Δικαιο Ευρωπαϊκής Ένωσης Διαλέξεις - Λέντζης 2022/23 PDF

ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Δ. Λέντζης- 2022/23 5/10/2022 Το δίκαιο της ΕΕ χωρίζεται σε 3 κλάδους: - Θεσμικό/ Συνταγματικό δίκαιο της ΕΕ - Ουσιαστικό δίκαιο της ΕΕ [ονομαζόταν οικονομικό δίκαιο της ΕΕ παλαιότερα] - Δίκαιο Αγοράς...

ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Δ. Λέντζης- 2022/23 5/10/2022 Το δίκαιο της ΕΕ χωρίζεται σε 3 κλάδους: - Θεσμικό/ Συνταγματικό δίκαιο της ΕΕ - Ουσιαστικό δίκαιο της ΕΕ [ονομαζόταν οικονομικό δίκαιο της ΕΕ παλαιότερα] - Δίκαιο Αγοράς - Δίκαιο των εξωτερικών σχέσεων της ΕΕ Το δίκαιο της ΕΕ προέκυψε από το Δημόσιο Διεθνές δίκαιο και στη συνέχεια αυτονομήθηκε. Είναι ένα αμάλγαμα δημοσίου διεθνούς, συνταγματικού & δικονομικού δικαίου. Η διεθνής έννομη τάξη είναι μια ατελής τάξη και γι’ αυτό τα δικαστήρια συμπληρώνουν συνήθως αυτά τα κενά. Η ευρωπαϊκή έννομη τάξη είναι λιγότερο ατελής από αυτή του δημοσίου διεθνούς αλλά, πιο ατελής από τις εθνικές έννομες τάξεις. Δικαιολογητική βάση της ΕΕ Γιατί υπάρχει η ΕΕ; Η δικαιολογητική βάση είναι διπλή : 1. Ανάγκη για διαφύλαξη της ειρήνης. [Η διεθνής συνεργασία μέχρι το 1950:] - Στον 20ο αιώνα η Ευρώπη συγκλονίστηκε από 2 παγκοσμίους πολέμους στους οποίους επίκεντρο ήταν η Ευρώπη. - Βαθύτερη αιτία των 2 αυτών πολέμων θεωρήθηκε ότι ήταν ο αχαλίνωτος εθνικισμός που χαρακτήριζε τα κράτη της εποχής και ο οποίος στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής πήρε τη μορφή έντονου οικονομικού προστατευτισμού. Έτσι, τα κράτη αυτά εξελίχθηκαν σταδιακά σε οργανωμένους μηχανισμούς μαζικών και απροσχημάτιστων καταπατήσεων των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. - Ο Β΄ ΠΠ ήταν συνέπεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Ο χάρτης της ΕΕ μετά τον Α΄παγκόσμιο πόλεμο υπέστη μεγάλες 1  ανακατατάξεις[αυτοκρατορίες διαλύθηκαν και πολλά νέα κράτη θεμελιώθηκαν], ενώ μετά τον Β΄ παρέμεινε σχεδόν ίδιος. - Για να περιοριστεί αυτός ο έντονος εθνικισμός έπρεπε να υπάρξουν μορφές διακρατικής συνεργασίας, η οποία θα επιτυγχανόταν με τη δημιουργία διεθνών οργανισμών. - Έτσι, δημιουργείται η Κοινωνία των Εθνών , ο πρώτος παγκόσμιος διεθνής οργανισμός. Σημαντικές προσωπικότητες κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου ήταν ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών Aristide Briand και ο διπλωμάτης κόμης Coudenhove- Kalergi με το βιβλίο Paneuropa. Η ΚτΕ μπόρεσε να αποτρέψει κάποιες ήσσονος σημασίας συγκρούσεις και να οδηγήσει στον εκδημοκρατισμό των διεθνών σχέσεων έως κάποιο βαθμό, όμως δεν κατάφερε να αποτρέψει τον Β΄ΠΠ [λόγω της μεγάλης ύφεσης στα τέλη της δεκαετίας του ‘20 και την επικράτηση των ολοκληρωτικών καθεστώτων]. - Κατέστη σαφές με τον Β΄ΠΠ, ότι η κατοχύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν είχε λειτουργήσει καθόλου αποτελεσματικά, δεδομένου ότι εναποτέθηκε μόνο στα εθνικά συντάγματα και στα εσωτερικά συστήματα προστασίας κάθε κράτους ξεχωριστά. - Έτσι, μετά τον Β΄ΠΠ αποφασίστηκε η επιμονή στον τρόπο ελέγχου των παντοδύναμων κρατών, αλλά με στόχο τη δημιουργία περισσότερων οργανισμών, με χαρακτηριστικά προωθημένης συνεργασίας. Έτσι δόθηκε έμφαση στην οικονομική συνεργασία και πολλές πρωτοβουλίες αναλήφθηκαν διεθνώς για την πολέμηση του οικονομικού προστατευτισμού [πχ προσπάθεια μείωσης δασμών στο διακρατικό εμπόριο]. - Έτσι έχουμε τη δημιουργία ποικίλλων περιφερειακών και παγκόσμιων οργανισμών με διάφορους στόχους: - 1944: Ίδρυση διεθνούς νομισματικού ταμείου [ΔΝΤ] - 1944: Παγκόσμια τράπεζα - 1945: ΟΗΕ με την υπογραφή του ΧΗΕ - 1946 Σεπτέμβριος : ο Winston Churchill κάνει λόγο για Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης - 1947: Συνθήκη Benelux> προέβλεπε τη δημιουργία μιας οικονομικής ένωσης, την ΕΖΕΣ= Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών[ιδρύθηκε το 1960] - 1947: GATT>General Agreement on Tariffis and Trade =Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου[προσπάθεια καταπολέμησης οικονομικού προστατευτισμού] 2  - 1948: Συνδιάσκεψη Χάγης> ιδίως μη κυβερνητικές οργανώσεις θέτουν τις πρώτες βάσεις μια διαφορετικής ποιότητας συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών - 1948: Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του ανθρώπου - 1948: Συνθήκη Βρυξελλών> Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση - 1949: Συμβούλιο της Ευρώπης - 1949: ΝΑΤΟ> μεταξύ των χωρών της Δυτικής Ευρώπης, των ΗΠΑ και του Καναδά. Γνωστό και ως Σύμφωνο Βορείου Ατλαντικού. - 1950: ΕΣΔΑ - 1966: Διεθνές σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα - Το Μάιο του 1949 δημιουργήθηκε και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Σκοπός η διαφύλαξη της ειρήνης και η διαφύλαξη των αρχών κοινής κληρονομιάς των μελών του, καθώς και η οικονομική και κοινωνική τους πρόοδος. Έδρα του είναι το Στρασβούργο. Σήμερα, αριθμεί 47 κράτη. Αποτελεί αυτοτελή διεθνή οργανισμό που δεν πρέπει να συγχέεται ούτε με την Ευρώπη, ούτε με τα όργανά της[δεν πρέπει να συγχέεται με το Συμβούλιο της Ένωσης/Ευρωπαϊκό Συμβούλιο], δεδομένου ότι έχει μεγαλύτερο αριθμό μελών συγκριτικά με την Ένωση και διαφορετικά όργανα και στόχους. Τα θεσμικά όργανά του είναι: - Επιτροπή Υπουργών: αποτελείται από τους Υπουργούς Εξωτερικών των κμ και έχει εκτελεστικά καθήκοντα - Κοινοβουλευτική Συνέλευση: αποτελείται από μέλη αντιπροσωπειών των εθνικών κοινοβουλίων - Ευρωπαϊκή Γραμματεία: λειτουργεί υπό τη διεύθυνση ενός γενικού γραμματέα που εκλέγεται από τη συνέλευση. προσοχή:Τα όργανα του δεν εκδίδουν νομικά δεσμευτικές πράξεις. Υπό την αιγίδα του υπογράφονται διεθνείς συμφωνίες. - Στα πλαίσια του συμβουλίου της Ευρώπης,δημιουργήθηκε και η ΕΣΔΑ, η οποία επιτρέπει την ατομική προσφυγή για πρώτη φορά, καθώς καθιστά υποκείμενα του διεθνούς δικαίου και τα φυσικά πρόσωπα[μέχρι τότε οι ιδιώτες είχαν πολύ περιορισμένη σημασία ως υποκείμενα του διεθνούς δικαίου].Δημιουργήθηκε επίσης και το ΕΔΔΑ, το οποίο μεριμνά για το σεβασμό της ανωτέρω συνθήκης. Το 1999 ιδρύθηκε και το Γραφείο του Επιτρόπου εντός της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου, το οποίο δεν είναι δικαιοδοτικό όργανο, αλλά διατυπώνει γνώμες και συστάσεις για θέματα της ευθύνης του. 3  - Όλοι αυτοί οι διεθνείς οργανισμοί έχουν ένα χαρακτηριστικό: τη διακυβερνητική συνεργασία: Τα κράτη που δημιουργούν τον διεθνή οργανισμό, δεν του παραχωρούν κάποιο τμήμα της διακρατικής τους κυριαρχίας. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται είτε με συναίνεση, είτε με ομοφωνία. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κμ διαθέτει αρνησικυρία. Οι αποφάσεις μπορεί να είναι νομικά δεσμευτικές, αλλά τρόπος εξαναγκασμού των απείθαρχων κρατών πολύ σπάνια υπάρχει. Δημιουργείται έτσι, ένα μαλακό/άγουρο δίκαιο [soft law]. Υπήρξε όμως, η ανάγκη δημιουργίας οργανισμών υπερεθνικής συνεργασίας: τα κράτη παραχωρούν στον οργανισμό ένα συγκεκριμένο τμήμα κρατικής συνεργασίας την οποία ασκεί πλέον ο οργανισμός για λογαριασμό των κρατών. Έτσι, οι αποφάσεις λαμβάνονται με πλειοψηφία. