Geschiedenis Trimester 1 PDF

[Geschiedenis] [Moderne geschiedenis] 1. Politiek A. [Terugblik ] Feodaliteit/ leenstelsel Leenheer - Leenman/vazal = versnippering macht van de vorst - 11de eeuw: macht terug naar de koning (W & Z Europa) - Nationale staten ontstaan en ontwikkelen [Europa in de 15de eeuw]: **[Engelan...

[Geschiedenis] [Moderne geschiedenis] 1. Politiek A. [Terugblik ] Feodaliteit/ leenstelsel Leenheer - Leenman/vazal = versnippering macht van de vorst - 11de eeuw: macht terug naar de koning (W & Z Europa) - Nationale staten ontstaan en ontwikkelen [Europa in de 15de eeuw]: **[Engeland:]** verliest honderdjarige oorlog Rozenoorlog (1455-1485): Lancaster (rode roos) \ York(witte roos) (2 adellijke families) Wordt gewonnen door Lancaster - Trudor-dynastie ontstaat **[HRR]**: versnipperd in graafschappen & hertogdommen\` Duitse keizer had weinig macht (= verkozen door 7 keurvorsten) 1 familie slaagt erin om toch keizerstitel binnen te halen: = Habsburgers **[Frankrijk]**: wint honderdjarige oorlog Franse koning heeft lans met Bourgondische hertog (= vazal) Want: stond aan kant van de engelsen in 100-jarige oorlog **[Spanje]**: ontstaat uit [Reconquista] in 15de eeuw: [eindigt in 1492] =[herovering Spaans grondgebied op de Moslims] Ferdinant van Aragon X Isabella Castillië **[Italiaans gebied]**: versnipperd in hertogdommen & graafschappen Franse & Duiste koning willen dit gebied want Italië = rijk handelsgebied en bankiersteden **[Turkse/ Ottomaanse rijk]**: Turken veroveren Bourgondië in 1453 & bedreigen Oost Europa Hebben 2 keer de poorten van Wenen bereikt 1. 1525 2. 1683: bakkers hoorden Turken tunnels graven terwijl ze 's ochtends croissants aan het bakken waren B. [Verdere evolutie] Proces v.d versterking v.d vorstelijke macht & nationale staat zorgt vr hoogtepunt van de 17-18de eeuw - Vorstelijk absolutisme: koning heeft absolute macht (vb. Lodewijk XIV) - Welke middelen gebruikt de vorst om de wil meer op te leggen aan lokale adel? - Burchten werden nutteloos - Worden vervangen door kastelen - Ontwikkeling andere levensstijl MAAR soldaten = adel, dus willen niet met vorst samenwerken. - Leger van leenmannen maakt plaats vr permanent huurlingenleger GEVOLG: veel kosten (nieuw leger moet betaal worden (=[huurlingen]leger)) Geld van de vorst komt van - Belastingen ( v.d burgers) - Leningen bij bankiers (= burgers) - Koloniale inkomsten ( \< 16e-17e eeuw) - Vorst verterkt macht, maar is steeds meer afhankelijk v. burgerij (rijke bankiers vb Fuggers,.) - Ridderideaal verdwijnt (vb: Don Quichote) Bronoefening: Niccholo Machiavelli (: boek "de vorst") - Wanneer leefde machiavelli? - 1469-1527 - Was diplomaat, filosoof, militair strateeg, historicus, dichter,... - Wat was het doel van zijn boek "il principe"? - Hoe leiders zich moeten gedragen, macht opbouwen - Is hij een betrouwbare bron over huurlingen? - Ja, hij was een militair strateeg van diezelfde tijd - Wat zijn volgens Machiavelli de voor- en nadelen van een huurlingenleger? +-----------------------------------+-----------------------------------+ | Voordelen: | Nadelen: | | | | | Makkelijk te vervangen | Nutteloos | | | | | | Gevaarlijk | | | | | | Ongediciplineerd | | | | | | Niet voor eer, wel voor geld | | | | | | Niet bereid om te sterven vr het | | | land | | | | | | Niet betaald? = plunderen | +-----------------------------------+-----------------------------------+ Huurlingen zorgden voor veel overlast - Soldaat = meest schandelijke beroep in de ME - Tekort aan manschappen? ---\> gevangenen in leger rekruteren - Waren geweld gewoon - Werden vaak te laat betaald ---\> plunderen Meest criminele plek: herberg - (volgens criminele archieven: meer mensen gestorven in herberg vs slagveld) Bronoefening: pieter breugel de oude: schilderij "boerenbruiloft" - Waarom is herberg gevaarlijk - Alcohol - Iedereen heeft wapens (een zakmes om eten te snijden) - Stenen kruiken en broden (hard om mee te slaan) 2. Sociaal-economisch [ME samenleving:] = landbouwsamenleving met een standenmaatschappij = clerus, adel, 3de stand --- wordt bepaald door afkomst - Samenleving is zeer landelijk Uitzondering: verstedelijking v.d Nederlanden (Brugge) & noord Italië (Venetië) 15de E: Bruuge in opstand tegen vorst ---\> handel = uitgespeeld Nederlanden (onder leiding van Alexander