HAVAARACI BAKIM FAALİYETLERİ PDF

63 İKİNCİ BÖLÜM HAVAARACI BAKIM FAALİYETLERİ 1. HAVAARACI BAKIM FAALİYETLERİNİN TANIMI VE AMAÇLARI 1.1. Havaaracı Bakımının Tanımı Havayolu sektöründe uçak bakımının rolü uçağın emniyetli bir şekilde zamanında uçab...

63 İKİNCİ BÖLÜM HAVAARACI BAKIM FAALİYETLERİ 1. HAVAARACI BAKIM FAALİYETLERİNİN TANIMI VE AMAÇLARI 1.1. Havaaracı Bakımının Tanımı Havayolu sektöründe uçak bakımının rolü uçağın emniyetli bir şekilde zamanında uçabilirliğini sağlamaktır. Uçak bakımı önceden belirlenmiş prosedür ve standartlara göre planlanmalı ve gerçekleştirilmelidir. Havayolu işletmeleri genellikle farklı filo yapılarına ve her bir filo tipi için önceden üretici tarafından belirlenmiş bir bakım planına sahiptir. Havayolu işletmesinin tecrübe ve operasyon tipine göre, orjinal bakım programları bağlı bulunan otorite gerekliliklerini karşılayacak şekilde düzenlenir. Bakım tasklarına ait standartlar, her bir taskın ne zaman ve ne kadar sürede gerçekleştirileceğini belirtmektedir203. Havaaracı bakımı üretici tarafından hazırlanan programlara bağlı kalınarak, bağlı bulunan otorite gereklilikleri ile önceden belirlenmiş prosedür ve standartlar doğrultusunda, havayolu tarafından uçağın emniyetli ve zamanında operasyon gerçekleştirebilmesi amacıyla gerçekleştirilen; tamir, tadilat, revizyon, onarım ve kontrol gibi faaliyetlerdir. Diğer yandan havaaracı bakım faaliyetleri tanımının bu bakış açısıyla sınırlı kaldığı düşünülmektedir. Daha geniş bir bakış açısıyla bakım; havaaracının tüm alt sistemleri ve bunları oluşturan bileşenlerin güvenirliklerinin yönetilmesi amacıyla yapılan faaliyetlerin tümü olarak tanımlanabilir. Güvenilirlik ise bir parçanın tasarımı sırasında kendisine yüklenen işlevini belirli bir zaman dilimi içinde yerine getirebilme olasılığıdır. Sözü edilen sistemlerin, alt sistemlerin ve bileşenlerin çalıştırılmaya başlandıktan sonra güvenirlikleri düşecek, başka bir deyişle arıza yapma olasıkları artacaktır. Bakım faaliyetleri arıza yapma olasılığını azaltmaya yönelik faaliyetler bütünüdür. Bu sayede 203 P. Gupta ve diğerleri, “Simulation Model for Aircraft Line Maintenance Planning”, (Embry-Riddle Aeronautical University,2003), s.387.  64 güvenirlik, başka bir deyişle parçaların işlevlerini istenildiği gibi yerine getirme olasıkları istenilen seviyede tutulmuş olacaktır. 1.2. Havaaracı Bakımının Amaçları Havayolu işletmelerinin kuruluş amaçlarına ulaşmasında ve başarılı olmasında bakım faaliyetlerinin önemi büyüktür. Çünkü bu faaliyetler uçuşların emniyetli bir şekilde gerçekleştirilmesinde, uçak güvenirliğinin artırılmasında, uçağın etkili şekilde kullanımını sağlamada, hava ulaştırmacılığının toplum gözünde yükseltilmesinde ve sektörün geliştirilmesinde anahtar faktördür204. Uçak bakımının kendine özgü, tüm dünyada kabul görmüş ve birbiriyle yakın ilişkiler içinde olan amaçları bulunmaktadır. Bu amaçların aşağıdaki biçimde sıralanması mümkündür205; 1. Uçuş faaliyetlerinde emniyetin sağlanması, 2. Uçağın uçuşa hazır durumda bulunmasının sağlanması, 3. Maliyetlerin, emniyet faktöründen ödün verilmeksizin azaltılması. 1.2.1. Havacılık Emniyetinin Sağlanması Bakım faaliyetlerinin temel amacı, hem uçuş personeli ve yolcular hem de üzerinden uçulan insanlar için emniyetin sağlanması olagelmiştir. Özellikle son 20 yıl içinde meydana gelen kazalar ve toplum ile medyanın baskısı sonucunda uçuş emniyetinin gerekliliği çok daha fazla önem kazanmıştır. Havayolu işletmeleri, uçağın tüm kullanım ömrü boyunca, dizaynı sırasında belirlenmiş ve onaylanmış performansı, motor ve güç sistemlerinin bütünlüğünü, elemanlarının emniyet ve güvenirliği gibi özelliklerini korumak zorundadır ve bunun sağlanması yasal bir zorunluluktur206. 204 F. Sürmeli ve diğerleri, Sivil Havacılık Yönetimi, (Anadolu Üniversitesi Yayınları No.538, Sivil Havacılık Meslek Yüksekokulu Yayınları No.1, Eskişehir, 1991), s.147. 