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μειοψηφία της οποίας τα δικαιώματα πρέπει να προστατεύονται από ένα ισχυρό δικαιοδοτικό όργανο. Οι αποφάσεις αυτών των οργανισμών είναι δεσμευτικές όχι μόνο για τα κράτη, αλλά και για τους πολίτες, οι οποίοι πρέπει να προστατεύονται από αποφάσεις που τυχόν τους προσβάλλουν. 2. Οι προκλήσεις που τα ευρωπαϊκά κράτη καλούνται να αντιμετωπίσουν στο διεθνές περιβάλλον. [Η διεθνής συνεργασία από το 1950 και εφεξής- το διεθνές περιβάλλον τότε:] - Ο Β΄ΠΠ είχε τελειώσει, όμως στην Ευρώπη μαινόταν ο Ψυχρός πόλεμος, ο οποίος συχνά εκδηλωνόταν, όπως ο πόλεμος της Κορέας ή ο πόλεμος του Βιετνάμ. Αυτό σήμαινε ότι η Ευρώπη είχε χωριστεί σε 2 στρατόπεδα: (1)οι χώρες της δυτικής, βόρειας και νότιας Ευρώπης υπό την επιρροή των ΗΠΑ και (2)οι χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. - Επί αυτής της διαχωριστικής γραμμής η Γερμανία διχοτομήθηκε : η Ομοσπονδιακή Δημοκρατίας της Γερμανίας υπό την επιρροή των ΗΠΑ[δυτική] και η Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία [ανατολική] υπό την επιρροή της ΕΣΣΔ [με συμβολή του τότε καγκελάριου Willy Brandt βελτιώθηκαν οι σχέσεις των 2 αυτών ευρωπαϊκών συνασπισμών, ο οποίος σήμανε το τέλος του ψυχρού πολέμου]. - Οι υπερδυνάμεις της εποχής βρίσκονταν πλέον εκτός Ευρώπης με εντελώς διαφορετικό όραμα για τον ρόλο τους στο μέλλον. Κύρια μέριμνα των ΗΠΑ ήταν να περιορίσει την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης και να μην επεκταθεί δυτικότερα και νοτιότερα[πολιτική ανάσχεσης επιρροής της Σοβιετικής ένωσης που ακολούθησαν οι ΗΠΑ]. Από την άλλη, μια επέκταση της επιρροής ήταν ο στόχος της Σοβιετικής Ένωσης [πολιτική επέκτασης]. 4  - Η ευρωπαϊκή ιδέα άρχισε να καλλιεργείται στους κόλπους των αντιστασιακών οργανώσεων των κρατών του άξονα, χωρίς να αποκλείουν την μεταπολεμική Γερμανία. - Παράλληλα ιδρύονται πολλοί διεθνείς οργανισμοί με κέντρο βάρους άλλοτε τον οικονομικό και άλλοτε τον πολιτικό τομέα. - 1949: Συμβούλιο Αμοιβαίας Οικονομικής Συνεργασίας> εκτός από τα κομμουνιστικά κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής ευρώπης και την τότε ΕΣΣΔ, συμμετείχαν η Κούβα και το Βιετναμ. - 1955: Σύμφωνο της Βαρσοβίας> στρατιωτική συμμαχία μεταξύ κομμουνιστικών κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής ευρώπης και της τότε ΕΣΣΔ. - 1960: ΕΖΕΣ + ΟΟΣΑ= Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης - 1973: ΕΟΑΣΕ= Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη>ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της τότε Σοβιετικής ένωσης με τη σύμπραξη των ευρωπαϊκών χωρών, των ΗΠΑ και του Καναδά. - 1975: Τελική πράξη Ελσίνκι> προβλέψεις για 3 τομείς: (1) διασφάλιση ειρήνης, (2) οικονομική συνεργασία, (3) προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων - 1990: ο ΕΟΑΣΕ μεταβλήθηκε σε ΟΑΣΕ= Οργανισμός για την ασφάλεια και τη συνεργασία στην Ευρώπη>57 κράτη, το κείμενο αυτό έγινε γνωστό ως “Χάρτα των Παρισίων για μια νέα Ευρώπη”. - Από τη δεκαετία του 1990 ξεκίνησε η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Σε ένα παγκοσμιοποιημένο διεθνές περιβάλλον, ακόμα και ισχυρές οικονομικά χώρες δεν θα μπορούσαν μόνες τους να ανταγωνιστούν για παράδειγμα την Κίνα. Από την άλλη, οι ευρωπαϊκές οικονομίες ενωμένες θα μπορούσαν να συνάψουν συμφωνίες ετεροβαρείς, που θα ωφελούσαν και τα ίδια. Η ΕΕ αποτελεί μια αναγκαιότητα, δεδομένου ότι τα κμ της Ευρώπης δεν μπορούν να σταθούν μόνα τους ούτε οικονομικά, ούτε αμυντικά. Η Ευρώπη δεν βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο των εξελίξεων και αν δεν θέλει να παραγκωνιστεί θα πρέπει να παραμείνει ενωμένη. Η ΕΕ ακολούθησε το υπερεθνικό πρότυπο συνεργασίας με πολλά στοιχεία διακυβερνητικής συνεργασίας τα οποία επιβιώνουν ακόμα και σήμερα σε αυτό το οικοδόμημα σε τομείς όπως αυτούς της δικαστικής και αστυνομικής συνεργασίας, αλλά εκεί εξαντλούνται. Δύο ήταν τα ρεύματα που συγκρούστηκαν όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα επερχόταν η ενοποίηση: 5  Αρχικά, αυτό το οικοδόμημα στόχευε να εξελιχθεί σε ένα ομοσπονδιακό ή φεντεραλιστικό πρότυπο ολοκλήρωσης [πχ Ηνωμένες Πολιτείες Ευρώπης]: τα κμ παραχωρούν εθνική κυριαρχία σε όλους τους τομείς με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους. Το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να έφυγε από την ΕΕ, όμως δεν είναι μόνο του γιατί έχει τα υπόλοιπα κράτη υπό την εξουσία του. Στην πορεία τελικά επικράτησε το λειτουργικό ή φονξιοναλιστικό πρότυπο ολοκλήρωσης : παραχώρηση κρατικής κυριαρχίας σε έναν τομέα και αν είναι λειτουργικό τότε θα δοθεί παραχώρηση και σε άλλο τομέα κλπ.- spillover effect]. Ο στόχος εδώ είναι η ολοένα και στενότερη συνεργασία των κρατών ΧΩΡΙΣ όμως να αποτελεί απώτερο στόχο η ομοσπονδία. Στους περισσότερους τομείς συνεργασίας η αρμοδιότητα που έχει η ΕΕ είναι συνήθως συντρέχουσα[Συντρέχουσα αρµοδιότητα σηµαίνει ότι και η Ένωση και τα κράτηµέλη «έχουν την εξουσία να νοµοθετούν και να εκδίδουν νοµικά δεσµευτικές πράξεις» σε ένα τοµέα. Τα κράτη όµως ασκούν την αρµοδιότητα τους αυτή µόνο στο βαθµό που η ένωση δεν ασκεί ή παύει να ασκεί τη δίκη της σύµφωνα µε την αρχή της επικουρικότητας.] και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι συμπληρωματικές οι δραστηριότητες των κρατών. Η ΕΕ δίνει το παρόν σε όλους τους τομείς αλλά με διαφορετική ένταση. Διακυβερνητική και Υπερεθνική συνεργασία Διακυβερνητική συνεργασία: 1. Διέπεται από το κλασικό διεθνές δίκαιο. 2. Το κράτος συνεργάζεται με τα υπόλοιπα χωρίς να αποβάλλει τμήμα της κυριαρχίας του, η οποία παραμένει αλώβητη. 3. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με ομοφωνία, διαφορετικά δεν δεσμεύουν τα συνεργαζόμενα κράτη. 4. Η δεσμευτικότητα των αποφάσεων δεν είναι πάντα δεδομένη και ο έλεγχος συμμόρφωσης των κρατών προς αυτές είναι περιορισμένος αν όχι ανίκανος. 5. Αν η διακυβερνητική συνεργασία πάρει τη μορφή διεθνούς οργανισμού, συνήθως αυτός είναι οικονομικά εξαρτημένος από τις οικονομικές εισφορές των κρατών- μελών. Υπερεθνική συνεργασία: 1. Βασικό χαρακτηριστικό είναι η υπέρβαση της παντοδυναμίας του κυρίαρχου κράτους. 2. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με πλειοψηφία. 3. Όλοι δεσμεύονται από τις αποφάσεις, είτε συγκατατεθηκαν σε αυτές, είτε όχι. 4. Υφίσταται δικαστικός έλεγχος για τη συμμόρφωση των κρατών. 6  5. Αν η υπερεθνική συνεργασία λάβει τη μορφή διεθνούς οργανισμού, τότε αυτός διαθέτει συνήθως οικονομικούς πόρους και είναι απαλλαγμένος από τη συναίνεση των κρατών- μελών του. Κοινοτική μέθοδος: σχήμα που συνδυάζει υπερεθνικά και διακυβερνητικά στοιχεία. Ανάλογα με την κοινότητα κάθε φορά υπερίσχυαν τα διακυβερνητικά ή τα υπερεθνικά. 