van Habsburg): straf ---\> handel nr Antwerpen Venetië haar handelsrol = ook uitgespeeld - Amerika wordt ontdekt - Handel verplaatst vna Middellandse zee ---\> Altlantische oceaan - wisselbrief wordt ingevoerd (= document dat kan worden ingeruild vr €€€) - Atl. Oceaan wordt populair (turks rijk = hindernis in ME) - Italiaanse boekhoudstechnieken - Schaalvergroting handel (grotere schepen = goed vr op Atl. Oceaan) Samenleving: adel & geestelijkheid blijven top v.d samenleving - Eisen politieke rechten (eind 18e E) - Franse revolutie 3. Cultuur Einde ME: kerk in interne crisis: - Misbruiken - Geen pauselijk gezag meer (vb westers schisma: paus in Rome & in Avignon) - Koningen trekken zich niks van de paus aan - Binnen de kerk: hervormingsbewegingen - Kennismonopolie brokkelt af - Boekdrukkunst: - Kerk verliest zijn kennismonopolie - Onafhankelijkheid van vorsten Komst van de renaissance en het humanisme - Meer aandacht voor Latijn & geschiedenis [Ontdekkingen en colonisaties] In ME: schepen nog niet ver genoeg ontwikkeld om op lange termijn te varen - In VMT: betere schepen - Nieuw: roer, driehoekig latijnzeil (= overgenomen van de arabieren) - Karveel (groter soort ship), zware kanonnen - Betere navigatie - Kompas (uitgevonden in China, overgekomen via Moslims) - Portulanen (kaarten waar kustlijnen en havens op te zien waren) - Astrolabium (navigatie met sterren) (alleen noord/zuid, niet oost/west) Bronoefening: fragment uit logboek Columbus - Welke oorzaken voor ontdekkingsreizen kan je hieruit halen? - Goud, edelmetalen - Specerijen - Verspreiding van het Christendom [Factoren & oorzaken die tot ontdekkingen geleid hebben] A. Economisch Specerijen In ME: aanvoer uit Indië, China,... MAAR dr opkomst Turks rijk, = aanvoer stilgevallen - Men zoekt alternatieve routes om naar India te varen (ipv middellandse zee) - Gaat langs westkust afrika om zuidelijjkste punt v.d weleld te vinden - Verkennen opnieuw afrikaanse kust (portugezen) - Wordt goudkust genoemd, vandaag "côte d'or": grootste export goudkust= cacao B. Politiek Reconquista-ideaal = idee om grondgebied v.d moslims te veroveren - Portugeese reconquista eidigt vroeger , spaanse stopt in - Motiveert 1e ontdekkingreizigers - Vb: 1ste portugeese reizen worden gesponsord door de "orde van Christus" - Vb. Europeanen geloofden in legende: "rijk van pape jan" - = christelijk koninkrijk achter moslimwereld in Afrika C. Religieus Geestelijke conquista: kerstenen (bekering tot christendom) - Vanaf het begin van de ontdekkingsreizen: geestelijken gaan mee D. Psychologisch - Christenen: superioriteitsgevoel - In afrika & amerika: europeanen kwamen in contact met stammen uit hun 'stenen tijdperk' - Het wiel: door spanjaarden in Z. Am. Gebracht - Wortel van eeuwenlang racisme - Spanje maakt wetten om indiaanse leefsituatie te verbeteren - Importeren afrikaanse slaven (zonder ziel) in Amerika E. Avontuur - Op zoek naar geluk Glorie, Goud, Grond - Heeft veel temaken met bevolkingsgroei - Adel - Zoon 1: titel & grond - Dochter 2: uithuwelijken (=weg) - Zoon 3: kerkelijke carrière - Zoon 4: zoekt eigen geluk (mamatje & papatje hebben geen tijd meer voor jou) - Gaat naar afrika, Amerika,... om geluk te zoeken Heel veel Conquistadorres kwamen uit de lastig oogstbare regio Estemadura (ES), en gingen naar amerika [Portugal & Spanje ontsluiten de werled met het zwaard & het kruis: verloop ontdekkingen 15-16e E] Bronoefening: monument van de ontdekkingen: Lissabon (Port) 1. Welke voorwerpen hebben deze figuren vast? - Bootje, zwaard, kruis, perkament 2. Welke gedachte/idee drukt het monument uit aan de hand van de voorwerpen - Kruistochten 3. Wanneer is dit monument opgericht, wie bestuurde er toen, waarom is het opgericht? - Gemaakt in 1960 =\> portugal = dictatuur onder Salazar - Politieke propaganda A. [Eerste verkenningen (1415-1493)] **[Portugal]** : [Hendrik de Zeevaarder] - Begon met overzeesse veroveringen - Bracht geleerden van verschillende culturen samen om plannen te maken voor zeereizen - Eerste expedities naar Kaapversdische eilanden en côte d'or - Vindt zuidelijkste punt van Afrika (+/- 1485) - = *stormkaap* - Portugeese koning vindt naam niet goed ---\> wordt « *kaap de goede hoop* » **[Spanje: ]** = later v-dan Portugal (waren nog bezig aan reconquista) [Columbus:] 1492: wil