Ekonomia Polityczna Rynków Finansowych - Podsumowanie

Egzamin w sesji -- 2 pytania otwarte Forma wykładu Dyżur wtorki -- 11.15 -- 13.00 Żurawia 4, 501 lub 503 05.11. -- nie ma zajęć Rynek finansowy Rynek -- ogół zamierzonych i zrealizowanych transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków na których są one proponowane i dokonywane; podstawową przesłank...

Egzamin w sesji -- 2 pytania otwarte Forma wykładu Dyżur wtorki -- 11.15 -- 13.00 Żurawia 4, 501 lub 503 05.11. -- nie ma zajęć Rynek finansowy Rynek -- ogół zamierzonych i zrealizowanych transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków na których są one proponowane i dokonywane; podstawową przesłanką transakcji są ceny tzn. ich poziom i kierunek zmian -- w ekonomii kluczowa przesłanka Gospodarka to system składający się z wielu ściśle ze sobą powiązanych i uzupełniających się rynków, na rynkach tych zgłaszane są popyt i podaż na określone dobra oraz dochodzi do ustalenia ich cen i zawarcia transakcji. 4 rynki z punktu widzenia przedmiotu wymiany: rynek produktów (dóbr i usług), rynek nieruchomości, rynek pracy, rynek finansowy Finanse -- zjawiska i procesy pieniężne; zjawiska finansowe -- procesy gromadzenia i wydawania pieniędzy Rynek finansowy -\> obejmuje transakcje pieniądzem; dochodzi na nim do transakcji między emitentami instrumentów finansowych i tymi, którzy posiadają oszczędności Istota procesów zachodzących na r. finansowych to czasowe udostępnianie wolnych środków pieniężnych przez tych, którzy je posiadają i w danym czasie nie zamierzają sami ich wykorzystać tym, którzy potrzebują dodatkowych środków Najogólniej ceną pieniądza na rynku finansowym jest **stopa procentowa** **Rynki finansowe** -- rynki, na których przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe [Instrumenty finansowe -- zobowiązania finansowe jednych podmiotów gosp w stosunku do drugich -- np.:] depozyty bankowe, papiery wartościowe[,] polisy ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, instrumenty pochodne Na r. finansowym dochodzi do wymiany jednego aktywu finansowego na drugi (klasyczny przykład -- pieniądz na papier wartościowy) -\> wymiana pieniądza na aktywa finansowe charakteryzuje się tym, że przynosi swemu właścicielowi dochód w postaci dywidendy, procentu lub zysku wynikającego z różnicy między ceną zakupu aktywów a ceną ich sprzedaży **Aktywa finansowe** to wszystkie rodzaje majątku, które mogą być wykorzystane do osiągnięcia określonego celu. Mogą to być zarówno fizyczne aktywa (np. złoto, srebro), jak i niefizyczne aktywa (np. obligacje, akcje). Aktywa finansowe służą do inwestowania i generowania przepływów pieniężnych Czynniki które doprowadziły do rozwoju rynku finansowego: pojawienie się pieniądza, istnienie podmiotów dysponujących w danych momencie wolnymi środkami finansowymi i chcących odstąpić je odpłatnie innym podmiotom Ruch pieniądza w gospodarce odbywa się przez rynek finansowy w[: okresie długim (strumienie kapitału), okresie krótkim (strumienie pieniądza)] -\> podział na rynek kapitałowy i rynek pieniężny rola banku centralnego -- uczestnik rynku pieniężnego (użycza kredytów krótkoterminowych) [Przewaga rynków finansowych nad bankami]: - Banki są ze swej natury konserwatywne i cenią niski poziom ryzyka- portfele banków są dość podobne i charakteryzują się niskim ryzykiem - ulubione inwestycje banków to papiery skarbu państwa (państwa bankrutują rzadko) oraz wszelkie rodzaju pożyczki konsumpcyjne np. na AGD (wysoko oprocentowane i szybko spłacane), kredyty hipoteczne (wysoka spłacalność); stabilne formy inwestowania: papiery wartościowe, rynek nieruchomości i kredyty hipoteczne, kredyty konsumpcyjne, usługi np. kart kredytowe - Instrumenty, w które inwestują banki nie sprzyjają rozwojowi państwa (nie wpływają na rozwój gosp. czy innowacje), ale przesuwają konsumpcje w czasie (nie ma znaczenia dla wzrostu gosp., czy kupię mieszkanie za 15 lat, czy kupię mieszkanie dzisiaj na kredyt) - Rynki finansowe ze względu na różnorodność podmiotów oraz różnorodność form inwestowana szczególnie sprzyjają innowacji [Podmioty uczestniczące w r. finansowym]: pożyczkobiorcy, pożyczkodawcy i **pośrednicy finansowi** -- ułatwiają transfer oszczędności od podmiotów nadwyżkowych do podmiotów deficytowych Sposoby pozyskiwania środków: - bezpośredni kontakt podmiotu dysponującego nadwyżką i podmiotu dysponującego niedoborem (oparty na znajomości, zazwyczaj niska wartość) - **bezpośredni kontakt podmiotu dysponującego nadwyżką i dysponującego niedoborem przy wykorzystaniu r. finansowego** (mniejsze zaangażowanie, niższe koszty) - wykorzystanie pośrednika finansowego np. fundusz inwestycyjny specjalizujący się w inwestowaniu w papiery wartościowe Funkcje rynków finansowych: - [elastyczne kształtowanie czasowej struktury konsumpcji i inwestycji] (zmiany wzrostów i spadków konsumpcji lub inwestycji gospodarki w czasie) --\> potrzebujący zasobów finansowych na cele konsumpcyjne lub inwestycyjne dzięki korzystaniu z zasobów innych podmiotów mogą te cele realizować - [zwiększenie efektywności wykorzystania środków finansowych w gospodarce] (np. oszczędzone pieniądze nie są akumulowane w inwestycjach rzeczowych, ale wykorzystywane do najbardziej efektywnych zastosowań, co przyspiesza rozwój gospodarczy kraju) - [możliwość różnicowania posiadanych aktywów przez inwestorów] -- różnicowanie portfela inwestycyjnego zmniejsza ryzyko - [możliwość korzystania z pomocy wyspecjalizowanych podmiotów w celu podniesienia zysku i ograniczenia ryzyka] Papier wartościowy daje prawa -- jego istota: - [Do współwłasności majątku] (akcje -- np. akcje przedsiębiorstwa czynią nas jego współwłaścicielami) - [Do określonego procentu i innych pożytków] (obligacje -- o stałym lub zmiennym oprocentowaniu; pożytki - obligacje zamienne na akcje np. prawo pierwszeństwa zakupu akcji przy posiadaniu obligacji danej spółki) - [Do otrzymania w przyszłości określonych aktywów lub rozliczenia pieniężnego] -\> instrumenty pochodne (warunki transakcji -- cena aktywów, wielkość aktywów, czas rozliczenia) Właściwości rynku finansowego: - [Efektywność] -- zależy od oceny stopy zwroty -- podmioty oferujące atrakcyjną stopę zwrotu będą miały większe zainteresowanie; współgranie stopy zwrotu i stopy ryzyka - [Elastyczność] -- umożliwienia zamianę jednych aktywów na inne, dostosowuje się do zmiennych warunków i potrzeb danego podmiotu - [Ciągłość funkcjonowania] -- 24h Cechy idealnego rynku: - **[Równy dostęp do informacji]** - [**Płynność** -- możliwość zawierania transakcji na dowolną kwotę] - [**Duża liczba uczestników** (podmiotów niepowiązanych)] - [**Podzielność** -- papiery o każdej wartości] Rola państwa: - Reguluje i kontroluje procesy na rynku (np. pozwolenia na działalność) - Oddziałuje na koniunkturę gospodarczą za pomocą [narzędzi polityki makroekonomicznej:] - **Polityka pieniężna** -- [prowadzona przez bank centralny, ma na celu regulacje obiegu pieniężnego] czyli ilości pieniądza znajdującego się w obiegu w danym kraju -\> rynek finansowy jest mechanizmem transmisji polityki pieniężnej na realną sferę gospodarki; bank centralny używając różnych narzędzi p. pieniężnej determinuje sytuacje na r. finansowym -- [wpływa na podaż pieniądza i poziom stóp procentowych, pośrednio też na kurs walutowy] - **Polityka fiskalna** -- [domena rządu, polega na kształtowaniu dochodów i wydatków władz publicznych] - Zawiera transakcje na rynku (zwykle jako pożyczkobiorca) -- ponieważ nie ma budżetu do zrealizowania wszystkich przedsięwzięć zaciąga kredyty w bankach lub emituje papiery wartościowe; będąc dużym uczestnikiem z dużymi przedsięwzięciami wpływa w znacznym stopniu na warunki panujące na rynku -- poziom stóp procentowych, dostępność funduszy pożyczkowych **Rynek walutowy** -- globalny system obrotu w ramach którego różne podmioty wymieniają się walutami; składają się na niego transakcje kupna i sprzedaży walut oraz instrumentów finansowych wycenionych w innej walucie niż krajowa Cel: umożliwienie swobodnego przepływu funduszy między krajami o różnych walutach oraz określenie ceny waluty jednego kraju wyrażonej w walucie kraju drugiego Głównym segmentem krajowego rynku walutowego jest międzybankowy rynek walutowy -- za utrzymanie na nim równowagi odpowiada bank centralny, który sprzedaje i kupuje waluty wg kursu rynkowego i nie wpływa na jego poziom (system płynnego kursu walutowego) lub interweniuje w celu utrzymania kursy na określonym poziomie (system kursu sztywnego) Kurs walutowy -- cena jednej waluty wyrażona w drugiej Kurs walutowy i jego zmiany są istotne dla importerów i eksporterów: jeżeli kurs waluty krajowej rośnie, to bardziej opłacalny staje się import towarów z zagranicy, a maleje opłacalność eksportu. Grupa podmiotów obejmuje osoby fizyczne, podmioty gospodarcze - prywatne (banki i przedsiębiorstwa) i państwowe (bank centralny, ministerstwo finansów, państwowe fundusze majątkowe) Działa 24 h i jest zdecentralizowany, podmioty połączone są siecią połączeń teleinformatycznych; tradycyjna