7/10/2022 Οι 3 Ευρωπαϊκές κοινότητες ιδρύθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1950[εμπνευστής αυτής της ιδέας ήταν ο Γάλλος πολιτικός Jean Monnet]. Διακήρυξη Σουμάν: 9 Μαΐου 1950 ο Γάλλος υπουργός εξωτερικών απευθύνει μια πρόσκληση δημοσίως προς την ομοσπονδιακή δημοκρατία της Γερμανίας και προς οποιοδήποτε άλλο κράτος ενδιαφέρεται να θέσουν υπό κοινή διαχείριση την παραγωγή και το εμπόριο άνθρακα και χάλυβα: υπερεθνική συνεργασία, γιατί όσα κράτη προσχωρήσουν σε αυτή τη ρύθμιση θα παραχωρήσουν ολόκληρη την κυριαρχία τους σε ό,τι έχει να κάνει με άνθρακα και χάλυβα. Γιατί ξεκινάμε την υπερεθνική συνεργασία από τον τομέα της οικονομίας; Η εξόρυξη του άνθρακα και η παραγωγή Χάλυβα ήταν 2 τομείς υψίστου οικονομικού και πολιτικού-στρατιωτικού ενδιαφέροντος.Μετά τον Β΄ΠΠ ήταν κατεστραμμένες οι οικονομίες των κρατών. Ο χάλυβας επίσης ήταν βασικό συστατικό της πολεμικής βιομηχανίας. Έτσι, μέσα από τη συνεργασία τα κράτη τα οποία ήρθαν σε σύγκρουση -κυρίως η Γερμανία- δεν θα μπορούσαν να αυτονομηθούν πλήρως. Επιπλέον, το σχέδιο του Monnet ήταν να ξεκινήσει μια “βήμα προς βήμα” διαδικασία ενοποίησης που προτάσσει καταρχήν την οικονομική συνεργασία, η οποία αποτελούσε το κύριο μέσο υλοποίησης της ειρήνης στην Ευρώπη. Έτσι, τα 6 κράτη[Γαλλία, Γερμανία,Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο] συνέρχονται σε διακυβερνητική σύνοδο κορυφής στο Παρίσι και ιδρύουν το 1951 την ΕΚΑΧ[ ή ΣΕΚΑΧ] η οποία τίθεται σε ισχύ το 1952. Βασικά όργανα της ΕΚΑΧ: 1. Ανώτατη αρχή: είναι η πρόδρομος της κομισιόν και είχε ρόλο νομοθετικού σώματος. Εξέδιδε 2 κατηγορίες νομικά δεσμευτικών πράξεων, τις αποφάσεις και τις συστάσεις. 7  2. Συμβούλιο: είχε εκτελεστική λειτουργία [στην πορεία το συμβούλιο και η κομισιόν εξελίχθηκαν σε “συννομοθέτες”]. Αποτελούταν από μέλη των κυβερνήσεων των κρατών μελών. 3. Συνέλευση: πρόδρομος του σημερινού ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, είχε ως αποστολή να ελέγχει τη λειτουργία της ΕΚΑΧ εξ ονόματος των λαών των κρατών που ήταν συμβαλλόμενα μέρη [περιθωριακά καθήκοντα κυρίως]. Αποτελούταν από εκπροσώπους των λαών. 4. Δικαστήριο [ΔΕΚ]: εξαρχής δίκαζε προσφυγές τόσο των κρατών μελών, όσο και των ιδιωτών εναντίον αποφάσεων της ανώτατης αρχής που πρόσβαλαν τα συμφέροντά τους. Ακόμη, είχε τη λειτουργία να απαντάει σε ερωτήματα των εθνικών δικαστηρίων. Σε αντίθεση με την ίδια την ΕΚΑΧ, δεν διέθετε νομική προσωπικότητα κανένα από τα όργανά της. Το κίνημα στην πορεία εμπλουτίστηκε με αρκετά υπερεθνικά στοιχεία, για να φτάσουμε στο οικοδόμημα της ΕΕ όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Η ΕΚΑΧ σημείωσε πολύ γρήγορα επιτυχία και ο ενθουσιασμός από τη συγκεκριμένη επιτυχία οδήγησε σε μια προσπάθεια επέκτασης του προτύπου της ΕΚΑΧ στον στρατιωτικό και τον πολιτικό τομέα, απότοκο από την οποία ήταν 2 σχέδια τα οποία όμως ναυάγησαν το 1954: - Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα (σχέδιο Πλεβέν)- ήταν γαλλικής έμπνευσης και ναυάγησε στη γαλλική εθνοσυνέλευση: ενώ τα υπόλοιπα 5 κράτη είχαν εγκρίνει το συγκεκριμένο σχέδιο, η Γαλλία άσκησε αρνησικυρία γιατί, δεν ήθελε τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας - Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα [η συνεργασία των κρατών θα επεκτεινόταν και σε άλλους τομείς πέρα της οικονομίας, εδώ με τον όρο ¨πολιτική” εννοούμε οτιδήποτε δεν είναι οικονομία [τότε για παράδειγμα, “υψηλή πολιτική” θεωρούταν η άμυνα] Αυτά τα 2 σχέδια διακρίνονται γιατί είναι καθαρα φεντεραλιστικής έμπνευσης. Η ΕΚΑΧ σημείωσε και κάποιες αντιδράσεις με αποτέλεσμα τη δημιουργία ανταγωνιστικών πρωτοβουλιών[Η Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (1959) και Το σχέδιο Φουσέ (1961)]τα οποία όμως δεν είχαν καμία επιτυχία. Οι 2 συνθήκες που υπογράφτηκαν στη Ρώμη το 1957 αποτέλεσαν το πρωτογενές δίκαιο για 2 νεότερες κοινότητες, οι οποίες άρχισαν να ισχύουν το 1958: - ΕΟΚ : Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, - ΕΚΑΕ: Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας [για την ειρηνική χρήση της πρωτοεμφανιζόμενης τότε ατομικής ενέργειας] 8 Δημιουργήθηκαν με βάση το πρότυπο της ΕΚΑΧ, είχαν κοινά σημεία αλλά και σημαντικές διαφορές. Η κυριότερη καινοτομία (και των 3 κοινοτήτων ΕΚΑΧ-ΕΟΚ-ΕΚΑΕ) έγκειτο στην υιοθέτηση της κοινοτικής- υπερεθνικής μεθόδου συνεργασίας. Η ΕΟΚ και η ΕΚΑΕ ιδρύθηκαν για “απεριόριστο χρονικό διάστημα”. Και αυτές, όπως και η ΕΚΑΧ εφοδιάσθηκαν με ξεχωριστη νομική προσωπικότητα, τόσο διεθνή όσο και εσωτερική. Και σε αυτές τις 2 νεότερες κοινότητες διατηρήθηκε το σύστημα των 4 οργάνων: - Επιτροπή: στην ΕΚΑΧ ονομαζόταν Ανωτάτη αρχή [και η επιτροπή εξέδιδε κανονισμούς/οδηγίες/αποφάσεις ωστόσο αναλάμβανε καθήκοντα κυρίως εκτελεστικού χαρακτήρα και όχι νομοθετικού] - Συμβούλιο: εκπρόσωποι κυβερνήσεων κμ, αναλάμβανε το κύριο νομοθετικό έργο, εξέδιδε παράγωγο ή δευτερογενές δίκαιο με κανονισμούς, οδηγίες, αποφάσεις- εδώ δεν ονομάζονται συστάσεις/ αποφάσεις [το οποίο συχνά παραμέριζε το εθνικό δίκαιο]. Αποφάσιζε με πλειοψηφία. Όπως και στην ΕΚΑΧ το Συμβούλιο συγκροτούταν κατά κανόνα από υπουργούς που ήταν αρμόδιοι για τα υπό συζήτηση κάθε φορά θέματα στην πατρίδα τους, επομένως δεν είχε σταθερή δομή. Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου: Το 1964 η Γαλλία επειδή διαφωνούσε με κάποιες αποφάσεις των κοινοτικών οργάνων στον τομέα της αγροτικής πολιτικής εφάρμοσε την τακτική των “κενών εδράνων”. Σύμφωνα με τον συμβιβασμό του Λουξεμβούργου ο οποίος έλυσε αυτό το πρόβλημα, κάθε φορά που βρίσκονταν υπό συζήτηση θέματα ζωτικής σημασίας για ένα κράτος, ακόμα και όταν η συνθήκη προέβλεπε λήψη αποφάσεων με πλειοψηφία, οι αποφάσεις δεν λαμβάνονταν αν έστω κι ένα κμ διαφωνούσε. - Συνέλευση: αργότερα ονομάστηκε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο[και εδώ, κυρίως περιθωριακές εξουσίες, κυρίως ελεγκτικές μόνο έναντι της επιτροπής] - Δικαστήριο: σημαντικές δικαιοδοτικές αρμοδιότητες Όπως και στην ΕΚΑΧ, νομική προσωπικότητα αναγνωριζόταν μόνο στο διεθνή οργανισμό και όχι στα θεσμικά του όργανα. Το θεσμικό πλαίσιο των ΕΚΑΕ και ΕΟΚ παρουσίαζε πολλές ομοιότητες με αυτό της ΕΚΑΧ. Η σημαντικότερη διαφορά τους ήταν η μετατόπιση του κέντρου βάρους των αποφασιστικών αρμοδιοτήτων από το υπερεθνικό(Ανωτάτη Αρχή/Επιτροπή) στο διακυβερνητικό όργανο(Συμβούλιο). Οι 3 κοινότητες είχαν εξαρχής κοινή συνέλευση κοινό δικαστήριο [οι δυσκολίες της ταυτόχρονης λειτουργίας 3 κατηγοριών οργάνων για τις 3 κοινότητες αντιμετωπίστηκαν αμέσως με τη δημιουργία μίας μόνο Συνέλευσης και ενός μοναδικού Δικαστηρίου - Σύμβαση περί ορισμένων κοινών οργάνων των ευρωπαϊκών κοινοτήτων της 25ης Μαρτίου 1957], απέκτησαν και ενιαία επιτροπή και ενιαίο Συμβούλιο με τη “Συνθήκη Συγχώνευσης” το 1965. Επομένως: - Σύμβαση περί ορισμένων κοινών οργάνων των ευρωπαικών κοινοτήτων της 25ης Μαρτίου: 9  μία Συνέλευση και ένα Δικαστήριο - Συνθήκη Συγχώνευσης 1965: μια Επιτροπή ένα Συμβούλιο Μέχρι το 2002 υπήρχαν 3 διαφορετικοί διεθνείς οργανισμοί με 3 νομικές προσωπικότητες. Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα Η προβλεπόμενη συνεργασία στον οικονομικό τομέα δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά το μέσο για την πραγματοποίηση ευρύτερων στόχων, πολιτικού καθαρά χαρακτήρα. (προσοχή) Τα 6 ιδρυτικά κράτη μέλη έχουν παραχωρήσει εθνική κυριαρχία στο σύνολο της οικονομικής τους δραστηριότητας. Παρόλα αυτά, διατηρήθηκαν αρκετά εθνικά στοιχεία. Η κυριότερη καινοτομία των 3 αυτών οργανισμών[ ΕΚΑΧ, ΕΟΚ, ΕΚΑΕ] ήταν η υιοθέτηση της λεγόμενης κοινοτικής-υπερεθνικής συνεργασίας. Το μόνο κοινό όργανο εξαρχής και στις 3 οντότητες[ΕΚΑΧ, ΕΟΚ, ΕΚΑΕ] ήταν το δικαστήριο, μέχρι κάποιο χρονικό διάστημα ήταν αυτόνομες όμως με τη συνθήκη συγχώνευσης έγιναν μια. Η σημαντικότερη προσπάθεια της ΕΟΚ στον τομέα της οικονομίας συνδέθηκε με την έννοια της κοινής αγοράς, ενός χώρου όπου κυκλοφορούν ελεύθερα εμπορεύματα. Η συνθήκη προέβλεπε τη σταδιακή κατάργηση όλων των περιορισμών στις κινήσεις κεφαλαίων και στις πληρωμές. Τι είναι ελεύθερη ζώνη εμπορίου; Ο χώρος όπου κυκλοφορούν ελεύθερα τα εμπορεύματα μετά από μείωση-κατάργηση των εμποδίων, κυρίως των δασμών και των ποσοτικών περιορισμών. Τι είναι η τελωνειακή ένωση; Όταν στο πλαίσιο της ελεύθερης ζώνης εμπορίου καθιερώνεται κοινό εξωτερικό δασμολόγιο- η ίδια δασμολογική μεταχείριση για τα προϊόντα τρίτων χωρών. Τι είναι η κοινή αγορά; Είναι η τελική μορφή. Είναι ο χώρος όπου μεταξύ των συνεργαζόμενων κρατών δεν κυκλοφορούν μόνο εμπορεύματα, αλλά και πρόσωπα, υπηρεσίες, κεφάλαια. Ποια είναι η διαφορά της εσωτερικής από την κοινή αγορά; Έχουν υποστηριχθεί διάφορες απόψεις, ορθότερη όμως φαίνεται να είναι η άποψη ότι η εσωτερική αγορά έχει ένα επιπλέον στοιχείο από την κοινή αγορά: την κατάργηση των εσωτερικών συνόρων. Επομένως, η εσωτερική αγορά είναι ένα μεταγενέστερο και πλέον προωθημένο στάδιο στάδιο εξέλιξης της κοινής αγοράς. 10 Η ΣΕΚΑΧ είχε καταρτιστεί για διάστημα 50 ετών και έληξε το 2002, χωρίς να αναθεωρηθεί. Από το 2002 έως το 2009 ίσχυαν ως 2 διαφορετικοί οργανισμοί η ΕΟΚ υπό το όνομα όμως “Ευρωπαϊκή Κοινότητα” και η ΕΚΑΕ. Το 2009, με τη συνθήκη της Λισαβόνας, η ΕΚ έγινε ΕΕ, επομένως η μόνη κοινότητα που διατηρείται ακόμα είναι η ΕΚΑΕ. (ΠΡΟΣΟΧΗ) Η επιτυχία των 3 κοινοτήτων, οδήγησε στην ανάγκη επέκτασης των κοινοτικών αρμοδιοτήτων και σε άλλους τομείς. Ωστόσο, γρήγορα φάνηκαν σημαντικά ελαττώματα που απείλησαν να υπονομεύσουν την ενοποιητική πορεία των κοινοτήτων, τα οποία κινήθηκαν γύρω από 2 βασικούς άξονες: - Δημοκρατικό έλλειμμα- έλλειμμα δημοκρατίας: προβληματισμό προκαλούσε η ελλιπής δημοκρατική υποβάθρωση του κοινοτικού οικοδομήματος και ο περιορισμένος ρόλος της τότε συνέλευσης[σημερινού ΕυρΚοινβ] σε συνδυασμό με την απουσία γραπτού καταλόγου θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η Συνέλευση το 1962 άρχισε να αυτοαποκαλείται Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ορόσημο για την κάλυψη του δημοκρατικού ελλείμματος ήταν η υπογραφή 2 συνθηκών το 1970 και το 1975, οι οποίες ονομάστηκαν “δημοσιονομικές συνθήκες” και ανέθεταν στη Συνέλευση αποφασιστικές αρμοδιότητες στον τομέα της έγκρισης του κοινοτικού προϋπολογισμού. Το 1974 το κοινοβούλιο αναβαθμίστηκε με την καθιέρωση των άμεσων εκλογών για την ανάδειξή του[οι πρώτες άμεσες εκλογές διεξήχθησαν το 1979 μεταξύ των 9 τότε κρατών]. - Όσον αφορά την απουσία ενός καταλόγου θεμελιωδών δικαιωμάτων αυτή φάνηκε εντόνως στην υπόθεση Solange. Καταρχάς μέχρι τότε η απουσία μέριμνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είχε προκαλέσει ιδιαίτερη ανησυχία με δεδομένο τον ειδικό σκοπό, την οικονομική ενοποίηση που είχαν εξαρχής οι κοινότητες. Στην υπόθεση Solange ένας κοινοτικός κανονισμός αμφισβητήθηκε ενώπιον εθνικού [του γερμανικού] δικαστηρίου ως προς τη νομιμότητα του με την κατηγορία ότι αντίκειται σε θεμελιώδες δικαίωμα του εθνικού συντάγματος. Το ΔΕΚ τότε είχε απαντήσει ότι έλεγχος νομιμότητας μιας κοινοτικής πράξης δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα με μέτρο κρίσης ένα θεμελιώδες δικαίωμα ενός οποιουδήποτε εθνικού συντάγματος. Το δικαστήριο της Γερμανίας τότε δήλωσε ότι ενόσω η Κοινότητα δεν διαθέτει δικό της κατάλογο καταρτισμένο και αποφασισμένο από το Κοινοβούλιο, το ίδιο δεν θα απορρίπτει ως απαράδεκτα τα αιτήματα για έλεγχο συνταγματικότητας των κοινοτικών πράξεων του δευτερογενούς δικαίου. Ακολούθησε η Κοινή Δήλωση το 1989 και η Διακήρυξη των Θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών, ωστόσο κανένα από αυτά δεν ήταν νομικά δεσμευτικό. - Ανεπαρκής συντονισμός των κρατών- μελών στον παγκόσμιο πολιτικό στίβο. Μέχρι τη Συνθήκη της Λισαβόνας το 2009, προηγήθηκαν άλλες 4 εξίσου σημαντικές συνθήκες: 1. Ενιαία ευρωπαϊκή πράξη [ΕΕΠ]- 1986/1987 11 Είναι μια συνθήκη η οποία έρχεται να τροποποιήσει τις προηγούμενες. Λέγεται ενιαία επειδή υπογράφτηκε σε 2 διαδοχικές φάσεις και 2 διαδοχικά μέρη. Επειδή αποτέλεσε το πρώτο κείμενο που κάλυπτε υπό ενιαίο μανδύα κοινοτικές και διακυβερνητικές διαδικασίες συνεργασίες ονομάστηκε “Ενιαία Πράξη”. Βασικές τροποποιήσεις: 1. Τελική ώθηση για την ολοκλήρωση της κοινής αγοράς: Πρωτοβουλία στον τομέα της κοινής αγοράς αποτέλεσε η καθιέρωση της εσωτερικής αγοράς= ένας χώρος χωρίς εσωτερικά σύνορα, μέσα στον οποίο εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων κλπ. 2. Πρώτες αρμοδιότητες σε μη οικονομικούς τομείς: Είναι η πρώτη η οποία προικοδοτεί την ευρωπαϊκή οικονομική δραστηριότητα σε κάποιους τομείς οι οποίοι δεν είναι οικονομικοί [περιβάλλον]. Πώς μπορεί η προστασία του περιβάλλοντος να διαστρεβλώσει τον ανταγωνισμό ενός κράτους; Τα κράτη μέλη που λαμβάνουν μέσα για την προστασία του περιβάλλοντος σαφώς και επενδύουν χρήματα, ενώ τα κράτη μέλη τα οποία δεν επενδύουν στην προστασία του περιβάλλοντος αποκτούν αμέσως οικονομικό πλεονέκτημα. 3. Αναβάθμιση ρόλου ΕυρΚοινβ: Το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο πλέον εμπλεκόταν στη λήψη αποφάσεων κατά ουσιαστικότερο τρόπο. 4. Πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων[σημερινο Γενικό Δικαστήριο] 5. ΕΠΣ: Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασια [πρόδρομος της ΚΕΠΠΑ] : ήταν μια προσπάθεια χαλαρού συντονισμού των θέσεων των κμ στα διεθνή προβλήματα. **** ΣΕΚ= Οι συνθήκες για τις 3 ιδρυτικές οντότητες[ΕΚΑΧ, ΕΟΚ, ΕΚΑΕ] 2. Συνθήκη του Μάαστριχτ : ΣΕΕ= Συνθήκη για την ΕΕ 1992/1993: Από τις πιο σημαντικές συνθήκες του δυτικού κόσμου. Σκόπευε στο συνδυασμό των υπερεθνικών και των διακυβερνητικών στοιχείων. Είναι η συνθήκη η οποία όρισε την κοινή στέγη, την ομπρέλα, τον μανδύα υπό τον οποίο καλύπτονταν αφενός η κοινοτική- υπερεθνική συνεργασία, αφετέρου οι μορφές διακυβερνητικής συνεργασίας. Αυτό παραστάθηκε με 3 πυλώνες: 1. (1ος πυλώνας) Κοινοτική συνεργασία 2. (2ος πυλώνας) Διακυβερνητική συνεργασία: ΚΕΠΠΑ [Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας] 3. (3ος πυλώνας) Διακυβερνητική συνεργασία: ΣΔΕΥ [Συνεργασία στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων] 12 Με τη ΣΕΕ/Μ τροποποιούνται ευρύτατα οι παλαιότερες συνθήκες, ενώ ιδρύεται η ΕΕ, η οποία υπό τη μορφή της εποχής δεν αποτελούσε ξεχωριστό διεθνή οργανισμό, ούτε διέθετε αυτοτελή νομική προσωπικότητα. Η ΣΕΕ/Μ δεν έθιξε την υπόσταση των 3 Ευρωπαϊκών κοινοτήτων αλλά μετέβαλε την ονομασία της ΕΟΚ σε ΕΚ [Ευρωπαϊκή Κοινότητα]. Με τη συνθήκη της Μάαστριχτ η ΕΕ αποβάλλει τη λέξη ¨οικονομική” από την επωνυμία της, γιατί η συνεργασία επεκτείνεται και σε άλλους τομείς. Με τη συνθήκη της Λισαβόνας, με τον όρο ΕΕ εννοούμε έναν διεθνή οργανισμό, το διάδοχο σχήμα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, δεν εννοούμε το σχήμα ομπρέλα [όπως εννοείται στη συνθήκη του Μάαστριχτ]. - προσοχή Η ΕΕ αποτελούσε ένα συνδυασμό υπερεθνικών και διακυβερνητικών στοιχείων και συγκρότησε την κοινή στέγη υπό την οποία καλύπτονταν αφενός η κοινοτική-υπερεθνική συνεργασία, αφετέρου μορφές διακυβερνητικής συνεργασίας. Η Ένωση το 1992 παραστάθηκε με το σχήμα ενός αρχαίου ελληνικού ναού που στηρίζεται σε 3 κίονες [πυλώνες] : - 1ος υπερεθνικός: Κοινοτική συνεργασία> οι 3 ευρωπαϊκές κοινότητες, εδώ κυριαρχούσε η κοινοτική μέθοδος - 2ος διακυβερνητικός: ΚΕΠΠΑ > Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας, γνωστό και ως 2ος πυλώνας - 3ος διακυβερνητικός: ΣΔΕΥ > Συνεργασία στη Δικαιοσύνη και τις Εξωτερικές Υποθέσεις, γνωστό και ως 3ος πυλώνας Στη ΣΕΕ/Μ είναι εμφανής η προσπάθεια απόδοσης συνταγματικών χαρακτηριστικών στο πρωτογενές δίκαιο και υπήρξαν σημαντικές διακηρύξεις. Βασικά σημεία της ΣΕΕ/Μ (σελ. 58): - Ο σεβασμός στην εθνική ταυτότητα των κμ και η προσήλωση της ΕΕ στα θεμελιώδη δικαιώματα. - Μεταβολή από ΕΟΚ σε ΕΚ - Θεσπιστηκε η ιθαγένεια της Ένωσης - Τέθηκαν οι βάσεις για την ΟΝΕ= Οικονομική και Νομισματική Ένωση. 3. Συνθήκη Άμστερνταμ 1997/1999: Η Συνθήκη του Αμστερνταμ τροποποίησε τόσο τις 3 ιδρυτικές συνθήκες, όσο και την ΣΕΕ/Μ, η οποία από δω και πέρα είναι ΣΕΕ/Α. Διατηρεί το σχήμα ομπρέλα, αλλά τροποποίησε αρκετά τον πυλώνα ΚΕΠΠΑ, όπου εκεί εισάγεται η θέση του Ύπατου Εκπροσώπου για την ΚΕΠΠΑ- 17 ΣΕΕ[σα να λέμε σήμερα Υπουργός Εξωτερικός της Ένωσης]. Στον 3ο πυλώνα μένουν μόνο οι δικαστικές και οι αστυνομικές εργασίες με νέο τίτλο ΑΔΣΠΥ= Αστυνομική και Δικαστική Συνεργασία σε Ποινικές Υποθέσεις, καθώς θέματα ασύλου, μετανάστευσης και άλλων πολιτικών σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων μεταφέρονται στον 1ο πυλώνα. 13 Χρησιμοποιείται για πρώτη φορά ο όρος ΧΑΕΔ= Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης. Επίσης, εισήχθη ο θεσμικός νεωτερισμός της θεσμικής ευελιξίας[flexibility] με την ονομασία “στενότερη και ενισχυμένη συνεργασία”, που επέτρεπε σε ορισμένα κράτη να προχωρήσουν με ταχύτερους ρυθμούς τη διαδικασία της ενοποίησης. 4. Συνθήκη Νίκαιας- 2001 Τροποποίησε τη ΣΕΕ/Α [από δω και στο εξής ΣΕΕ/Ν] και τις υπόλοιπες ιδρυτικές συνθήκες [από δω και στο εξής ΣΕΚ/Ν]. Σημαντική εδώ είναι η διακήρυξη εκ μέρους των τριών θεσμικών οργάνων, με την οποία έγινε δεκτός ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ένωσης. Σχέδιο Συνθήκης για το Σύνταγμα της Ευρώπης- 2004 Αποτέλεσμα εργασιών ενός ευρύτερου τμήματος που ονομάστηκε “Συνέλευση για το μέλλον της Ευρώπης” ή “Ευρωπαϊκή Συνέλευση”. Ενώ 15 χώρες είχαν κυρώσει το κείμενο, ακολούθησαν 2 αρνητικά δημοψηφίσματα με αρνητική έκβαση στη Γαλλία και στις Κάτω χώρες το 2005. Μέχρι το 2007, 18 από τα 25 κμ είχαν κυρώσει ολοκληρώσει τις διαδικασίες, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί η προσπάθεια. Συνθήκη Λισαβόνας- 2007/2009 Το ισχύον δίκαιο. Μπορεί να τη συναντήσουμε και ως “Μεταρρυθμιστική Συνθήκη”. Καταργεί το σχήμα των πυλώνων. Η ΕΕ απορροφά και τις δικαστικές/αστυνομικές εργασίες. Δεν αντικατέστησε τις υπάρχουσες συνθήκες αλλά: - διατήρησε την ονομασία της ΣΕΕ - άλλαξε την ονομασία της ΣΕΚ σε ΣΛΕΕ και τις τροποποίησε. Η ΕΕ διέπεται από 2 συνθήκες: - ΣΕΕ: είναι η συνθήκη του Μάαστριχτ/Άμστερνταμ/Νίκαιας, θέτει τις βασικές αρχές οι οποίες εξειδικεύονται στη ΣΛΕΕ. Καθορίζει τις κύριες συνταγματικές πλευρές της ένωσης. - ΣΛΕΕ :ουσιαστικά απηχεί την παλιά ΣΕΚ- ρυθμίζει λεπτομερέστερα τον τρόπο λειτουργίας της ένωσης Ίδιο νομικό κύρος με αυτές τις 2 συνθήκες διαθέτει και ο ΧΘΔ= Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο οποίος βρίσκεται εκτός των συνθηκών. Διατηρείται μόνο η ΣΕΚΑΕ, καθώς και η κοινότητα την οποία ιδρύει. Με εξαίρεση την ΣΕΚΑΕ, ο όρος κοινότητα εξαλείφεται από τις 2 συνθήκες. Βασικά σημεία της συνθήκης της Λισαβόνας: 1. Ιδρύει την ΕΕ για απεριόριστο χρονικό διάστημα 14  2. Αναγνωρίζεται η νομική προσωπικότητα της Ένωσης, η οποία αντικαθιστά και διαδέχεται την ΕΚ. Στο προοίμιο της ΣΕΕ/Λ διαφαίνεται ξεκάθαρα ότι τα σχέδια για το μέλλον έχουν έναν συγκεκριμένο προσανατολισμό: την ολοένα στενότερη ένωση των λαών της Ευρώπης- σκέψη 13 του προοιμίου. Η Ένωση αποτελεί ένα νέο στάδιο της διαδικασίας προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αλλά δεν ολοκληρώνεται στο παρόν χρονικό σημείο- σκέψη 1 και 14 του προοιμίου. Νομική προσωπικότητα ΕΕ Προσοχή: Η ΕΕ έχει νομική προσωπικότητα βάσει των 47 ΣΕΕ/Λ και 335 ΣΛΕΕ. Όπως συνέβαινε ως τώρα ξεχωριστή νομική προσωπικότητα δεν αποκτά κανένα από τα θεσμικά όργανα της ένωσης, εκτός από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Στο εσωτερικό των κρατών η ΕΕ διέπεται από το εκάστοτε εσωτερικό δίκαιο των νομικών προσώπων. Η ΕΕ αντιμετωπίζεται ως ημεδαπό νομικό πρόσωπο και όχι ως αλλοδαπό στο εσωτερικό των κρατών! Δεν είχε πάντα νομική προσωπικότητα, αλλά απέκτησε όταν διαδέχθηκε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Έχει προσωπικότητα και διεθνή και στο εσωτερικό των κμ. Επειδή έχει διεθνή προσωπικότητα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο είναι υποκείμενο του διεθνούς δικαίο, το οποίο συναρτάται με ορισμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Δικαιώματα: - Δικαίωμα να υπογράφει συμφωνίες είτε με άλλα κράτη, είτε με διεθνείς οργανισμούς. - Δικαίωμα εκπροσώπησης - Δικαίωμα να δέχεται η ίδια αντιπροσώπους από άλλα κράτη - Δικαίωμα να αναγνωρίζει άλλα κράτη Υποχρεώσεις : διαθέτει διεθνή ευθύνη Νομική προσωπικότητα στο εσωτερικό των κμ: Στα κμ η Ένωση είναι ΝΠΔΔ, επομένως έχει δικαιοπρακτική ικανότητα. Τα όργανα της ένωσης δεν έχουν δική τους νομική προσωπικότητα, με μόνες εξαιρέσεις την ΕΚΑΕ και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα για λόγους ανεξαρτησίας. Επομένως, θεωρητικά θα μπορούσαμε να δούμε την ΕΕ ως διάδικο. Πρακτικά, στις περισσότερες συμφωνίες η ΕΕ υπογράφει ρήτρες διαιτησίας και οι περισσότερες διαφορές δικάζονται από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο, το οποίο έχει ρόλο διαιτητή. Αναγκαστική εκτέλεση εναντίον της ΕΕ δεν μπορεί να γίνει αν δεν δώσει έγκριση προηγουμένως το Ευρωπαϊκό δικαστήριο. Νομική φύση ΕΕ 15 Η ΕΕ δανείζεται στοιχεία τόσο από το διεθνές δίκαιο, όσο και από το εθνικό συνταγματικό δίκαιο > οι ιδρυτικές συνθήκες λαμβάνουν τη μορφή συντάγματος στο εσωτερικό της ένωσης. Χωρίς να μετατρέπεται σε ομοσπονδιακό κράτος και χωρίς να αποκτά αυτοδύναμα αρμοδιότητες η Ένωση αποτελεί ένα συντεταγμένο μόρφωμα, μια νέα έννομη τάξη, με δικές της αλλά δοτές αρμοδιότητες. Η ΕΕ δεν είναι ακόμα ένα ολοκληρωμένο μόρφωμα, αλλά ένα “σύστημα εν τω γίγνεσθαι”, του οποίου η τελική μορφή δεν έχει προβλεφθεί ακόμα. Το μόνο κοινό σημείο της ΕΕ με διεθνείς οργανισμούς είναι ότι και