag-uugali, bumuo ng mga positibing relasyon sa iba, at gumawa ng mga responsableng desisyon sa iba’t ibang konteksto. Napatunayan sa pananaliksik na ang SEL ay maaaring magdulot ng positibong epekto sa pagganap sa akademiko, pag- uugali, at mga resulta ng kalusugan ng isip. Sa pamamagitan ng pagsuporta sa mga mag-aaral sa pagbuo ng mahahalagang kakayahan sa lipunan at emosyonal, makatutulong ang SEL na lumikha ng isang positibo at inklusibong kultura ng paaralan, at ihanda ang mga mag-aaral. g) Experiential Learning Ang experiential learning ay isang paraan na nakatuon sa pag-aaral sa pamamagitan ng karanasan o praktikal na pagsasanay sa halip na sa pamamagitan ng passive na pagtanggap ng impormasyon. Sa pamamaraang ito, ang mga mag- aaral ay nakikibahagi sa isang siklo ng pagmumuni-muni, pagkilos, at pagbibgay ng puna, gamit ang kanilang mga karanasan upang bumuo ng mga bagong kaalaman at kasanayan. Maaaring gamitin ang mga aktibidad tulad ng role- playing, mga simulasyon, at mga proyekto sa pag-aaral ng serbisyo upang itaguyod ang paglalayag sa mga halaga at pagpapaunlad ng sarili. Ang experiential learning ay malawakang ginagamit sa larangan ng edukasyon upang mapabuti ang mga resulta ng pag- aaral upang itaguyod ang personal na pag-unlad. Page 22 of 295 h) Community of Inquiry Ang Community of Inquiry (CoI) ay isang paraan ng pagtuturo at pagkatuto na nagbibigay-diin sa pakikipagtulungan at kritikal na pag-iisip sa pamamagitan ng pakikipag-usap at pagtatanong. Maaaring gamitin ito sa lahat ng antas ng pag- aaral. Sa ganitong paraan, ang mga mag-aaral at guro ay nakikibahagi sa bukas at magalang na talakayan, kung saan sila ay sama-samang nagsasaliksik ng mga komplikadong paksa, nagtatanong, at nagbabahagi ng kanilang mga pananaw. Ang pamamaraang ito ay nagpapaunlad ng kritikal na pag-iisip, aktibong pag-aaral, at social presence na tumutulong sa mga mag-aaral na bumuo ng mga kasanayan sa higher-order thinking at nagtataguyod ng intelektuwal at personal na paglago. Sa pagtuturo ng GMRC at VE maraming mga dulog, metodolohiya, at istratehiya ang maaaring gamitin upang mas maunawaan at maisabuhay ng mga mag-aaral ang kanilang natutuhan. Narito ang ilang halimbawa para sa bawat yugto: Pedagogical Estratehiya Bawat Yugto Activities Approaches (Strategies) Unang Yugto values inculcation modeling cooperative learning activities values clarification storytelling activities that encourage (Baitang 1-3) values analysis discussions students to identify and reflect moral development videos on different values social and emotional role-playing activities that promote learning games emotional awareness, empathy, community of inquiry picture books and positive communication Ikalawang Yugto values inculcation discussions activities that encourage values clarification debates children to express their (Baitang 4-6) values analysis reflective writing thoughts and feelings about moral development assignments various issues and topics action learning critical thinking and plan and implement a service analysis project Page 23 of 295  social and emotional storytelling activities that promote learning role-playing responsible decision-making, experiential learning project-based learning conflict resolution, and positive project-based learning service learning relationships community of inquiry problem-based learning collaborative learning activities Ikatlong Yugto values inculcation