giełda walutowa odgrywa minimalną rolę Struktura i historia Dlaczego jest potrzebny r. walutowy? Podstawową przyczyną wymiany walut jest występowanie różnych walut w różnych państwach Co powoduje wymianę? Handel międzynarodowy -- eksport i import towarów, potem też usług (od 19 wieku turystyka) Inwestycje międzynarodowe (od 19 wieku od rewolucji przemysłowej) -- powodują przepływ kapitału w skali międzynarodowej Transakcje zabezpieczające i spekulacyjne Historia - System waluty złotej został zastąpiony metalizmem (złoto i srebro), a w 19 wieku pojawił się pieniądz papierowy - System walutowy oparty na złocie był stabilny zewnętrznie do 1914 r. - kursy walut właściwie się nie zmieniały i niestabilny wewnętrznie - Po I wojnie światowe państwa próbowały odbudować system oparty na złocie, co nie udało się - Po II wojnie 1944 -- system z Bretton Woods -- ponieważ dolar amerykański miał pokrycie w złocie wprowadzono system walut płynnych (US miały deficyt handlowy czyli dolary wypływały za granicę i chcieli temu przeciwdziałać) - Na początku lat 70 -- intencją państw były zmiany parytetu walut, żeby GB i US przestały być państwami deficytowymi, a nadwyżki w RFN i Japonii spadły - Lata 1944-1971: system z Breton Woods -- dolar powiązany ze złotem, dolar wymienialny na złoto dla banków centralnych - 1971 sierpień -- USA zawiesiły tymczasowo wymienialność dolara na złoto - Po 1970 -- kurs płynny -\> przeciwdziałanie deficytowi handlowemu państw - 1973 -- I kryzys naftowy -- czynnik, który wpłyną na kursy walutowe -- państwa w różnym stopniu były uzależnione od ropy -- wzrost cen miał różny wpływ na ich bilans handlowy; państwa, które importowały dużo ropy i eksportowały dużo do krajów importujących ropę naftowa (i 3 inne kombinacje); najwięcej importowały -- Włochy, Japonia, GB - 1973 -- bilnse handlowe wielu państw popadły w deficyty a. Jak wzrosły ceny ropy to zwiększyły podaż pieniądza -- wada: inflacja (Hiszpania, Włochy, Belgia, Francja, Grecja) b. Państwa które podwyższyły stopy procentowe i dbały o stabilność waluty (RFN i Szwajcaria) -\> potrzeba transakcji zabezpieczających -- przy transakcjach przechodzi się z jednej waluty na inną (jeśli kurs się zmienia w trakcie dokonywania transakcji, jej uczestnicy mogą na transakcji stracić zamiast zarobić -- z tego powodu ważne jest przewidywanie jak waluty będą się zachowywać) - Lata 80 -- wzrost stóp procentowych - Do 2013 r. nastąpił 10x wzrost obrotów -- wynikło to z potrzeby transakcji zabezpieczających i spekulacyjnych - Chiny -- kilkanaście lat temu przeszły z powiązania z dolarem na koszyk (różne waluty) - Rosja -- jako eksporter surowców ma strukturę eksportową w dolarze, ale importuje ze strefy euro w euro; 55% powiązanie rubla z dolarem, 45% z euro -\> koszyk odpowiadający bilansowi handlowemu - Arabia Saudyjska -- 95% eksport ropy i paliwa, wycenione w dolarze; import i eksport w dolarze - Hong Kong -- currency board -- władze monetarne Hong Kongu są uprawnione do wypuszczania tyle dolara hongkońskiego ile pokrycia mają w dolarze amerykańskim -- każdy dolar hongkoński ma pokrycie w dolarach amerykańskich -\> stabilność waluty - 1990 -- powiązanie złotówki z dolarem - później koszyk walut (dolar, marka, funt, frank szwajcarski i francuski) - przejście na system kursów płynnych -- 1994 Potrzeba transakcji zabezpieczających wynikającej ze zmian kursów Spekulant -- mądry, wrażliwy, użyteczny społecznie; bez nich nie byłoby transakcji zabezpieczających; jest jak firma ubezpieczeniowa -- kiedy kupujemy ubezpieczenie na życie, ubezpieczyciel nam dobrze życzy; podmiot, który za pewną opłatą przejmuje od nas ryzyko Co wpływa na rozwój rynków walutowych -- czynniki: - Liberalizacja międzynarodowych przepływów kapitału (co raz więcej, co raz szybciej, co raz mniej regulacji) - Integracja monetarna -- mniej walut; EU jest płynniejszą walutą niż poprzedniczki - Rozwój handlu międzynarodowego -- coroczny wzrost; np. NAFTA, dołączenie do WTO Chin i Indii, MERCOSUR - potrzeba na transakcje zabezpieczające - Problem zadłużenia międzynarodowego -- głównie w walutach obcych (Chiny jednym z największych wierzycieli, chińskie banki pełnią obecnie funkcje zbliżone do Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego -- budują stadiony, szpitale, mosty w różnych miejscach na świecie, a następnie podejmują działania mające na celu zmuszenie wierzycieli do spłaty zadłuzenia); - Nierównowaga płatnicza - Kryzysy finansowe - Wzrost nierówności międzynarodowych Rola Banków Centralnych Sposoby wpływania: 1. Nadzór nad rynkiem 2. Polityka stóp procentowych Poziom stóp wpływa na poziom kursów walutowych; podwyżki stóp powinny wpłynąć na wzrost kursów waluty w stosunku do innych walut (historyczne wyjątki) Dbają o to, żeby banki nie bankrutowały; formalnie celem jest polityka celu inflacyjnego -- ustalanie stóp w taki sposób by osiągnąć założoną przez bc inflację Interwencje walutowe 1985 Plaza Agreement Lata 80: Donald Reagan, deficyt handlowy w US i GB, rynek amerykański zalewany produktami chińskimi, wzrost popytu na towary niemieckie, nadwyżka handlowa Niemiec i Japonii Amerykanie znaleźli przyczynę w kursie walutowym i przekonali GB i Niemcy do rewaluacji marki i jena -\> skoordynowana praca banków centralnych doprowadziła do wzrostu wartości jena i marki -\> deficyt handlowy US pozostał (zmienił się dzięki innym działaniom) 2012 Interwencja Szwajcarskiego Banku Narodowego Prognozy o upadku strefy euro Wyznaczenie kursu minimalnego franka -- 1,20 franka za 1 euro W efekcie Sz BN został największym wierzycielem Niemiec, bo skupował ich euro -\> w obawie o rozpad strefy euro wycofał się (jeśli strefa euro by upadła, Niemcy nigdy nie wypłaciły by im należności) Pojęcia: Pozycja walutowa -- zestawienie wierzytelności i zobowiązań w walutach obcych danego podmiotu Pozycja płynności -- to samo ale na 24 lub 48h Znacznie praktyczne: Pozycja walutowa -- czy ktoś jest wypłacalny czy nie Problem z płynnością przy dobrej wypłacalności np. będę miał spłatę dywidendy w grudniu, a ratę musze opłacić w listopadzie Kontrola ryzyka walutowego: Ryzyko rynkowe -- rynek działa 24h, a dany inwestor pracuje 8h - remedium: zlecenia stop loss -- automatyczne zlecenia, które nie zawsze się sprawdzają Ryzyko rozliczenia -- ryzyko błędu operacyjnego np. przelanie na zły rachunek Ryzyko zastąpienia -- podmiot A jest wierzycielem podmiotu B, podmiot B zamienia się z podmiotem C, bo nie jest w stanie spłacić należności Ryzyko typu Herstatt (nazwa od banku) -- podmiot na rynku walutowym może ogłosić niewypłacalność po tym jak przelaliśmy mu fundusze Sposoby minimalizacji ryzyka: Automatyzacja procesu (zawodna!) Netting -- posiadanie stałych partnerów np. bank niemiecki ma partnera bank amerykański i z nim przeprowadza transakcje walutowe w bezpieczniejszy sposób (*Netting jest bezgotówkową, zinstytucjonalizowaną formą rozliczeń między dwoma lub więcej podmiotami gospodarczymi, realizowaną w ściśle określonym czasie*) Zabezpieczenia żądane od parterów np. od banków pochodzących z rajów podatkowych albo jurysdykcji podejrzanych albo podmiotów, które podejrzewa się o zbankrutowanie 22.10.2024 Rynek finansowy: kapitałowy, walutowy i pieniężny **Rynek pieniężny** -- najbardziej płynnych aktywów (krótkoterminowych) - służy jednostkom gosp. do zaspokajania potrzeb na kapitał obrotowy; w tym celu zaciągają kredyt i pożyczki krótkoterminowe - głównymi uczestnikami rynku są instytucje państwowe; - funkcja -- dostarczanie dochodów w danym okresie i umożliwienie instytucjom zarobku - przenoszenie dochodu od wolnych w danym momencie środków finansowych (pożycza i czerpie odsetki); - z punktu widzenia pożyczkobiorcy jego funkcja to zapewnienie ciągłości w regulowaniu zobowiązań (dzięki krótkoterminowym pożyczkom wiele podmiotów jest w stanie realizować zobowiązania) - może być wykorzystywany do długoterminowego finansowania -- transakcje „rolowanie" -- można rolować obligacje; rolowanie polega na dokonywaniu emisji papierów skarbowych w celu spłacenia papierów poprzedniej emisji - przy pomocy środków krótkoterminowych można finansować projekty długoterminowe, ale r. pieniężny nie jest dobrym miejscem do finansowania projektów długoterminowych Zaletą papierów krótkoterminowych jest niższe oprocentowanie (czym niższe ryzyko tym niższa cena) Przykłady: Kryzys azjatycki 1997 -- finansowanie inwestycji długoterminowych kredytem krótkoterminowym - teoria mówi że przy pomocy papierów krótkoterminowych nie można finansować inwestycji; - Republika Korei w latach 90 pod naciskiem US i zmianami gospodarczymi zaczęła liberalizować rynek finansowy -- najpierw pieniężny (wcześniej był zamknięty dla inwestorów zagranicznych) - Do lat 80 długi zagranicznej w Korei zaciągały wybrane instytucje, przedsiębiorstwa na rynku krajowym -- limitowany dostęp do międzynarodowego rynku finansowego - Lata 90 -- prawo dla zaciągania kredytów i pożyczek dla przedsiębiorstw ale pozwolenie tylko na kredyty krótkoterminowe; zaczęli pożyczać na duże inwestycje przy pomocy