Bogdan Walczak - Zarys dziejów języka polskiego PDF (1999)

WiY!it,arczy; by by na nie granice EPOKA... l. by. nich. 'nafodowej - i oto dialekt staje. ,Tak z siejsze Przedstawiony tu - z w uprosz- czeniu - model...

WiY!it,arczy; by by na nie granice EPOKA... l. by. nich. 'nafodowej - i oto dialekt staje. ,Tak z siejsze Przedstawiony tu - z w uprosz- czeniu - model w tej klasycznej postaci odnosi w zasadzie do w dobie dwudziesto- wiecznej cywilizacji i masowego przeka- 1. GENEALOGIA POLSKIEGO zu, przeszkody naturalne w rodzaju puszcz, gór, rzek czy bagien nie rozpowszechniania innowacji. dawniej W i, czwartym p.n.e., a przed 6-7 natomiast jest w tym zakresie rola wszelkich granic politycznych lat, na obszarze lasostepu i administracyjnych, a plemiona po którym we w za socjalnym i specjaliza- nie teksty pisane i który daje tylko z grubsza w na podstawie jego odmiany (zwane gwarami: gwara uczniowska, potomkami. ten jest w nauce jako praindoeuropej- studencka, itd.) i zawodowe (np. gwara górnicza, kolejar- ski. W czwartym p.n.e., na skutek i ekspansji ska, taksówkarska itd.), o ograniczonej sferze funkcjonowania, terytorialnej plemion praindoeuropejskich ich tylko porozumiewaniu czy dialekty, co ostatecznie do grupy zawodowej, w sprawach z rozpadu praindoeuropejskiej wspólnoty na Odmiany takie nie ogólnego, lecz czwartego i trzeciego p.n.e. Z dialektów tych i obok niego. J osobne jeszcze nie w Trzeba bardzo przeszkód naturalnych (np. tekstach pisanych: (który z kolei wkrótce oceanu) z by na praindyjski i pratocharski, praanatolijski, praor- procesy do rozpadu z pragrecki, praitalski, praceltycki, prager- mamy do czynienia w wypadku w angielskiego Wielkiej i (który z kolei wkrótce na Brytanii i w Stanach Zjednoczonych. W razie liczba i Proces tymi dwiema odmianami angielszczyzny' jednak dalej: tych potomków prain- Wprawdzie uczonych stale jeszcze mówi o odmianie doeuropejskiego na pochodne, w ten brytyjskiej i jednak i tacy, którzy sposób grupom indyjskiej, tochar- o angielskim i Nawet - skiej, anatolijskiej, italskiej, celtyckiej, jak autor tej - dzisiaj jest to jeszcze przedwczesne, i które wraz z pojedynczymi wszystko zdaje na to, istotnie w tym kierunku greckim i (w dotychczasowego stanu wiedzy potoczy dalsza ewolucja, tzn. doprowadzi ona z czasem do pragrecki i dalej nie na rozpadu angielskiego na dwa inny w Wielkiej pochodne) w sumie na Brytanii i inny w Stanach Zjednoczonych. Zajmuje ona niemal (nie do niej tylko: i inne maryjski itp.) w Radzieckim oraz 2 - Zarys dziejów polskiego  Epoka l. Genealogia polskiego 18 baskijski) i Azji Indii: nie to naj 19 hindi, bengali, urdu, marathi itd. oraz perski, w nowo skolonizowane obszary kurdyjski, i inne). Nie wszystkie grupy rodziny wschodnie uproszczenie grup tl, dl indoeuropejskiej do anato- do l, praojczyzna natomiast te grupy bez zmiany lijskie i tocharskie, a z wielu indoeuropejskich w polskim natomiast w rosyjskim - znanych ze do tylko Podo- mylo, molit'sja). Wraz z jeszcze kilka bnie na naszej ery z italskie - oprócz innych, równie drobnych, w ogóle jednak która w postaci pisanej, literackiej jeszcze bardzo w stosunkowo wysokim stopniu jednolity. Dopiero jako liturgii, nauki i w ogóle a w postaci wielka ekspansja terytorialn:a w V wieku n.e., mówionej, ludowej w drugiej pierwszego n.e. proces i rozpadu które 500 milionów Ekspansja ta skierowana na indyjskie, dnie. W jej wyniku opanowali do VIII wieku którymi mówi 430 milionów z Peloponezem, gdzie tylko miasta z ponad 400 milionami i z 250 greckie, natomiast Na Peloponezie milionami. regresu natomiast celtyckie: jednak ostatecznie nie utrzymali wobec akcji rehel- w ostatnich wiekach p.n.e. rozpowszechnione w Europie lenizacji przeprowadzonej przez cesarzy nie utrzymali Zachodniej, w Europy na a nawet na obszarze dzisiejszej Rumunii, gdzie ostatecznie, po kilku w Azji Mniejszej - tylko 3 milionów wiekach rywalizacji, dawna zromanizowana w do celtyckie pochodzenia dackiego, wreszcie w IX wieku to irlandzki, szkocki, walijski i wypieranie z Niziny przez tam plemiona jednak do