discussions evaluation of ethical values clarification debates implications of certain values (Baitang 7-10) values analysis reflective writing design and implement a moral development assignments research project to investigate a action learning critical thingking and real-world problem social and emotional analysis activities to help learners learning project-based learning develop healthy relationships experiential learning service learning activities to help learners project-based learning problem-based learning develop time management and community of inquiry role-playing organization skills, as well as group discussions leadership and teamwork skills collaborative research V. Paraan ng Pagtatasa sa GMRC at VE Ang pagtatasa sa GMRC at VE ay nakatuon sa pagsukat ng pagkatuto ayon sa mga kasanayang pampagkatuto na nakamit o naisagawa ng mag-aaral. Mahalagang masukat ang pagkatuto sa tatlong dimensiyon ng paghubog ng karakter: ang kognitibo, apektibo, at pang-asal o pang-kilos. Ang mga formative at summative assessment test ang ginagamit ng mga guro para sa dimensiyong kognitibo (kaalaman) samantalang ang rubric naman ang susukat ng pagkatuto sa apektibo at pang-asal o pang-kilos na dimensiyon. Ang mga output ng mag-aaral sa mga kasanayang pampagkatuto sa isang markahan ay ilalagay sa isang portfolio. Dito nakapaloob ang ebidensya ng pagkatuto sa tatlong dimensiyon ng paghubog ng karakter. Sa kadahilanang ang GMRC at VE ay sinusukat ang pagkatuto ng pagsasabuhay ng mga virtue na nakapaloob sa bawat aralin ay minumungkahi ang paggamit ng checklist at rubric sa pagtitiyak ng krayterya ng panukat sa mga pagpapakita ng mag-aaral sa kaniyang pagkatuto (maliban sa mga panulat na pagsusulit na transmutation na iskor ang batayan). Hinihikayat rin ang Page 24 of 295 pagkakaroon ng dokumentasyon ng mga gawain sa pamamagitan ng pagbuo ng portfolio o iba pang katulad nito (nakalimbag o di- nakalimbag) bilang aspeto ng pagtataya ng pagkatuto sa GMRC at VE. Ang pagtatasa ay nakatuon sa tatlong domeyn: o Kognitibo (40%) - ito ay naglalayong mapaunlad ang mga kasanayan sa pag-iisip at kaalaman ng indibidwal. Ito ay nakatuon sa mga kasanayan sa pag-unawa sa impormasyon o paniniwala, at ang kakayahang magsuri ng mga karanasan o kaganapan sa kaniyang paligid. Ang pagpaunlad nito ay makatutulong rin upang makabuo ng isang mapanagutang pagpapasiya. o Apektibo o Pandamdamin (30%) - ito ay mga kasanayang nagtataguyod ng angkop na emosyonal na pagtugon. Ito ay nakatuon sa pagbibigay daan sa mga mag aaral na maunawaan at mapaunlad ang kanilang damdamin, saloobin, at pagpapahalaga. o Pang-asal (30%) - ito ay nakatuon sa pagtataguyod ng mga pagpapahalaga at ang paglalapat nito sa pamamagitan ng pagkilos o ang pagpapakita ng mabuting gawi. Page 25 of 295  PAMANTAYAN SA PAGKATUTO PAMANTAYAN NG BAWAT YUGTO (KEYSTAGE STANDARDS) UNANG YUGTO IKALAWANG YUGTO IKATLONG YUGTO (Baitang 1 – 3) (Baitang 4 – 6) (Baitang 7 – 10) Naipamamalas ng mag-aaral ang Naipamamalas ng mag-aaral ang Naipamamalas ng mga mag-aaral mga konsepto at kilos kaugnay mga konsepto at kilos kaugnay ng ang mga konsepto at kilos ng kabutihang-asal at wastong kabutihang-asal at wastong pag- kaugnay ng mga pagpapahalagang pag-uugali na nagpapakita ng uugali na nagpapakita ng nakabatay sa Etika na pagmamahal sa sarili, pamilya, pagmamahal sa sarili, pamilya, nagpapakita ng pagmamahal kapuwa, Diyos, kalikasan, kapuwa, Diyos, kalikasan, bayan, sarili, pamilya, kapuwa, Diyos, bayan, at sanlibutan. at sanlibutan tungo sa paghubog kalikasan, bayan, at sanlibutan ng mga pagpapahalaga. tungo sa kabutihang panlahat. Page 26 of 295 PAMANTAYAN SA BAWAT BAITANG (GRADE LEVEL STANDARDS) BAITANG PAMANTAYAN Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto at pagsunod sa mga kilos kaugnay ng 1 kabutihang-asal, at wastong pag-uugali na nagpapakita ng pagmamahal sa sarili, pamilya, kapuwa, pananampalataya, kalikasan, at bayan. Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa konsepto at pagsasanay ng mga kilos kaugnay ng 2 kabutihang-asal at wastong pag-uugali na nagpapakita ng pagmamahal sa sarili, pamilya, kapuwa, pananampalataya, kalikasan, at bayan. Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto at pagpili ng mga kilos kaugnay ng 3 kabutihang- asal at wastong pag-uugali na nagpapakita ng pagmamahal sa sarili, pamilya, kapuwa, Diyos, kalikasan, bayan, at sanlibutan. Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto at kilos sa kabutihang-asal at wastong 4 pag-uugali para sa sarili, pamilya, kapuwa, bansa, kalikasan, at Diyos tungo sa paghubog ng mga virtue at pagpapahalaga. Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto at paglalapat ng mga angkop na kilos 5 na nagpapakita ng kabutihang-asal at wastong pag-uugali sa sarili, pamilya, kapuwa, bansa, kalikasan, at Diyos tungo sa paghubog ng mga virtue at pagpapahalaga. Page 27 of 295 BAITANG PAMANTAYAN Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto, patuloy na paglalapat, at paglinang ng mga kilos kaugnay ng kabutihang-asal at wastong pag-uugali na nagpapakita ng pagmamahal sa 6 sarili, pamilya, kapuwa, Diyos, kalikasan, bayan, at sanlibutan tungo sa paghubog ng mga virtue at pagpapahalaga. Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto at kilos kaugnay ng mga 7 pagpapahalagang makatutulong sa pagtupad ng kaniyang mga tungkulin na nagpapakita ng pagmamahal sa sarili, pamilya, kapuwa, Diyos, kalikasan, bayan, at sanlibutan. Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto at kilos kaugnay ng mga 8 pagpapahalagang makatutulong sa pagkalinga sa pamilya at kapuwa bilang indikasyon sa pagmamahal sa sarili, pamilya, kapuwa, Diyos, kalikasan, bayan, at sanlibutan. 9 Naipamamalas ng mga mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto at kilos kaugnay ng mga pagpapahalagang makakatulong sa pagtataguyod ng bayan tungo sa kabutihang panlahat. Naipamamalas ng mag-aaral ang mga konsepto at kilos na nagpapakita ng mapanagutang 10 pagpapasya, mapayapang pamumuhay sa kabila ng pagkakaiba-iba, at pagiging sangkot sa pangangalaga at pagpapayaman ng sanlibutan. Page 28 of 295  Gabay Pangkurikulum Good Manners and Right Conduct (Kagandahang Asal at Wastong Pag-uugali) Baitang 1-6 Page 29 of 295  BAITANG 1 Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) UNANG MARKAHAN: Pagsisimula ng Pagkilala sa Sarili 1. Batayang Impormasyon Natututuhan ng mag-aaral ang 1. Naipakikita ang tiwala sa sarili sa pamamagitan ng paggamit ng Sarili pag-unawa sa batayang ng mga batayang impormasyon sa mga angkop na impormasyon ng sarili. situwasyon a. Nakakikilala ng mga batayang impormasyon ng sarili b. Naiuugnay ang batayang impormasyon ng sarili sa mahalagang bahagi ng pagkilala dito c. Naipahahayag ang mga batayang impormasyon ng sarili (hal. pangalan, edad, kasarian, magulang, tirahan, petsa ng kapanganakan, palayaw, mga