205 E. Gerede,“Bakım Maliyetlerinin İncelenmesi ve Direkt Bakım Maliyetlerinin Azaltılması için Öneriler Geliştirilmesi -Türkiye Uygulaması”, (Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998),s.7. 206 E. Gerede, a.g.e., s.7.  65 Diğer yandan havacılık emniyetinin sağlanması yasal bir zorunluluk olduğu kadar aynı zamanda bir gerekliliktir. Havaaracı bakım faaliyetlerinin etkin olmamasından kaynaklanan sorunlar yüzünden işletmenin kazalar yaşaması kendisine duyulan güveni ve bunun sonucunda talebi azaltacaktır. Ayrıca maliyetler artarken gelirler de azalacaktır. Bu nedenle emniyetin sağlanması havaaracı bakım faaliyetlerinin en önemli amacıdır. 1.2.2. Havaaracının Uçuşa Hazır Durumda Tutulması Havayolu işletmelerinin en pahalı varlıkları uçaklarıdır. Dolayısıyla, uçakların ihtiyaç olduğu halde, teknik nedenlerden dolayı yerde kalıp uçmamaları işletme açısından oldukça maliyetli olmaktadır. Bu nedenle, havayolu işletmelerinin temel amaçlarından birisi de uçakların, mümkün olduğunca, uçuşa hazır durumda bulunmalarını sağlamaktır. Planlanan uçuşların zamanında yapılma oranlarının arttırılması, bir havayolu işletmesinin karlılığını etkileyen en önemli unsurlardan birisi olarak görülmektedir.207. 1.2.3. Havaaracı Bakım Maliyetlerinin Azaltılması Bakım faaliyetlerinin temel amacı havayolu tarafından talep edildiğinde uçağı en az maliyet ile hizmet verebilecek duruma getirmektir. Günümüzde bakım maliyetlerinin uçağa bağlı maliyetler (ACMI-Aircraft, Crew, Maintenance and Insurance- uçak kirası, sigorta, ekip, bakım maliyetleri gibi...) içindeki yeri %10-20 arasındadır208. Havayolu işletmeleri, kullandıkları uçakların bakım faaliyetlerini yapabilmek için gerekli ve yeterli organizasyonları kurmak durumundadırlar. Bakım faaliyetlerinin yürütülmesi; lisanslı teknisyen, bakım personeli, bakım atölyeleri, teçhizat, araç-gereç, yedek malzeme, uygun mekan ve altyapı sistemlerini gerektirmektedir. Bu gerekliliklerin yerine getirilmesi ise, önemli miktarlarda maliyet oluşturmaktadır. Havayolu işletmelerinde maliyetlerin yüksek buna karşın kar marjlarının düşük olduğu düşünüldüğünde, uçuş 207 O. Torum, “Sivil Havacılık Hizmetinde Uçak Bakımı”, (IV. Ulusal Havacılık Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi Yayınları No.774, Sivil Havacılık Yüksekokulu Yayınları No.5, Eskisehir), s.105. 208 H. WU ve diğerleri, “Methods to Reduce Direct Maintenance Costs for Commercial Aircraft”, Aircraft Engineering and Aerospace Technology, (Vol.: 76, No.: 1, 2004), s.15.  66 emniyetinden ödün vermeksizin, bakım maliyetlerinin azaltılması elde edilecek karın arttırılması açısından oldukça önemlidir209. 2. HAVAARACI BAKIM FAALİYETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Sivil hava taşımacılığının önemli bir bölümünü “uçak bakım hizmetleri” kapsamaktadır. İşletmeciler kullandıkları havaaraçlarının bakımı ve uçuşa elverişli durumda bulunmaları için gerekli ve yeterli organizasyonları kurmak durumundadırlar. Bakım hizmeti, lisanslı teknisyen, bakım personeli, bakım atölyeleri, teçhizat, araç, yedek malzeme, uygun mekan ve altyapı sistemlerini gerektirir210. Bu nedenle kapsamı oldukça geniş olan bakım faaliyetlerinin sınıflandırılmasında fayda görülmektedir. Havaaracı bakım faaliyetlerini 6 ayrı şekilde sınıflandırmak mümkündür. Bunlar; a. Bakımın Amaçlarına Göre b. Bakımın Düzenli Bir Biçimde Tekrarına Göre c. Bakımın Nerede Yapıldığına Göre d. Bakımın Havaaracı Üzerinde Yapılıp Yapılmadığına Göre e. Bakımın Aldığı Süreye Göre f. Havaaracını Oluşturan Sistemlere Göre 2.1. Bakımın Amaçlarına Göre Havaaracı Bakım Faaliyetlerinin Sınıflandırılması Havaaracı bakım faaliyetleri kapsamında ya ortaya çıkması muhtemel arızayı ve/veya hasarların önlenmesi amacıyla ya da hali hazırda ortaya çıkmış olan arıza ve/veya hasarların giderilmesi amacıyla bakım yapılmaktadır. Bu amaçlarla yapılan bakım faaliyetlerinin kapsamı da doğal olarak farklılıklar göstermektedir. 