FILIPINO.docx

:11 1 : WIKA   1. **Ang wika ay masistemang balangkas.** 2. **Ang wika ay sinasalitang tunog.** 3. **Ang wika ay pinipili at isinasaayos.** 4. **Ang wika ay arbitraryo.** 5. **Ang wika ay ginagamit.** 6. **Ang wika ay nagbabago.** ![](med...

:11 1 : WIKA   1. **Ang wika ay masistemang balangkas.** 2. **Ang wika ay sinasalitang tunog.** 3. **Ang wika ay pinipili at isinasaayos.** 4. **Ang wika ay arbitraryo.** 5. **Ang wika ay ginagamit.** 6. **Ang wika ay nagbabago.**  1. **Bow-wow** 2. **Ding-dong** 3. **Pooh-pooh** 4. **Yo-he-ho** 5. **Ta-ta** 6. **Coo-coo** 7. **Babble Lucky** **Tungkulin ng wika** ----------------------- --------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------- --------------------- A. Interaksyonal Nakapagpapanatili/Nakapagpapat atag ng relasyong sosyal Pormularyong Panlipunan, Pangungumusta,Pagpapalitan ng biro Liham Pangkaibigan B. Instrumental Tumutugon sa mga pangangailangan Pakikiusap, Pag-uutos Liham Pangangalakal C. Regulatori Kumokontrol at gumagabay sa kilos/asal ng iba Pagbibigay ng direksyon, Paalala o Babala Panuto D. Personal Nakapagpapahayag ng sariling damdamin o opinyon Pormal/Di-Pormal na Talakayan Liham sa Patnugot E. Imahinatibo Nakapagpapahayag ng imahinasyon sa malikhaing paraan Pagsasalaysay,Paglalarawan Akdang Pampanitikan **Tungkulin ng wika** ----------------------- --------------------------------------- ---------------------------- ----------------------- F. Heuristic Naghahanap ng mga impormasyon o datos Pagtatanong, Pakikipanayam Sarbey G.Impormatib Nagbibigay ng impormasyon/datos Pag-uulat,Pagtuturo Ulat,Pamanahong Papel :11 1 : 1. **Pormal - Ito ay antas ng wika na istandard at kinikilala/ginagamit** 2. **Impormal- Ito ay antas ng wika na karaniwan, palasak, pang araw-araw, madalas gamitin sa pakikipag-usap at pakikipagtalastasan.** 1. **PAMBANSA- PAMBARILA O ISTANDARD NA GINAMIT SA MGA PROPESYUNAL AT DI PROPESYUNAL NA MGA TAO, SA PAMAMAGITAN NG PAGGAMIT NG MALAEDUKASYONAL NA MGA SALITA. MAAARING PAMPRIBADO AT PAMPUBLIKO.** 2. **PAMPANITIKAN/PANRETORIKA- AKDANG PAMPANITIKAN MAKULAY AT MGA MASALIMUOT NA KASAYSAYAN SA BAWAT INDIBIDWAL, MAAARING MAY KATOTOHANAN O KATHANG ISIP LAMANG.** a. **ina ilaw ng tahanan** b. **ama haligi ng tahanan** c. **baliw nasisiraan ng bait** d. **pulis alagad ng batas** e. **pera salapi** -- -- -- -- -- -- A. **Wiz ko feel ang mga hombre ditech, day!** B. **Char! di ka na talaga ma reach girl!** C. **Wow pare, ang tindi na kaya ng tama ko! Paraiso!** D. **Mga kosa ,pupuga na tago mamaya!** 1. **Gay Lingo** 2. **Coňo** 3. **Jejemon o Jejespeak** 4. **Jargon - ang mga tanging bokabularyo ng isang partikular na pangkat ng isang propesyon, artikula na trabaho, o gawain ng tao.