gusto o hilig at paniniwala o relihiyon) Pamantayan sa Pagganap Naisasagawa ng mga mag-aaral ang pagsasabi ng mga batayang impormasyon ng sarili upang (Performance Standard) malinang ang tiwala sa sarili. Lilinanging Tiwala sa sarili Pagpapahalaga (Self-confidence) (Values to be Developed) Page 30 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 2. Pagkakaroon ng Natututuhan ng mag-aaral ang 2. Naipakikita ang pagiging totoo sa pamamagitan ng Sariling Kaibigan pag-unawa sa pagkakaroon ng mabuting pakikipag-ugnayan sa kapuwa kaibigan. a. Naiisa-isa ang mga wastong paraan sa pakikipagkaibigan b. Naiuugnay na ang pagkakaroon ng kaibigan sa pagbuo ng ugnayan sa kapuwa na tanggap ang pagkakapareho at pagkakaiba ng mga tao c. Nakapagbabahagi ng mga wastong paraan ng pakikipagkaibigan (hal. paggamit ng magagalang na pananalita, pag-unawa sa pagkakaiba-iba, wastong pagtawag sa pangalan) Pamantayan sa Pagganap Naisasagawa ng mag-aaral ang pagbabahagi ng wastong paraan ng pagkakaroon ng kaibigan upang (Performance Standard) malinang ang pagiging totoo. Lilinanging Pagiging totoo Pagpapahalaga (Values to (Sincerity) be Developed) Page 31 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 3. Sariling Paraan ng Pag- Natututuhan ng mag-aaral ang 3. Naipakikita ang pagiging matiyaga sa pamamagitan ng iimpok at Pagtitipid pag-unawa sa sariling paraan ng palagiang pagtatabi ng mga naipong pera sa alkansiya o pag-iimpok at pagtitipid. mga gamit sa lagayan a. Natutukoy ang mga paraan ng pag-iimpok at pagtitipid ayon sa sariling kakayahan b. Naisasaalang-alang ang sariling paraan ng pag-iimpok at pagtitipid na makatutulong upang matugunan ang kaniyang pangangailangan c. Nailalapat ang mga paraan ng pag-iimpok at pagtitipid (hal. pagtatabi ng pera o gamit sa paaralan) Pamantayan sa Pagganap Naisasagawa ng mag-aaral ang paraan ng pag-iimpok at pagtitipid upang malinang ang pagiging (Performance Standard) matiyaga. Lilinanging Pagpapahalaga Matiyaga (Values to be Developed) (Perseverance) Page 32 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 4. Sariling Paraan ng Natututuhan ng mag-aaral ang 4. Naipakikita ang pagiging madasalin sa pamamagitan ng Pananalangin pag-unawa sa sariling paraan ng wastong kilos at salita sa pananalangin pananalangin. a. Natutukoy ang mga sariling paraan ng pananalangin b. Natutuklasan na ang sariling paraan ng pananalangin ay nakatutulong sa pagpapabuti ng ugali c. Nakapagbabahagi ng mga karanasan tungkol sa pagpapabuti ng kaniyang ugali dahil sa pananalangin (hal. disiplina, pagdarasal, nangunguna sa pagdarasal sa klase) Pamantayan sa Pagganap Naisasagawa ng mag-aaral ang pagbabahagi ng karanasan tungkol sa pagpapabuti ng kaniyang (Performance Standard) ugali dahil sa pananalangin bilang paglinang ng pagiging madasalin. Lilinanging Pagpapahalaga Madasalin (Values to be Developed) (Prayerful) Page 33 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 5. Sariling Pagpapahalaga Natututuhan ng mag-aaral ang 5. Naipakikita ang pagiging mapagpasalamat sa pamamagitan sa Mga Yaman mula sa pag-unawa sa sariling ng pag-iingat ng mga yamang mula sa kapaligiran Kapaligiran pagpapahalaga sa mga yaman mula sa kapaligiran. a. Nakakikilala ng mga paraan ng pag-iingat sa mga yaman mula sa kapaligiran b. Naiuugnay na ang sariling paraan ng pag-iingat sa mga yaman mula sa kapaligiran ay pagpapasalamat sa mga biyayang tinatamasa c. Naipahahayag ang pagpapasalamat