krótkoterminowych pożyczek - '96,7 -- odwrót od rynków wschodzących; kapitał odpływa od Korei -- banki nie mogą rolować zobowiązań; a fabryka gotowa w 90% nic nie produkuje -- uwięziony kapitał -- główny problem Koreańczyków Rola państwa Państwo jest głównym aktorem na r. pieniężnym -- 2 instytucje: bank centralny (najważniejszy) i skarb państwa Bank centralny -- decydujący wpływ na ustalenie ceny pieniądza -- poprzez określenie stóp procentowych; dokonuje transakcji krótkoterminowych papierami wartościowymi - kupując papiery zwiększa podaż pieniądza na rynku (stopy procentowe maleją) -\> im więcej pieniądza na rynku tym inflacja jest większa (realizacja celu inflacyjnego) - sprzedając zmniejsza podaż (stopy procentowe rosną) - określa poziomy rezerw obowiązkowych systemu bankowego; ogólnie reguluje system finansowy - reguluje prędkość cyrkulacji pieniądza w gospodarce Główne instrumenty rynku pieniężnego: - Bony skarbowe -- krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez [skarb państwa (Ministerstwo Finansów),] stanowią część długu publicznego, związane z nimi jest niskie ryzyko (państwo o najlepszej wypłacalności na ryku), różne terminy zapadalności - Pełnią rolę zaspokajania krótkookresowych pożyczkowych potrzeb budżetu państwa - Papiery wartościowe na okaziciela, emitowane na okres od 1 do 90 dni lub od 1 tyg do 52 tyg - Bony pieniężne -- co do wielkości nominalnej podobne do bonów skarbowych; różnica -- [emitentem jest NBP] - Instrument umożliwiający utrzymywanie krótkoterminowych stóp procentowych na poziomie określonym przez Radę Polityki Pieniężnej Bony skarbowe i pieniężne sprzedawane są na przetargach z dyskontem Dlaczego bc emituje papiery wartościowe? Regulacja podaży pieniądza Bony komercyjne przedsiębiorstw Weksle Czeki Akcepty bankowe Certyfikaty depozytowe Cechy r. pieniężnego: zdecentralizowany, powiązany przez łącz telekomunikacyjne Geografia rynku: Rynek o zasięgu międzynarodowym; Rynek krajowy Zakres terytorialny rynku: Regionalny, krajowy, międzynarodowy Regionalny uzależniony od wielkości państwa np. US kiedyś różnice w kosztach pieniądza między regionami Klasyczny podział na rynek detaliczny i hurtowy Detaliczny -- np. nasza pensja wpływająca na konto Hurtowy -- np. emisja bonów skarbowych Segmenty: 1. Rynek lokat międzybankowych -- kształtuje się w zależności od wysokości nadwyżek ponadobowiązkowych rezerw gotówkowych banków komercyjnych; jeśli bank ma nadwyżkę najbardziej korzystne jest udzielenie pożyczki bankowi centralnemu; państwa o niższym stopniu rozwoju mają większe zapotrzebowanie na kapitał, więc są kredytobiorcami, a państwa wysokorozwinięte kredytodawcami Banki starały się pożyczyć jak największą część zgromadzonych depozytów czym więcej pożyczą tym więcej zarobią; jak klienci przychodzili wypłacić pieniądze -- wielu klientów robił się problem; czasem wypłaty powyżej jakiejś kwoty trzeba zgłaszać wcześniej Bank nie jest w stanie wypłacić pieniędzy wszystkim klientom jednocześnie Wielki kryzys -- bankructwo banków (panika i wypłacanie pieniędzy przez klientów; metafora bieg i kolejki do banku) New Deal Roosevelta -- wprowadzenie rezerw obowiązkowych -- banki są zobowiązane do posiadania pewnego poziomu rezerw w swoich kasach; jeśli klienci chcą wypłacić duża ilość depozytu żeby było to możliwe (wtedy pierwsi w kolejce wypłacą pieniądze, a reszta to zobaczy, uspokoi się, ze bank ma pieniądze, nie będzie stać w kolejce i wróci do domu) Jeżeli bank centralny podwyższy poziom rezerw obowiązkowych (co oznacza, że banki komercyjne mogą mniej pożyczać, bo muszą mieć na rezerwy) to ma to podobny wpływ jaki ma podwyżka stóp procentowych (droższy pieniądz) Każdy bank komercyjny na tym rynku występuje w roli pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy -- w zależności od tego czy ma deficyt czy nadwyżkę Cena pieniądza na rynku - WIBOR Stopa procentowa jest średnią arytmetyczną opodatkowania różnych banków na rynku; odrzuca się najwyższą i najniższą 2. Depozyty jednodniowe - dzielimy na 3 grupy: Overnight -- rozpoczynają się w dniu zawarcia transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym Tomorrow next -- rozpoczyna się w następnym dniu roboczym od zawarcia transakcji czyli trwa od jutra przez jeden dzień Spot next -- rozpoczyna się w drugim dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapada w następnym dniu roboczym Wszystkie depozyty powyżej jednego dnia są zawierane jak Spot Next -- 30, 60 dniowe (zawsze od drugiego dnia roboczego transakcji) Pożyczki w ramach sektora bankowego i pomiędzy bankiem centralnym a bankami: - Skutkują jedynie przesunięciem środków między bankami -- pożyczają między sobą pieniądze, co nie ma to wpływu na podaż i jest neutralne dla rynku - Transakcje z bankiem centralnym -- dochodzi do wzrostu lub spadku podaży pieniądza na rynku 3. Bony przedsiębiorstw (komercyjne)/papiery komercyjne/krótkoterminowe papiery dłużne firm -- od lat 50 US i Kanada Zalety: ich emisja jest prostsza niż zaciąganie kredytu w banku, możliwość odsprzedania (zaleta z punktu widzenia inwestora), emisja papierów wartościowych daje możliwość szybszego pozyskania kapitału W PL jako pierwszy bank Polski Bank Rozwoju (prywatny) wypuścił papiery komercyjne Korzyści dla emitentów: - odliczenie kosztów pozyskania kapitału - pap. komercyjne stanowią konkurencje dla kredytu komercyjnego; - dostosowywanie kolejnych emisji do potrzeb emitenta -- jeśli przedsiębiorstwo emituje to jest ono w stanie elastycznie reagować na zmiany swojej sytuacji finansowej; - możliwość wykupu papierów przed terminem zapadalności (prostsze niż wcześniejsza spłata kredytu) -- stała stopa procentowa; - uwiarygodnienie firmy Korzyści dla inwestorów: - wyższe stopy zwrotów niż w przypadku depozytów (których oprocentowanie jest bliskie zera) - relatywnie niskie ryzyko - możliwość wyboru terminu o żądanym terminie zapadalności -- wybieramy papiery o preferowanym terminie zapadalności 4. Certyfikaty depozytowe: Potwierdzenie założenia lokaty w banku Lokaty nie można zakończyć wcześniej Jest to papier płynny -- można nim handlować, a jego kolejni właściciele nie tracą zysku z oprocentowania Sekurytyzacja -- (pogranicze rynku kapitałowego i pieniężnego) - Emisja papierów wartościowych pod zastaw wierzytelności, którym są wyselekcjonowane aktywa podmiotu gosp. inicjującego proces sekurytyzacji - metoda pozyskiwania środków finansowych poprzez emisje papierów wartościowych pod istniejące lub przyszłe wierzytelności -- tymi wierzytelności są wyselekcjonowane aktywa podmiotu gosp. inicjującego proces sekurytyzacji; zamiana wierzytelności na gotówkę; np. emisja papierów wartościowych pod zastaw kredytów hipotecznych - Stała się słynna w 2008 w US **sekurytyzacja kredytów hipotecznych** -- bank ma kredyt hipoteczny udzielony klientowi, jeżeli bank udzielił kredytu (w przypadku hipotetycznego zarabia w dwóch momentach -- zaciągnięcie i spłacanie kredytu); najbardziej zyskowny jest moment udzielania -\> pomysł -- jeżeli bank udzieli kredyt to ma go w księgach -- na podstawie tych kredytów można emitować papiery wartościowe -- inwestor kupuje te papiery i bank ma pieniądze i może znowu mieć korzyści z udzielenia kredytu, a inwestor jest zadowolony bo ma zabezpieczone papiery przez czyjś kredyt hipoteczny; (kredyty te miały być udzielane wiarygodnym klientom) 29.10.2024 System z Bretton Woods -- *przedziały czasowe i charakterystyka*; - sztywne powiązanie między walutami, powiązane z dolarem amerykańskim, amerykańskie banki centralne zobowiązały się utrzymywać sztywny kurs dolara (35 dolarów za uncję); - upadek systemu- Nixon zawiesza czasowo wymianę dolara na złoto; 1971 -- upadek systemu po zawieszeniu wymienialności dolara na złoto, świat przeszedł w kierunku systemu kursów płynnych -- główne waluty wobec dolara - obecnie -- zróżnicowane systemu walutowe w poszczególnych państwach od rezygnacji z własnej waluty -- waluta innego państwa (Lichtenstein i frank szwajcarski) lub sztywne powiązanie waluty jednego państwa z walutą innego, (kolejne państwa rezygnowały z powiązania z walutami innych państw -- zwykle w skutek kryzysów np. Argentyna, po kryzysie azjatyckim z 1997 Wietnam, Tajlandia); - klasycznym powiązaniem waluty z walutą innego państwa jest Arabia Saudyjska powiązana z dolarem - przykład Chin to powiazanie z koszykiem walut -- w koszyku walut są teoretycznie odzwierciedlone powiązania gospodarcze (struktura handlu); - dolar HongKongu -- powiązanie dolara Hongkońskiego z amerykańskim; - dolar Brunei do dolara Singapurskiego Cele banku centralnego Podział celi BC: Finalne: - utrzymanie stabilności pieniądza -- osiągnięcie stabilności cen czyli cel inflacyjny - dodatkowe czyli cel inflacyjny może być rozszerzony o: - wzrost gospodarczy - osiągnięcie wysokiego poziomu zatrudnienia - osiągnięcie określonego parytetu między walutą krajową, a określonym koszykiem walut zagranicznych (przy kursie sztywnym jak w systemie Breton Woods albo obecnie w Arabii S -- rial saudyjski powiązany z dolarem) - zapewnienie