209 E. Gerede, a.g.e., s.8. 210 O. Torum, , a.g.e., s.103.  67 2.1.1. Önleyici Bakım Servis faaliyetleri, komponentlerin ve yapısal elemanların kontrol edilmesi çeşitli tadilat faaliyetleri, ayarlamalar, kalibrasyon, temizleme gibi faaliyetlerin tümü önleyici bakım kapsamına girmektedir. Önleyici bakım kapsamında yapılan bakımların büyük çoğunluğu zaman içinde düzenli bir şekilde tekrar edilen faaliyetlerdir211. Önleyici bakım, bakım donanımlarının güvenilirliğini sağlamaktadır. Önleyici amaçlı bakımlar uçak donanımlarının güvenilirlik düzeylerinin önemli bir göstergesidir. Doğru önleyici bakımın, uygun zamanda, nasıl gerçekleştirileceği havayolu işletmeleri için önemli bir konudur212. Önleyici bakımın amacı plansız bakım faaliyetlerinden kaçınmak ve donanımların kullanım ömrünü uzatabilmektir. Önleyici bakım programı şunları içermelidir213; 1. Önceden planlanmış bakım faaliyetleri 2. Periyodik kontroller 3. Kontrollerde çıkan eksiklerin düzeltilmesi 4. Tahribatsız Kontroller (Non-Destructive Inspections) 2.1.2. Düzeltici Bakım Bilinen veya şüphelenilen hasar ve/veya arızanın düzeltilmesi sağlanarak uygun duruma yeniden getirilebilmesi için yapılan her türlü bakım faaliyetine “düzeltici bakım” denilmektedir. Düzeltici bakım genel olarak arızanın saptanması, giderilmesi, demontaj, parça değiştirme, montaj, ayarlama ve test etmeden oluşur. Bu tip bakımlar plansız bakımlar olarak bilinirler214. Çünkü arızanın ne zaman ortaya çıkacağı bilinmemektedir. Her bir düzeltici bakım paketi var olan önleyici bakım paketi ile birlikte değerlendirilmekte sıklığı ve içeriği, aynı düzeltici bakımların yinelenmesini önlemek için güncellenmektedir215. 211 H. Wu ve diğerleri, a.g.e., s.15. 212 Aynı. 213 http://www.maintenanceworld.com/Articles/worshamw/ispreventive.html. (Erişim tarihi:Temmuz 2008) 214 H. Wu ve diğerleri, a.g.e., s.15. 215 http://www.maintenanceworld.com/Articles/apelgren/Corrective-Maintenance.htm.  68 “Eski haline getirme-restoration” işi olarak adlandırılan faaliyetler kapsamına “onarım” ve “revizyon” faaliyetleri de girmektedir. Revizyon ilgili sistemin en küçük parçasına kadar sökülüp eski güvenirlik seviyesine getirilebilmesi için yapılması gereken tüm bakım işlerini kapsamaktadır. Revizyon işleminden sonra ilgili sistemin kullanım ömürü sıfırlanmış olmaktadır. Genellikle bu tür bakım işlerinin yapılması ayrı uzmanlık ve yetki belgesi gerektirmektedir. 2.2. Bakımın Düzenli Bir Biçimde Tekrarına Göre Havaaracı Bakım Faaliyetlerinin Sınıflandırılması 2.2.1. Programlı Bakım Programlı bakımlar adı üstünde zaman içinde hangi bakım işlerinin ne zaman yapılacağının belirlendiği ve bunların zaman içinde düzenli bir biçimde tekrarlandığı bakımlardır. Bu nedenle havayolu işletmesi gelecek zaman içinde ne kadar kaynağa ihtiyaç duyacağını bilmektedir. Bu nedenle programsız bakımlara göre tercih edilen bir bakım faaliyetidir. Programlı bakım, havayolu tarafından her bir uçak tipi için ayrı ayrı hazırlanır. Ancak yeni veya gelişmiş uçak tipleri için üretici tarafından planlanabilir. Program, zaman ve işleri listeleyerek, uygulanacak olan kural ve prosedürleri tanımlar216. Programlı bakımlarda, uçak ve komponent üreticilerinin tavsiyeleri, deneyimleri doğrultusunda yapılacak iyileştirmeler ve yenilikler programlı bir şekilde uçaklara uygulanır. Uçakların toplam uçuş saatleri, iniş-kalkış sayısı veya takvim zamanı ana parametre olarak alınarak yapılacak bakımın kapsamı ve bakımın tipine göre de bakım süresi değişmektedir217. Programlı bakımlar içinde yer alan harf bakımları ile uçağa detaylı test ve kontroller uygulanmaktadır. A’dan D’ye doğru gidildikçe bakımlar daha detaylı hale gelmektedir ve 216 J. Hessburg, Air Carrier MRO Handbook, (McGraw-Hill Professional Book Group, USA, 2000), s.298. 217 O. Torum, a.g.e., s.109.  