sa mga yaman na mula sa kapaligiran Pamantayan sa Pagganap Naisasagawa ng mag-aaral ang pagbabahagi ng mga yaman na mula sa kapaligiran upang malinang (Performance Standard) ang pagiging mapagpasalamat. Lilinanging Pagpapahalaga Mapagpasalamat (Values to be Developed) (Gratitude) Page 34 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 6. Mga Sariling Karapatan Natututuhan ng mag-aaral ang 6. Naipakikita ang pagiging magalang sa pamamagitan ng bilang Bata (Rights of a pag-unawa sa mga sariling mga angkop na kilos na nagbibigay-halaga sa mga Child) karapatan ng bata (Rights of a karapatang tinatamasa bilang bata Child). a. Natutukoy ang mga sariling karapatan ng bata (Rights of a Child) (hal. pangalan, edukasyon, pagkain, tubig, tahanan, pamilya) b. Natutuklasan na ang mga sariling karapatan (Rights of a Child) bilang bata ay nagpapabuti sa kaniyang kapakanan c. Naipahahayag ang pagiging magalang sa mga karapatan ng bata na kaniyang natatamasa Pamantayan sa Pagganap Naisasagawa ng mag-aaral ang pagbabahagi ng mga sariling karapatan na natatamasa bilang bata (Performance Standard) upang malinang ang paggalang Lilinanging Magalang Pagpapahalaga (Values to (Respect) be Developed) Page 35 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) IKALAWANG MARKAHAN: Pamilya Bilang Gabay sa Paglinang ng Mabuting Asal at Gawi 1. Kalinisan sa Katawan Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 1. Naipakikita ang kalinisan sa pamamagitan ng palagiang ayon sa Gabay ng unawa sa kalinisan ng katawan pagsunod sa mga alituntunin sa paglilinis ng katawan ayon Pamilya ayon sa gabay ng pamilya. sa gabay ng pamilya, tagapangalaga, o nakatatanda a. Naiisa-isa ang mga paraan ng kalinisan sa katawan na natutuhan b. Natutuklasan na ang kalinisan sa katawan ayon sa gabay ng pamilya ay may mabuting epekto sa sariling kalusugan c. Nailalapat ang mga paraan ng kalinisan sa katawan ayon sa gabay ng pamilya, tagapangalaga ,at nakatatatanda (hal. paghuhugas ng kamay bago at pagkatapos kumain, paliligo araw-araw, pagsusuot ng malinis na damit, pagsisipilyo) Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang kalinisan sa katawan. sa gabay ng pamilya, tagapangalaga o Pagganap (Performance nakatatatanda upang malinang ang kalinisan Standard) Lilinanging Kalinisan Pagpapahalaga (Values (Cleanliness) to be Developed) Page 36 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 2. Pagtulong sa mga Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 2. Naipakikita ang pagiging matulungin sa pamamagitan ng Gawain ng Pamilya sa unawa sa pagtulong sa mga gawain pagtulong sa mga gawain ng pamilya sa tahanan ayon sa Tahanan ng pamilya. kakayahan a. Natutukoy ang mga paraan ng pagtulong sa mga gawain ng pamilya sa tahanan b. Naisasaalang-alang na ang pagtulong sa mga gawain ng pamilya sa tahanan ay may mabuting epekto c. Nailalapat ang mga paraan ng pagtulong sa mga gawain ng pamilya na nagpapagaan ng mga gawain nito (hal. pagdidilig ng halaman, pagliligpit ng gamit sa silid, pagtutupi ng damit, pagliligpit ng hinigaan pagbantay sa mas nakababatang kapatid) Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang pagtulong sa mga gawain ng pamilya na nagpapakita ng pagiging Pagganap (Performance matulungin. Standard) Lilinanging Matulungin Pagpapahalaga (Values (Helpful) to be Developed) Page 37 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 3. Pagtulong sa mga Natututuhan ng