stabilności sektora bankowego - tworzenie odpowiednich warunków do zapewniania płynności pieniądza w gospodarce - nadzór finansowy (w PL mamy KNF); Pośrednie: - Kontrola stóp procentowych - Kontrola wzrostu podaży pieniądza na rynku - Stabilizacja poziomu kursu walutowego Operacyjne - Kształtowani masy pieniądza rezerwowego -- suma rezerw banków komercyjnych i poziomu stóp procentowych banków - Lepsze wykorzystanie rezerw obowiązkowych - Tworzenie warunków do zwiększenia skłonności społeczeństwa do oszczędzania - Wprowadzenie możliwości redyskontowania weksli pod transakcje eksportowe Funkcje banku centralnego: [bank emisyjny] -- w ramach tej funkcji tworzony jest pieniądz; polski pieniądz nie ma w niczym pokrycia; realizacja tej funkcji pozwala na realizację nadrzędnego celu -- stabilizację waluty krajowej [bank banków] - Przyjmuje rezerwy gotówkowe banków komercyjnych i udziela im kredytów, wpływa na możliwości kredytowe banków komercyjnych i reguluje podaż pieniądza - Reguluje płynność sektora bankowego - Przechowuje papiery wartościowe innych banków i zarządza nimi, prowadzi konta walutowe banków komercyjnych - stwarza warunki do zapewnienia odpowiedniego obrotu płatniczego w kraju i za granicą [bank państwa] -- oddziałuje na wzrost gospodarczy - rachunki jednostek budżetowych, bieżąca obsługa budżetu państwa, agent rządu w zakresie długu państwowego - wprowadza nowe emisje obligacji na rynek - depozytariusz rządu (rząd ma papiery wartościowe) -- kompozycja rezerw walutowych - zarzadzanie rezerwami dewizyjnymi i złotem państwa - realizowanie polityki kursu walutowego i polityki rezerw bankowych - pełnienie funkcji doradcy i koordynatora rządu -- np. przy zaciąganiu, spłacaniu i wykupowaniu kredytu Banki centralne nie powinny bezpośrednio finansować deficytu budżetowego Niezależność banku centralnego -- ma służyć efektywności jego celów, kierownictwo powinno mieć określone kompetencje i być apolityczne Cechy: - niepodleganie instytucjom rządu - zakaz bezpośredniego finansowania sektora publicznego - suwerenność w zakresie prowadzenia polityki kursu walutowego - osobista niezależność członków zarządu i rady banku - konstytucyjna ranga statusu centralnego Szwajacrski Bank Narodowy Bundestang Instrumenty polityki monetarnej: Różne podziały (nie uczyć się na pamięć) Podstawowy podział: - środki ilościowej kontroli kredytu: stopy procentowe, system minimalnych rezerw obowiązkowych i operacje otwartego rynku - środki jakościowej i selektywnej kontroli kredytu: określanie maksymalnych terminów spłat kredytu, dodatkowe zabezpieczenia w zależności od rodzaju i wysokości kredytu, ustalanie procentowego stosunku kredytu do kapitałów własnych banku, określenie minimalnych rezerw gotówkowych, prawo do przekazywania dyrektyw o udzielaniu kredytów Koncentracja na dwóch środkach kontroli kredytu (charakterystyczne dla Azji Południowej) - [Prawo do przekazywaniu dyrektyw o udzielaniu kredytów] -- dyrektywy określają ile pieniędzy banki mają pożyczyć określonym sektorom gospodarki -- sterowanie rozwojem gosp. i rozwojem poszczególnych branży - [Operacje otwartego rynku]- uprawnienie b. centralnego do zakupu i sprzedaży pap wart o stałym oprocentowaniu (głównie bony skarbowe) -- przez to zmniejsza lub zwiększa podaż pieniądza na rynku; operacja jest wykonywana po stopie interwencyjnej banku centralnego Mogą być przeprowadzane w drodze przetargu **ilościowego**- b. centralny określa kwotę zakupu pap wartościowych oraz stopę procentowa tej operacji, w odpowiedzi banki komercyjne mówią na jaką kwotę chcą zawrzeć transakcje lub **procentowego** (banki komercyjne podają st procentową po jakiej chciałyby zawrzeć transakcje z b. centralnym: procedura holenderska -- każdy bank zgłasza swoja ofertę ale każdy bank uczestniczący zawiera transakcje po tej samej stopie (b. centralny wybiera - uśrednia stopę z ofert) i amerykańska -- banki centralne otrzymują przydzielone im kwoty i dokonują transakcji wg zgłoszonych przez siebie stóp procentowych Zalety operacji otwartego rynku: Bank centralny jako jednostka państwowa odpowiedzialna za realizację polityki inflacyjnej inicjuje te transakcje -- ma wpływ na czas i wielkość transakcji Dokonywane w dowolnej skali Wysoka precyzja i bezpośredni sposób odziaływania na cos tam monetarna Wpływ na tempo wzrostu podaży pieniądza i bezwzględną wielkość podaży pieniądza Możliwość udziału całego sektora bankowego i innych podmiotów uprawnionych Te operacje realizują dwa cele: stabilizacja stopy procentowej, kształtowanie podaży pieniądza w gospodarce (ile pieniądza do gospodarki wpłynie) Ustalanie procentowego stosunku kredytu do kapitału własnego banku Polityka refinansowania Banki komercyjne mogą się refinansować w Banku centralnym -- 2 formy: kredyt redyskontowy i lombardowy Kredyt redyskontowy --banki komercyjne przyjmują do dyskonta weksle swoich klientów, które następnie mogą przed terminem ich wykupu przedstawić do dyskonta w b. centralnym; krótkoterminowy zwykle 3 miesięczny, weksel wraca do banku komercyjnego Przedsiębiorstwo otrzymuje weksel, weksel dyskontuje w banku komercyjnym, bank wypłaca na podstawie weksla pewną kwotę pieniędzy i następnie bank idzie z wekslem do banku centralnego, gdzie dyskontuje ten weksel -- b. centralny na podstawie tego weksla udziela kredytu (musi być to weksel za którym stoi transakcja handlowa) Czynniki czemu straciły na ważności Dziś wiele banków komercyjnych jest niezależnych, ma duże depozyty i nie musi się refinansowa Z punku widzenia polityki pieniężnej nie najlepszy instrument -- inicjatywa po stronie banku komercyjnego -- b. centralny nie ma wpływu na ilość weksli do dyskontów Przy niskim poziomie stóp procentowych Przepływy kapitału międzynarodowego -- wiele transakcji z b. centralnym odbywa się przy gosp. zamkniętej, ale przy odpływie i przypływie z zagranicy bank, który normalnie refinansowałby się w b. centralnym, ma inne możliwośći Kredyt lombardowy -- zawierany za stopę lombardowa -- krańcowa cena pieniądza na rynku; pod zastaw papierów wartościowych; kryzysowy? i długoterminowy Czym jest weksel? Rynek pieniężny -- papiery do 1 roku!! RYNEK KAPITAŁOWY -- papiery średnio i długo terminowe Cel: ulokowanie wolnych środków na okres ponad 1 roku i uzyskanie jak najwyższej stopy zwroty przy określonym poziomie ryzyka Przyczyna: podmioty, które nie mają kapitału zgłaszają zapotrzebowanie na kapitał na cele inwestycyjne Każdy podmiot występuje w roli pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy Znacznie wyższa stopa ryzyka niż na rynku pieniężnym- czynniki ryzyka: czynnik czasu, brak bezpośredniego powiązania z bankiem centralnym (inaczej niż rynek pieniężny) Największy na świecie popyt -- obligacje amerykańskie -- niski poziom ryzyka, ale wcale nie wysoka stopa zwrotu Towarem na r. kapitałowym jest papier wartościowy: 2 główne -- akcje (sprzedaż udziałów) i obligacje (charakter wierzytelnościowy, forma długu); brak cech fizycznych i jakościowych papierów Komisja dopuszczeniowa/giełdowa -- decyzja o wypuszczeniu akcji i obligacji spółki (wymagania np. audyt) Najważniejsi uczestnicy: przedsiębiorstwa, sektor finansowy (banki i ubezpieczeniowcy), państwa, jednostki samorządu terytorialnego, osoby fizyczne Państwo i jednostki samorządu -- emisja obligacji Przedsiębiorstwa i instytucje finansowe -- akcje i obligacje Osoby fizyczne -- kupowanie akcji i obligacji Ryzyko inwestowania na r. kapitałowym W większym stopniu inwestowanie wiąże się z uzyskaniem zysku -\> na r. pieniężnym czasem banki centralne przechowują kapitał i nie zarabiają na nim (cele inflacyjne i rozwój gosp. państwa ważniejsze niż zysk); bank centralny ma inną rolę na r. kapitałowym niż pieniężnym; większe znaczenie podmiotów niepaństwowych Zysk kapitałowy -- polega na sprzedaży po wyższej cenie niż cena nabycia Obligacje -- dywidendy; akcje -- oprocentowanie Rodzaje ryzyka: 1. rynkowe -- łączy się z sytuacją gospodarczą, nie da się go wyeliminować, wynika z cyklu koniunkturalnego w gospodarce; przykład przedsiębiorstwa: Kodak moment 2005 -- zmiany technologiczne; Nokia do 2008 2. finansowe -- związane z; może być dobrze rozwijający się rynek ale nasz podmiot radzi sobie źle np. Boeing, którego akcje maleją 3. upadłościowe -- związane bezpośrednio z ryzykiem finansowym, upadek firmy 4. inflacji -- (inflacja wpływa na decyzje o inwestycji w akcje lub obligacje); np. inflacja po I wojnie sprawiła, że niemieckie obligacje o stałej stopie oprocentowania straciły zupełnie na wartości 5. stopy procentowej -- powiązane z inflacją; b c różnie reagują na zmiany inflacji (polityka państwowa) 6. walutowe -- zmiana kursu waluty w czasie; od 1971 świat generalnie zmienia w kierunku kursów płynnych sterowanych; wartość inwestycji ustala się w jednej walucie -- państwa inwestycji lub w dolarze amerykańskim 7. polityczne -- wpływ np. negatywny zjawiska upaństwowienia, nacjonalizacja produkcji; sektor naftowy do lat 70 (prócz Chin i ZSRR) w rękach prywatnych, potem postępowanie nacjonalizacji od Zat. Perskiej do