Esthetica - Architectuur PDF

[Architectuur] **Neo-modernisme** = een stroming in de architectuur 'na' het modernisme. [Kenmerken]: - gebruik maken van dezelfde vormentaal als het **Modernisme** (° eerste helft 20^ste^ eeuw) = het **Nieuwe Bouwen**, **De Stijl** en het **Bauhaus** - vooral de uiterlijk vorm telt:...

[Architectuur] **Neo-modernisme** = een stroming in de architectuur 'na' het modernisme. [Kenmerken]: - gebruik maken van dezelfde vormentaal als het **Modernisme** (° eerste helft 20^ste^ eeuw) = het **Nieuwe Bouwen**, **De Stijl** en het **Bauhaus** - vooral de uiterlijk vorm telt: \- platte daken; \- horizontale raamstroken; \- opvallend gebruik van verschillende materialen: hout , metaal, beton; \- de constructie opzettelijk laten zien. [Het Modernisme vertrekt vanuit dezelfde nood als voorafgaande stromingen zoals, Art Nouveau en Art Deco. Welke 'nood' is dat?] Arbeiderswoningen zijn: - Klein - Donker - Onhygiënisch, ongezond -... Woningen van de rijkere middenklasse: - Donker, gevaar voor ongelukken - Brandgevaar (verlichting, inrichting) - Ontploffingsgevaar (verwarming) - Ongezond (lood, arsenicum) **[Een eerste poging: Art Nouveau (1890-1914)]** Reageert tegen de 19de-eeuwse:\ - Industrialisatie/ Massaproductie\ - Ongezonde woonsituatie (van arbeiders)\ \ Aan welke vereisten moet nieuwe woningbouw voldoen?\ - stevig,\ - ruim,\ - licht,\ - gezond,\ - mooi [Stevig -- Ruim -- Licht] 1. Gebruik van **ijzer en staal**, samen met **glas** eerst een industrieel materiaal, nu gebruikt in huizenbouw 2. Pilaren in ijzer vervangen muren:\ - een gevoel van **ruimte**,\ - met behoud van **stevigheid** 3. Grotere glaspartijen:\ - meer **licht** 4. **Authenticiteit, geen massaproductie**: Gebruiksvoorwerpen: **esthetiserende** vormgeving; er is nog geen functionele vormgeving. [Gezond] Huizen \'gezonder\' maken: - Natuur binnen gehaald: alle decoratieve elementen in het gebouw en het interieur verwezen naar de natuur. - Ook de vrouw werd gezien als een \'natuurelement\'. [Mooi] Architecten Art Nouveau = aversie voor alles wat industrieel gemaakt werd. Men prefereerde ambachtelijk handwerk. Dat was ook veel meer geschikt om de typische **\'zweepslaglijn\'** van de art Nouveau te verwerken. Architectuur + Interieurontwerp = **Gesamtkunst**: alles is op elkaar afgestemd - Antonio Gaudi - Casa Mila - Casa Battlo - Otto Wagner - Metrostation Karlplatz- Majolica House - Charles Rennie Mackintosh - Glasgow School of Art Art Nouveau was bedoeld als sociale kunst, maar faalde op dat gebied: - Veel te duur: - Te arbeidsintensief (handwerk) - Unieke stukken - Dure materialen **Victor Horta (Gent 1861 -- Brussel 1947)** Woonhuis en Atelier - Victor Horta 1901: - Zichtbare structuurelementen - Verschillende materialen - Zweepslagmotief Na Wereldoorlog I: nieuwe pogingen **Art Deco (1920-1940)** In 1925 werd in Parijs de Exposition Internationale des Arts Deécoratifs et Industriels Modernes georganiseerd. Bedoeling: de leidende positie en ontwikkeling van de Franse decoratieve kunst te tonen aan de internationale wereld. - jaren 1960s de term \'art deco\' afgeleid door een kunsthistoricus. **Hoge Art Deco** De wereldtentoonstelling van 1925: 1^ste^ die artistieke vernieuwing als voorwaarde stelde - Verscheidenheid aan nieuwe stijlelementen: Verschillende stromingen zoals expressionisme, kubisme en modernisme werden gecombineerd. - Uiteenlopende objecten, zoals een glazen vaas, een bronzen beeld en een eetkamermeubel, allemaal onder Art Deco vallen, **zonder een uiterlijk stijlkenmerk** gemeen te hebben. Hoge Art Deco keert zich af van de organische ornamentiek van de Art Nouveau: - Geen zweepslaglijn meer, maar strakke lijnen en geometrische figuren. - Als er dan toch natuurelementen gebruikt werden, dan enkel in gestileerde vorm. **Kenmerken** - Geometrische vormen - Symmetrie - Rijke materialen - Gestileerde plantmotieven - Felle kleuren (in combinatie met zwart, goud, zilver) De verandering binnen Art Deco kwam door de invloed van het Amerikaanse **Streamline Moderne**, een stijl uit de jaren 