Doğa Afetlerine Giriş PDF

Dersin Adı: Kredisi: 2 (2-0-0) Dersin kodu: INS4910 Prof Dr Şükrü Ersoy Yer ve atmosfer sisteminin nasıl çalıştığını anlamak ve bu sistem içinde gelişen afetlerin oluşumunu, gelişimini, türlerini, özelliklerini, etkilerini, sonuçlarını, tarihçesini; bölgesel ve küresel anlamda dağılımını öğrenm...

Dersin Adı: Kredisi: 2 (2-0-0) Dersin kodu: INS4910 Prof Dr Şükrü Ersoy Yer ve atmosfer sisteminin nasıl çalıştığını anlamak ve bu sistem içinde gelişen afetlerin oluşumunu, gelişimini, türlerini, özelliklerini, etkilerini, sonuçlarını, tarihçesini; bölgesel ve küresel anlamda dağılımını öğrenmek 1. Yerkürenin Genel Özellikleri: Güneş sistemi, dünyanın oluşumu, konumu, iklimler, mevsimler, Milankoviç hipotezi, yerin iç özellikleri 2. Yerkabuğunun Genel Özellikleri: Bileşimi, kıtaların hareketleri , Dağ oluşumu vb 3. Atmosferin Genel Özellikleri: Oluşumu, kimyası, katmanları, kalınlıkları, sıcaklık, basınç özellikleri 4. Rüzgâr Sistemleri, Okyanuslar, Denizler, Akıntılar ve Dalgalar: Okyanusların biyolojik, fiziksel ve kimyasal özellikleri, küresel rüzgârlar ve akıntılar, dalgalar ve özellikleri 5. Afetlerin Sınıflaması: Kökensel olarak türleri 6. Depremler: Oluşumu, türleri, özellikleri, bölgeleri, Dünya ve Türkiye depremselliği 7. Tsunami: Oluşumu, özellikleri, tarihçesi, korunma yöntemi ve planlanması 8. Volkanlar: Oluşumu, türleri, özellikleri, tarihçesi, dünya üzerindeki dağılımı, etkileri 9. Kütle Hareketleri (Heyelan, akma, düşme, çökme, kayma vb): Sınıflaması, oluşumu, özellikleri 10. Sel ve su baskınları: Yağışın genel özellikleri, nehir sistemleri, gelişimi, özellikleri, nedenleri, sonuçları 11. Kasırga (Tayfun, Siklon), Hortum ve Fırtına dalgaları: Oluşumu, özellikleri, etkileri, dünyadaki dağılımı 12. Çeken/Rip Akıntıları: Dalgaların özelliği ve rip akıntısı gelişimi, boğulma nedenleri, sakınım 13. İklim değişimi: Nedir? Soğuma ve ısınma, jeolojik tarihi, değişiminin sonuçları, doğal etkiler, insan Etkileri, uygarlıklar ve iklimler arasındaki bağ 14. Radon Gazı ve İnsan: Kaynağı, özellikleri, etkileri, yapılardaki radon, insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri, radon yayan doğal malzemeler, korunma önlemleri 15. Seçilmiş Bazı Konular: Toz fırtınaları, aşırı yaz ve kış koşulları, yıldırım düşmesi, göktaşı çarpması vs  Eski Fransızcada “désastre”, Eski İtalyancada ise “disastro” kelimesinden türeyen Afet terimi Yunan mitolojisinde “kötü yıldız” anlamında disaster kelimesinden türemiştir. Burada “dis” ön eki kötü, olumsuz; “aster” ise “yıldız” anlamına gelmektedir. Büyük olasılıkla bu terim, Dünya’ya düşen ve zarar veren bir gök cisminden kökenlenir. Genel olarak ekonomik ve sosyal yaşamı kısa sürede alt üst eden, büyük maddi kayıplara yol açan, ölüm ve yaralanmalara sebep olan, insani faaliyetleri durduran olaylara AFET diyoruz. 