αυτή ιδρύθηκε με διεθνείς συνθήκες, όμως πλέον είναι ανεξάρτητη εξοπλισμένη με δικά της κυριαρχικά δικαιώματα. Δεν είναι ούτε διεθνής οργανισμός, ούτε ομοσπονδιακό κράτος. Στο νομικό λόγο έχει επικρατήσει ο όρος “υπερεθνικός οργανισμός”. Εκτός από την εμβάθυνση των αρμοδιοτήτων της, η ένωση και οι ενότητες διευρύνθηκαν και στο χώρο: - 1970 > με την είσοδο ΗΒ, Δανίας, Ιρλανδίας - 1981> Ελλάδα - 1986> Ισπανία, Πορτογαλία - 1990> επανένωση Γερμανίας με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ [ έως τότε στις συνθήκες συμμετείχε η Δυτική Γερμανία μόνο] - 1995> Αυστρία, Σουηδία, Φινλανδία [ματαιώνεται η είσοδος της Νορβηγίας για 2η φορά] - 2004> η πιο μαζική διεύρυνση που άλλαξε τη φυσιογνωμία της ένωσης [8 χώρες] Κύπρος, Μάλτα, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία,Σλοβενία, Τσεχία - 2007> Βουλγαρία, Ρουμανία - 2013> Κροατία - 2020> αποχώρηση ΗΒ προσοχή: Μπορεί να λείπει οποιοδήποτε κράτος, αλλά ΕΕ χωρίς Γαλλία- Γερμανία δεν υπάρχει, καθώς αυτές οι 2 χώρες είναι οι ιδρυτικές και η αποχώρηση κάποιου κράτους από αυτά τα 2 θα σήμαινε το τέλος της γαλλογερμανικής συμμαχίας. Τα συνταγματικά χαρακτηριστικά της Ένωσης Νομική προσωπικότητα εε Άρθρα 47 ΣΕΕ & 335 ΣΛΕΕ 16  Στο εσωτερικό των κμ αντιμετωπίζεται ως ημεδαπό ΝΠ και όχι ως αλλοδαπό!! 274 & 335 ΣΛΕΕ: Η ένωση μπορεί να παρίσταται ενώπιον οποιουδήποτε εθνικού δικαστηρίου υπό οποιαδήποτε ιδιότητα (ενάγουσα, εναγομένη, προσθέτως παρεμβαίνουσα κλπ.) 12/10/2022 Στόχοι Ένωσης Καταγράφονται λεπτομερώς στο Α 3 της ΣΕΕ. Οι στόχοι είναι χρήσιμοι γιατί όταν το δικαστήριο καλείται να ερμηνεύσει κάποια διάταξη και πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε ερμηνείες, τότε επιλέγει αυτή που εξυπηρετεί καλύτερα τους στόχους της ένωσης [τελολογική ερμηνεία]. Οι στόχοι διακρίνονται σε: - Πολιτικοί [Α3π1 ΣΕΕ] - Οικονομικοί [Α3π3 +π4] - Σχέσεις με τα κράτη - Σχέσεις με τους πολίτες [Α3π2] - Σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο [Α3π5] Στο Α3 π6 δεν έχουμε στόχο, αλλά διευκρίνιση στο πως πρέπει να επιδιώκουμε αυτούς τους στόχους. “Πρόσφορα μέσα”= αρχή της αναλογικότητας> οι στόχοι πρέπει να επιτυγχάνονται εντός των αρμοδιοτήτων της Ένωσης [για να πετύχει τους στόχους της η Ένωση δεν μπορεί να υπερβεί το πλαίσιο το οποίο έχουν ορίσει τα κμ να ενεργεί]. Οι στόχοι αυτοί υλοποιούνται μέσω μιας σειράς πολιτικών [πχ κοινή αγροτική πολιτική/περιβαλλοντική πολιτική/αναπτυξιακή πολιτική =παροχή βοήθειας σε τρίτες χώρες ώστε να μπορέσουν να αναπτυχθούν κλπ.]. Στάδια οικονομικής συνεργασίας: 1. Η εσωτερική αγορά 26 π2 ΣΛΕΕ: η πιο απλή μορφή είναι η ζώνη ελεύθερου εμπορίου> αφορά τα υλικά αγαθά> ό,τι προϊόν παράγεται στο εσωτερικό ενός κμ μπορεί να μετακινηθεί ελεύθερα [χωρίς δασμούς και ποσοτικούς περιορισμούς] στα υπόλοιπα κμ. Πολύ γνωστή ζώνη ελεύθερου εμπορίου είναι η NAFTA. H ΕΖΕΣ συνεχίζει να υπάρχει και σήμερα με τα 4 κράτη. 2. Τελωνειακή ένωση> κοινό εξωτερικό δασμολόγιο. Δηλαδή, τα προιόντα Κίνας όπου κι αν τελωνιστούν [σε οποιοδήποτε κμ] θα καταβάλλουν τον ίδιο δασμό. Αυτά μπορούν να ρυθμιστούν με μια συνθήκη. 3. Κοινή αγορά: δεν αφορά μόνο εμπορεύματα, όπως η εσωτερική αγορά Στην κοινή αγορά[όπου είναι πιο περίπλοκα τα πράγματα, δεν μπορεί να καθιερωθεί με μια μόνο συνθήκη- χρειάζεται νομοθεσία κλπ.] χρειάζεται ένα σώμα δικαίου το οποίο θα το υιοθετήσει ένας διεθνής οργανισμός. 17  Η τάση σήμερα είναι η δημιουργία κοινών αγορών, για παράδειγμα η κοινή αγορά των κρατών της Καραϊβικής ή της Ασίας που δημιουργήθηκαν κατά το πρότυπο των ευρωπαϊκών κοινοτήτων. 4. Ατελής οικονομική ένωση :είναι μια κοινή αγορά, η οποία συνοδεύεται από μια σειρά κοινών πολιτικών. 5. Πλήρης οικονομική ένωση: εδώ χρειαζόμαστε > - κοινή ή εναρμονισμένη σε μεγάλο βαθμό οικονομική πολιτική - κοινό νόμισμα Στη σύγχρονη ΕΕ διακρίνουμε μεταξύ των κρατών που ανήκουν στη ζώνη του ευρώ και αυτά που δεν ανήκουν. Τα πρώτα δεν έχουν κοινή οικονομική πολιτική, ούτε και υψηλό βαθμό συντονισμού των οικονομικών πολιτικών των κρατών. Το ότι έχουμε κοινό νόμισμα αλλά όχι κοινή οικονομική πολιτική είναι απόρροια κυρίως της οικονομικής κρίσης που χτύπησε τη ζώνη του ευρώ και ιδίως τα πιο αδύναμα κράτη. Εξαρχής, το σχέδιο ήταν να υπάρχει ένα κοινό νόμισμα και κατόπιν εξ ανάγκης θα αποκτήσει κοινή πολιτική, αλλά αυτό προϋπέθετε να μην προηγηθεί κάποια παγκόσμια οικονομική κρίση. Η ΕΕ αυτή τη στιγμή βρίσκεται μεταξύ 4ου και 5ου σταδίου. Το κάθε στάδιο προϋποθέτει το προηγούμενο, είναι το επόμενο + κάτι άλλο. Τα κράτη που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ ανήκουν στο 4ο στάδιο. Ο παγκόσμιος οργανισμός εμπορίου δεν είναι ακόμα καν στο 1ο στάδιο, δεν είναι καν ελεύθερη ζώνη εμπορίου, προσπαθεί να γίνει εδώ και 40 χρόνια. ΟΝΕ: Οικονομική και Νομισματική Ένωση [μαζί με την εσωτερική αγορά είναι τα 2 σημαντικότερα επιτεύγματα της ΕΕ]. Βασικό μέρισμα της αυτή τη στιγμή είναι η καταπολέμηση του φαινομένου του πληθωρισμού[δηλαδή, προσπάθεια διατήρησης σταθερότητας των τιμών]. Από το 2002 έως τώρα ο στόχος διατήρησης του πληθωρισμού κάτω από το 3% επιτυγχανόταν. Γιατί η καταπολέμηση του πληθωρισμού έχει αναχθεί σε σημαντικό στόχο της ΕΕ; Η οικονομία είναι το εργαλείο για να επιτύχουμε την καταπολέμηση του εθνικισμού και του οικονομικού προστατευτισμού. Ιστορικά ο αχαλίνωτος πληθωρισμός συνδέθηκε με την άνοδο του εθνικισμού στη Γερμανία. Ο αχαλίνωτος πληθωρισμός ξυπνά οδυνηρές μνήμες. Επομένως, η σταθερότητα των τιμών έχει απώτερο στόχο να υπάρχει ένα οικονομικά σταθερό περιβάλλον και επομένως, διατήρηση της ειρήνης. Η ΟΝΕ αποτελεί έναν από τους βασικότερους στόχους της ΕΕ και είναι δεσμευτικός για όλα τα κμ της. Βασική αρχή στην οποία στηρίζεται είναι η “αρχή της οικονομίας της ανοιχτής αγοράς με ελεύθερο ανταγωνισμό” → 119 I, II & 120 ΣΛΕΕ. Η νομισματική πολιτική για τα κράτη με νόμισμα το ευρώ ανήκει στις αποκλειστικές αρμοδιότητες της ΕΕ. Οικονομική πολιτική 18 ECOFIN: Η σύνθεση του συμβουλίου δεν είναι σταθερή, αλλά εξαρτάται από το κάθε θέμα συζήτησης. Αποτελείται από τους υπουργούς που είναι αρμόδιοι στα κμ για το κάθε φορά υπό συζήτηση θέμα. Όταν αλλάζουν οι υπουργοί σε κάθε κμ, αλλάζουν και στο ECOFIN. Το συμβούλιο από τη σύνθεσή του έχει εκπροσώπους όλων των κρατών, ακόμα και αυτών που δεν ανηκουν στη ζωνη του ευρώ. Ευρωομάδα/ Eurogroup: είναι ένας καθαρά άτυπος σχηματισμός στο πλαίσιο του οποίου γίνονται οι συνεδρίες και λαμβάνονται αποφάσεις για την οικονομική πολιτική. Από το eurogroup οι συμφωνίες περιβάλλονται μόνο με πολιτική δέσμευση. Νομική και τυπική δέσμευση αποκτούν στο ECOFIN, όπου εκεί οι αποφάσεις γίνονται νομικά δεσμευτικές. Νομισματική πολιτική Αποκλειστική αρμοδιότητα της ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας, το οποίο είναι ένα όργανο που απολαμβάνει υψηλο βαθμό ανεξαρτησίας για να λαμβάνονται οι αποφάσεις ελεύθερα από τους πολιτικούς. Είναι ένα τεχνοκρατικό όργανο το οποίο λαμβάνει αποφάσεις έξω από το πεδίο της πολιτικής. Η νομισματική και οικονομική πολιτική συνδέεονται. Αξίες