69 uygulama için daha fazla zaman, özel teçhizatlar, donanım, tesis ve uzmanlık gerektirmektedir218. Şekil-9 Tipik Programlı Bakımlar Kaynak: J. Hessburg, Air Carrier MRO Handbook, s.282 Şekil-9’da programlı havaaracı bakımları ortalama gerçekleştirilme saatlerine göre verilmiştir. Şekilde de belirtildiği gibi Uçuş öncesi bakımlar sıklığı en yüksek bakımlardır ve her uçuş öncesinde gerçekleştirilirler. Uçakların uçuş saatleri yükseldikçe sıklık sırasına göre A, B, C ve D Bakımlar uygulanmaktadır. Bakımların periyodları uçak tipine göre değişebilmektetir. Havaracı bakımlarının önerilen periyodları üretici tarafından hazırlanan uçağa ait el kitaplarında belirtilmektedir. A Bakım Bu bakım programlı bakımların en fazla sıklıkla uygulananıdır. Havayolu işletmesinin ana üssünde ya da hat yapısı içinde uygun görülen bir bakım istasyonunda uygulanır. Aşağıda A Bakımı kapsamında olan bazı bakım işlerine örnekler verilmiştir219. 218 J. Hessburg, a.g.e, s.283. 219 Aynı, s.283.  70  Hasar, deformasyon, korozyon ve eksik parçalar için uçağın dışarıdan gözle kontrolü,  Ekip oksijen sistem basıncının kontrolü,  İniş takımları düzeneğinin yağlanması,  Park frenleri batarya basıncının kontrolü,  Uçaktaki ikaz sisteminin kontrolü,  FSEU (Flap/Slat elektroniği) kontrolü. A Bakımı genel olarak uçağın gövdesinin, motorunun, elektroniğinin ve aksesuarlarının gözle kontrolü ile uçuş kumanda yüzeylerinin yağlanmasını içermektedir. A Bakımı ortalama yerde 8 saat ve 60 saatlik iş gücü gerektirir220. B Bakım Bu bakım komponent ve sistemlerin biraz daha detaylı kontrolüdür. Özel donanım ve testler gerektirebilir. Komponentler yerinden sökülmezler. Günümüzde bakım programları, B Bakımını ayrı olarak ele almamaktadır. Üretici tarafından tavsiye edildiğinde bu bakıma ait bakım işleri A ve C bakımlara dağıtılmaktadır221. A bakımına ait işler de bu bakım kapsamında bulunmaktadır. A bakımı işlerinin yanı sıra, operasyonel kontroller, hidrolik ikmali, yağlama, panellerin ve motor kapaklarının açılması gibi işleri de kapsamaktadır222. Aşağıda yer alan diğer iki harf bakım büyük bakım olarak nitelendirilirler ve uzman personel, materyaller, donanımlar ve hangarın bulunduğu bakım merkezlerinde gerçekleştirilirler223. C Bakım Sistem ve komponentlerin işlerliğinin detaylı incelenmesini sağlayan bakım faaliyetidir. Detaylı kontrol ve denetimler gerektirir. Geniş donanım, test ekipmanları ve 220 P.S. Dempsey, L. E. Gesell, Airline Management-Strategies for the 21. Century, (Coast Aire Publications, 1997), chapter 5. 221 J. Hessburg, a.g.e, s.284. 222 P.S. Dempsey, a.g.e., chapter 5. 223 J. Hessburg, a.g.e, s.284.  71 özel uzmanlık gerektiren yüksek seviye bir bakımdır. C bakımı işleri A bakım ve günlük bakım işlerini de kapsamaktadır. C bakımının kapsamında gerçekleştirilen bazı faaliyetler aşağıda verilmiştir224.  Kabin tahliye slaytlarının durumu,  Giriş kapısı contalarının durumunun kontrolü,  Flap Asimetri Sisteminin operasyonel kontrolü,  APU (Air Power Unit) yakıt hattı basınç kontrolü,  RAT (Ram Air Turbine- uçağın elektrik sistemlerinde arıza meydana geldiğinde aşağı salınarak hava akımının geçişinden elektrik elde eden sistem) sisteminin operasyonel kontrolü  Uçak motoru TAI (Thermal Anti-Ice) sisteminin çatlaklar için kontrolü C bakımı A ve B bakım tasklarının yanı sıra, motor, gövde ve aksesuarların detaylı kontrollerini, detaylı yağlama ve korozyon önleme programına ait taskları da içine alır. C Bakım ortalama olarak yerde 72 saat ve 3000 saatlik iş gücü gerektirir225. D Bakım D bakım aynı zamanda uçağın gözle ve test denetimleriyle kontrolünü içine alan “yapısal bakım” olarak da adlandırılır. Yapısal deformasyon ve belirtilerini (çatlak, korozyon, vb.) ortaya çıkartmak için yapılan uzun süren bir bakım faaliyetidir. Yapısal bakımlar, kontroller için kolaylık sağlamak amacıyla, parçaların yerlerinden sökülmelerini gerektirir. Bu bakım diğer bakımlara göre adam saat gereksinimi en yüksek bakımdır226. D Bakım sırasında kabin içerisindeki tüm materyaller sökülerek, yapısal denetimler gerçekleştirilir. Uçak tamamen parçalara ayrılır ve daha sonra iç kısmı tekrar monte edilir227. Bu bakım her şeyin mükemmel olduğundan emin olunabilmesi için 21 çalışma günü ve 15000 saat iş gücü gerektirmektedir. Uçak burun kısmından kuyruğuna kadar incelenir, 224 J. Hessburg, a.g.e, s.284. 