langs het westen een route naar Idia zoeken - Gaat naar de Portugezen (want hebben al meer ervaring) - Columbus gaat naar Spaanse hof (van Ferdinand en Isabella) (had veel geld, want Spaanse reconquista = net klaar) - Geeft Columbus €€€ - Krijgt boten: Santa Maria, Niña & Pinta \*! Columbus = niet de eerste die voet aan land zette op Amerikaanse bodem WEL de noormannen: Erik de Rode maakte een reis langs Ijsland, naar Groenland Leiff Erikson: ging van Groenland naar Amerika (+/- 1000 nC) \*! Misschien waren de Chinezen ook voor columbus in Amerika Zheng He: Heeft gigantische handelsvloot tot aan Afrikaanse kusten laten gaan (+/- 1350 -- 1420) ? Is hij ook tot in Amerika geraakt? B. [Verdeling van de wereld: Verdrag van Tordesillas] Paus Alexander VI Borgia geeft zegen over verdeling van de wereld tussen ES-Port MAAR Port. Vraagt herziening (want had geen deel van Zuid Amerika) - Verdrag van Tordelissas - Brazillië was nog niet gekend (dr Spanjaarden) - Sp geeft toestemming om grens te verleggen (nu heeft Port toch een deel van Brazillië) \*Amerigo Vespucci beseft dat hij in ene nieuw continent zit i.p.v. Indië 1500: portugese ontdekkingsreiziger gaat « naar afrikaanse kust » & belandt « toevallig » op Brazillië - Brazillië is nu nog altijd het enige Z. Amerikaanse land dat Portugees spreekt C. [Uitbouw van het koloniaal rijk] **[Portugal]**: [Vasco de Gama] maakt eerste rechtstreekse zeereis naar Indië (uit europa) \*! Gaat in de heenreis NIET langs de goudkust Daarna: [Alfonso d'Albuquerque] wil portugees koloniaal rijk uitbouwen & versterken (Indonesië, Malaca) Probleem: portugeese kolonies & gebieden zaten verspreid aan kusten kwetsbaar & Alfonso's \$\$\$ = op, dus kon job niet afmaken - Nederlanders nemen Asiatisch portugees rijk over **[Spanje]**: [Fernaõ de Magalhães] (= portugees die voor spanje werkt) Verdrag van Tordesillas (trok lijn om de werld teverdelen tussen ES & Port.) \*probleem: verdeling van de eilanden in Azië: 1 eiland: Molukken, met heel veel specerijen (kruidnagel, nootmuskaat, pouli) = LLLLOVE - Spanje wil Malukken claimen - Expeditie van Magalas - Gaat langs het westen - Vaart heel de wereld rond - Vindt de straat van Magalan (zuid afrika) Vaart over de stille oceaan, = groter dan verwacht veel doden aan boord, want te weinig eten, veel ziektes,... De vloot komt uiteindelijk aan in de Filipijnen, maar Fernao wordt daar vermoord dr de plaatselijke bevolking - 1ste stuurman, El Caño, vaart terug naar huis Expeditie van Magalan startte met 5 boten, 237 man, en bleef over met 1 boot, 18 man Overgebleven boot: = vol met specerijen maakte winst (kon de hele expeditie terugbetalen) Antonio Pigafelta: Italiaan die alles had opgeschreven (= onze bron) Bronoefening: Diego Rivera (1886-1957): muurschildering - Wat voor soort bron is dit?\ Ongeschreven, secundaire, materiële bron - Welke aspecten van de latijns-amerikaanse kolonistatie zie je?\ Mijnbouw, handel, dwangarbeid, slavernij, marteling, brandmerken, Christendom overbrengen, nieuwe dieren geïmporteerd (vb paard), ontbossing, onthoofding - Wat is het doel van deze bron & wat zegt dat over zijn sub-/objectiviteit?\ Kritiek geven ophet koloniaal verleden =\> subjectief C1. Conquista van Zuid-Amerika door Spanje Conquistador [Hernan Cortéz]: verovert Aztekenrijk (= Mexico, centraal amerika) (1519-1521) Texoco: met hoofdstad [Tenochtitlan] 15de eeuw: azteekse rijk groeit beginnen andere volkeren te onderwerpen - Moeten [belastingen] beginnen betalen = [mensen (als slaaf of offer geven)] - Mensen worden gedrogeerd & hart wordt er LEVEND uitgehaald voor de zonnegod *[Huitzilpochtli]* - Kinderoffers werden aan de regengod *[Tlaloc]* gegeven **[Cortez]**: zat op Cuba & hoorde van een groot rijk met veel goed op het vaste land - Vertrekt met kleine bemanning & gestolen boten 1. Botst op Tlaxcalanen, geen azteken, & begint een gevecht a. Pizarro ontmoet Athaualpa (leider van Inka's) & geeft de bijbel aan hem i. Kan niet lezen ii. Gooit de bijbel op de grond iii. Pizarro heeft een reden om hem te arresteren b. Atahualpa wordt gearresteerd en opgesloten c. Geeft losgeld voor zijn vrijlating, maar zou toch op de brandstapel gelegd worden iv. ZEER ERNSTIG voor de Inka's d. Atahualpa bekeert zich tot het Christendom v. Wordt uiteindelijk toch gewurgd & sterft 2. Cuzo (hoofdstad) wordt veroverd door de spanjaarden 3. Het Inkarijk is vna de spanjaarden 4. Slaven worden overgezet naar amerika Komen in amrika aan & worden verkocht op slavenmarkten - Slavernijhandel blijft bestaan tot in 19de E - Etnische vermenging - Vermenging van volkeren - Blanke europeanen krijgen kinderen met inheemse vrouwen - Kreeg een racistische sociale rangorde - Hoe blanker, hoe beter positie in de samenleving (onderaan: zwarte slaaf) - Pure inheemse bevoling strerft langzaam, maar zeker uit (vb azteken & andere stammen) - Versprijding van het christendom - Werd uitgelegd via tekeningen (ipv van taal (=werd niet verstaan dr inheemse volkeren) - Men gaat kerken & kloosters bouwen \*Bekeringstactiek om plaatselijke gebruiken in een christelijk jasje te steken gebruikt katholieke kerk ook in ME Vb: germanen: joelfeest (puur heidens germaans feest) Viert terugkeer van het licht (met dennenbomen & verbranding daarvan) Werk gevierd op Kerstmis - Katholieke kerk heeft van dit feest Kerstmis gemaakt - = geboorte van Christus (« jezus = het licht ») - Nu weten we dat onze jaartelling NIET klopt - Landbouw en dieren - Europeanen voerden feodaal grootgrondbezit in amerika in - Tot vandaag heeft dat nog gevolgen in lat amerika: zeer veel landbouw = in handen van grootgrondbezitters ---\> lastig voor kleine boeren - Europeanen brengen nieuwe diersoorten in lat. Amerika - Hebben geen natuurlijke vijanden - Blijven kweken - Natuurlijk evenwicht = verstoord 7\. De Azteken: zelfstandig leren - Welke sociale groepen vinden we in de azteekse samenleving? - De heersende klasse, priesters, krijgers, gewone volk en de slaven - Wat zijn de voornaamste goden van de azteken & hoe was hun godsdienst georaniseerd? - Ze hadden een polytheïstische godsdienst. De belangrijkste goden waren Huitzilopochtli (zon en oorlog), Tlaloc (regen & vruchtbaarheid), Quetzalcoatl, en meer - Welke economische activiteiten vinden we bij de Azteken? - Handel, landbouw, jacht, ambachten & visserij - Hadden de Azteken slaven? Zo ja, vergelijk hun visie op slaven met die van de spanjaarden - De slaven die de Azteken hadden, werden slaaf doordat ze een misdrijf gepleegd hadden of om een schuldeiser af te betalen. Ze waren niet erfelijk, in tegenstelling tot bij de spanjaarden. [De lange 16de eeuw] (1450-1650) 1. Oriënteren Tijd: 1450-1650 Ruimte: - Grote machten / culturen in: - Europa - Frankrijk - Spanje - HRR - Portugal - Engeland - Ottomaanse/ turkse riijk - Grote machten / culturen in amerika - Inka's - Maya's - Azteken - Grote machten/ culturen in Azië - Moghol-rijk - China Fernand Braudel bedenkt naam « lange 16de eeuw » Waarom? « is een tijdperk van groei, expansie en innovatie » Vanuit deze aspecten bekeken, vormt die periode een eenheid Bron 1: grafiek met bevolking van europa = duidelijke bevolkings[groei] in lange 16de eeuw In 1650: dipje: mini- ijstijd & gevolg van godsdienstoorlogen Bron 2: tabel met rendement van de landbouw Opbrengsten stijgen = innovatie (nieuwe technieken), groei (opbrengst neemt toe), expansie (nieuwe landbouwgronden worden in gebruik genomen) Bron 3: fragment uit boek van historicus René Vermeir Groei (productie verdubbelt) Expansie (meer weilanden wordne gebruikt om landbouw te voeren) Innovatie (nieuwe technieken) Bron 4: spaanse en portugese kolonies = expansie (uitbreiding van gebied) 2. Socio-economisch - Landbouw: Bronnenonderzoek - Welke plaats neemt de landbouwsector in in de economie tov andere sectoren? Wat zie je en hoe verklaar je dat? - Landbouw is heel de vroegmoderne tijd de grootste sector. - Al de rest van de economie wordt daardoor beïnvloed - De meeste mensen werken in landbouw (= grootste « jobleverancier ») - Men is zeer afhankelijk van het weer & de bevolking moet gevoed worden - Opbbrengsten = gegroeid, maar waren doorgaans laag meer mensen moeten in landbouw gaan werken - Welkke problemen kampt de landbouw mee in de nieuwe tijd? - Misoogsten door het weer - Velden die geplunderd/verwoest werden tijdens oorlogen - Welke systemen en tenchnieken gaven iets of wat beterschap? - Betere ploegen - Teeltrotatie (soort gewas op het veld wordt afgewisseld) - Drieslagstelsel - Betere bemesting - Handel bronnenonderzoek - Welke kapitalistische technieken of handelssystemen ontwikkelden zich? - Banken (ME banken blijven