**  :11 1 : #### ANG ORTOGRAPIYA - Ang ating mga ninuno y may sarili nang kalinangan at s·bilisasyon bago paman dumating sa Pilipinas ang mga kastila.sila ay may.maalam nang sumulat at bumasa - ALIBATAang tawag sa kan·lang Alpabeto. - Tunghayan na- n ang sulat ng ALIBATA  - Sa pagdating ng mga kastila ay napalitan ang lumang ALIBATA ng alpabetong Romano.Ang mga titik ay ay tinawag nang pa-kastila, alalaong baga\'y nakilala sa tawag na ABECEDARIO - **TUNGHI.AY.AN N.ATIN ANG MGA Tl IK N.A** I 0: I. *I IE ,J* /i *I* II. **l LL**  - Bunga ng pagpapahintulot ng pagpapalimbag ng diksyunaryo at aklat sa gramatika ng wikan,g pambansa at ng pagpapasimula ng pagtuturo ng wikang pambansa sa mga paaralan noong 1940, binabalangkas ni Lope K. S1antos ang bagong alpabeto na kilala sa tawag na **AB,AKADA.** - 81inubuo n,g 15 na katinig at 5 patinig.  :11 1 : :11 1 : \ KAYARIAN NG SALITA a. Tambalang Ganap b. Ta**Ti**m**tle**b**t**a**e**l**x**a**t**ng Ganap 1. **Mga Salitang Pangnilalaman(content words)** a. **Mga Nominal Panggalan Panghalip** b. **Pandiwa** c. **Mga Panuring Mga pang-uri Pang-abay** 2. **Mga Salitang Pangkayarian(Function Words) a.Mga Pang-ugnay**   1. PAMARAAN- pang-abay na nagsasaad kung paano ginawa ang kilos. Hal. Dahan-dahan lumakad ang bata. 2. PANLUNAN- nagsasaad ng lugar na pinagyarihan ng kilos. Hal. Kami ay pumunta sa Bagangga, Davao Oriental. Magbabasa kami sa silid-aklatan mamaya. 3. PAMA**T**N**it**A**le**H**t**O**ex**N**t**- nagsasaad ng panahon. Hal. Araw-araw akong pumapasok sa paaralan. 4. PANA**a**N**d**G**d**-**i**A**ti**Y**o**O**n**N - nagsasaad ng pagpayag o pagsang-ayon. 5. PANANGGI- nagsasaad ng pagtanggi o dipagpayag at di- pagsang- ayon. Hal. Si Allan ay hindi makakalis ngayon. 6. PAMITAGAN- nagpapahayag ng paggalang. Hal. Aalis na po ako. Tapos ko na po ang aking takdang-aralin. 7. PANG-AGAM - nagsasaad ng pagaalinlangan o kawalan ng katiyakan. Hal. Baka umulan na naman mamaya. 8. PANGGAANO- nagsasaad ng dami, sukat o timbang. #### MGA SALITANG PANGKAYARIAN  A. Pang-angkop- ang mga pang-angkop ay ang -ng, na at -g. B. Pang-ukol - ito ay kataga o salita na nagpapakita ng pag-uugnay ng slit sa iba pang salita. C. Pangatnig- ito ay katagang ginagamit sa pag-uugnay ng dalawang salita, parirala o kaisipan. A. Pantukoy B. PANGAWING NA AY- pinapakita nito ang kabalikang ayos ng pangungusap at pinagkakawing nito ang panaguri at paksa. MGA    - kapag ang salitang-ugat na nagsisimula sa ponemang /1/ o /y/ ay ginitlapian ng \[-in-\], nagkakapalit ng pusisyon ang mga ponemang /i/ at /n/ at nagiging \[ni-\]. **METATESIS** - I+ \[-in-\]+ angoy **METATESIS** - I+ \[-in-\]+ uto - kapag ang ponemang patinig sa huling pantig ng salitang-ugat ay nawawala sa sandaling ito\'y hinunlapian. - \[asin\] + \[-an\] - \[bilih\] + \[-an\] - \[bigay\] + \[-an\]  :11 1 : SINTAKSIS --------- - salita o lipon ng mga salita na nagsasaad ng diwa Parirala - lipon ng salita na walang diwa Sugnay - lipon ng mga salita na may paksa at panaguri subalit hindi buo ang diwa. 1. sugnay**ad**na**d**m**iti**a**o**k**n**apag-iisa 2. sugnay na di-makapag-iisa  - kung sa loob ng pangungusap ay nabuo itong may paksa at panag-uri na may buong diwa. - maaari itong gawing buong pangungusap kung aalisin sa isang pangungusap at lalagyan ng bantas - di-nakapag-iisa kung ito ay pinangungunahan ng pangatnig - may paksa at panag-uri ngunit hindi buo ang kaisipang ipinapahayag 1. Paksa - ang pinag-uusapan sa isang pangungusap. 