7 Kaynak: EM-DAT ÖNERİLEN KATEGORİ KULLANILAN KATEGORİLER HAVA KAYNAKLI Atmosferik, Meteorolojik, Klimatolojik Terrestriyel, Yer, Endojenik, Ekzojenik, Topografik, Morfolojik, YER KAYNAKLI Jeolojik, Jeofizik, Sismik ve Volkanik, Tektonik ve Tellürik SU KAYNAKLI (Hidrolojik, Su, Hidro-meteorolojik) (Biyolojik, Pandemi, Epidemi ve İstila (Çekirge vb gibi) SAĞLIK KAYNAKLI Virüs/Mantar/Parazit/Bakteri Enfeksiyonu ve Hastalıkları) İnsan-kaynaklı, Antropojenik, Biyolojik, Çevresel, Ekolojik, İNSAN KAYNAKLI Teknolojik, Endüstriyel GÖKSEL/DÜNYA DIŞI (Ekstraterrestriyel, Çarpma) Prof Dr Şükrü ERSOY TEHLİKENİN KAYNAĞI TÜRLERİ İklim değişimi, Kuraklık/Çölleşme, Aşırı yaz ve kış koşulları (dolu, kar, yağmur, ısı dalgası, Hava şiddetli rüzgârlar, hortum, yıldırım, şimşek), orman yangını Volkanik faaliyet, Deprem, Kütle hareketi (heyelan, kayma, akma, düşme, devrilme, çökme vb), Yer Doğa Manyetik terslenme, Çığ, Ayrışma, Erozyon, Kumul göçü, Doğal radyasyon (radon vb) Su Tsunami, Sel/taşkın/ani sel, Çeken (=rip) akıntıları, Kıyı taşkını Virüs, Mantar, Parazit, Bakteri kökenli Pandemi, Epidemi Sağlık İnsanı etkileyen bitki ve hayvan hastalıkları Biyolojik: Ötrifikasyon, Nüfus Artışı, Antibiyotiğe direnç, Genetik mutasyon İnsan Fiziksel: Deprem, Heyelan, Erozyon, Su/doğal gaz/petrol çekilmesi sonucu yerin çökmesi, Radyasyon, Baraj yıkılması/taşması (sözgelimi heyelan sonucu vb), Savaş, terörizm, iç İnsan çatışma, Sivil huzursuzluk, Kıyısal süreçlerinin bozulması (kirlenme, aşırı su tüketimi, yoğun nüfus vd.), Açlık/kıtlık, Orman yangınları, Ormansızlaşma, Göç ve göçmen sorunları, Ekonomik çöküntü, Yoksulluk ve yolsuzluk, Maden kazaları Kimyasal: Zehirli kimyasalların yayılması, Nükleer Patlama, İklim Değişimi, Petrol Sızıntıları Göksel/Dünya Dışı Göktaşı çarpması, Güneş patlamaları / Elektromanyetik fırtına, “ Dünyanın oluştuğu 4.6 milyar yıldan beri sayısız kez tekrarlanan depremler, heyelanlar, su baskınları, volkanik patlamalar, kasırgalar, hortumlar aslında gezegenimize şimdiki çehresini veren sıradan olaylardır”  Fanerozoyik (Belirli Canlılar dönemi, 570my sonrası) ve Biyoçeşitlilik Tüm türler Dirençli türler Binlerce Canlı Türü Uzun vadeli yöneliş 5 kütlesel yokoluş Diğer yokoluş vakaları Milyon yıl önce Ordovisiyen Sonu-Silüryen Başlangıcı (430 milyon yıl önce) Kütlesel Yokoluşu: Yeryüzü tarihinin en büyük üçüncü kütlesel yokoluş afetidir. Ordovisiyen devrinin daha çok (% 85) denizeldir. Trilobit, Brachipod ve Graptolitler gibi canlı toplulukları yeryüzünden silindi. Bu afetten buzul devri sorumlu tutuldu. İklim değişti, deniz seviyesi düştü ve okyanusların kimyası değişti Geç Devoniyen (359 my) Kütlesel Yokoluş Afeti: Yeryüzündeki canlıların ¾’ü yok oldu. Bir seri afetten oluşur. Özellikle sığ denizlerdeki mercan resifleri zarar gördü ve yaşam ancak 100 my sonra yeni türlerle ortaya çıkabildi. Deniz tabanında oksijen tükendi. Bu yokoluştan denizdeki değişim, meteor çarpması, iklim değişimi ve yeni bitki türleri gibi nedenler sorumlu tutulmaktadır Permiyen (~250 my) Kütlesel Yokoluş Afeti: «Büyük Ölüm» olarak adlanan bu afette yeryüzündeki canlıların % 96’sı yok oldu. İki ayrı evrede gerçekleşti. Denizel canlılar kötü etkilendi. Böcekler neredeyse tamamen yok oldu. Meteor çarpması, Volkanik (bazalt) faaliyetler (Sibirya Kapanları), katastrofik metan artışı, oksijen azalması, deniz düzeyindeki değişimler ya da bunların birleşimiyle bu yokoluş gerçekleşmiş olabilir. Sibirya kapanları: 252 milyon yıl önce dev kıta Pangea parçalanırken 900 bin yıl süren volkanik bir aktivite başladı. 