Ένωσης- Α2 ΣΕΕ Στην π1 απαριθμούνται οι αξίες και στην π2 αναφέρεται ότι οι αξίες αυτές είναι κοινές. Αυτή η διάταξη υπήρχε από την ΣΕΕ/Μ, ονομάζονταν αρχές και ήταν μόνο 4. Γιατί μας ενδιαφέρει το Α2; Επειδή οι αποφάσεις της ένωσης πρέπει να σέβονται αυτές τις αξίες. Η φράση “η Ένωση βασίζεται…” υποδεικνύει ότι οι αξίες δεν έχουν πολιτική μόνο σημασία αλλά, τη δεσμεύουν κιόλας νομικά. Οι πράξεις & αποφάσεις των θεσμικών οργάνων της Ένωσης οφείλουν να σέβονται αυτές τις αξίες και τυχόν παραμερισμός τους μπορεί να οδηγήσει σε δικαστική αμφισβήτηση των πράξεων, ακόμα και σε ακύρωσή τους. Επιπλέον, οι αξίες αυτές εξειδικεύονται και σε άλλα άρθρα. Η προαγωγή των αξιών της Ένωσης αποτελεί έναν από τους βασικότερους στόχους της ΕΕ. Το Α2 έχει μεγάλη συμβολική αξία και δίνει μια ερμηνευτική κατεύθυνση στο δικαστήριο, όταν πάλι έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε πολλές ερμηνείες [θα επιλέξουμε αυτή που εναρμονίζεται περισσότερο με τις αξίες της ένωσης]. Από τις αξίες αυτές, η συνθήκη αφιερώνει περισσότερα άρθρα στα παρακάτω: - η δημοκρατία - τα θεμελιώδη δικαιώματα Οι αξίες του άρθρου 2 δεν δεσμεύουν μόνο την Ένωση αλλά και τα κμ. Ως ποιο βαθμό δεσμεύονται τα κμ από τις αξίες αυτές είναι υπό συζήτηση. Πάντως, στο Α 7 ΣΕΕ προβλέπεται δυνατότητα επιβολής κυρώσεων στα κμ όπου στοιχειοθετείται σοβαρός κίνδυνος παραβιάσεως των αρχών αυτών. Ακόμη, ο σεβασμός των 19 κοινοτικών αξιών αποτελεί τη μόνη καταγεγραμμένη ουσιαστική προϋπόθεση για την ένταξη τρίτης χώρας στην ΕΕ βάσει του 49 ΣΕΕ. Η αξία της αλληλεγγύης του άρθρου 2 π1 εδ. β΄ειδικότερα: Σύμφωνα με το ΔΕΚ όταν υπογράφεται μια διεθνής συνθήκη- εφόσον πρόκειται για θέμα κοινής πολιτικής- τα κμ είναι υποχρεωμένα να είναι αλληλέγγυα για την προάσπιση των συμφερόντων της Κοινότητας. Στην αρχή, η έννοια της αλληλεγγύης ήταν προσανατολισμένη κυρίως προς τον οικονομικό τομέα. Στην πορεία, με την εμφάνιση του ΧΘΔ η αλληλεγγύη βασιζόταν στην λογική της κοινωνικής δικαιοσύνης και του κράτους πρόνοιας. Η αλληλεγγύη εμφανίζεται ως εξής στις συνθήκες για την ΕΕ: - 2 εδ. β΄ΣΕΕ: αποτελεί κοινωνικό στόχο της ένωσης - 21 ΣΕΕ: αποτελεί μια από τις αξίες της εξωτερικής δράσης της ένωσης - 122 ΣΛΕΕ: αποτελεί λόγο παρέμβασης του Συμβουλίου για να βοηθηθεί ένα κράτος με οικονομικές δυσκολίες - 222 ΣΛΕΕ: στα πλαίσια της εξωτερικής δράσης της ΕΕ ως συμπαράσταση σε κράτος μέλος που πλήττεται από φυσικές καταστροφές ή δέχεται τρομοκρατική επίθεση. Προσοχή! Η ρήτρα αλληλεγγύης δεν μπορεί να ενεργοποιηθεί εάν από τους συγκεκριμένους κινδύνους απειλούνται τρίτες χώρες εκτός της Ένωσης. Επίσης, δεν μπορεί να εφαρμοστεί όταν το νόμιμο πολίτευμα ενός κμ ανατραπεί όχι από τρομοκρατική επίθεση, αλλά από πραξικόπημα(→εδώ η Ένωση μπορεί να ανατρέξει στο Α 7 ΣΕΕ). - 42 VII ΣΕΕ : παροχή βοήθειας σε κάποιο κμ που δέχεται επίθεση στο έδαφός του Από τη δεκαετία του 1980 υπάρχει μια συζήτηση για το δημοκρατικό έλλειμμα της ΕΕ. Έχει 2 εκφάνσεις: 1. Παθητική αποδοχή: Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι ένα εγχείρημα που ξεκίνησε από τις ευρωπαϊκές πολιτικές και οικονομικές ελιτ. Είναι ένα όραμα που ασπάστηκαν πολιτικοί και τεχνοκράτες και το πρότειναν στους ευρωπαϊκούς λαούς, οι οποίοι απλώς το αποδέχτηκαν χωρίς καμία ένσταση. Η όποια αποδοχή του ήταν παθητική.Στη συνέχεια, παρουσιάστηκαν διάφορες αμφισβητήσεις ως προς τις πολιτικές επιλογές. 2. Η συνέλευση δεν είχε κανένα έλεγχο επί των νομοθετικών και εκτελεστικών οργάνων της ΕΕ. Δεν υπήρχαν αντιστοιχοι οργανισμοί λογοδοσίας.Υπήρχε ένα κενό δημοκρατικού ελέγχου/δημοκρατικής νομιμοποίησης. Έγινε προσπάθεια να καλυφθεί αυτό το κοινό μέσω της ενίσχυσης του ρόλου του ΕυρωΚοινοβ[μετονομάστηκε έτσι από συνέλευση]. Ενίσχυση που αποτυπώνεται σε κάθε αναθεώρηση των συνθηκών της ένωσης.Το ΕυρωΚοινοβ από μια συνελευση χωρίς σημαντικό ρόλο [εξέδιδε απλώς γνώμη πριν από την έκδοση μιας πράξης, η οποία δεν ήταν δεσμευτική από το 20  συμβούλιο], κατέληξε να διαμορφώνει την ενωσιακή νομοθεσία.Πλέον, μια πράξη δεν μπορεί να εκδοθεί αν δεν συμφωνήσει το κοινοβούλιο. Το τελικό λόγο έχει και για τις δαπάνες της ένωση. Έτσι, από τη διαβούλευση σε ορισμένους τομείς περάσαμε στη συνεργασία. Και από τη συνεργασία περάσαμε στη διαδικασία συναπόφασης, όπου το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο σήμερα είναι νομοθέτης της ένωσης σε συνδυασμό με το Συμβούλιο: δηλαδή, αν ένα όργανο από αυτα δεν συμφωνεί δεν υπάρχει απόφαση.Μιλάμε για το νομοθετικό τρίγωνο. 14/10/2022 Η αντιμετώπιση του δημοκρατικού ελλείμματος επήλθε με τα άρθρα 10 & 11 ΣΕΕ. Η αντιπροσωπευτική αρχή βρίσκει διπλό έρεισμα στην Ένωση: 1. στην άμεση εκπροσώπηση των πολιτών μέσω των ευρωπαϊκών εκλογών για την ανάδειξη του ΕυρΚοινβ 2. στην έμμεση δημοκρατική νομιμοποίηση μέσω των 2 άλλων θεσμικών οργάνων- του Ευρωπαϊκού Συμβουλιου & του Συμβουλίου> τα κμ εκπροσωπούνται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο από τους αρχηγούς των κμ και στο Συμβούλιο από μέλη των κυβερνήσεων οι οποίοι με τη σειρά τους είναι υπόλογοι είτε στα εθνικά κοινοβούλια, είτε απευθείας στους πολίτες. 10 ΣΕΕ: αντιπροσωπευτική δημοκρατία σε 2 μορφές: - άμεση αντιπροσώπευση: φθίνουσα αναλογικότητα[αυτό το σύστημα ευνοεί περισσότερο τα μικρά-μεσαία κράτη, δηλαδή η Κύπρος που έχει περίπου 800.000 πληθυσμό έχει 6 ευρωβουλευτές> 1 ευρωβουλευτής αντιστοιχεί σε 150.000 πληθυσμό, ενώ η Γερμανία που έχει 80.000.000 πληθυσμό και 99 ευρωβουλευτές> 1 ευρωβουλευτής αντιστοιχεί σε 808.000 περίπου πληθυσμο] - έμμεση αντιπροσώπευση: τα μέλη του Συμβουλίου έχουν έμμεση νομιμοποίηση γιατί χαίρουν της εμπιστοσύνης των άμεσα εκλεγμένων εθνικών κοινοβουλίων. Η ΕΕ έχει 2 όργανα που έχουν τον όρο Συμβούλιο: 1. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 2. Συμβούλιο των Υπουργών [περισσότερες συνθέσεις ανάλογα με το τι συζητείται] Αυτά τα 2 σώματα, αποτελούν το νομοθέτη της ένωσης. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν μετέχει στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας, αποφασίζει τις γενικές κατευθύνσεις και δεν λαμβάνει δεσμευτικές αποφάσεις. Οι νομικά δεσμευτικές πράξεις της ένωσης νομιμοποιούνται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο [άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση- τα μέλη του εκλέγονται από τον λαό απευθείας] και από το Συμβούλιο των υπουργών[έμμεση νομιμοποίηση -γιατί αποτελείται από υπουργούς 21 οι οποίοι είναι υπόλογοι των εθνικών κοινοβουλίων, τα οποία εκλέγονται από τον λαό] 10 π3 & 11 ΣΕΕ > συμμετοχική δημοκρατία 11 ΣΕΕ Υποχρέωση δημόσιας διαβούλευσης> Ο νομοθέτης στην Ελλάδα είναι η Βουλή, η οποία δεν ξεκινά να αποφασίζει μόνη της.Το προνόμια της νομοθετικής πρωτοβουλίας στην Ελλάδα, έχει η Κυβέρνηση η οποία υποβάλλει στη βουλή σχέδιο νόμου. Αντιστοίχως, η επιτροπή έχει το προνόμια νομοθετικής πρωτοβουλίας, υποβάλει στο Συμβούλιο των Υπουργών και το ΕυρωΚοινοβ προτάσεις οδηγιών/κανονισμών. Συνήθως αρχίζει μετά το “παζάρι” των τροποποιήσεων. Όταν η επιτροπή υποβάλλει μια πρόταση υποχρεούται να διαβουλευθεί. Η υποχρέωση δημόσιας διαβούλευσης του 11 ΣΕΕ αναφέρεται σε κάθε πράξη και σε ορισμένες περιπτώσεις πρέπει να οργανώνονται διαβουλεύσεις με πχ οργανώσεις κοινωνίας πολιτών ή οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών, αναλόγως το θέμα συζήτησης κάθε φορά.