2. Panag-uri - naglalarawan o ideya tungkol sa paksa Hal:  1. Karaniwang ayos - nauuna ang panag-uri kaysa sa paksa. 2. Di-Karaniwang ayos - nauuna ang paksa kaysa sa panag-uri - may pangawing na "ay" Hal: 1. Payak 1P+1P - nagpapahayag ng isang kaisipan lamang. 2. Tambalan 1SM+1SM/2SM+2SM - Nagpapahayag ng dalawang magkaugnay na kaisipan. Hal: - Ipinakita ni Rizal ang kahalagahan ng edukasyon at ipinakilala niya sa kanila ang kahalagahan ng edukasyon. - Hin**T**d**it**i**le**n**te**a**x**k**t**atiis ang mga Pilipino at sila'y nagtipon ng 3. Hugnayan 1SM+1SDM/1SM+2or3SDM - 1 sugnay na makapag-iisa at 1 sugnay na di-makapag-iisa. Hal: - Kung hindi kikilos nang maaga ang pamahalaan, - Mag**T**i**it**t**l**i**e**n**t**g**ex**n**t** a ipinagtanggol ng mga gerilya ang kanilang 4. Langkapan 2SM+1SDM/3SM+2or3SDM - 2 o higit pang sugnay na makapag-iisa at 1 o higit pang pantulong na sugnay. - Kung ang Agila ay kinikilalang hari ng mga ibon sa Pilipina**T**s**it**a**le**t **t**i**e**t**x**o**t**'y sumasagisag sa pagmamahal ng Pilipinas sa 1. **Paturol/ Pasalaysay** - **pangungusap na naglalahad ng katotohanan** - **nagtatapos sa isang tuldok (.) Hal:** 2. **Patanong** - **nagtatapos sa tandang pananong (?) Hal:** 3. **Pautos** - **naghahayag ng obligasyong dapat gawin o isagawa.** - **nagtatapos sa tuldok (.) Hal:** 4. **Padamdam** - **nagsasaad ng matinding damdamin tulad ng tuwa, takot, o pagkagulat.** - **nagtatapos sa tandang padamdam (!) o tandang pananong (?)** - **ika-25 para sa mga Kristiyano, araw ng kapanganakan ni Kristo.** - **panahon ng pagbibigay ng mga regalo, papunta ng mga inaanakTsitalenteinxtong at ninang, karoling ng mga bata, pagkain ng bibingkaadadtiptiounto-bungbong**  A. *May* ang ginagamit kung ang sumusunod na salita ay 1. **Panggalan** (noun) - Halimbawa: a. *May* **pulis** sa ilalim ng tulay. b. *May* **ipis** ang iyong pagkain. 2. **Pandiwa** (verb) c. *May* **umaawit** sa banyo. d. *May* **umaalulong** na aso sa tumana. 3. **Pang-uri** (adjective) Halimbawa: e. *May* **isang** linggo na siyang hindi pumapasok sa paaralan. f. *May* **magarang** sasakyan ang iyong kuya. 4. **Pang-abay** (adverb) B. Ang *mayroon* ay ginagamit kung ang sumusunod na salita ay isang **kataga**, **panghalip na** p**anao** (personal pronoun) o pamatlig at **pang-abay na panlunan** (adverb of place). 5. *Mayroon* **siyang** malaking suliranin sa kanyang asawa. 6. *Mayroon* **kayang** pasok bukas? 7. *Mayroon* **itong** mabisang sangkap laban sa pagtatae. 8. *Mayroon* **na** ba siyang gamit sa pananahi? - **Titik -- Litera** - **Pang + "Titik" + an** - **Pan ( d,l,r,s,t ) +** - **itik + an =** KAHULUGAN --------- - *"ang panitikan ay pagpapahayag ng damdamin ng tao hinggil sa mga bagay-bagay sa daigdig, sa pamumuhay at pamahalaan at sa kaugnayan ng kaluluwa sa Bathalang Lumikha". (Bro Asarias)* - " Ang Panitikan ay Bungang-isip na isinatitik." ( G. Abadilla ) - " Ang Panitikan ay nasusulat na mga tala ng pinakamabuting kaiisipan at damdamin. " ( W.J.Long ) 1. **Tuluyan-Karaniwang ayos ng pangungusap.** 2. **Patula- May sukat, tugma, taludtod, at saknong.