225 P.S. Dempsey, a.g.e., chapter 5. 226 J. Hessburg, a.g.e, s.285. 227 P.S. Dempsey, L. E. Gesell, a.g.e., chapter 5.  72 tamamen sökülür, her bir parça denetlenir, her bir sistem, motor aksesuarları veya yapısal komponentler yeniden elden geçirilir228. 2.2.2. Programsız Bakım Programsız bakım, şüphelenilen veya bilinen bir arıza veya aksaklığın giderilerek ilgili parçanın çalışabilir duruma gelmesi için uygulanan bakımdır. Bakım sırasında ortaya çıkan olumsuzluklar, planlı bakım veya kontroller ile normal uçuş operasyonu veya özel denetimlerde oluşan bulguları da içeren arıza ve aksaklıklardan oluşur. Uçuş operasyonunun kontrolü sırasında oluşan uygunsuzlukların giderilmesine yönelik prosedür ve politikaları içerir229. Programlı bakımlar iyi organize edildikleri sürece işletme açısından problem oluşturmayacaklardır. Programsız bakımların sayısı uçağın uçuşa hazır durumda bulunma oranını etkileyen en önemli faktörlerden birisidir. Bununla birlikte arızaların ne zaman ve ne şekilde meydana gelecekleri önceden bilinemediğinden, bazı durumlarda programsız bakımlar işleticiler için önemli bir problem haline gelebilmektedir230. Örneğin arızadan dolayı uçağın yerde kalması durumunda (AOG-aircraft on ground) ortaya çıkabilecek programsız bakımlarda gerekli parça ve/veya donanımının tedarik edilememesi işletmeye ticari kayıp verecektir. Diğer yandan üreticileirn ya da sivil havacılık otoritelerinini talep ettiği tadilatlar da programsız bakım kapsamındadır. Çünkü bu durumda da çoğu zaman havayolu işletmesi bakım içeriğini ve gerçekleştirme zamanını önceden bilememektedir. 2.3. Bakımın Nerede Yapıldığına Göre Havaaracı Bakım Faaliyetlerinin Sınıflandırılması Havaaracı bakım faaliyetlerinin uçuştan hemen önce uçuş hattında mı yoksa uçuş tarifesi dışında bakım üssünde mi yapıldığı da bakımın kasapmını, gerekli zamanı, 228 P.S. Dempsey, L. E. Gesell, a.g.e., chapter 5. 229 J. Hessburg, a.g.e, s.296. 230 E. Gerede, a.g.e., s.31.  73 işgücünü ve teknolojik donanımı farklılaştırmaktadır. Bu nedenle bu şekilde bir sınıflandırmaya da ihtiyaç vardır. 2.3.1. Hat Bakım Hat bakım, uçuş hattı istasyonlarında veya üs olan istasyonun uçuş hattında gerçekleştirilmektedir. Daha çok kısa süreli ve rutin olan genel bakım, temizlik, yakıt ikmalinin yapılması ve ışıklandırma kontrolleri gibi faaliyetlerden oluşurlar. Başka bir deişyle hat bakım uçağın uçuşa verilebilmesi ile ilgili bakım ilerini kapsamaktadır. İş gücü ve imkanlar genellikle kısıtlı olduğundan, bakım taskları da buna bağlı olarak sınırlıdır231. Hat bakım genellikle uçağın inişi ve kalkışı arasındaki süreçte gerçekleştirilen kısa kontrollerden oluşur. Uçuş tarifesi ve teknik kökenli gecikme oranları üzerindeki en yüksek etki hat bakım faaliyetlerine aittir, bu nedenle titiz bir planlama ve özen gerektirmektedir. Hat bakım faaliyetleri büyük altyapı yatırımları ve yüksek iş gücü gerektirmemektedir. Hat bakım maliyetlerinin %90’ını personel maliyetleri oluşturmaktadır232. Uçuş öncesi yapılan hat bakımlar (uçuş öncesi ve transit bakımlar) uçuş tarifesine arızi olarak yerleştirilir ve kontrol niteliğindedir. Genellikle süresi 40-60 dakika ile sınırlıdır, ancak 10-20 dakika da sürebilir. Donanım ve personel sayısı da sınırlıdır. Çalışma karakteristik olarak yakıt veya yağ izleri, dikme, uçuş kumanda yüzeyleri, uçak gövdesi veya kanat hasarları dikkate alınarak uçağın dışarıdan gözle incelenmesinden oluşur. Sadece bu çalışma uçağı gecikme veya iptaller olmadan uçuşa elverişli tutabilmektedir. Bu bakım uçağı servise hazır tutabilmek için gerçekleştirilmektedir. Gece yapılan hat bakımlar ise uçuş tarifesinin bitiş meydanında gerçekleştirilir. 