1930. Geïnspireerd door aerodynamisch design, legde het de nadruk op gebogen vormen, lange horizontale lijnen en soms nautische elementen. Streamline werd toegepast op producten zoals treinlocomotieven, telefoons, en architectuur, met een focus op moderniteit en efficiëntie. In Frankrijk stond deze stijl bekend als **\"style paquebot\"**, verwijzend naar de luxe-oceaanstomer **SS Normandie**. In tegenstelling tot de hoge Art Deco, gebruikte Streamline goedkopere materialen zoals bakeliet, aluminium en chroom, waardoor het toegankelijker werd voor een breder publiek. **Pakketbootstijl** - - - - - **Amsterdamse school** - - - Ondanks de invloed van stijlen als Art Deco en Streamline Moderne, waren deze al op hun retour tijdens de Wereldtentoonstelling van 1925. Voorlopers van modernistische stromingen zoals **Bauhaus** en **De Stijl** waren daar ook vertegenwoordigd. Het meest modernistische bouwwerk was de strakke, onversierde toren van het **Toerismepaviljoen** van architect **Robert Mallet-Stevens**, een voorbode van de zakelijke, vereenvoudigde stijl die Art Deco zou verdringen. Een ander modernistisch voorbeeld was het **Pavilion de L\'Esprit Nouveau** van **Le Corbusier**, dat de nadruk legde op functionaliteit en eenvoud, kenmerkend voor het opkomende modernisme. **Henry Van De Velde**\ Was hoofd van 'École Nationale Supérieure des Arts Visuels de la Cambre' 1926 stond mee aan de basis van Bauhaus evolueerde naar modernisme **Modernisme** Op de wereldtentoonstelling van 1925 staan paviljoenen in Art Deco-stijl, maar er staan ook vooruitstrevender paviljoenen. Die behoren tot de modernistische stijlen. In tegenstelling tot alle voorgenoemde stijlen, ligt de nadruk niet meer op decoratie en esthetiek, maar op functioneel design. 1. **De Stijl** Modernisering door: - abstractie - eenvoud =\> - alles terugbrengen tot meest elementaire vorm - primaire kleuren + zwart, wit, grijs - vlakken en lijnen uitsluitend in horizontale of verticale richting De Stijl ontwikkelde zich als architectuurstijl vanuit de schilderkunst, waarbij kunstenaars zoals **Piet Mondriaan** afstapten van figuratieve kunst en de werkelijkheid, en zich richtten op abstractie. Mondriaan richtte in 1917 samen met **Theo van Doesburg** de beweging op, waarbij ook kunstenaars zoals **Bart van der Leck** en architect **Gerrit Rietveld** betrokken waren. De groep onderhield contacten met het Bauhaus en publiceerde een tijdschrift om hun ideeën te verspreiden. De Stijl streefde naar een zuivere kunst, los van de natuur en persoonlijke, subjectieve invloeden. De beweging legde de nadruk op harmonie en evenwicht door het gebruik van eenvoudige vormen en kleuren. Een belangrijk doel was de gelijkwaardige samenwerking tussen schilders en architecten, om zo bij te dragen aan een nieuwe, betere wereld. **Gerrit Rietveld** (1888-1964) Begon zijn carrière als meubelmaker in Utrecht en vestigde zich in 1919 als zelfstandig architect. In datzelfde jaar sloot hij zich aan bij **De Stijl**. Zijn bekendste meubelontwerp, de **Rood-blauwe stoel**, maakte veel indruk binnen de beweging. De stoel, opgebouwd uit losse vlakken, rechte lijnen en haakse hoeken, maakte ruimte als het ware zichtbaar en symboliseerde \'elementair zitten\'. De rode en blauwe vlakken benadrukten de zitfunctie, terwijl de gele uiteinden het ruimtelijke snijvlak markeerden, waardoor de stoel niet zozeer ruimte innam, maar deze leek te omvatten. In 1924 ontwierp Rietveld de iconische **Schröder-Schräderwoning** in Utrecht, samen met Truus Schröder. Het huis, dat sterk de ideeën van De Stijl weerspiegelde, stond aan de rand van een bakstenen huizenrij en benadrukte openheid, flexibiliteit en de strakke, geometrische vormen die Rietveld\'s werk kenmerkten. 