** - **Tuluyan (prosa)** - maluwag na pagsasama-sama ng mga salita sa takbo ng pangungusap. - **Patula** - pagbubuo ng pahayag sa pamamagitan ng salitang binilang sa pantig - pinapagtugma-tugma sa mga dulo ng mga taludtod sa loob ng isang estropa (stanza). #### PATULA - **nagtataglay ng mga iba't-ibang damdaming maaaring madama ng may-akda o ng ibang tao. Ito ay maikli at payak.** - **naglalahad ng makukulay at mahahalagang tagpo TULANG PATNIGAN (joustic poetry)** - **Kabilang sa uring ito ang karagatan, duplo at balagtasan TULANG PADULA O DRAMATIKO O PANTANGHALAN** - **katulad din ito ng karaniwang dula, binibigkas ng mga tauhan ang kanilang mga diyalogo sa paraang patula.** - **AWIT - may 12 pantig na marahang binigbigkas (andante) hal: Florante at Laura** - **KORIDO - may 8 pantig na mabilis binigbigkas (allegre) hal: Ibong Adarna** ### Mga Akdang Nakaimpluwensya sa Panitikan ng Pilipinas at ng Daigdig Ang Mga Panahon ng Panitikan sa Pilipinas ========================================= - **Karaniwang pasalindila (oral)** - **Tumatalakay sa paraan ng pamumuhay (way of life) ng ating mga ninuno** - **Nagpapatunay na MAY SIBILISASYON/KABIHASNAN** - **Kwentong Bayan (folklore)** - **Darangan (Maranao)** - **Indarapatra at Sulayman (Magindanaw)** - **Tatuang, Tulalang, Tuwaang (Bagobo)** - **Parang Sabir (Moro/Tausug)** - **Kumintang (Tagalog)** - **Biag (Buhay) ni Lam-Ang (Ilokano)** - **Ibalon (Bicolano)** - **Ibalon (Bicol)** - **Labaw Donggon (Ilongo)** ###### AWITING BAYAN - Cariñosa / Dandansoy -- Bisaya - Leron-leron Sinta / Sitsiritsit -- Tagalog - Pamulinawen - Ilokano ###### SALAWIKAIN - Kinapapalooban ito ng mabubuting payo at paalala hango sa mga naging karanasan ng mga matatanda. - Kung may isinuksok, may madudukot. - Kung may tiyaga, may nilaga. Panahon ng Kolonyalismo ng Espanyol (1521?-1860s) ================================================= - Karaniwang pasulat - Tumatalakay sa paksang panrelihiyon hango sa Greek-Roman - Karaniwang nakasulat sa wikang Espanyol - Patuloy ang pagbabasa ng epiko Akdang Panrelihiyon Akdang Panrelihiyon ###### KANTAHING BAYAN Juego de prenda ###### KARILYO Mga Dulang Panrelihiyon Mga Dulang Panrelihiyon Mga Dulang Panrelihiyon - Jose dela Cruz -- Joseng Sisiw - Francisco Baltazar o Balagtas -- Kikong Balagtas ##### Panahon ng Kilusang Propaganda (Pagbabagong Diwa/Pagbabagong-Isip) (1860s-1892) - Tumutuligsa sa pang-aabuso ng gobyernong kolonyal - Nagkikintal ng pagkamakabayan - Nakasulat sa Espanyol (sapagkat nais nilang magbago ang mga Kastila; hindi pa nila nais na maging malaya ang Pilipinas) - La Loba Negra (Ang Babaeng Lobong Itim) ni Padre Jose Burgos -- pinaniniwalaang nakaimpluwensya rin sa mga 2 obra maestra ni Rizal - Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal - Fray Botod (ayon sa ibang aklat ay maikling nobela ngunit sa aktwal ay maikling kwento) ni Graciano Lopez-Jaena - ukol sa masasamang katangian ng mga prayle sa Pilipinas noon - Ninay ni Pedro Paterno -- diumano'y kauna-unahang "nobelang panlipunan" - Diariong Tagalog (unang pahayagang Tagalog) pinamatnugutan ni Marcelo H. Del Pilar 1882 - La Solidaridad (Espanyol ang wika) - opisyal na pahayagan ng Kilusang Propaganda; pinamatnugutan nina Graciano Lopez-Jaena at Del Pilar. 