Wenezueli, Malezja, Indonezja; 2 państwa bez narodowych koncernów -- Niemcy i Japonia; nacjonalizacja w przemyśle górniczym, też elektronicznym i hutniczym; Co kształtuje stopę procentową (-- cena pieniądza na rynku) Podaż -- czynniki: i popyt: Podział r. kapitałowego Prywatny -- transakcje między osobami fizycznymi np. otwieram firmę i pożyczamy od wujka pieniądza na zakup samochodu i rozliczamy się po pewnym czasie -- prywatna transakcja oparta na zaufaniu i wiedzy dwóch podmiotów o sobie, brak nadzoru ze strony państwa Publiczny -- 4 filary: 1. dematerializacja obrotu 2. koncentracja obrotu 3. równy dostęp do pełnej i rzetelnej informacji (inf o emisji -- początkowe wymogi inf; bieżące i okresowe wymogi informacyjne względem podmiotu na rynku - \> im bardziej rozbudowane wymogi, tym lepiej funkcjonuje rynek) Zalety r. publicznego: - łatwiejszy dostęp do dużych kwot kapitału -- duże przedsiębiorstwa po pewnym czasie zawsze wchodzą na giełdę - marketing -- darmowa reklama np. ogłoszenia w prasie - wzrost wiarygodności firmy - rynkowa wycena papierów wartościowych -- informacja ile nasze papiery, aktywa, firma, dług są warte Wady: - Odkrycie danych przed konkurencją np. o rentowności, strukturze kosztów - Możliwość wrogiego przejęcia (jeśli chodzi o państwa -- kapitał nie ma narodowości, ale ważne jest gdzie podejmowane są decyzje) - Koszty wynikające z przygotowania emisji (niewielka rola w b. dużych przedsiębiorstwach) Akcje -- kilka słów Spółka ma kapitał zakładowy podzielony na ilość akcji -- wartość nominalna akcji Split -- podział akcji Revers split Akcja ma wartość i cenę emisyjną -- równa lub wyższa wartości nominalnej, cena rynkowa -- cena rzeczywista Kapitał spółki - skład: zakładowy, zapasowy (w wyniku sprzedaży akcji spółki po wyższej cenie), zatrzymany -- uważany za najtańsze źródło finansowania, tym zyskiem firma dzieli się z akcjonariuszami Firmy z branży high tech -- wypłacają małą dywidendę albo nie wypłacają wcale, w pewnych kręgach wypłacanie dywidendy jest źle widziane -- znaczy, że nie mają pomysłu na nowe produkty Branże dywidendowe np. producenci alkoholu lub tytoniu -- ograniczone możliwości reklamowe, ograniczone inwestycje -- produkcja niekapitałochłonna Np. firmy naftowe miały pomysł inwestycji w inne gałęzie przemysłu Stopy procentowe -- w przypadku wysokich: zysk zatrzymany jako źródło finansowania inwestycji jest bardziej atrakcyjny -- w przypadku niskich: lepiej dla firm wypłacić dywidendy i zachęcić inwestorów, a inwestować się z kredytów z niską stopą Akcje imienne i na okaziciela Modele wyceny akcji 1. analiza makroekonomiczna -- kondycja gospodarcza państwa 2. analiza sektorowa -- jak sektor działa? W jakim etapie rozwoju? Podział na branże dojrzałe i początkujące, pozycja sektora w stosunku do cyklu gosp.: pro- samochody i turystyka (mamy premię to jedziemy na wycieczkę), branże antycykliczne np. tytoniowa -- palacz umrze z głodu, ale zapali ostatniego papierosa, energetyczna; czynniki jakościowe -- czy trudno dołączyć do sektora 3. ocena spółki -- np. jest popyt na pociągi, ale ta firma robi beznadziejne pociągi; wycena, cena i zysk, 19.11.2024 **Instrumenty pochodne** \- wtórność i jednokierunkowy charakter; jednokierunkowo uzależnione od instrumentów bazowych; nie istnieją samoistnie; nierozerwalnie połączone z instrumentami bazowymi Cechy: - Terminowość - Instrumenty rynku terminowego, na rynku terminowym cechą jest różnica w czasie między zawarciem umowy kupna/sprzedaży a momentem dostawy i rozliczenia. Okres między tymi rozliczeniami oznacza okres życia pochodnej - Możliwość użycia dźwigni finansowej -- częściowe kredytowanie transakcji (dostawca udziela nam kredytu na pokrycie ceny części np. akcji, więc z małym kapitałem możemy dużo zainwestować) ; efekt -- jej zastosowanie prowadzi do wzrostu ryzyka, ale mamy szansę na b. duży zysk lub stratę - Ryzyko skorelowane z czasem życia instrumentu pochodnego -- im pochodna żyje dłużej, tym ilość nieprzewidzianych sytuacji jest większa - Powstają na podstawie instrumentów rynku finansowego (akcje, obligacje itd.) lub rynku towarowego (kontrakty na towary od soku pomarańczowego po ropę naftową); pochodne na pochodne -- b. ryzykowne -\> pochodna staje się instrumentem pochodnym dla innej pochodnej - pochodne zawierają określoną stałą liczbę instrumentów bazowych -- w czasie życia pochodnej liczba np. akcji nie może się zmienić - instrumenty bazowe są jednorodne bądź łatwo sprowadzalne do jednorodnych Surowce nie są jednorodne - przykład: półtusze wieprzowe - wieprzowina nigdy nie będzie jednolita, ale jest sprowadzalna do jednorodnej (musi spełniać określone parametry, ale nigdy nie będzie identyczna) ropa naftowa - kontrakty na różne gatunki ropy oraz różna jakość ropy - między nimi występują różnice cenowe Motywy operacji terminowych: 1. **Zarządzanie ryzykiem portfela** (transakcje zabezpieczające) - minimalizacja ryzyka np. firmy surowcowe - rafineria kupuje w kontraktach terminowych ropę i sprzedaje tak samo benzynę (na ten sam miesiąc w obu transakcjach - minimalizacja ryzyka zmiany cen) cena surowców zmienia się bardzo szybko 2. **Osiąganie zysków spekulacyjnych** (transakcje spekulacyjne) - podmiot, który ryzyko przejmuje za podmiot, który dokonuje transakcji zabezpieczających; kupno i sprzedaż w celu uzyskania zysku Za opłatą podejmuje ryzyko, że dane wydarzenie nie nastąpi (jak f. ubezpieczeniowa); odwrotność transakcji zabezpieczającej, bez spekulanta nie ma transakcji zabezpieczających Rodzaje transakcji pochodnych: 1. **Transakcje na pniu** - dotyczyły handlu zbożem, kupiec przyjeżdżał do posiadacza ziemskiego na wiosnę i oferował mu, że  kupi zboże, które ten zbierze latem  - de facto kupiec udzielał posiadaczowi ziemskiemu pożyczki; niewystandaryzowane, różniły się wielkością - Czynniki naturalne nie ma pewności wyegzekwowania zboża - czynniki: np. pogoda; nie ma pewności, co do jakości zboża - Nierówność prawna podmiotów Arystokrata stał wyżej niż kupiec w hierarchii; w przypadku nieporozumień kupiec był w trudnej pozycji - Ryzyko ceny - kupował na wiosnę i podejmował ryzyko -- spekulował, że ceny będą odpowiednio wysokie w momencie kiedy dostanie to zboże tak, aby mógł je sprzedać z zyskiem - Trochę jak kredyt krótkoterminowy pod zastaw - więc też ryzyko kredytowe 1. Kontrakty (operacje) forward Umowa między dwoma stronami dt. dostawy określonego surowca w określonym momencie w przyszłości po określonej z góry cenie,  może być depozyt przez nabywcę u dostawcy Elementy standaryzacji: podmioty nie zaczynają od zera, transakcje między wyspecjalizowanymi podmiotami, pewien stopień standaryzacji, jednak ale typowe instrument typu pierwotnego Rynek pierwotny -- kontrakty nie są odsprzedawane Mało płynne - rynek wtórny praktycznie nie istnieje dźwignia finansowa względnej mała lub bardzo mała kilka rodzajów: zabezpieczenie st procentowej, ryzyka rynkowego Najciekawszy przykład: kontrakty forward zawierane przez rząd Meksyku  2. Kontrakty future's W pełni wystandaryzowane i sformalizowane, nie podlegają negocjacjom, a cenę wyznacza rynek; papiery dwustronnie zabezpieczone przez sprzedawcę i kupującego umową o dostawę określonych walorów w wyznaczonym czasie i ilości; dostępne na giełdach -- powszechny dostęp; typowe papiery giełdowe -- rynek wtórny 3. Opcje -- czyli uprawnienie do czegoś -\> konkretnie: zakupu/sprzedaży określonych walorów w określonym czasie po określonej cenie Asymetria ryzyka (w innych transakcjach pochodnych ryzyko symetryczne) - nabywca jest uprzywilejowany, jego zobowiązania kończą się w momencie kupna i zapłaty, a emitent przez całe życie opcji jest gotowy do realizacji kontraktu (atrakcyjne dla początkujących inwestorów prywatnych) Dana opcja może mieć nieskończoną liczbę sprzedawców; względem każdego kolejnego posiadacza emitent ma obowiązek bycia gotowym do realizacji praw wynikających z opcji Rodzaje opcji: - CALL -- zakupowa -- prawo do zakupu danego towaru w przyszłości np. prawo do kupna 100 baryłek ropy po określonej cenie w grudniu przyszłego roku; jeśli cena baryłki spadnie, to inwestor najzwyczajniej nie korzysta z opcji, więc traci tylko to, co początkowo zainwestował - PUT -- sprzedażowa -- nabycie prawa do sprzedaży np. prawo do sprzedaży określonej ilości gazu po określonej cenie -\> wtedy przy zmianie sytuacji np. spadku cen, można zrealizować opcję i sprzedać gaz z zyskiem Limit ryzyka nabywcy jest z góry określony, a ryzyko emitenta jest nieograniczone Jeśli cena gazu Amerykańskie i europejskie opcje Amerykańskie -\> opcję można zrealizować w każdym dniu jej życia Europejskie -\> można zrealizować tylko w dniu umorzenia Kontrakty future's na ryż w Japonii główny surowiec rolny właściciel ziemski  dokumenty finansowe zabezpieczone ryżem Wielki kryzys gospodarczy 1929-33 Przyczyny: Rozwój rynku giełdowego - USA największą gosp. XIX/XX -- produkcja przemysłowa, najwyższe PKB per capita na świecie - I wojna światowa -- zmiana układu gospodarczego (przed wojną GB 3 na świecie po US i Niemczech, Londyn -- centrum