3milyon m3 akıcı bazalt lavları Sibirya düzlüklerine yayıldı. Tek Okyanus olan Pantalassa’daki denizel canlıların % 90’ı, karasalların ise % 70’i yok oldu. Volkanik gazlar iklimi değiştirdi. Kömür ve kireçtaşı gibi çökel kayaları kesen volkanizmada kayalar ayrıştı, yerden çıkan gazlar ozon tabakasını bozdu. Bunun sonucu atmosferden giren radyoaktif ultraviole ışınları DNA yapılarına zarar verdi. HS gazı kuzey kürede asit yağmurlarına neden oldu.  Triyas–Jura yokoluşu, 201,3 milyon yıl önce gerçekleşmiş olup iki dönem arasındaki sınırı belirler. Fanerozoyik'te hem kara hem okyanuslardaki yaşamı derinden etkileyen beş büyük yok oluştan biridir. Yaygın olarak kabul edilen teoriye göre yokoluşun sebebi Orta Atlantik Magmatik Bölgesi'nde yanardağ patlamalarının başlamasına bağlamaktadır. Şiddetli bir küresel ısınmaya ve okyanusun asitlenmesine yolaçan yüksek miktarda CO2 salınmış olabilir Fas’taki Orta Atlaslar bölgesindeki bazaltlar Kretase-Tersiyer (65 my önce) Kütlesel Yokoluş Afeti: Dinazorların yokoluşu ile tanınan bir afettir. Çiçekli bitkiler, ammonitler gibi canlı toplulukları yok oldu. Bunun nedeni denizleri ve iklimi etkileyen volkanik faaliyetlerdir. Bu duruma Meksika Yukatan yarımadasına düşen büyük bir meteor neden olmuştur. Mesiniyen -Tuzluluk-Krizi (Geç Miyosen, 5,95 ile 5,33 milyon yıl arası): Cebeltarık Boğazının kapanması sonucu Akdeniz neredeyse tamamen kurumuş kalın evaporit çökelleri birikmiştir. Deniz seviyesi Atlantik okyanusunun çok altına inmiştir. Bu olayla Akdeniz hala Atlantik'ten daha tuzludur. Bu kriz, 5,33 milyon önce Pliyosen (Zanclean) transgresyonu ile birlikte sona ermiştir.  Akdenizdeki kuruma peşpeşe gelişen birkaç olayda gelişti Artzamanlı Birikim Tuza alışamayan canlı türleri hızla azaldı. Akdeniz’e akan nehirler vadilerini derine kazarak kanyonlara yol açtı Eşzamanlı Birikim Havza içindeki sıcaklık 35°C kadar çıktı Kuraklık sonucu antilop, fil, su aygırı gibi Afrika hayvanları daha kuzeye göç etme Eşzamanlı Birikim fırsatı yakaladı. Ardından deniz yükselince Malta, Sicilya, Kıbrıs ve Girit gibi izole adalarda mahsur kaldılar Akdeniz’in tuzlanması suyun donma Evaporit oluşum hipotezleri noktasını yükselti Birleşmiş Milletler (UNDRR) raporuna göre: Son 20 yılda dünyada 7348 afet olmuş. 1milyon230bin kişi hayatını kaybetmiş (Yılda 60 bin kişi). Toplamda 4 milyar kişi etkilenmiş. Ekonomik kayıp 2.97 trilyon dolar. Bu değerler önceki yıllara göre afetlerin daha şiddetlendiğini göstermektedir  Afetin Bileşenleri Tehlike (T) x Değerler (D) (etkilenebilecek unsurlar) x Zarar Görebilirlik (ZG) (etkilenme oranı) = Afet Riski (AR) ; (AR=T x D x ZG) şeklinde formüle edilebilir Tehlike : Yaşamı, sağlığı, malı ve çevreyi tehdit eden bir durum ya da koşuldur. Diğer bir deyişle tehlike; doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olan ve fiziksel, ekonomik, sosyal kayıplara yol açabilecek tüm olayları