1. Jose Rizal (Laong-laan/Dimasalang) - Noli Me Tangere - Mi Ultimo Adios -- Si Andres Bonifacio ang nagsalin sa Tagalog 1. Jose Rizal (Laong-laan/Dimasalang) - A La Juventud Filipino - Sobre La Indolencia de los Filipinos -- hinggil sa katamaran ng mga Pilipino - Filipinas Dentro De Cien Anos (Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon) - Karangalan - Ang Pag-ibig sa Tinubuang Lupa (El Amor Patrio) - Liham sa mga Kaanak at Kaibigan - Pangitain ni Padre Rodriguez (La Vision de Fray Rodriguez) at Por Telefono 2. Marcelo H. del Pilar (Dolores Manapat; Pupdoh; Piping Dilat; Plaridel) - Caiingat Cayo - Dasalan at Tocosohan 3. Graciano Lopez Jaena- Unang patnugot ng La Solidaridad - Fray Botod - El Bandoletismo en Pilipina - Mariano Ponce (Naning; Tikbalang; Kalipulako) ##### Panahon ng Himagsikan/ Rebolusyon (Unang Republika) (1892-1899) - Nananawagan ng himagsikan - Nakasulat sa bernakular (wikang katutubo) - Nagpapahayag ng marubdob na pagkamakabayan - **Emilio Jacinto** -- Utak ng Katipunan - Ang Kartilya ng Katipunan - La Patria - Ang Anak ng Bayan - Liwanag at Dilim - **Apolinario Mabini--** Utak ng Himagsikan - Ang Himagsikang Pilipino - El Desarollo y Caida de la Republika Filipinas - El Verdadero Decalogo (Ang Tunay na Sampung Utos) - Kalayaan -- opisyal na pahayagan ng Katipunan - La Independencia \[Ang Kalayaan\] -- pahayagang pinamatnugutan ni Heneral Antonio Luna Panahon ng Kolonyalismong Amerikano (1900s-1942) ------------------------------------------------ - Nagpapakita ng dalawang pwersang nagtutunggalian - Nakasulat sa wikang Katutubo, Kastila at Ingles - Tumatalakay sa pagkamakabayan o kaya'y mga paksang romantisista - Nananawagan ng pagpapatuloy ng rebolusyon o pagpapailalim sa mga Amerikano - Nagsisikhay na mapanatili ang sariling identidad o nangongopya ng mga estilong Kanluranin - **Cecilio Apostol** -- sumulat ng mga tulang handog sa mga bayani at tumutuligsa sa mga Amerikano - **Fernando Ma. Guerrer**o -- naglabas ng antolohiya/koleksyon ng mga tula na pinamagatang Crisalidas ("Mga Higad") - **Jesus Balmori** -- may sagisag na Batikuling (isang uri ng puno); "poeta laureado" (poet laureate) - **Manuel Bernabe** -- makatang liriko - **Claro M. Recto** -- naglabas ng antolohiyang Bajo Los Cocoteros ("Sa Lilim/Shade ng Niyugan") - **Julian Cruz Balmaceda** -- sumulat ng "Bunganga ng Pating" - **Lope K. Santos** -- nobelista at mambabalarila (grammarian); Ama ng Balarilang Tagalog (obra maestra -- Banaag at Sikay) - **Jose Corazon de Jesus** -- "Huseng Batute"; "Makata ng Puso/Pag-ibig"(obra maestra -- Isang Punongkahoy) - **Pascual Poblete** -- sumulat ng pasyon na anti-prayle - **Florentino Collantes** -- batikang duplero; "Kuntil-Butil" (obra maestra -- Lumang Simbahan) - **Amado V. Hernandez** -- "Makata ng mga Manggagawa"(obra maestra -- Ibong Mandaragit, Isang Dipang Langit) Valeriano Hernandez-Peña -- "Tandang Anong -- tawag ng mga