mag-aaral ang 3. Naipakikita ang pagiging matulungin sa nakatatanda sa Nakatatandang pag-unawa sa ligtas na paraan ng pamamagitan ng mga gawaing makatutulong at Miyembero ng Pamilya pagtulong sa nakatatandang makapagbibigay-ginhawa sa kanila nang may at Kakilala miyembro ng pamilya at kakilala pagsasaalang-alang sa ligtas na paraan a. Nakakikilala ng mga paraan ng pagtulong sa mga nakatatanda b. Napatutunayan na ang pagtulong sa mga nakatatanda (elderly) ay indikasyon ng paggalang sa kanila c. Nailalapat ang mga paraan sa ligtas na pagtulong sa mga nakatatanda (hal. pag-aabot ng mga gamit para sa kanila, pag-alalay sa kanilang gawain, at iba pa) Pamantayan sa Pagganap Naisasagawa ng mag-aaral ang paglapat sa mga ligtas na paraan ng pagtulong sa mga (Performance Standard) nakatatandang miyembro ng pamilya at kakilala upang malinang ang pagiging matulungin Lilinanging Matulungin Pagpapahalaga (Values to (Helpful) be Developed) Page 38 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 4. Pananalangin sa Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 4. Nakapagsasanay sa pagiging madasalin sa pamamagitan Pamilya unawa sa pananalangin ng pamilya. ng pakikilahok sa pananalangin ng pamilya a. Natutukoy ang kabuluhan ng pananalangin ng pamilya b. Naiuugnay na ang pananalangin ng pamilya ay nakatutulong sa pagpapatibay ng samahan c. Nakapagbabahagi ng sariling paraan ng pakikilahok sa pananalangin ng pamilya Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang pagbabahagi o pakikilahok sa pananalangin ng pamilya na Pagganap (Performance nagpapakita ng pagiging madasalin. Standard) Lilinanging Madasalin Pagpapahalaga (Values (Prayerful) to be Developed) Page 39 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 5. Kalinisan sa Tahanan Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 5. Naipakikita ang kalinisan sa pamamamagitan ng unawa sa kalinisan sa tahanan. pakikibahagi sa mga gawain ng pangangalaga sa kapaligiran a. Nakakikilala ng mga paraan ng kalinisan sa tahanan b. Naiuugnay na ang kalinisan sa tahanan ay pagpapakita ng pangangalaga sa kapaligiran c. Nailalapat ang paglilinis sa loob at labas ng tahanan bilang pangangalaga sa kapaligiran (hal. paglalagay ng basura ayon sa uri nito, pagwawalis, pagliligpit ng pinagkainan) Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang paglilinis sa loob at labas ng tahanan bilang pangangalaga sa Pagganap (Performance kapaligiran upang malinang ang kalinisan. Standard) Lilinanging Kalinisan Pagpapahalaga (Values (Cleanliness) to be Developed) Page 40 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 6. Mga Mabuting Gawi Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 6. Naipakikita ang pagiging masunurin sa pamamagitan ng ng Pamilyang Pilipino unawa sa pagkilala sa mga mabuting pagtalima sa mga mabuting gawi ng pamilyang Pilipino gawi ng pamilyang Pilipino. a. Naiisa-isa ang mga mabuting gawi ng pamilyang Pilipino b. Natutuklasan na ang mga mabuting gawi ng pamilyang Pilipino ay nakatutulong sa kaayusan ng pamilya c. Naipahahayag ang sariling paraan ng mga mabuting gawi ng pamilyang Pilipino (hal. paggamit ng magagalang na pananalita, magiliw na pakikitungo) Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang sariling paraan ng mga mabuting gawi ng pamilyang Pilipino na Pagganap (Performance nagpapakita ng pagiging masunurin. Standard) Lilinanging Masunurin Pagpapahalaga (Values (Obedience) to