trzeciego p.n.e. w wyni- nieindoeuropejskich - przybyszów z okolic Uralu. Poza ·1 '\ ku rozpadu praindoeuropejszczyzny nowe dal- kierunkiem ekspansja na I szym zmianom i Jedne z nich zachód, gdzie zasiedlili obszary za jednak szybciej, inne wolniej. praanatolijski np. w czasach historycznych zostali wyparci przez Germanów), a kiem drugiego na od dalej na wschód, gdzie nawarstwiali na tam niego anatolijskie, skoro jeden z nich, hetycki, jako ludy (tureckie), a na indoeuropejski w licznych tekstach wschodzie Tak terytorium z natury rzeczy pisanych pismem klinowym, z pierwszej a ostatecznie rozpadowi pra- drugiego p.n.e. Podobnie rzecz z Mimo terytorialnych niektórych plemion i pragreckim, skoro w tym samym' mniej (które na skutek tego w lub krótsze, czasie na widowni dziejowej jako lub dalsze to z tymi, to znów z innymi coraz i grecki. na trzy dialektów: Inne natomiast - "produkty" rozpadu praindoeuropej- zachodnio-, wschodnio- i szczyzny wolniej. do nich ujawnia zmiana nim plemiona prawdopodobnie skich grup or i ol oznaczymy w dorzeczu Odry i - a Bugiem i symbolem T, grupy te jako TorT, TolI). Roz- a Karpatami. Z czasem dalej na one inaczej na zachodzie, inaczej na a jeszcze wschód, w dorzecze Dniepru iDesny. Prawdopodob- inaczej na wschodzie na zachodzie grupy TorT, Epoka l. Genealogia polskiego 20 TolT w TroT, TloT - w polskim z pra- manizacyjnej. Ich potomkowie, (lub - jak sami 21 *borda, *golva (gwiazdka oznacza formy nie - Serbowie w liczbie niewiele prze- czone, lecz odtworzone za stosownych metod 100 we wschodnich Niemczech, na pograniczu stwa historyczno-porównawczego) mamy broda, na historycznych Prus i Saksonii, i dwoma niu - w TraT, TlaT - brada, glava w bardzo sobie bliskimi polskie- czeskim i mamy brada, hlava, a to dlatego, w czasie, gdy mu, w okolicach miasta Cottbus (po opisywana tu zmiana, przodkowie Czechów i i czeskiemu, w okolicach miasta Bautzen oddalili od plemion zachod..: (po Budziszyn). Wreszcie na trzeci lechicki, niego, natomiast do plemion wreszcie na dialekty przodków Polaków i dialekty plemion pomor- wschodzie - w Toro T, ToloT - rosyjskie boroda, golova. pas ziemi nad od Podobnie na zachodzie, i wschodzie za Te ostatnie w ogromnej pod grupy Te/T, tu jednak wyniki do naciskiem niemieckiego Drang nach Osten. Do tylko pewnego stopnia zatarte przez zmiany. kaszubszczyzna, historyczne z dialek- Ostateczne dialektalnych zachod- tami Polski kontynentalnej. Dopiero w stuleciu nio-, wschodnio- i (po powrocie przod- dialekt z okolic jezior Gardno i Z ków Czechów i do zachodniego) ilustruje zmiana dialektów bo do XVIII wieku, grup tj, kt' i dj. N a zachodzie tj i kt' najdalej na zachód dialekt Drzewian wc, a dj w dz - z wyrazów *svetja skich, w okolicach Liineburga na zachód od Inne *noktb «noc» (w ramach rodziny indoeuropejskiej sp9- dialekty naporowi niemczyzny w krewniony z nim jest m.in. wyraz nox, noctis; a nieco (na wschód od Odry, na o b mowa *medja «miedza» (por. Pomorzu Zachodnim i - oprócz wspomnianego dialektu spokrewnione medius mamy w skiego - polskim noc, miedza; na wschodzie - w c, i - rosyjskie Dla obrazu dodajmy, sveea, noc, meia; wreszcie na rozwój niejedpolity (co mimo swego terytorium, naj odzwierciedla podówczas tego', i w zasadzie dopiero w XIV wieku na trzy w e,j sveea, noc, meja), w serbochorwackie osobne rosyjski, i W zespole meda - litera d oznacza tu i w id dniowym natomiast, najbardziej od meida). sobie zachodni zachodni nie nigdy jednolity. i wschodni, co uczeni z dwoma o tym, przodkowie CzechówJi migracyjnymi na z pierwotnej praojczyzny przez przez pewien czas w orbicie rozwojowej i karpackie oraz z obszarów wschodnich co nie bez w ich grzbietu karpackiego. Z czasem zachodni Ostatecznie zachodni na trzy dialek- dwu i serbochorwackiemu - talne. Pierwszy z nich, dwu Chorwaci i Serbowie jednym cym bardzo bliskim sobie czeskiemu i wymowy i a ma Do drugiego plemiona charakter katoliccy Chorwaci jak skie a na obszarze historycznych alfabetu natomiast i Milska. W one niemieckiej fali ger- w Serbowie, jak  Epoka 2. Powstanie 22 i