2. **Bauhaus** In 1919 richtte de Duitse architect **Walter Gropius** het **Bauhaus** op, een vernieuwende school voor beeldende kunst, ambacht en architectuur. Gropius geloofde dat betere architectuur en woonomgevingen zouden bijdragen aan een betere samenleving. Het Bauhaus, opgericht in Weimar, combineerde lessen in techniek, kunst en geschiedenis om studenten hun creativiteit te laten ontdekken door te werken met verschillende materialen. Het onderwijs streefde naar ontwerpen met maatschappelijke impact en was zijn tijd ver vooruit. Bekende docenten waren onder andere **Paul Klee**, **Oskar Schlemmer**, **Marcel Breuer**, **Ludwig Mies van der Rohe** en Gropius zelf. Een prominente invloed was **Adolf Loos**, die in zijn werk **Ornament und Verbrechen** decoratieve versieringen verwierp en pleitte voor functionaliteit en eenvoud. Deze nadruk op doelmatige vormgeving werd duidelijk in ontwerpen zoals de **Frankfurter Küche** van **Margarete Schütte-Lihotzky**. Dit compacte, functionele keukenontwerp, ontwikkeld voor sociale woningbouw in Frankfurt, bevatte innovatieve elementen zoals geïntegreerde opbergruimte, glazen schuifdeurtjes en handige indelingen, en werd in duizenden woningen ingebouwd. In 1925 verhuisde het Bauhaus naar **Dessau**, waar een modern complex werd gebouwd, inclusief lessen in nieuwe vakgebieden zoals fotografie en typografie. Ondanks de vooruitgang, werd Bauhaus in 1933 gedwongen te sluiten door het opkomende nationaalsocialisme. Veel docenten en studenten verspreidden de Bauhaus-ideeën wereldwijd, met invloed in steden als Casablanca, Tel Aviv, Buenos Aires en Chicago. Het Bauhaus-complex in Dessau is vandaag een UNESCO-werelderfgoedlocatie. **Villa Auerbach** **Villa Auerbach**, gelegen in Jena, is een van de zes nog bestaande privéhuizen van Walter Gropius in Duitsland en het enige dat hij bouwde in de Bauhaus-stijl tijdens zijn tijd als directeur van het Bauhaus in Weimar. Het huis, voltooid in 1924 voor Anna en Felix Auerbach, markeert het begin van het \"Neues Bauen\" in Duitsland en introduceerde Gropius\' innovatieve **blokbouwsysteem**, dat streefde naar een balans tussen standaardisatie en flexibiliteit in woningbouw. De villa bestaat uit twee in elkaar grijpende kubussen van verschillende afmetingen. De zuidelijke kubus bevat de woonvertrekken, met een terras op het dak, terwijl de noordelijke kubus de functionele ruimtes zoals trappen en de wasruimte herbergt. De serre, gemaakt van staal en glas, is een voorbeeld van functioneel design met geavanceerde raammechanismen. Een opvallend kenmerk van Villa Auerbach is het gebruik van **37 verschillende kleuren**, gebaseerd op een complex kleurenplan van **Alfred Arndt**, wat het idee van het Bauhaus als \"witte architectuur\" uitdaagt. De kleurenschema's, zoals het oranje van de eetkamer tegenover een lichtblauw plafond, en het turquoise en gele plafond in de muziekkamer, benadrukken de speelse maar doordachte integratie van kleur en architectuur. De gevel blijft eenvoudig, met minerale pleister en subtiele accenten in blauwgrijs en rood, waardoor het huis zowel functioneel als esthetisch baanbrekend is. **Mies van der Rohe** **Ludwig Mies van der Rohe** (1886-1969) was de derde en laatste directeur van het Bauhaus en wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke architecten van de 20e eeuw. Zijn beroemde uitspraken, zoals \"less is more\" en \"God is in the details,\" zijn synoniem geworden met zijn minimalistische benadering van architectuur en design. Zijn bekendste werken zijn het iconische **Barcelona Paviljoen** en de **Barcelona Chair**. Mies begon zijn carrière in Duitsland, waar hij zijn reputatie opbouwde met neoklassieke ontwerpen voordat hij zich richtte op modernisme. Na de afzetting van Walter Gropius als directeur van het Bauhaus in 1930, werd Mies aangesteld in een politiek geladen tijd. Zijn benadering was gericht op het onderdrukken van politieke discussies binnen de school om zo een apolitieke sfeer te creëren, wat echter resulteerde in autoritaire maatregelen zoals bedreigingen met uitwijzing voor studenten die zich niet aan de nieuwe regels hielden. Mies' architecturale visie kwam tot uiting in zijn ontwerp van het **Duitse Paviljoen** voor de Wereldtentoonstelling van 1929 in Barcelona, dat een verkenning was van een vrij plan en een zwevend dak. Zijn leiderschap bij Bauhaus resulteerde in een grotere