bestaan), beurs met aandelen, handelcompagnieën (NV) = naamloos vennootschap), driehoekshandel, - Fuggers: hoe verklaar je hun succes en hun ondergang als bankiers? - Financieren grote bedrijven, lenen geld aan rijke families, beleggen hun geld in koper- & zilvermijnen. - Ondergang: vorsten die leningen niet konden afbetalen, familieleden begonnen geld te verspillen,... - Handelsmetropolen - Waarom spreken we over Antwerpen als 'metropool' in de 16de eeuw? - Het samenkomen van drie handelsstromen, goede financiële technieken, enorme diversiteit aan handelaars. Antwerpen werd later een cultureel centrum van humanisme en boekdrukkunst. - Hoe verklaar je het succes van Amsterdam in de 17de eeuw? - De amsterdamse aandelenbeurs, handel met de oostzee, wisselbrieven maken plaats voor giraal geld bij bankrekeningen, handelcompagnieën, landbouw, visserij, ontwikkelen nieuw scheepstype: fluitschepen: lagen stabieler & hadden groter laadvermogen. - Hoe verklaar je het feit dat Londen de plaats van Amsterdam stilaan overneemt in de 18de eeuw? - Centrale bank in Londen, exporteren nijverheidsproducten, ligging is iedeaal voor atlantische handel, ze passen systeem van handelscompangnieën toe. Vechten 3 zeeoorlogen met nederlanders uit ---\> EN wint meer macht vr engeland - Macht op zee - 15-16de eeuw - ES & Port. (Belang antweroen als haven in spaans gebied) - 17de eeuw - Engelnad en republiek der verenigde provincieen (= nu nederland) (belang van amsterdam) - Gevolg: engels-nederlandse concurrentie en zeeoorlogen - 18de eeuw - Engeland (belang londen) 3. Cultureel - [Humanisme] - Kenmerken?: brononderzoek: Vb van humanisten: - Erasmus van Rotterdam - Bronnenonderzoek: filmpje: durf denken over Erasmus van Rotterdam - Hij bestrijdt misdrijven in de Kerk (kritisch denken) - Heel duidelijk gelovig - Leest teksten & sticht school voor studies van die teksten uit de klassieke oudheid (onderwijs) - Beleefdheidsregels (tafelmanieren,...) - Michel de Monteigne - Bronnenonderzoek: filmpje - Klassieke teksten en auteurs bestuderen & gebruiken - Kritisch denken over de mens: « wie of wat is de mens? » (mens centraal & kritische ingesteldheid) - Hijzelf is het onderwerp van zijn studies (plaatst zichzelf centraal in zijn werken & is ook kritisch voor zichzelf) - Vesalius - Bronnenonderzoek: filmpje - Dode lichamen in het geheim opensnijden om anatomie te bestuderen (wetenschappelijk onderzoek naar menselijk lichaam) - Het in twijfel trekken van de autoriteiten (vb. Galenus = voorbeeld voor de geneeskunde) (kritische ingesteldheid) - Is geschoold in griekse en romeinse teksten (interesse in klassieke oudheid) - Scholing in Leuven en Parijs (belang van het onderwijs) - [Wetenschap] - Van tekstkritiek naar kritische geest - Gevolg: wetenschappelijke revolutie 16-17de eeuw (Da Vinci, Copernicus, Newton,...) - Methodes: emperisme & rationalisme +-----------------------------------+-----------------------------------+ | Emperimse: | Rationalisme: | | | | | - Kennis opdoen op basis van | - Op basis van de rede of | | ervaring | toestand kennis opdoen | | | | | - Inductie (van aparte | - Deductie (van algemene wet | | ervaringen een algemene wet | afleidingen maken voor aparte | | formuleren.) | gevallen) | | | | | - Experimenten, proefneming, | - Analyse, logisch redeneren | | observatie,... staan centraal | | | | - Wiskunde | | - Fysica, chemie, biologie,... | | +-----------------------------------+-----------------------------------+ - Besluit: nog steeds vandaag wordt prioriteit gegeven aan empirische en rationalistische wetenschappen. - Vertaalt zich ook in maatschappelijke waardering van die vakken (mnu of je afstudeert met wiskunde of ni) - [Reformatie (]= hervorming of protestantisme) - Vs - Scandinavië - Engeland - Nigeria - Nieuw-Zeeland - Namibië - Zwitserland - Canada - Duitsland - Nederland - Zuid-Afrika - Australie Vraag 2: welk patroon zie je in deze lijst van landen? De niet-europeesse protestantse landen zijn colonies geweest van die europeesse protestantse landen. De colonisatie heeft het protestantisme geëxporteerd Bronoef: film Luther Welke oorzaken van het protestantisme kan je uit dit fragment halen? - Geld wordt uit de mensen hun zakken geklopt door de kerk - Paus is bezig met luxe, macht, politiek, oorlog (minder met kerk en