be Developed) Page 41 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) IKATLONG MARKAHAN: Pakikipagkapuwa Bilang Tagapagsanay sa Paglilingkod 1. Wastong Pakikipag- Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 1. Naipakikita ang pagiging magalang sa pamamagitan ng ugnayan sa Kapuwa unawa sa wastong pakikipag- wastong pagtugon sa mensahe ng kapuwa ugnayan sa kapuwa. a. Nakakikilala ng mga wastong paraan ng pakikipag- ugnayan sa kapuwa b. Naisasaalang-alang na ang wastong pakikipag- ugnayan sa kapuwa ay kailangan upang magkaroon ng tamang pag-unawa at pakikipagkaibigan sa kanila c. Nailalapat ang mga paraan ng wastong pakikipag- ugnayan sa kapuwa Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang paglalapat ng mga paraan ng wastong pakikipag-ugnayan sa kapuwa Pagganap (Performance bilang tanda ng pagiging magalang. Standard) Lilinanging Magalang Pagpapahalaga (Values (Respect) to be Developed) Page 42 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 2. Mga Tagubilin ng Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 2. Naipakikita ang tiwala sa sarili sa pamamagitan ng Pamilya sa Wastong unawa sa mga tagubilin ng pamilya pagsasagawa ng mga gawain na nakabubuti sa sarili at sa Pakikihalubilo sa sa wastong pakikihalubilo sa kapuwa bilang bahagi ng tagubilin ng pamilya Kapuwa kapuwa. a. Natutukoy ang mga tagubilin ng pamilya sa wastong pakikihalubilo sa kapuwa b. Naiuugnay na ang mga tagubilin ng pamilya sa wastong pakikihalubilo sa kapuwa ay nagdudulot ng mabuting epekto sa pansariling kaligtasan c. Naisasakilos ang mga tagubilin ng pamilya sa wastong pakikihalubilo sa kapuwa (hal. personal safety lessons, respeto sa sarili) Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang mga tagubilin ng pamilya sa wastong pakikihalubilo sa kapuwa bilang Pagganap (Performance tanda ng may tiwala sa sarili Standard) Lilinanging Tiwala sa Sarili Pagpapahalaga (Values (Self-confidence) to be Developed) Page 43 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 3. Pagtugon sa Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 3. Naipakikita ang pagiging mapagbigay sa pamamagitan ng Pangangailangan ng unawa sa pagtugon sa kusang-loob na pagbabahagi ng anumang mayroon siya Kapuwa pangangailangan ng kapuwa. a. Nakakikilala ng mga paraan ng pagtugon sa pangangailangan ng kapuwa b. Naiuugnay na ang pagtugon sa pangangailangan ng kapuwa ay bahagi ng kaniyang mabuting gawain bilang bata c. Nailalapat ang mga gawain na tumutugon sa pangangailangan ng kapuwa Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang mga gawain na tumutugon sa pangangailangan ng kapuwa na Pagganap (Performance nagpapakita ng pagiging mapagbigay. Standard). Lilinanging Mapagbigay Pagpapahalaga (Values (Generosity) to be Developed) Page 44 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 4. Mga Wastong Kilos Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 4. Naipakikita ang pagiging magalang sa pamamagitan ng sa Loob at Labas ng unawa sa mga wastong kilos sa loob pagtalima sa mga tagubilin at alituntunin ng pook- Pook-dalanginan at labas ng pook-dalanginan na dalanginan dapat sundin ng mga bata. a. Nakapaglalarawan ng mga wastong kilos sa loob at labas ng pook-dalanginan b. Napatutunayan na ang mga wastong kilos sa loob at labas ng pook-dalanginan na dapat sundin ng mga bata ay magsasanay sa kanilang mabuting gawi ng pagsamba c. Nailalapat ang mga wastong kilos sa