focus op architectuur en interieurontwerp, waarbij werkplaatsen voor meubel- en metaalontwerp werden samengevoegd. Toen de nazis de controle overnemen in Duitsland, werd het Bauhaus gesloten. Mies verhuisde in 1937 naar de Verenigde Staten, waar hij zijn carrière nieuw leven inblies. Hij vond zakelijke klanten die geïnteresseerd waren in moderne architectuur en werd een belangrijk figuur in de Amerikaanse architectuurwereld. Hij doceerde aan het **Illinois Institute of Technology** en hielp de fundamenten te leggen voor wat nu als de moderne architectuur wordt beschouwd. In 1944 werd hij Amerikaans staatsburger en zijn ontwerpen bleven invloedrijk in zowel culturele als zakelijke contexten. **Een korte geschiedenis: drie sleutelprojecten van Le Corbusier** **Le Corbusier**, geboren als Charles-Édouard Jeanneret in 1887, wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke architecten van de 20ste eeuw. Zijn ontwerpen combineren functionalisme met gedurfde sculpturale vormen. In 2016 werden zeventien van zijn werken door UNESCO erkend als werelderfgoed. Hij ontwikkelde zijn eigen architecturale principes, waaronder de \"vijf punten van de architectuur,\" die de basis vormden voor veel van zijn beroemdste projecten. Hieronder worden drie sleutelprojecten van Le Corbusier besproken: **Villa Savoye**, **Cité Radieuse** en de impact van zijn ontwerpen op het brutalisme. **1. Villa Savoye** **Villa Savoye**, gebouwd tussen 1928 en 1931, is een schoolvoorbeeld van de moderne architectuur en belichaamt Le Corbusier\'s \"vijf punten.\" **Vijf punten van de architectuur in Villa Savoye:** 1. **Pilotis**: Het gebouw is op palen (pilotis) verhoogd, waardoor de muren hun dragende functie verliezen. 2. **Vrij plan**: De indeling van de villa is vrij, wat betekent dat de plattegrond niet wordt bepaald door de structuur. 3. **Vrije gevel**: De gevel is onafhankelijk van de interne structuur, waardoor Le Corbusier creatief kon zijn met het ontwerp. 4. **Horizontale lintvensters**: Grote ramen zorgen voor voldoende lichtinval en bieden uitzicht op de omgeving. 5. **Platte daken**: Het platte dak is ontworpen als een daktuin, waardoor het terrein wordt gecompenseerd dat door het gebouw is ingenomen. **2. Cité Radieuse, Marseille (Unité d\'Habitation)** **Cité Radieuse**, gebouwd tussen 1947 en 1952, is de bekendste uitvoering van Le Corbusier\'s idee van de **Unité d\'Habitation**, een modernistisch woningbouwprincipe dat het concept van de "verticale tuinstad" belichaamt. **Betekenis van de Unité d\'Habitation:** De Unité is ontworpen om een zelfvoorzienende gemeenschap te creëren, met een geïntegreerd systeem voor de distributie van goederen en diensten. Het biedt ruimte voor de bewoners, met voorzieningen zoals winkels, kinderopvang en gemeenschappelijke ruimtes, wat zorgt voor een zekere autonomie ten opzichte van de buitenwereld. **Vijf punten van de architectuur in Cité Radieuse:** 1. **Pilotis**: Ook hier is het gebouw op palen verhoogd, waardoor het een luchtiger aanzicht krijgt. 2. **Vrij plan**: De indeling van de appartementen is vrij, wat leidt tot variatie in de appartementen. 3. **Vrije gevel**: De gevel is vrij vormgegeven en draagt bij aan de esthetiek van het gebouw. 4. **Horizontale lintvensters**: De appartementen beschikken over lange ramen voor optimale lichtinval. 5. **Platte daken**: Het platte dak fungeert als gemeenschappelijk terras, met uitzicht op de stad en de Middellandse Zee. **3. Invloed op Brutalisme** Le Corbusier\'s ontwerpen, met name de Unité d\'Habitation, hadden een grote invloed op het ontstaan van de **brutalisme**, een architecturale stijl die bekend staat om het gebruik van ruwe, onbewerkte materialen, zoals beton. De nadruk op functionaliteit en de afwezigheid van decoratie in zijn werken inspireerde veel architecten in de jaren \'50 en \'60 om vergelijkbare principes toe te passen in hun ontwerpen. De brutalistische stijl ontstond als een reactie op de strengheid van het modernisme, waarbij architecten de expressieve mogelijkheden van materialen wilden verkennen.