finansowe świata, dominacja brytyjska w sek. finansowym, handel międzynarodowy, największy kredytodawca dla świata) \> już w 1917 początek gosp uzależnienia od US - Dla US wojna -- z pozycji dłużnika świata do kredytodawcy; XIX -- import kapitału (np. obligacje kolejowe) -- I wojna światowa zmienia pozycję - W okresie I wojny Amerykanie zaczęli inwestować w liberty bons -- obligacje na potrzeby finansowania udziału US w wojnie \> pierwszy raz przeciętny Amerykanin stał się inwestorem -- lata 20 \> okres w US budowy klasy średniej (dochody z pracy oraz inwestycji) - W latach 20 rynek giełdowy staje się częścią amerykańskiego społeczeństwa -- na giełdzie inwestowało 3%, teraz ponad 50% \> na tamte czasy było to dużo, ważna rola giełdy (w Europie giełda miała char. Arystokratyczny -- wąska klasa społeczna związana z giełdą) -\> w US zmienia się to wraz z wybuchem wojny w latach 20 - Zmiana subiektywnego odbioru znaczenia rynku giełdowego \> wzrost popularności gazet giełdowych; giełda staje się American way of life - Na giełdzie -- daje możliwość finansowania inwestycji z pożyczonego kapitału -- modny w latach 20 -- pożyczki na inwestycje -\> wzrost kursu akcji i wzrost napływu środków na giełdę - Pojawienie się jako inwestorów kobiet Rozwój amer gospodarki - Rozwój w b. szybkim tempie dzięki postępowi technologicznemu i wzrostowi podaży pieniądza - Upowszechnienie się w latach 20 masowej produkcji dóbr przemysłowych i usług - Pierwszy kraj, w którym dobra takie jak lodówka, pralka, samochód stały się dobrami powszechnie dostępnymi dla obywateli i ich masowa produkcja: przykład firmy Ford -- symbol amerykańskiego sukcesu gospodarczego -\> do '27 jego cena konsekwentnie spadała -\> produkcja Forda T została zakończona -\> spadek w produkcji, zamknięcie fabryk na pół roku -- zatrzymanie produkcji -- wpływ na wskaźniki produkcji w US -- wpływ na wyniki gosp całego państwa - Pojawienie się kredytu konsumenckiego -- pierwszy kraj ze sprzedażą ratalną + techniki marketingowe - Wzrost produkcji przemysłowej jako takiej po wojnie, w innych krajach odbudowa po wojnie - Standard złota w US -- nadwyżka handlowa -- złoto napływało -- podaż pieniądza rośnie -- to oznacza większą produkcję Rolnictwo w US - W czasie wojny producenci europejscy zostali wyeliminowani z rynku, a US zwiększyły eksport towarów rolnych do Europy -- konieczność wyżywienia armii - Inwestycje w gospodarstwa -- dokupowanie ziemi, inwestycje w nowinki techniczne - Wierzono, że popyt utrzyma się po wojnie - Rolnictwo w Europie po wojnie odrodziło się b. szybko - 1922 -- US wprowadzają taryfy ochronne dla sektora rolnego - US eksporterem netto żywności (importują niewiele) -- nie miały konkurencji, ale zabezpieczyli się wysokimi cłami -- nie chcieli zagranicznych producentów na rynku -\> inne państwa także wprowadziły cła ochronne -\> amerykańskie rolnictwo zaczęło gwałtownie tracić z powodu spadku eksportu - Te cła nie miały sensu -- bo wprowadza się jej kiedy kraj ma deficyt handlowy, nie nadwyżkę - Traktory, samochody (przed wojną dominacja bryczek i koni) -- w latach 20 W latach 20 radio stało się podstawowym elementem wyposażenia domu -- mnóstwo producentów; produkcja radia samochodowego Prohibicja w US -- największa konsumpcja alkoholu, zorganizowana przestępczość; mimo tego amerykanie wierzyli, że żyją w najlepszym możliwym społeczeństwie -\> dowód: kampania lat 20 -- wierzono, że dobrobyt jest za rogiem Celebryci: Joseph P. Kennedy (ojciec Kennedy'ego) -- gwiazda lat 20, inwestor giełdowy; ale giełda nie była miejscem równym szans -- nadużycia; Joseph kupił akcje, potem prasa rozpisywała się o firmie, ceny rosną, Joseph sprzedaje a sukces firmy okazuje się fikcją -\> obecnie jest to zabronione; insider trading; zarobił na załamaniu giełdowym -- w porę sprzedał akcje; Amerykański eksport kapitału Gosp. eu. W stanie depresji po wojnie -- Amerykanie bali się o spłaty długów Fr i WB chciały zapłacić reparacjami od Niemiec -\> ale Niemcy nie byli w stanie i nie mieli chęci płacić reparacji (traktat wersalski) Pomysł -- plan Dowsa?? -- pompowanie amerykańskich pieniędzy w niemiecką gospo -\> żeby byli w stanie płacić reparacje -\> Brytyjczycy spłacą amerykanów Pod koniec lat 20 plan działał -- dynamiczny rozwój gosp. Niemiec Finansowana amerykańskimi kredytami krótkoterminowymi -\> kiedy załamała się giełda w Ameryce ukrócone zostało finansowanie dla Niemiec Jeden z pomysłów na załamanie giełdy -- sprowadzenie dolarów z powrotem do US, koniec kredytów, pożyczania Europie -\> załamanie się gosp europejskiej -\> załamanie się gosp ameryk \- cła ochronne dla amerykańskiego przemysłu -- jeśli popyt spada i produkcja spada, stal i inne półprodukty powinny być amerykańskie Na giełdzie w NJ spadły kursy akcji i inwestorzy rzucili się do ich sprzedaży We wrześniu/Paź 1929 Spadek wg teorii powinin skończyć się po 1-2 latach; ale w '31 nie widać było końca Przbieg: - Mamy poczucie, ze jesteśmy biedni -\> mniej wydajemy - Podaż pieniądza spadła - Dolar 40% pokrycie w złocie - Banki zaczęły upadać -- dalsze zmniejszeni podaży pieniądza - Spadek produkcji przemysłowej - Największe ofiary: klasa średnia, cięcia zatrudnienia w zawodach typowo męskich ( w latach 20 panie zaczęły pracować zawodowo -- biura itd.) Lata 20 w innych państwach - W Niemczech lekka poprawa pod koniec lat 20 - W '25 WB powraca do standardu złota -- kurs sprzed I wojny -- przewartościowany kurs funta -\> strajk górników (PL zaczyna eksportować węgiel do Szwecji ) Dlaczego kryzys był - Brak wystarczającego popytu (teoria Keynsa) -- podłożem kryzysu jest brak popytu, państwo powinno ten popyt tworzyć -\> Roosvelt zaczyna popyt tworzyć (budynki infrastruktury publiczne, prace społeczne) wg Kenysa gdyby Roosvelt wydał jeszcze więcej i kryzys byłby krótszy; przykłady potwierdzające teorie -- Japonia -- deficit spending (zakup amunicji na wojnę z Chinami), Niemcy -- inwestycje w zbrojenia; w US recesja trwała do II wojny, w latch 34-37 sytuacja się poprawiła - Prawdziwy koniec kryzysu -- przystąpienie w '41 US do wojny -- wysyłki sprzętu, zbrojnie i tworzenie armii amerykańskiej -\> przeświadczenie, że wydatki musza być zbrojeniowe żeby zwiększyć popyt (błędne) - Monetaryści -- przyczyną kryzysu był spadek podaży pieniądza -- kwestie standardu złota -\> konsekwencje: kryzys zakończył erę złota i pokazał ograniczenia związane z standardem złota 4 grupy państw \- państwa niezwiązane ze złotem, mogły zdewaluować i zwiększyć podaż pieniądza np. Chiny (ze srebrem), Hiszpania, Japonia \> kryzys -- cena srebra wzrosła -- wzrost podaży pieniądza -- do lat 30 w Chinach nie ma kryzysu \- WB i Skandynawia -\> 1931 -- WB odeszła od standardów złota (w latach 20 recesja, lata 30 -- lepsze (inaczej niż w US)) i dewaluacja funta i obniżenie stóp procentowych -- ruszenie gosp brytyjskiej -- proces nadganiania US -- masowa produkcji żelazek, lodówek itd., rozwój rynku nieruchomości \- Francja -- w latach 20 polityka powiększania rezerw złota -- wybuch kryzysu i podaż pieniądza powiązanego ze złotem ale mimo wszystko duża podaż -- przesunięcie kryzysu '31, '33 (dewaluacja dolara) 03.12.2024 Kryzys 2007-8 Wrzesień 2008 -- załamanie się cen akcji, wzrost cen złota, obniżenie stóp procentowych Przyczyny: - Polityka stóp procentowych banków centralnych w latach 2000 - Recesja gosp po 2001 - W latach 90 sukces wszystkiego, co miało w nazwie IT albo com Obniżka stop procentowych -\> zawsze popyt na kredyt Szkoła Austriacka -- im większy popyt na kapitał tym rosną ceny aktywów -\> bańka spekulacyjna -\> kupno w celu dalszej odsprzedaży -\> ale nie ma kolejnego kupca i ceny się załamują Główna odpowiedzialność za kryzys -- państwo czyli BC USA II wytłumaczenie: globalna nadwyżka oszczędności: Bilans handlowy USA Od połowy lat 90 US mają deficyt handlowy -- w stosunku do PKB od lat 90 gwałtowny wzrost Wytłumaczenie tego problemu: 1. Praktyki handlowe US -- nieuczciwe praktyki partnerów handlowych US -- US jednostronnie zbudowały swój import -- główny importer światowy i najbardziej otwarty Japonia też dużo importuje ale głównie surowce (selektywna polityka handlowa) Lata 80 -- winowajcy -- Japonia i Niemcy; lata 2000 -- Chiny 2. Przepływy finansowe, a handel jest tylko konsekwencją; p. importuje kapitał kiedy st inwestycji wyższa niż st oszczędności; w modelu gosp zamkniętej st oszczędności jest równa; w US st oszczędności jest b. niska -- dlaczego? Nadwyżka oszczędności kreowana przez część państw świata -- Japonia i Niemcy (tradycyjne państwa nadwyżkowe -- ale nie zmieniła się ona w latach 2000 i nie może mieć przełożenia na rachunek obrotów bieżących US); państwa rozwijające się -- między 96 a 2007 -- pozycja finansowa o 209 miliardów nadwyżki -- zmiana wynikała z doświadczeń kryzysu azjatyckiego (1998) -- Tajlandia i potem inne państwa uwolniły swoje waluty; p. zrozumiały, ze nie można iść do pomoc do MFW w Waszyngtonie -\> wymyśliły bardzo wysokie rezerwy walutowe poduszka bezpieczeństwa) -\> ograniczenie lokalnego popytu (państwo może nie