2-3 saat veya daha fazla sürebilir ve gerçekleştirilen faaliyetler önleyici ve kontrol niteliktedir. Çoğu zaman hat bakım teknisyenleri tarafından gerçekleştirilir ve genellikle günlük kontrollerden oluşur233. Hat bakım uçuş tarifesiyle eş zamanlı gerçekleşmektedir. Uçuş tarifesi hazırlandıktan sonra, uçulan istasyonlarda bulundurulacak gerekli hat bakım donanımları, istasyonların yeterlilikleri, gerçekleştirilecek bakım programları, her bir program 231 IATA Handbook of Production Planning and Control, Section 4.3.1. 232 P. Gupta ve diğerleri, a.g.e, s.387. 233 J. Hessburg, a.g.e, s.321.  74 kapsamında yer alan tasklar, uçakların yerde kalma süreleri ve kaynaklar, hatta hava şartları hat bakım planlamasında dikkate alınmalıdır234. Diğer yandan, hat bakım uçuş tarifesi içinde uçağın uçuşa verilebilmesi için yapılması gereken onarım faaliyetlerini de kapsamaktadır. Bu onarım faaliyetlerinin mümkün olduğunca kısa bir süre içinde bitirilmesi gerekmektedir. Tersi durumda uçağın uçuşa hazır durumda olma oranı azalacak ve bakım amacına ulaşamayacaktır. Bu yönü ile bakıldığında hat bakım faaliyetlerinin önemli bir süreç olduğunu söylemek mümkündür. 2.3.2. Üs Bakım Üs bakımı bakım istasyonlarında gerçekleştirilir235. Üs bakımı üç kategoride incelenir; hangar, atölye ve destek faaliyetleri. Hangar bakımı uçağın ticari program dışına alınması ile gerçekleştirilir. Çok geniş kapsamlı olmamasına rağmen, C ve D bakımları, AD uygulamaları, uçak değişim ya da alımları, yapısal tamiratlar, korozyon kontrol taskları ve uygunsuzluk çalışmaları ile yakından ilişkilidir236. Atölye bakımları ise uçak üzerinden komponent ya da donanımların ayrılarak veya uçak üzerinde, ilgili atölyelerde uzman kişiler ve özel donanımlarla çalışabilirliğinin kontrolüdür. Örneğin; GCU (Generator Control Unit-jenaratörün ürettiği elektiriğin voltaj ve frekansını kontrol eden ünite) uçaktan ayrılarak atölyede fonksiyonlarının kontrol edildiği bi uçak komponentidir. 2.4. Bakımın Havaaracı Üzerinde Yapılıp Yapılmadığına Göre Havaaracı Bakım Faaliyetlerinin Sınıflandırılması Havaaracı bakım faaliyetlerinin kapsamının ve kullanılan kaynakları farklılaştıran diğer bir unsur ise bakımın uçak üzerinde yapılıp yapılmadığıdır. Bu sınıflandırmada bakım uçak üzerinde yapılan ve yapılmayan olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 2.4.1. Uçak Üzerinde Yapılan Bakım Sistem, komponent ya da donanımın uçaktan sökülmeden uçak üzerinde yapılan bakımlardır. Örneğin; VHF (Very High Frequency) testi uçak üzerinde yapılan bir 234 P. Gupta ve diğerleri, a.g.e., s.387. 235 IATA Handbook of Production Planning and Control, Section 4.3.2. 236 J. Hessburg, a.g.e, s.322.  75 bakımdır. Bu bakımlar genellikle hat bakım faaliyetleri kapsamında uçağın uçuşa verilebilmesi ile ilgili olarak yapılan bakımlardır. Diğer yandan koltuk konfigüresyonunun değiştirilmesi ya da gövdenin boyanması gibi işler uçak üzerinde yapılıyor olmasına rağmen hat bakım faaliyetleri kapsamına girmemektedir. 2.4.2. Atölyelerde Yapılan Bakım Atölye bakımları tamirat, parça veya motor gibi uçaktan çıkartılan önemli öğelerin bakımını içerir. Önleyici/düzeltici bir iş yükü vardır ve özel donanımların ve uzman personelin bulunduğu atölyelerde gerçekleştirilir237. Örneğin; belirli periyodlarda iniş takımlarına özel donanımlı atölyelerde bakımlar uygulanmaktadır. İşler haldeki komponent ya da donanımın modifikasyonu amacıyla da atölye bakımı gerçekleştirilir. Bu kapsamda üretici firma ya da işleticiden gelen tavsiyeler göz önüne alınarak varolan çalışır sistem daha etkin hale getirilir. Atölyede gerçekleştirilen bakımlara motor bakımları da güzel bir örnek oluşturmaktadır. Motor bakımlarının çok büyük bir bölümü özel olarak hazırlanmış ve donatılmış atölyelerde gerçekleştirilmektedir. 