kakilala at kaibigan"; nobelista (obra maestra -- Nene at Neneng) - **Iñigo Ed Regalado** -- "Odalager"; kwentista, nobelista at peryodista Mga Nagsulat sa Tagalog at Iba Pang - **Severino Reyes** -- "Ama ng Dulang Tagalog" Kilala bilang Lola Basiang (obra maestra - Walang Sugat) - **Aurelio Tolentino** -- "Ama ng Dulang Kapampangan"(obra maestra -- Kahapon, Ngayon at Bukas (1903) - **Juan Crisostomo Sotto** -- "Ama ng Panitikang Kapampangan"/"Binibining Phathupats" - **Hermogenes Ilagan** -- mandudula (playwright) - **Patricio Mariano** -- kwentista (obra maestra -- Anak ng Dagat) Mga Nagsulat sa Ingles - **Jose Garcia Villa** -- makatang Pormalista (art for art's sake); "Doveglion" pen name - **Zoilo Galang** -- nagsulat ng unang nobela sa Ingles "A Child Sorrow" - **Zulueta de Costa** -- makata "Like the Molave" - **N.V.M. (Nestor Vicente Madali) Gonzales** -- kwentista "My Island at Children of the Ash Covered Loom" - **Estrella Alfon** -- pangunahing manunulat na babae sa Ingles Bago magkadigma Mga Nobelang Ingles - A Child of Sorrow ni Zoilo Galang - The Filipino Rebel ni Maximo Kalaw ### Panahon ng Pananakop ng Hapon (Gintong Panahon ng Panitikang Tagalog) (1942-1944) - Nakasulat sa wikang katutubo gaya ng Tagalog - May "katutubong kulay" Tumatalakay sa buhay sa lalawigan/kanayunan (countryside), paghahangad ng kalayaan at pagkamakabayan - Tanaga (7-7-7-7) Palay siyang matino Nang humangi'y yumuko Ngunit muling tumayo Nagkabunga ng ginto - Lupang Tinubuan ni Narciso Reyes - Uhaw ang Tigang na Lupa ni Liwayway Arceo - Lunsod, Nayon at Dagat-Dagatan ni NVM Gonzales ### Panahon ng "Isinauling Kalayaan" o "Malayang Republika" (1946-1960) - **Tumatalakay sa masasamang karanasan ng mga Pilipino sa ilalim ng mga Hapon** - **Ako'y Isang Tinig -- mga tula at sanaysay ni Genoveva Edroza-Matute** - **Parnasong Tagalog -- mga piling tulang Tagalog** - **Unang Gantimpala -- "Kuwento ni Mabuti" ni Genoveva Edroza-Matute** - **Maganda Pa Ang Daigdig ni Lazaro Francisco** - **Pagkamulat ni Magdalena nina Elpidio Kapulong at Alejandro G. Abadilla** - **Mga Ibong Mandaragit ni Amado V. Hernandez** - **Tundo Man Ay May Langit Din ni Andres Cristobal-Cruz** - **Tumatalakay sa mga suliraning panlipunan (kawalan ng lupa ng mga magsasaka, mababang sahod ng mga manggagawa, rebelyon sa kanayunan, katiwalian sa pamahalaan atbp.)** - **Mapanghimagsik** - **Mga Duguang Plakard \[mahabang tulang alay sa mga demonstrador na pinatay sa Mendiola\] ni Rogelio Mangahas** - **Tata Selo \[iba pa sa maikling kwento\] ni Romulo Sandoval** - **May Bango Ang Awit ng Rebolusyon ni P.T. Martin** - **Daluyong ni Lazaro Francisco** - **Luha ng Buwaya ni Amado V. Hernandez** - **Dugo sa Bukang-Liwayway ni Rogelio Sicat** - **Tata Selo ni Rogelio Sicat** Panahon ng Batas Militar "Bagong Lipunan" (Diktadurang Marcos) ============================================================== - **Tumatalakay pa rin sa mga suliraning panlipunan** - **Matimpi (subdued) at pailalim/indirekta (subtle) ang pagbatikos sa kawalan ng kalayaan** - **Kung Ang Tula Ay Isa Lamang ni Jesus Manuel Santiago**