geloof) - Beeldjesverkoop - Aanbidding van reliquieën (overblijsels van heiligen) - Prostitutie voor geestelijken (celibaat wordt niet gevolgd, kerkelijke tucht voor de priesters was +/- afwezig) - Aflaat Oorzaken protestantisme - Zedelijk verval van de kerk (priesters, bisschoppen, pausen, kardinalen,... volgden celibaat niet) (vb.: paus Alexander VI Borgia: had meerdere minaressen & kinderen) - Bijgeloof en gebrek aan geloofsvorming (kerk bekommerde zich te weinig over geloofsopvoeding van gelovingen (priesters waren slecht opgeleid) ---\> bijgeloof kon zich verspreiden vb.: heksenwaan (eind 15de -- 17de E)) - Drang naar individueel geloof en redding van de ziel (er was groeiend individualisme in de samenleving vb.: portretkunst ---\> nood aan individueler geloof « wat is God » ---\> « wie is God voor MIJ? » klemtoon wordt meer gelegd op IK en God. Vanaf 15e E leeft men in zeer onzekere tijden (want oorlog, ziektes) einde der tijden-gevoel ---\> boetepredikkers (kwamen einde der tijden verkondigen) - Laatste oordeel was meest geschilderde thema - Overal werd mens met angst geconfronteerd - Iedereen is bang voor redding van zijn ziel - « Wat moet ik doen om mee te zorgen voor de redding van mijn ziel? » - Beeld van god in ME is straffende rechter (geen lieflijke vaderlijkheid) - Luther groeit in deze samenl. Op - Luther was doodsbang voor de redding van zijn ziel - Zegt: « wie geeft mij een genadige God? (Vergevende God) » - Overbevraagde Karel V (duiste keizer) - Werd geconfronteerd met zoveel conflicten & problemen, dat zijn aandacht niet volledig naar bestrijding van het protestantisme ging ---\> protestatisme kreeg een kans - Boekdrukkunst - [Aflaten], handel in beeldjes, reliquieën [Geld geven voor een brief waarmee je tijd in het vangenvuur (van jezelf of voorouder) kan afkopen.] = gunstig voor de kerk (€€€) - Kerk zegt: « koop een afaat voor de redding van uw ziel » - Bouw van sint-pieterskerk in Rome ward betaald met aflaathandel - Luther protesteert tegen aflaathandel - Protestantisme begint (onstaat in 1517) - [Luter] [Worsteling met de zonden] - Begint als Katholieke monnik (in klooster) - Worstelt met zijn verlangens, lusten,... (volgens leer van de kerk zondig) - « wat moet ik doen opdat mijn ziel zal gered worden » - Kerk zegt: « koop aflaat » - Probeert aflaat kopen, zichzelf mishandelen,... - Zoekt naar antwoord in bijbel Passage in de bijbel : Romeinen I,17 Luther haalt uit die passage dat hij alleen maar in God moet geloven voor geredde ziel - Sola fide (alleen het geloof is nodig) - Sola Gratia (voor de genade vna God) Kerk reageert na versprijding vna Luther's teksten - Zwijg Luther reageert op katholiek kerk - Sola Scriptura (ik geloof enkel in wat er in de bijbel geschreven staat) - Katholieke kerk gooit hem buiten [95 stellingen (1517) (officiële startjaar van protestantisme/reformatie)] Luther werd professor in de godsgeleerdheid aan unversiteit van Wittenberg (Saksen) In 1517 duikt in deze regio Tetzl, de aflaatverkoper, op ---\> Luther reageert hierop (wil niet breken met kerk, maar discussie/hervorming) - Maakt 95 stellingen tegen Protestatisme en hangt die op in de openbaar, zodat iedereen ze kan zien - Stellingen raken verspreid door boekdrukkunst - Kerk roept hem op het matje - Geeft hem geen discussie: woorden inslikken, of uit de kerk - Duitste keizer Karel V (habsburg) moeit zich (want loopt uit de hand) - Proces wordt gehouden waar Luther voor de rechter moet verschijnen - Gaat door op [rijksdag] in Worms (1526) [Bijeenkomst van de duitse keizer met zijn 7 keurvorsten] - [3 geestelijken (worden door keizer aangesteld)] - [4 uit de adel (vader op zoon)] - [Stellen nieuwe keizer aan als die van nu sterft] - Luther wordt veroodeeld - Wordt verbannen uit kerk & krijgt rijksban (iedereen kan hem staffeloos vermoorden, alle recht kwijt) - Hertog van Saksen (1 van de 7 kervorsten), Frederik de Wijze grijpt in - Laat Luther ontvoeren op terugreis van de rijksdag - Anders was hij een prof aan de unief van Wittenberg kwijt - Verstopt hem in één van zijn burchten - Luther begint bijbel in de volkstaal (duits) te schrijven - Die bijbelvertaling vna luther = model voor hedendaags standaard duits Luther was geen priester meer = getrouwd met kinderen & uit ouderdom gestorven - [Calvijn] = fransmans die iedeeën