2.5. Bakımın Aldığı Süreye Göre Havaaracı Bakım Faaliyetlerinin Sınıflandırılması Diğer bir sınıflama biçimi de bakım faaliyetlerinin gerektirdiği süreyi temel alır. Havayolu işletmeleri için uçağın uçuşa hazır durumda olması önemli bir faktör olduğu için bu sınıflandırmanın yapılmasında büyük fayda görülmektedir. 2.5.1. Küçük Bakım Küçük bakım 24 saatten daha az bir sürede gerçekleştirilebilen bakımlardır. Genel olarak A Bakım için hazırlanan programlı bakımlar ve programsız bakım tasklarından oluşurlar. Kullanımda olan bakım programına göre, küçük bakımlar bazı C Bakım taskları da içerebilir. Hat istasyonunda veya ana üsde gerçekleştirilebilirler238. 237 J. Hessburg, a.g.e, s.322. 238 IATA Handbook of Production Planning and Control, Section 4.3.3.  76 2.5.2. Orta Bakım Orta bakım 7 güne kadar uçağın yerde kalmasını gerektiren tasklardan oluşmaktadır.239 Örneğin bazı C Bakımlar bu kapsama girer. 2.5.3. Büyük Bakım 7 günden fazla zaman gerektiren bakımlar ağır veya büyük bakım olarak adlandırılmaktadırlar. Yapısal kontrol ve tamiratlar, boyama, kabinin gözden geçirilerek yenilenmesi ve büyük modifikasyonlar bu gruba girmektedirler. Büyük bakımlar ana üsde yapılmaktadırlar.240 C ve D Bakımlar genellikle büyük bakım olarak nitelendirilirler241. 2.6. Havaaracını Oluşturan Sistemlere Göre Havaaracı Bakım Faaliyetlerinin Sınıflandırılması 2.6.1. Motor Bakımı Motor bakımı uçağın operasyon sırasında arızalanması ya da ömürlü parçalarının değiştirilmesi için motorun uçaktan ayrılarak denetlenmesidir. Motor bakımları en pahalı bakım faaliyetidir242. Motor bakımları motorun tipine ve üretici tarafından önerilen iki bakım arası uçuş saatine dayanmaktadır. Her ne kadar pek çok istisnası olsa da önerilen 2000 saatte bir motor bakımının gerçekleştirilmesidir. Ancak motor, fonksiyonlarını iyi bir şekilde yerine getirdiğinde bu sürenin 200-300 saat arttığı görülmektedir243. 2.6.2. Gövde ve Yapısal Elemanların Bakımı Gövde ve yapısal elemanların, kullanım ömürlerinin arttırılması için onaylanmış standartlara uygun bir şekilde kontrol ve yenilenmesiyle gerçekleştirilen bakım 239 IATA Handbook of Production Planning and Control, Section 4.3.4. 240 Aynı, section 4.3.4. 241 J. Hessburg, a.g.e, s.283. 242 H. Al-kaabi ve diğerleri, “Insights into the Maintenance, Repair&Overhaul Configurations of European Airlines”, Journal of Air Transportation, (Vol.: 12, No.: 2 , 2007), s.29. 243 P.E. Illman, Pilot's Handbook of Aeronautical Knowledge, McGraw-Hill Companies, 2000. s.113.  77 faaliyetleridir.244 Örneğin, flap mekanizmasının her A Bakımda yağlanması ve yakıt tanklarının içinin D Bakım kapsamında korozyana karşı kontrolü bu bakım kapsamındadır. 2.6.3. Diğer Sistemlerin Bakımı Uçağın gövde, motor, hava güç ünitesi dışındaki komponent ve sistemlerine uygulanan bakım faaliyetleridir. 3. HAVAARACI BAKIM FAALİYETLERİNİN KAPSAMI 3.1. Servis Faaliyetleri Servis faaliyetleri, genellikle uçağın uçuşa hazır edilmesi amacıyla yapılan uçuş öncesi faaliyetleri kapsamaktadır. Servis faaliyetleri kapsamında ele alınan temizlik işlemleri; uçak kabininin temizlenmesi, uçak dış yüzeylerinin kardan ve buzdan arındırılmasıdır. Uçuşa elverişlilik açısından yapılan hava, yağ ve su gibi ikmal işlemleri de servis faaliyetleri kapsamında ele alınmaktadır245. 3.2. Kontrol Faaliyetleri Kontrol faaliyetleri, uçak bakım amaçlarına ulaşılabilmesi açısından, bakım faaliyetleri içinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Gözle yapılan basit kontrollerin yanı sıra özel donanımlar kullanılarak yapılan kontrolleri de içeren geniş kapsamlı bir faaliyet alanıdır246. Operasyonel kontrol, sistem veya komponentin çalışırlığının, fonksiyonel kontrol, uçak üreticisi veya satıcısı tarafından tanımlanmışsa faaliyet limitleri, akım oranı, sıcaklık, basınç, dakikada devir sayısı, uçuş aşamaları çerçevesinde sistem, alt sistem veya komponentlerin detaylı incelenmesidir247. Yapısal kontrol, bir komponent ya da yapısal 244 Joint Aviation Authority, JAR-145 (Joint Aviation Rules)-Ammendment 5,(01/01/2003), Section-1. 