ingerować w gosp -- samoregulacja albo interweniowanie w gosp)tutaj interwencja to było tłamszenie wewnętrznego popytu i następowało kolekcjonowanie do banku centralnego -- skutek: nadwyżka -\> w jakiś aktywach, tradycyjnie -- złoto, papiery dłużne -- im więcej zewnętrznego popytu na amerykańskie papiery dłużne (napływ kapitału do US ) -\> niższe stopy procentowe w stanach (czym wyższy popyt tym papiery tańsze) -\> w US opłaca się co raz mniej oszczędzać; napływ kapitału do US zmniejsza ochotę do oszczędzania 3. Eksporterzy ropy zainteresowani amer pap. dłużnymi (Emiraty, Arabia S); gwałtowny spadek cen ropy w latach 70 -\> biedniejsze p. naftowe wpadły w kłopoty; do 2008 -- wzrost cen ropy -\> p. naftowe inaczej niż w latach 70 (poszły na zakupy -- wszystko w każdej cenie); przełom lat 70 i 80 -- skończyły się pieniądze na inwestycje; na początki XXI -- spłacanie długów przez eksporterów r. naftowej (wszystkie były zadłużone) -- spłacanie kredytów przez Arabię i Fed. Rosyjską -- budowanie rezerw, specjalne 4. II przyczyna -- struktura amerykańskiego r. finansowego (każdy rodzaj pap wartościowych) 5. III przyczyna -- dolar jako waluta międzynarodowa -- najważniejsza wada: skłonność US do okładania waluty sankcjami (zamrożenie aktywów w dolarach danego państwa) Kolejne wytłumaczenie (publicystyczno-sensacyjne) -- r. nieruchomosci -\> obniżka st procentowych w latach 2000 -\> boom na r. nieruchomości bo pojawił się tani kredyt (spadła cena pieniądza); Produkty: MDS CDO CDS Kryzys zaczął się latem 2007 13.03 - Z KK -- Ekonomia rynków finansowych Czym jest rynek? -- to ogół zamierzonych i zrealizowanych transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, na których są one proponowane i organizowane A rynek finansowy? -- rynek finansowy obejmuje transakcje pieniądzem; pieniądze są towarem, którego cena to stopa procentowa. Żeby istniał rynek finansowy potrzeba: - Pieniądza (rozwój gosp. pieniężnej) - Podmioty dysponujące nadwyżką środków - Oraz podmioty zgłaszające zapotrzebowanie na środki Aktywa -- kontrolowane przez jednostkę gosp. zasoby majątkowe o wiarygodnej określonej wartości, uzyskane w wyniku przeszłych wydarzeń i które spowodują w przyszłości korzyści ekonomiczne. Banki charakteryzuje niski poziom ryzyka, bo preferują stabilne formy inwestowania takie jak papiery skarbowe, kredyty konsumpcyjne Instrumenty finansowe -- zobowiązania finansowe podmiotów gosp. w stosunku do innych podmiotów: papiery wartościowe, polisy ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne Akcje to typowy produkt, w który inwestuje się przy niskich stopach procentowych, obligacje -- przy wysokich **Fundusze państwowe**, zwane także funduszami suwerennymi (ang. *sovereign wealth funds*), to specjalne fundusze inwestycyjne zarządzane przez państwa. Są one tworzone przez kraje, które dysponują nadwyżkami budżetowymi, a ich celem jest pomnażanie majątku narodowego oraz zabezpieczanie gospodarki przed przyszłymi wyzwaniami finansowymi. **Czym są fundusze państwowe?** Fundusze państwowe to środki finansowe zarządzane przez państwo lub specjalne instytucje, które są wykorzystywane do inwestowania w różne aktywa, takie jak: - Akcje i obligacje, - Nieruchomości, - Projekty infrastrukturalne, - Inwestycje zagraniczne. **Ich źródłem są zazwyczaj nadwyżki pochodzące z eksportu surowców naturalnych, takich jak ropa naftowa czy gaz ziemny**, ale mogą także pochodzić z innych form działalności gospodarczej, np. handlu czy dochodów budżetowych. Pochodzenie funduszy państwowych Choć termin \"fundusze suwerenne\" pojawił się w 2005 roku, idea [alokowania nadwyżek budżetowych w celu pomnażania majątku państwa] istnieje od dekad. Za pierwsze tego rodzaju fundusze uważa się te utworzone przez kraje eksportujące ropę naftową, np. Kuwejt w latach 50. XX wieku. Jednak rozwój tego sektora przyspieszył szczególnie na początku XXI wieku. Obecnie na świecie funkcjonuje kilkadziesiąt dużych funduszy suwerennych. Niektóre z największych należą do takich krajów jak: - Norwegia (Government Pension Fund Global), - Chiny (China Investment Corporation), - Kuwejt (Kuwait Investment Authority), - Zjednoczone Emiraty Arabskie (Abu Dhabi Investment Authority), - Arabia Saudyjska (Public Investment Fund). Łączna wartość aktywów zgromadzonych w funduszach suwerennych wynosi biliony dolarów, co czyni je jednymi z najważniejszych graczy na globalnych rynkach finansowych. Zalety funduszy państwowych 1. Stabilizacja gospodarcza: Pomagają amortyzować wahania cen surowców naturalnych i zmniejszać ryzyko kryzysów gospodarczych. 2. Dywersyfikacja dochodów: Fundusze inwestują w różnorodne aktywa, co umożliwia krajom uniezależnienie się od jednego źródła dochodu. 3. Wzrost zamożności przyszłych pokoleń: Fundusze mogą służyć jako zabezpieczenie finansowe dla przyszłych generacji. 4. Wzmacnianie pozycji na arenie międzynarodowej: Inwestycje zagraniczne funduszy mogą wzmacniać wpływy polityczne i ekonomiczne danego kraju. Wady funduszy państwowych 1. Brak przejrzystości: Niektóre fundusze działają w sposób niejasny, co budzi wątpliwości co do ich zarządzania. 2. Zależność od polityki: Decyzje inwestycyjne mogą być kierowane względami politycznymi, a nie ekonomicznymi, co może prowadzić do nieefektywności. 3. Ryzyko finansowe: Inwestycje w rynki zagraniczne lub wysokiego ryzyka mogą przynieść straty, zwłaszcza w okresach kryzysów gospodarczych. 4. Konflikty międzynarodowe: Inwestycje w strategiczne sektory za granicą mogą wywoływać napięcia polityczne. **Analiza przebiegu Wielkiego Kryzysu 1929--1933** Wielki Kryzys 1929--1933 był jednym z najgłębszych i najdłużej trwających kryzysów gospodarczych w historii świata, charakteryzującym się [drastycznym spadkiem produkcji, bezprecedensowym wzrostem bezrobocia oraz załamaniem handlu międzynarodowego]. Miał on szeroki zasięg geograficzny i dotknął zarówno państwa wysoko rozwinięte, jak i rozwijające się. Geneza i początek kryzysu [Lata 20. XX wieku były okresem prosperity], szczególnie widocznym w Stanach Zjednoczonych. W tym czasie nowojorska giełda doświadczyła hossy, a indeks Dow Jones wzrósł z 1025 punktów w 1920 roku do 6080 punktów w 1929 roku. Jednak [nadmierna spekulacja, brak regulacji rynku finansowego oraz przegrzanie gospodarki doprowadziły do krachu giełdowego, który miał miejsce 24 października 1929 roku, znanego jako „Czarny Czwartek"]. Tego dnia indeks Dow Jones spadł o 12%, co zapoczątkowało globalny kryzys finansowy i gospodarczy. Przebieg kryzysu 1. Skutki społeczne i gospodarcze: - W latach 1929--1933 wskaźniki gospodarcze spadały w bezprecedensowym tempie. Bezrobocie osiągnęło ekstremalne poziomy -- w Niemczech w 1932 roku aż 43% osób aktywnych zawodowo pozostawało bez pracy, a w USA stopa bezrobocia wyniosła 25%. - W krajach europejskich spadek produkcji przemysłowej w latach 1928--1932 wyniósł: Niemcy -- 57%, Polska -- 46%, Czechosłowacja -- 40%. W USA produkcja przemysłowa spadła o 46%, a w Kanadzie o 32%. 2. Deflacja i kryzys rolnictwa: - Kryzys wywołał gwałtowną [deflację, wynikającą z redukcji podaży pieniądza.] Ceny produktów rolnych spadły w 1933 roku aż o 64% w porównaniu z 1928 rokiem. - Dochody rolników w USA zmniejszyły się z 14 mld USD w 1929 roku do 6,5 mld USD w 1932 roku, co doprowadziło do znacznego [pogorszenia warunków życia na wsi.] 3. Polityka gospodarcza i protekcjonizm: - W obliczu kryzysu wiele państw wprowadziło protekcjonistyczne regulacje, które pogłębiły problemy handlowe. Przykładem jest [amerykańska ustawa taryfowa] Smoota-Hawleya z 1930 roku, która [zwiększyła cła na produkty importowane o 20%. W odwecie inne kraje wprowadziły podobne ograniczenia, co doprowadziło do spadku międzynarodowego handlu o 60% w latach 1929--1934.] 4. Kryzys systemu bankowego: - Banki komercyjne i centralne nie poradziły sobie z kryzysem płynności. W latach 1931--1932 liczba działających banków spadła o 10%, a wartość depozytów zmniejszyła się o 15%. - W 1933 roku rząd USA wprowadził „bankowe wakacje", czyli tygodniowe zamknięcie banków, aby zapobiec dalszemu wypływowi depozytów. **Program New Deal jako odpowiedź na kryzys** W 1933 roku nowo wybrany prezydent USA, Franklin Delano Roosevelt, wprowadził program „New Deal", który zakładał szeroko zakrojony [interwencjonizm państwowy]. Celem programu było pobudzenie gospodarki i przezwyciężenie stagnacji poprzez działania w kilku kluczowych obszarach: 1. Reforma sektora bankowego i walutowego: - Zniesiono standard złota i rozpoczęto dewaluację dolara, co zwiększyło eksport i podaż pieniądza. (dewaluacja - *ustawowe bądź administracyjne osłabienie [sztywnego kursu](https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztywny_kurs_walutowy) waluty narodowej wobec innych walut przez rząd lub [bank centralny](https://pl.wikipedia.org/wiki/Bank_centralny), np. w celu poprawienia [bilansu płatniczego](https://pl.wikipedia.org/wiki/Bilans_p%C5%82atniczy) czy zwiększenia cenowej konkurencyjności zewnętrznej gospodarki danego kraju*.) - Wprowadzono ubezpieczenie depozytów bankowych, co przywróciło zaufanie do systemu finansowego. 