Αυτό συμβαίνει γιατί η επιτροπή πρέπει να αφουγκράζεται τον παλμό της κοινωνίας. Στην αιτιολογική έκθεση υποχρεούται να αναφέρει με ποιους υπήρξε διαβούλευση και το περιεχόμενό της. Πλέον, όποιος λαμβάνει μέρος σε διαβουλεύσεις με την επιτροπή έχει υποχρέωση να δημοσιοποιεί το όνομά του, τους χρηματοδοτικούς του φορείς κλπ. Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών Ένας άλλος θεσμός συμμετοχικής δημοκρατίας, είναι αυτός της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας πολιτών. Εφόσον μαζευτούν 1.000.000 υπογραφές από πολίτες τουλάχιστον 9 κρατών [υπάρχουν κάποια εχέγγυα, για να μετράει ένα κράτος μέλος σε αυτά τα 9 πρέπει να συγκεντρώνεται ένας αριθμός υπογραφών αναλόγως με τον πληθυσμό τους, στην Ελλάδα περίπου 12.500- επίσης δεν γίνεται από αυτές τις 1.000.000 υπογραφές, οι 900.000 να είναι από ένα κράτος μόνο], οι πολίτες μπορούν να υποβάλουν πρόταση με συγκεκριμένο περιεχόμενο για κάποιο ζήτημα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος στην Επιτροπή. Η Επιτροπή υποχρεούται να εξετάσει την πρόταση και αν θεωρεί ότι μπορεί να δώσει συνέχεια, το κάνει. Αν πιστεύει ότι μπορεί να δώσει συνέχεια προς διαφορετική κατεύθυνση, το κάνει τροποποιημένα. Τέλος, μπορεί να αρνηθεί να δώσει συνέχεια αρκεί η άρνηση αυτή να είναι δικαιολογημένη. Με άλλα λόγια, η επιτροπή κάνει ό,τι θέλει περιοριζόμενη μόνο από κάποιους δικονομικούς περιορισμούς.Δεν θεμελιώνεται υποχρέωση της Επιτροπής να ενεργήσει, τουλάχιστον όχι δικαστικά ελεγχόμενη. Γι’ αυτό η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία δεν έχει επιτελέσει τον σκοπό της.Από την άλλη, τα κμ φοβούνται την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία. Επίσης, αφιλτράριστη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία θα ήταν αντιφατική στο 10 π1 ΣΕΕ[αντιπροσωπευτική δημοκρατία]. ➔ Γνήσιους θεσμούς άμεσης δημοκρατίας δεν έχουμε στην ΕΕ [πχ δημοψηφίσματα]- προσοχή! ➔ Δημοψηφίσματα συνηθίζεται να γίνονται σε ορισμένα κράτη για ζητήματα που αφορούν την ένταξή τους στην Ένωση ή τη κύρωση συμφωνιών που 22  αναθεωρούν τις ιδρυτικές συνθήκες. Αυτά τα δημοψηφίσματα όμως διενεργούνται σε εθνικό πλαίσιο, όχι ενωσιακό. ➔ Προσοχή: τα ανωτέρω δημοψηφίσματα είναι επιτρεπτά. Δεν είναι επιτρεπτά όμως δημοψηφίσματα τα οποία έχουν ως ζήτημα προς απόφαση την αποδοχή ή όχι μιας πράξης δευτερογενούς δικαίου, καθώς αυτό αντίκειται σε ορισμένες βασικές δεσμεύσεις που αναλαμβάνει το κμ έναντι της Ένωσης. Ενίσχυση ρόλου Εθνικών Κοινοβουλίων Μια άλλη προσπάθεια κάλυψης του δημοκρατικού ελλείμματος είναι η ενίσχυση του ρόλου των εθνικών κοινοβουλίων.Οι σημαντικότερες ευκαιρίες ανάμειξης των εθνικών κοινοβουλίων είναι οι εξής : 1. Προετοιμασία σχεδίων νομοθετικών πράξεων της Ένωσης: Τα εθνικά κοινοβούλια ειδοποιούνται κάθε φορά που η επιτροπή υποβάλλει μια πρόταση.Μπορούν να ελέγξουν αν η πρόταση που υποβάλλει η επιτροπή τηρεί την αρχή της επικουρικότητας. Ελέγχουν τις διαδικασίες έκδοσης σημαντικών πράξεων της Ένωσης τόσο ex post όσο και ex ante και μπορούν να αναχαιτίζουν προτάσεις όταν θεωρούν ότι δεν συνάδουν με την προαναφερθείσα αρχή (σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης). Εδώ, τα κμ εξοπλίζονται με τη λεγόμενη προσφυγή επικουρικότητας. 2. Εγκαθίδρυση του Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας & Δικαιοσύνης: Έχουν ενεργή συμμετοχή σε ζητήματα αστυνομικής προστασίας και δημοκρατικής συνεργασίας. 3. Έχουν καθοριστική συμμετοχή σε αποφάσεις προσχώρησης νέου μέλους. 4. Έχουν καθοριστική συμμετοχή στη διαδικασία αναθεώρησης Συνθηκών. Για να αξιοποιούν αυτές τις δυνατότητες τα εθνικά κοινοβούλια πρέπει να ενδιαφέρονται. Υπάρχουν κάποια που ενδιαφέρονται πάρα πολύ και άλλα όπως το ελληνικό που είναι παντελώς αδιάφορα. 2 ΣΕΕ Μια ακόμα αξία της ΕΕ είναι αυτή της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Μετά το 1945 κύριο μέλημα των κρατών ήταν η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το ίδιο ζητούμενο παρουσιάστηκε όταν καταρρίφθηκε το ανατολικό μπλοκ. Το δικαστήριο της ένωσης κώφευε καιρό και για να λάβει μέτρα προστασίας των δικαιωμάτων έπρεπε να προκληθεί από ανώτατα δικαστήρια.Το ομοσπονδιακό συνταγματικό δικαστήριο της Γερμανίας και το συνταγματικό δικαστήριο της Ιταλίας στις αρχές της δεκαετίας του 1970 δήλωσαν ότι ενόσω οι κοινότητες δεν προστατεύουν επαρκώς τα θεμελιώδη δικαιώματα, τα εθνικά δικαστήρια θα προχωρούν στον έλεγχο νομιμότητας των αποφάσεων που εκδίδονται από τα όργανα της ένωσης [δόγμα Solange 1 σελ. 45 εκδ. 2013] με βάση τα δικαιώματα όπως θεμελιώνονται στα εθνικά συντάγματα. Αυτό, ήταν πρόκληση γιατί έθιγε την αρχή της αυτονομίας των κοινοτήτων έναντι των εθνικών τάξεων και την αρχή της υπεροχής: μια πράξη του δικαίου της ένωσης μπορεί να ελεγχθεί μόνο με μια ιεραρχικα ανώτερη πράξη του δικαίου της ένωσης. Δεν μπορεί μια οδηγία ή ένας κανονισμός να ελεγχθούν με τα εθνικά συνταγματα, μπορούν να ελεγχθούν με μια 23 συνθήκη για παράδειγμα. Αρχή της ισότητας: μια οδηγία/κανονισμός ή θα ισχύει παντού για όλους ή δεν θα ισχύει πουθενά. Έτσι, το δόγμα solange έθιγε και αυτή την αρχή, δεδομένου ότι για παράδειγμα το δικαστήριο της Ιταλίας μπορεί μια πράξη της ένωσης να την έκρινε αντισυνταγματική με βάση το δικό του σύνταγμα, ενώ το ελληνικό δικαστήριο να την έκρινε συνταγματική. Το δικαστήριο της ένωσης δήλωσε το εξής: τα θεμελιώδη δικαιώματα προστατεύονται ως άγραφες γενικές αρχές του δικαίου οι οποίες ιεραρχικα βρίσκονται στην ίδια θέση με τις συνθήκες και το δικαστήριο θα τις ανευρίσκει και εφαρμόζει με βάση τις παρακάτω μεθόδους: - κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κμ - διεθνείς συνθήκες προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων [προεξέχουσα θέση κατέχει η ΕΣΔΑ> προσοχή τα κμ έχουν υπογράψει την ΕΣΔΑ, το δικαστήριο της ένωσης εμπνέεται από την ΕΣΔΑ και τη νομολογία του ΕΔΔΑ] Σημειωτέον εδώ ότι, η ΕΣΔΑ στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης υπογράφηκε στη Ρώμη το 1950> τέθηκε σε ισχύ το 1953 και αποτελεί κλειστή διεθνή σύμβαση, στην οποία μπορούν να προσχωρήσουν μόνο κράτη τα οποία είναι μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (αριθμεί 47 κράτη). Τα τελευταία χρόνια γίνονται δεκτά στο Συμβούλιο της Ευρώπης μόνο όσα κράτη προσχωρούν και στην ΕΣΔΑ. ΕΔΔΑ: Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων Ανθρώπου> με έδρα το Στρασβούργο, όπως και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Αποτελείται από τόσους δικαστές όσα και τα κράτη μέλη, οι οποίοι εκλέγονται για μία και μοναδική θητεία 9 ετών. Προσοχή: Το ΕΔΔΑ εξετάζει προσφυγές που στρέφονται αποκλειστικά και μόνο κατά των κρατών που είναι συμβαλλόμενα στην ΕΣΔΑ & οι κατηγορίες μπορούν να αφορούν μόνο παραβ?