245 E. Gerede, a.g.e., s.10. 246 Aynı, s.10. 247 Boeing, B737-300/400/500 MPD (Maintenance Planning Data), Section-1, s.9.  78 parçanın belirlenen standartlara göre düzensizliklerinin (kırılma, hasar, korozyon, çatlama gibi) ortaya çıkarılması amacıyla kontrol edilmesidir248. 3.3. Eski Haline Getirme 3.3.1. Onarım Onarım faaliyetleri, uçakta herhangi bir hasar ya da arıza oluştuğunda, uçak üzerinde veya ilgili atölyede uçağın önceden belirlenmiş standartlarına geri getirilmesi için yapılan faaliyetlerin tamamını içermektedir. Bu faaliyetler, herhangi bir temizleme işleminden uçağın revize edilmesine kadar uzanan geniş bir alanı kapsamaktadır249. 3.3.2. Revizyon Revizyon, uçak sistemlerinin uçağın ömrü boyunca sürekli güncellenmesidir. Revizyonlar havayolu işletmesine kabul edilebilir maliyetlerde güvenilir ve emniyetli uçuş yetisini geliştiren daha iyi sistemler getirir250. 3.4. Tadilat Tadilatlar iki ana nedenden kaynaklanmaktadır. Birincisi üretici işletmelerin iyileştirme ve değiştirmeleridir. İkincisi ise havayolu işletmesinin kabin içinde yapacakları iyileştirmelerdir. Öte yandan havayolu işletmeleri rastladıkları aksaklıkları da imalatçılara bildirirler. İmalatçılar da aldıkları her şikayeti değerlendirip çözüme ulaştırıp, havayolu işletmelerine yayın halinde gönderirler ve bunların uygulanma sorumluluğu tamamen işletmeye aittir. Ancak imalatçının getirdiği değişiklik Sivil Havacılık Otoritesi tarafından öngörüldüğü takdirde uygulanması zorunluluk kazanır251. 248 Boeing, B737-300/400/500 MPD (Maintenance Planning Data), Section-1, s.9. 249 E. Gerede, s.11. 250 H. Al-kaabi ve diğerleri, “Insights into the Maintenance, Repair&Overhaul Configurations of European Airlines”, a.g.e, p:29. 251 O. Torum, a.g.e., s.110.  79 3.4.1. Servis Bültenleri Servis bültenleri, imalatçı tarafından uçak ya da ilgili eleman üzerinde yapılması gereken tadilat hakkında gerekli bilgileri kapsayan yayınlardır252. Servis bültenleri ile bildirilen değişkliklerin yapılması zorunlu değildir. Bu değişkliklerin amaçları genellikle; bakım yapılabilirliğin geliştirilmesi, konforun artırılması ve maliyetlerin azaltılmasıdır. 3.4.2. Uçuşa Elverişlilik Yönergeleri Uçuşa elverişlilik yönergeleri (AD - Airworthiness Directive) gerçekleştirilmesi zorunlu olan ve sivil havacılık otoriteleri tarafından yayınlanan düzeltme yapılması için kullanılan bir araçtır253. Uçuşa elverişlilik yönergesi, emniyetli operasyon koşullarının devamının sağlanması için herhangi bir havacılık ürünü ya da uçağa uygulanacak kısıtlamalar, şartlar, kontroller ve değişiklikleri belirleyen zorunlu uçabilirlik gereklilikleridir. Otoritelerin emniyetle ilgili başlıca görevi uçaklarda ortaya çıkan emniyetsiz durumların düzeltilmesine ilişkin düzeltme talep etmektir. Uçuşa elverişlilik yönergeleri emniyetsiz durumun ortaya çıktığı uçağın sahibi ve diğer ilgili kişilerin bilgilendirilmesi ve bu durumun düzeltilmesi için ne yapılması gerektiği ile ilgili bilgi verilmesi anlamına gelmektedir254. İki tip uçuşa elverişlilik yönergesi bulunmaktadır; ilki acil önlem gerektiren, diğeri ise daha uzun dönem içerisinde tedbir alınabilecek yönergelerdir255. 3.4.3. Mühendislik Emirleri Mühendislik emirleri, yetkili personel tarafından yayınlanan ve bakım veya değişikliğin gerçekleştirilmesi için; hesaplamalar, analizler, kayıtlı adımlar ya da görevler, bilgi ve talimatlar ve prosedürler sağlayan teknik dokumandır256. Bu değişkliklerin amacı; 252 E. Gerede, a.g.e., s.12. 253 J. Hessburg, a.g.e, s.209. 254 P.E. Illman, Pilot's Handbook of Aeronautical Knowledge, McGraw-Hill Companies, 2000. s.115. 255 Aynı, a.g.e., s.115. 256 Federal Aviation Authority (FAA), Element Performance Inspection Data Collection Tool, (28/09/2007), Section:1.3.9., s.1.  80 bakım programlarının optimize edilmesi, bakım maliyetlerinin azaltılması, konforun arttırılması, bakım yapılabilirliğin geliştirilmesi gibi faktörlerdir.