2. Wsparcie przemysłu i rolnictwa: - Utworzono administracje wspierające produkcję przemysłową oraz rolnictwo, np. Agriculture Adjustment Administration (AAA), która nakazała ograniczenie zasiewów i dotowała produkcję rolną, co przyczyniło się do wzrostu cen produktów rolnych. 3. Polityka społeczna i roboty publiczne: - Wprowadzono zasiłki dla bezrobotnych, renty dla seniorów oraz emerytury dla pracowników w kluczowych sektorach gospodarki. - Stworzono miejsca pracy przy robotach publicznych, takich jak budowa szkół, lotnisk, dróg i szpitali, co aktywizowało bezrobotnych. 4. Inne działania: - Zniesiono prohibicję, co pobudziło wpływy z akcyzy i ograniczyło koszty administracyjne. Skutki i znaczenie Program „New Deal" ożywił gospodarkę Stanów Zjednoczonych oraz przyczynił się do stabilizacji sytuacji gospodarczej na świecie. Produkcja przemysłowa wzrosła, a bezrobocie zaczęło spadać. [Kryzys pokazał jednak, jak ważna jest odpowiednia regulacja rynków finansowych oraz międzynarodowa współpraca w obliczu globalnych problemów gospodarczych.] Wielki Kryzys 1929--1933 pozostaje kluczowym wydarzeniem w historii ekonomii, ukazującym zarówno [destrukcyjną siłę niekontrolowanych rynków finansowych, jak i potencjał interwencji państwowej w stabilizacji gospodarki]. Analiza globalnego kryzysu finansowego 2007--2009 Zapoczątkowany w połowie 2007 roku globalny kryzys finansowy, który osiągnął kulminację w 2008 roku, jest jednym z największych załamań gospodarczych współczesności. Przyczyny kryzysu, jego przebieg i konsekwencje na długo pozostaną w centrum analiz ekonomicznych, a jego skutki są odczuwalne do dziś. Przyczyny kryzysu 1. Kredyty hipoteczne subprime w USA Głównym powodem kryzysu było [zbyt ryzykowne udzielanie kredytów hipotecznych subprime, czyli pożyczek dla klientów o niskiej zdolności kredytowej]. Banki masowo udzielały takich pożyczek bez wkładu własnego, co w połączeniu z rosnącymi cenami nieruchomości początkowo dawało złudne wrażenie stabilności. 2. Sekurytyzacja i derywaty kredytowe [Kredyty hipoteczne były sekurytyzowane, czyli zamieniane w instrumenty finansowe] (obligacje zabezpieczone hipotekami) i sprzedawane na rynkach finansowych. Instrumenty te, często oceniane jako bezpieczne przez instytucje ratingowe, były przedmiotem masowej spekulacji. Jednakże, [gdy kredytobiorcy zaczęli mieć trudności ze spłatą pożyczek, cały system się załamał.] 3. Brak nadzoru i alternatywne systemy bankowe Znaczna część transakcji finansowych odbywała się w tzw. alternatywnym systemie bankowym, który nie podlegał regulacjom. Ponadto, w latach 90. XX wieku deregulacja rynku finansowego w USA pozwoliła bankom inwestycyjnym, takim jak Goldman Sachs, podejmować ryzykowne inwestycje. 4. Rynek nieruchomości [Wzrost cen nieruchomości w USA napędzał bańkę spekulacyjną]. Jednak w momencie, [gdy ceny zaczęły spadać, wiele kredytów hipotecznych przewyższało wartość nieruchomości, co zwiększyło liczbę niespłacanych zobowiązań.] Przebieg kryzysu 1. Rozprzestrzenienie się kryzysu na rynki globalne Kryzys z amerykańskiego rynku hipotecznego szybko przeniósł się na cały świat. Obligacje związane z kredytami subprime były masowo kupowane przez banki i inwestorów z innych krajów, co oznaczało, że załamanie w USA miało globalne skutki. 2. Upadek banków i instytucji finansowych [Wiele instytucji finansowych ogłosiło niewypłacalność]. Najbardziej symbolicznym wydarzeniem było bankructwo [Lehman Brothers] we wrześniu 2008 roku, co wstrząsnęło rynkami na całym świecie. Wiele banków wymagało interwencji rządowych, aby uniknąć całkowitego upadku systemu finansowego. 3. Wzrost bezrobocia i recesja Kryzys doprowadził do globalnej recesji. Produkcja przemysłowa spadła, a wiele przedsiębiorstw musiało ograniczyć zatrudnienie. Stopa bezrobocia w USA osiągnęła 10% w 2009 roku, a w niektórych krajach europejskich, jak Hiszpania czy Grecja, bezrobocie przekroczyło 20%. Wpływ na poszczególne kraje 1. Najbardziej dotknięte kraje Stany Zjednoczone, kraje Unii Europejskiej (szczególnie [Grecja, Hiszpania, Portugalia, Irlandia i Włochy]), [Wielka Brytania oraz Islandia] poniosły największe straty. W Islandii kryzys doprowadził do niemal całkowitego załamania systemu bankowego. 2. Polska jako „zielona wyspa" Polska uniknęła recesji i była jedynym krajem Unii Europejskiej, który w 2009 roku odnotował wzrost gospodarczy. Wpływ kryzysu był jednak widoczny w spadku popytu na polskie produkty eksportowe, zwłaszcza w przemyśle motoryzacyjnym. Dzięki zwiększonym wydatkom publicznym i inwestycjom infrastrukturalnym Polska relatywnie łagodnie przeszła przez kryzys. Negatywne skutki kryzysu - Załamanie systemu bankowego: Wiele banków upadło, a zaufanie do systemu finansowego zostało poważnie podważone. - Spadek wartości aktywów: Rynki finansowe straciły biliony dolarów, co zrujnowało oszczędności wielu inwestorów. - Wzrost bezrobocia: Miliony ludzi na całym świecie straciły pracę, co pogłębiło nierówności społeczne. - [Kryzys zadłużenia publicznego: Wiele krajów zwiększyło zadłużenie, aby ratować swoje gospodarki, co w kolejnych latach prowadziło do kryzysów zadłużenia, szczególnie w strefie euro.] Pozytywne skutki kryzysu Pomimo negatywnych skutków kryzys miał także pewne pozytywne konsekwencje: 1. Poprawa regulacji finansowych: Wprowadzono nowe regulacje, takie jak ustawa Dodd-Frank w USA, aby zapobiec powtórzeniu się podobnego kryzysu. 2. Wzrost świadomości ryzyka: Kryzys nauczył instytucje finansowe i inwestorów większej ostrożności. 3. Innowacje w biznesie: Wiele firm zmuszonych było szukać nowych, bardziej efektywnych modeli biznesowych. Reakcje rządów i banków centralnych [Aby złagodzić skutki kryzysu, rządy i banki centralne podjęły szereg działań:] - [Obniżono stopy procentowe do rekordowo niskich poziomów.] - Przeprowadzono tzw. *quantitative easing*, czyli programy luzowania ilościowego, które polegały na [skupowaniu aktywów finansowych przez banki centralne.] - Rządy wprowadziły programy ratunkowe dla banków oraz bodźce fiskalne mające na celu pobudzenie gospodarki. Podsumowanie Kryzys finansowy 2007--2009 był jednym z największych w historii, ukazującym, jak ryzykowne decyzje finansowe mogą prowadzić do globalnych katastrof gospodarczych. Jego skutki -- zarówno w sferze gospodarczej, jak i społecznej -- są odczuwalne do dziś. Pomimo wprowadzonych reform, kryzys ten pozostaje ważnym przypomnieniem o konieczności odpowiedzialnego zarządzania ryzykiem oraz globalnej współpracy na rzecz stabilności finansowej. **Akcja** (equity, stock, share) jest to [papier wartościowy](https://mfiles.pl/pl/index.php/Papiery_warto%C5%9Bciowe) dający [prawo](https://mfiles.pl/pl/index.php/Prawo) jej posiadaczowi do [udziału](https://mfiles.pl/pl/index.php/Udzia%C5%82) (współwłasności) w [spółce](https://mfiles.pl/pl/index.php/Sp%C3%B3%C5%82ka) akcyjnej, która go wyemitowała. Podmiot (osoba), który nabywa akcje zostaje jej akcjonariuszem, co oznacza, że jest współwłaścicielem jej majątku i ma określone prawa do pobierania nowych akcji, uczestniczenia w podziale wypracowanego przez spółkę zysku ([dywidendy](https://mfiles.pl/pl/index.php/Dywidenda)), uczestnictwa w walnych zgromadzeniach akcjonariuszy, a także majątku spółki w przypadku jej likwidacji. Prawa, które nabywa [inwestor](https://mfiles.pl/pl/index.php/Inwestor) obejmują prawa majątkowe (mają [wartość](https://mfiles.pl/pl/index.php/Warto%C5%9B%C4%87) pieniężną) oraz prawa korporacyjne, czyli takie, które dotyczą wpływu akcjonariusza na [podejmowanie decyzji](https://mfiles.pl/pl/index.php/Podejmowanie_decyzji) w spółce. Akcje zaliczamy do papierów wartościowych dających zmienny [dochód](https://mfiles.pl/pl/index.php/Doch%C3%B3d). **Obligacja** - dłużny [papier wartościowy](https://mfiles.pl/pl/index.php/Papier_warto%C5%9Bciowy) emitowany w seriach, stanowiący dowód [wierzytelności](https://mfiles.pl/pl/index.php/Wierzytelno%C5%9B%C4%87). [Emitent](https://mfiles.pl/pl/index.php/Emitent) obligacji potwierdza, że jest [dłużnikiem](https://mfiles.pl/pl/index.php/D%C5%82u%C5%BCnik) obligatariusza i zobowiązuje się do spełnienia zaciągniętego świadczenia w określonym z góry terminie. Może to być świadczenie pieniężne lub niepieniężne. Obligacje [należą do kategorii dłużnych instrumentów finansowych.] Emisji obligacji dokonuje się w celu pozyskania [kapitału](https://mfiles.pl/pl/index.php/Kapita%C5%82). [Obligatariusz](https://mfiles.pl/pl/index.php/Obligatariusz) wraz z momentem zakupu obligacji otrzymuje [prawo](https://mfiles.pl/pl/index.php/Prawo) do otrzymywania stałego dochodu (w formie odsetek od pożyczonego kapitału) oraz zwrotu tego kapitału w określonych z góry terminach. Obligacje, podobnie jak [akcje](https://mfiles.pl/pl/index.php/Akcje), w zdecydowanej większości są to papiery na okaziciela, więc nabywca ma możliwość ich dalszej odsprzedaży. Zdarzają się jednak obligacje imienne, które mogą zawierać pewne ograniczenia co do zbywalności lub też ich zbycie może być zakazane.