loob at labas ng pook-dalanginan Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang mga wastong kilos sa loob at labas ng pook-dalanginan na dapat Pagganap (Performance sundin ng mga bata bilang tanda ng pagiging magalang. Standard) Lilinanging Magalang Pagpapahalaga (Values (Respect) to be Developed) Page 45 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 5. Mga Gawaing Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 5. Naipakikita ang kalinisan sa pamamagitan ng palagiang Pangkapaligiran unawa sa mga gawaing pagpapaalala sa kapuwa-bata ng wastong pagpapanatili Kasama ang Kapuwa pangkapaligiran kasama ang ng kaayusan at kalinisan ng kapaligiran kapuwa. a. Naiisa-isa ang mga gawaing pangkapaligiran na kasama ang kapuwa b. Naiuugnay na ang mga gawaing pangkapaligiran kasama ang kapuwa ay nakapagpapagaan ng mga tungkuling panatilihin ang kaayusan nito c. Nailalapat ang mga gawaing pangkapaligiran kasama ang kapuwa sa paaralan o pamayanan ayon sa kakayahan Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang mga gawaing pangkapaligiran sa paaralan o pamayanan bilang tanda Pagganap ng pagiging malinis. (Performance Standard) Lilinanging Kalinisan Pagpapahalaga (Values (Cleaniliness) to be Developed) Page 46 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 6. Kabayanihan ng Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 6. Naipakikita ang pagiging mapagmalasakit sa pamamagitan Kapuwa-Bata unawa sa kabayanihan ng kapuwa-bata ng mga simpleng paraan ng pagtulong sa kapuwa a. Naiisa-isa ang mga kabayanihang nagagawa ng kapuwa-bata b. Naiuugnay na ang kabayanihan ng kapuwa-bata ay nakapagbibigay ng inspirasyon upang maging huwaran ng lahat ng bata c. Naiaangkop ang mga pansariling kilos batay sa ipinakitang kabayanihan ng kapuwa-bata Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang pag-aangkop ng mga pansariling kilos batay sa ipinakitang kabayanihan Pagganap ng kapuwa -bata bilang tanda ng pagiging mapagmalasakit. (Performance Standard) Lilinanging Mapagmalasakit Pagpapahalaga (Compassion) (Values to be Developed) Page 47 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) IKAAPAT NA MARKAHAN: Pagkilala sa Ugnayan ng Sarili sa Pamayanang Kinabibilangan 1. Ang Sarili Bilang Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 1. Naipakikita ang pagiging responsable sa pamamagitan ng Kasapi ng unawa sa sariling tungkulin bilang pakikiisa sa mga munting gawain sa pamayanan ayon sa Pamayanan kasapi ng pamayanan. sariling kakayahan a. Natutukoy ang mga sariling tungkulin bilang kasapi ng pamayanan b. Naisasaalang-alang ang sarili bilang kasapi ng pamayanan na may maibabahagi para sa ikabubuti nito c. Naisasakilos ang mga sariling tungkulin bilang kasapi ng pamayanan Pamantayan sa Naisasagawa ng mag-aaral ang mga sariling tungkulin bilang kasapi ng pamayanan bilang tanda ng Pagganap pagiging responsable. (Performance Standard) Lilinanging Responsable Pagpapahalaga (Responsible) (Values to be Developed) Page 48 of 295  Nilalaman Pamantayang Pangnilalaman Kasanayang Pampagkatuto (Content) (Content Standard) (Learning Competency) 2. Pakikibahagi ng Natututuhan ng mag-aaral ang pag- 2. Nakapagsasanay ng pagiging mabuting mamamayan sa Pamilya sa unawa sa pakikibahagi ng pamilya sa pamamagitan ng kusang-loob na pagtulong sa pamilya Pamayanan pamayanan. sa mga gawaing pampamayanan a. Natutukoy ang mga paraan ng pakikibahagi ng pamilya sa pamayanan