zmodyfikowanego alfabetu cyrylickiego. pod- ziemie nad ze w Krakowie lub 23 wschodni na dwa i to prawdopodobnie ziemie plemienia Pod gramatycznym najbardziej one, czyli w drugiej IX wieku od wszystkich innych jednak katastrofa polityczna,' która ewentualny dal- czyli imiennych mowy (rzeczow- szy rozwój terytorialny: ziemie i podbite nik, przymiotnik itd.), rodzajnik itp. W znacznej przez Wielkomorawskie, a po jego upadku na mierze to pod innych, X wieku pod panowanie czeskie. nowogreckiego i W tej sytuacji rola w procesie powstania Ostatecznie w naszkicowanego tu pokrótce "drze- polskiego drugiemu, wa genealogicznego" polszczyzny, stosunki z innymi je plemienne Polan, spokrewniona jest swymi prawdopodobnie drugiej IX wieku. z dialektami a z in- Polanie mieszkali na obszarze Wielkopolski, nad War- nymi i Ich nazwa pochodzi od pól uprawnych, w które ckim, czeskim i Nieco dalsze wtedy zamieszkiwane przez nich ziemie: Polanie to z wschodnimi po prostu pól, tzn. krainy, w której i Jeszcze dalsze jest jej z pola uprawne» (tak jak Borów (Tu- (litewskim, staropruskim i cholskich) Borowiakami, a gór - górala- wieskim), (okres wspólnego rozwoju - ml). centrum Polan po rozpadzie praindoeuropejszczyzny - w postaci Kruszwica nad Gniezno, Ostrów na Jeziorze ka indoeuropejskich; Wre- Lednickim i Tu z inicjatywy miejscowej dynastii szcie naj dalsze z pozo- piastowskiej, polityczna, której grup wielkiej rodziny indoeuropejskiej: indyj- ekspansji na terytoria plemion, skimi, greckim, itd. doprowadzono do scalenia zamieszkanych przez nie ziem pod lechicki bardzo bliskich dialek- scentralizowanym W Polan naj- tów, którego ogniwa jedne pierw terytoria plemienne Pomorzan i Mazowszan (czyli Pomorze w drugie, a dopiero i Mazowsze), a w ostatnim X wieku, pod ogniwami skrajnymi: z jednej strony dialektami koniec panowania Mieszka I lub na panowania Boles- i Polan i wielkopolskim), a z drugiej - Chrobrego, terytoria plemienne i które dialektem Drzewian polszczyzny jak pod panowaniem czeskim. W ten z tego dialektów przede wszystkim na skutek sposób na X i XI wieku Polan niemal powstania polskiego. ziemie w dorzeczu Odry i Wprawdzie za panowania Chrobrego granice dodat- kowe obszary na zachodzie i Milsko), 2. POWSTANIE (bardzo krótko Czechy, Morawy i i wschodzie i ii (tzw. Grody czyli Rusi li Na ziemiach polskich u zarania naszych dziejów historycy Czerwonej), jednak nabytki te nie w zasadzie jego Iii panowania. ,I istnienie dwu Starszy, w IX wieku plemienne Nie ulega powstanie I II'1.1 Epoka 2. Powstanie 24 szym Z czynników, o na wschodzie naturalnej bariery (granica nie 25 polskiego bliskich sobie dialektów lechickich. Obszar jeszcze wówczas do Bugu). granicami w naturalny sposób terenem Tak granice o tym, polski licznych czynników Z na taki, a nie inny obszar: Trzeba bowiem to poczucie wspólnoty losu historycznego - podstawa czasy, gdy nie tylko w dialektów.lechi- towania narodowej. i ckich, lecz dialektalnego poczucie psychicznej i obyczajowej plemion skiego jeszcze stosunkowo niewielkie i raczej szcze- granicami a poczucie w stosun- a nie istotnych cech systemu Przyzwyczajeni do ku do plemion, które poza tymi granicami. stanu dzisiejszego, bezrefleksyjnie wyrazem tego bardzo w dziejach zjawiska go w Polak po krótkim pobycie w Czechach nazwy Pol",n - plemienia, które do zorientuje tam, gdzie w polskich wyrazach g, powstania nowego - na plemion jego w im etymologicznie wyrazach czeskich jest h: granicami, a nazwy Polska (ca), wyraz *boch'f!n'{fk,!!, w mia- po sobie. jery mocne oznaczy- nowniku bochnek, w - bochenka (z *boch'f/n!.>ka), my, zgodnie z pod a jery wyraz *s!.>m!.>r'f! - w mianowniku szmer, w - szemra, - pod jerów zilust- szemru (z s'f/m,!!ra); podobny jerów w czasowniku i tak w wyrazie *Ipb,!! ostatni jer *s'f/m,!!rati, który w wyraz *p!.>s'{fk,!! - a go - mocny (ale w w mianowniku psek (w Biblii królowej Zofii czytamy o Tobiaszu niaczu *I,!!ba jer l a b, poprzednio mocny, "i'psekjego za nim"), w - pieska (z *p'f/s,!!ka) itd. tutaj ostatnim jerem od wyrazu); w wyrazie Te zrazu z czasem jednak do (