ifade eder Tehlikeler Fiziksel, Biyolojik (virüs, parazit, bakteri, yiyecek, mantar, yabancı toksinler) Kimyasal (çevre ya da insan için tehlikeli maddeler) Psikolojik (stresli çalışma ortamlarda ortaya çıkar. Sözgelimi, afet ya da alkollü, hasta, hazırlıksız olma durumu) Belirli bir tehlikenin gelecekte belirli bir zaman süresi içinde meydana gelmesi hâlinde, insanlara, insan yerleşimlerine ve doğal çevreye, verebileceği zarar veya hasar görebilirlikleriyle orantılı olarak oluşturabileceği olası kayıpları Risk ya da kayıp olasılığından bahsedebilmek için belirli büyüklükteki tehlikenin veya olayın ve bundan etkilenebilecek değerlerin varlığı ve etkilenme oranlarının veya zarar görebilirliklerinin tahmin edilebilmesi gerekir.  Bu yılki tema: «Su» Bu rapor nasıl hazırlanıyor? Maruz Başetme Uyum Kalma Duyarlılık Kapasitesi Gösterme Afetlere Altyapı Hükümet ve Eğitim ve maruz Konut yetkililer Araştırma kalacak, tehdit koşulları (afete hazırlık Cinsiyet altındaki Beslenme ve erken Eşitliği nüfusun uyarı) Çevresel Yoksulluk ve toplam nüfusa Sağlık Statü- bağımlılık (15 kıyası Hizmetleri Ekosistem yaş altı ile 65 yaş üstünde Sigorta Koruma (Su olanların kapsamı kaynakları, çalışan habitat, nüfusa oranı) orman ve Ekonomik tarım, kapasite ve biyoçeşitlilik) gelir dağılımı Exposure Susceptibility Coping Capability Adaptation 33 34  Bizi bekleyen tehlikeler Antibiyotiğe Direnç Buzul Çağı Ormansızlaşma Göktaşı Çarpması Çölleşme Kütlesel Yokoluş Kuraklık Megabindirme Depremi Ekonomik Çöküntü Megatsunami Küresel İklim Değişimi Nükleer Savaş Kıtlık Aşırı Tüketim Gulf Stream’in durması Aşırı Avlanma Süperkasırga (hypercane) Süper Volkanlar (volk. kış) Terörizm Deniz Düzeyi Yükselimi Su Krizi Petrolün Tükenmesi Aşırı Nüfus artışı Salgın Hastalıklar Jeomagnetik Terslenme Dünya Dışı Tehlikeler 1- Gözlem ve kayıt sayısında bir artış 2- Hızla artan Dünya nüfusu 3- Belli bölgelerde yoğunlaşan insan toplulukları 4- Kirlenmeye ve yok olmaya başlayan doğal alanlar 5- Dünya dışı etkiler 6- Kötüleşen sosyo-ekonomik koşullar -YOKSULLUK 37  Derinlik Sıra Ölü Büyüklük Yer MMI Tarih Olay (km) 2024 37 Japonya, 1 1 7.5 XI 10.0 Noto 6 Ishikawa Ocak Depremi Tayvan, 2024 2 2 18 7.4 Hualien VIII 40.0 Nisan Hualien kıyı ötesi Depremi Fajima, Japonya  2014–2024 Yılları arasında Dünyadaki Depremlerin Sayısı BÜYÜKLÜK 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 8.0–9.9 1 1 0 1 1 1 0 3 0 0 0 7.0–7.9 11 18 16 6 16 9 9 16 11 19 8 6.0–6.9 143 127 131 104 118 135 111 141 117 128 68 5.0–5.9 1,580 1,413 1,550 1,447 1,671 1,484 1,315 2,046 1,603 1,637 1,006 4.0–4.9 15,817 13,777 13,700 10,544 12,782 11,897 12,135 14,643 13,707 13,816 8,797 Toplam 17,552 15,336 15,397 12,102 14,588 13,526 13,570 16,849 15,438 15,600 9,789  Sera gazı Emisyonları 2023'TE ÜLKELERE GÖRE KÜRESEL KARBONDİOKSİT EMİSYONLARI:  Siklon, Kuraklık, Deprem, Sel, Heyelan ve Volkan tehlikesine Göre Küresel Ölüm Riski  Şanlıurfa ve Adıyaman Sel Felaketi 15 MART 2023 Şiddetli Yağışların Neden olduğu sel Felaketinde 21 kişi hayatını kaybetti 43 Akdeniz’de tropikal benzeri siklonik bir sistem saatte hızı 100 -200 kilometre ile Sicilya ve Tunus arasından İyon Denizi’ne doğru hareket ederek Türkiye’ye uzandı 44 45 2022 yazında, Avrupa‘da sıcak hava dalgalarının tetiklediği kuraklık koşulları yaşandı. 