van Luther volgt - Wordt uit frankrijk verbannen & gaat naar Zwitserland - Organiseert daar protestantse kerk (in tegenstelling tot Luther) - Basis van die kerk = gemeente met gemeenteleden (+/- parochie) - Wordt geleid door een [kerkenraad (verdeelt in drie delen)] - [Predicant (= dominee) (doet zondagsdienst, meestal met theologie-diploma)] - [Diakens (zorgen voor de armen & doen de eucharistie)] - [Ouderlingen (houden zich bezig met toezicht opm de gemeenteleden)] Protestanten volgen celibaat niet (want staat niet in de bijbel (sola scriptura)) - Heel de kerkenraad wordt verkozen door gemeenteleden - Diakens en ouderlingen worden gekozen uit de gemeenteleden Katholieke kerk: van boven naar beneden georganiseerd de hogergeleerden kiezen) Protestantse kerk: van onder aar boven georganiseerd (gelovigen verkiezen hun kerkenraad) - Protestantisme is duidelijke voorloper van democratie Pre[destin]atie: uw lot ligt van tevoren al vast en is bepaald door god - God heeft al van tevoren bepaald of je genade krijgt, of verdoemd zal zijn - Je kan je hemel niet 'verdienen' of kopen - Aflaat = nonsens - Je moet het goede doen, zuiver om het goede te doen (niet uit hoop er iets mee te verdienen) - Legt heel hard de nadruk op wat uw intentie is om het goede te doen - Protestanten schaffen de katholieke biecht af. (Enkel God kan uw zonden vergeven) Katholieke kerk heeft 7 sacramenten, protestanten houden enkel diegenen van in de bijbel: doop & het eucharistie ? Welke andere verschilpunten zijn er nog tussen katholicisme en protestantisme? - Vrouwen mogen predicanten zijn - Predicanten mogen huwen & kinderen krijgen - Geen beelden in protestantse kerken - Geen heiligen (alle gelovigen zijn gelijk iedereen is heilig) - Geen relikwieën - Transsubstantiatie: Katholieke kerk gelooft lett dat het brood in het lichaam van christus verandert en dat zijn bloed in wijn verandert \ protestanten geloven dat christus dat symbloisch heeft bedoeld (wij = wijn & brood = brood) - Anglicanisme War of the roses: Lancaster vs ~~York~~ - Huis van Tudor komt daaruit voor (begint met Hendrik VII) - Heeft 2 zonen: - Arthur ( X Catharina vna Aragon) - Sterf net voor het huwelijk - Henrik (X Catharina van Aragon (tante van duitse keizer), want spanje is goede strategische plaats - wordt Hendrik VIII - Krijgen dochter: Mary - Handrik wilt een zoon & heeft oogje op dienstmeid Anna Boleyn - Wilt scheiden van Catharina - Paus weigert - hendrik breekt met Roomse kerk &richt eigen kerk op: church of england (anglicanisme) Hendrik plaatst zichzelf aan het hoofd van die kerk en ontbindt zijn eigen huwelijk & trouwt met Anna Boleyn \*hij heeft alle bezittingen van de Katholieke kerk in engeland in beslag genomen - Krijgt kindje met Anna Boleyn: Elisabeth, maar wordt betrapt met overspel kop eraf - Zelfde dag: trouwt met Jane Seymowr - Krijgt kindje: Edward, maar Jane streft bij de bevalling - Trouwt opnieuw met Anna Van Cleef - Is lelijk, dus hendrik scheidt van haar - Trouwt opnieuw met Catherine Howard - Wordt betrapt op seks met neef ---\> scheidt van Hendrik - Trouwt opnieuw met Catherine Parr - Overleeft hem, want hendrik gaat dood op latere leeftijd Bij de dood van Hendrik VIII: probleem: 1ste om hem op te volgen was Edward MAAR had zwakke gezondheid & sterft vrij vroeg als koning, zonder nakomelingen - Mary wordt koningin & herstelt het Katholicisme in Engeland & begint protestanten te vervolgen - Krijgt bijnaam: Bloody mary - Sterft kinderloos - Elisabeth volgt op - Herstelt de Anglicaanse kerk & zet Engeland definitief op de koers van het protestantisme Dus je hebt: - Katholicisme - Anglicanisme - Calvinisme - Lutherinisme - Contrareformatie (= reactie van de katholieke kerk op het protestantisme) 3 drijvende factoren: - Strengere pausen (vb: Paulus IV: voert inquisitie (= kerkelijke rechtbank om ketters op te sporen) opnieuw in, voert index (= lijst van verboden boeken) in (boeken van Luther, Kalvijn,...)