9 Ağustos'ta, bir Avrupa Komisyonu araştırmacısı, bu kuraklığın Avrupa'nın son 500 yılda yaşadığı en kötü yıl olduğunu söyledi. Küresel Kuraklık Gözlemevi bu raporu doğruladı. Kuraklık, mevcut nehir suyu miktarını azalttığından, hidroelektrik üretimi ve nükleer santrallerin soğutma sistemleri üzerinde ciddi sonuçlar doğurdu. Avrupa'da tarım da kuraklıktan olumsuz etkilendi. 46 Dünyada şimdiye kadar 100-115 milyar insanın yaşadığı tahmin edilmektedir 10,000 yıl önce (Holosen başı)……....................……....5 (ya da15) milyon 5000 yıl önce (20 kat arttı)…………….……………………….……..100 milyon 300 yıl önce………………………………….…………………………........500 milyon 1850 yılında…...……………………….…………………………….…………..1 milyar 1927 yılında…………………………….………………………………….……..2 milyar 1961 yılında……………………………………………………………….……...3 milyar 1971 yılında…………………………….………………….…….………............4 milyar 1987 yılında………………………….………………………………….………..5 milyar 1999 yılında………………………………………………………………....……6 milyar 2011 yılında…………………………………………………………………...….7 milyar 2020 yılında……………………………………………....…….olasılıkla 8.3 milyar Kaynak: Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (Kaynak: US Census Bureau historical estimates) 1800’lü yılların başında Dünya nüfusunun % 3’ü şehirlerde yaşarken, 2010’larda bu oran % 50’yi geçmektedir. Kaynak: Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu  2100’e kadar insanlığın tahmini Risk yokolma olasılığı Genel Olasılık % 19 Moleküler nanoteknolojik silahlar %5 Süperzeka (Superintelligent AI) %5 Savaşlar %4 Mühendislik salgını %2 Nükleer savaş %1 Nanoteknolojik Kaza % 0.5 Doğal Salgın % 0.5 Nükleer Terörizm % 0.03 Global Catastrophic Risks Survey, Technical Report, 2008, Future of Humanity Institute Türkiye’de 2016 yılında can ve mal kaybına yol açan 324 doğa kaynaklı afet gerçekleşmiş olup, bunlar içinde sel ve su baskınları tüm afet olaylarının % 34 ünü oluşturmuştur. Dünya Risk Raporlarında Türkiye en yüksek riskli ülkeler arasında 12. sırada yer almaktadır. “Risk Düzeyi ve Eğilimi” açısından bakıldığında da Türkiye “riski en yüksek ve artış eğilimli” 10 ülke içinde yer almaktadır. Afet sayısı: 377  2016 yılında Dünya’da meydana gelen doğa kaynaklı afetlerde 8000’e yakın insan hayatını kaybetti ve 411 milyon insan etkilendi ve 100 milyar dolara yakın bir ekonomik kayıp oluşmuştu Afetlerin % 6’sı, can kayıplarının ise %16’sı depremler nedeniyledir (Kaynak: EM-DAT). Dünya Risk Çözümleri üzerine Reasürans Şirketi olan Munich Re, ekonomik kaybın dünya genelinde 175 milyar ABD $’a ulaştığını açıkladı. Çin afetlerin en fazla oluştuğu bir ülkedir. Meteorolojik olayların hemen hemen yarısı bu ülkede ortaya çıkmıştır. 13 milyon insanın etkilendiği bu afetlerde 1.157 kişi hayatını kaybetmiştir. Çin Hindistan Ekvador Kore DC Haiti Pakistan İtalya Endonezya ABD Tayvan Ölü Sayısı 1,157 884 676 598 596 310 299 251 250 212  CAN KAYIPLARI Toplam Can Kaybı: 7835+