\` - Nieuwe kloosterorden: Jezuïeten (voornaamste taken: onderwijs & versprijding van christendom) = missionering - Concillie van Trente [(1545-1563)] (= algemene kerkvergadering (in tijde van crisis wordt concillie georganiseerd)) Bronoef: - Wat is het doel van het Concilie? - Misbruiken in de kerken aanpakken, - hervormen van kerkelijke eenheid, - bestrijden van het protestantisme door de katholieke leer te herprofileren - Welke maatregelen of besluiten neemt het Concilie? - Strengere tucht t.o.v. Geestelijken: celibaat respecteren, in parochie wonen & leven - Waken over de opleiding van de geestelijken - Invoering van de catechismus als opvoedingsboekje voor de gelovigen - Neemt ergste misbruiken van aflaatverkoop weg (maar aflaten blijven wel bestaan) - Conclusie: Contrareformatie bestrijdt het protestantisme/reformatie, maar beseft ook dat katholieke kerk zijn eigen zaken op orde moet zetten. - Renaissance - Kerolingische renaissance (van Karel de Grote +/- 800 nC) - In ME kloosters kopiëert men latijnse teksten - Renaissance van de 12de E: - Via contact met moslims in Spanje & Zuid-Italië, leert men nog meer teksten uit de oudheid kennen ---\> stimuleert europeese wetenschap & kunst - [Waarom start Renaissance in Italië?] - Antieke ruïnes - Rijkdom: handel & hoven (hofhoudingen) - Stimuleert kunst - Veel machthebbers: kunst als status - Steden & hofhoudingen = magneten voor kunstenaars (veel €€€) - Periodisering: - Vroege renaissance: 1400-1500 (Firenze) - Hoog-renaissance 1500-1600 (Rome) - Stijl - Mannelijk naakt (beeldhoukunst) ([www.wga.hu](http://www.wga.hu)) - David (donatello 1430 (vroege renaissance) vs Michelangelo (hoge renaissance)) David = herdersjongen die het opneemt tegen Goliath 2 legers staan tegenover elkaar - Man-tegen-man- gevecht tussen 2 kampioenen van de 2 legers - David heeft slinger, Goliath zwaard - Slinger met steen recht tussen Goliath's ogen, hakt dan zijn kop af met een zwaard Donatello: - 1^st^ sinds Romeinen volledig vrijstaand naakt beeld - Gemaakt uit brons - David na de strijd: staat met voet op afgehakte ko & heeft zwaard vast - Houding van de benen: typisch grieks-romeins (=Contraposto). (Steunbeen & speelbeen) - Realistische weergave: geen gespierde man, maar 12-jarig jongetje - Contraposto - Naakt - David voor de strijd: heeft boze gelaatsuitdrukking (michelanglo was ook straatvechter) - Idealiserend: six-pack - Blok marmer was veel te smal ---\> arm is gebogen - Vrouwelijk naakt in de schilderkunst - Venus (Botticelli (Vroege renaissance), Giorgione, Titiaan/Titziano (= leerling van Giorgione) (Hoge renaissance)) Boticcelli - "De geboorte van Venus": vroge renaissance 15de eeuw - Gebaseerd op DE Ovidius's tekst: "de methamorphose": verhalen over grieks mythologie & gedaanteveranderingen - Venus wordt aan land geblazen in een schelp door Zephyrus, de zuidwestenwind - De dame in zijn arm symboliseerd een briesje - Godin Flora komt aangesneld met mantel om naaktheid van Venus de bedekken - Vliegende bloemetjes zijn rozen: Ovidius: "wanneer venus aan land komt, begint de roos te bloeien" - Contraposto - Ideaal lichaam volgens griekse verhoudingen - Apatheia: emotieloos gezicht Giorgione (16de eeuw) - Slapende Venus - Legt venus slapend neer ---\> veel sensueler - Lange rechte lijnen willen vermeden worden - Ligt in een soort kromming door kussens - Been ligt onder het ander - Arm ligt op buik Titziano/Titiaan (16de eeuw) - Venus van Urbino - Is geïnspireerd op slapende Venus van Giorgione (zijn Leermeester) - MAAR - Ze is wakker - Kijkt recht naar ons - Leunt op haar arm (ipv arm onder hoofd) - lijkt alsof ze naar publiek toeleunt - Sensuele blik in richting van de toeschouwer - Achtergrond: Italiaanse Cassone: bruidsschatkoffer - Dienstmeiden op achtergrond zoeken bruidskleed voor Venus (één heeft een kleed over haar schouder) - Hond: staat voor trouw - Hond slaapt ---\> ontrouw - Bouwkunst Alberti (Vroege renaissance) - Santa Maria Novella-kerk - Grijpt terug naar de oudheid via - Zuilen - Bogen - Fronton (drieheok vanboven) - Harmonie, symmetrie & aandacht voor het geometrische (kenmerken ranaissance) - Perfecte geometrische vorm: cirkel - Heel de gevel is opgebouwd uit Recht-evenredige lijnstukken Palladio (hoog-renaissance) - Villa rotonda - Kenmerken renaissance: - Zuilen - Bogen - Koepel keert terug - Perfecte symmetrie - Muziek Polyfonie (= meerstemmige muziek) - Een melodie wordt gezongen door meerdere stemmen op verschillende hoogtes (sopraan, bas,...) - Worden in elkaar "geweven" tot één groot stuk - Antoine Brumel (religius) - Clement Janequin (16de eeuw: wereldse muziek, laat allerlei geluiden nabootsen door mensen) Einde leerstof