ang mga unang tao sa panahong Prehistoriko.pdf

Taong Cagayan 500,000 hanggang 250,000 taon na ang nakakalipas. Taong Tabon na tinatayang nabuhay noong 23,000 B.C.E Panahong Mesolitiko Naganap mula 10,000 hanggang 4500 B.C.E Ang salitang “mesolitiko” ay nagmula rin sa salitang Griyego na “meso” na nanga...

Taong Cagayan 500,000 hanggang 250,000 taon na ang nakakalipas. Taong Tabon na tinatayang nabuhay noong 23,000 B.C.E Panahong Mesolitiko Naganap mula 10,000 hanggang 4500 B.C.E Ang salitang “mesolitiko” ay nagmula rin sa salitang Griyego na “meso” na nangangahulugang “gitna” at “lithos” na nangangahulugan naman “bato” kaya ito rin ay tinatawag na Gitnang Panahon ng Bato. Paraan ng Pamumuhay Natutunan nilang paamuhin ang mga aso na naging malaking tulong sa kanilang pangangaso ng mga mababangis na hayop. Nagsimulang manirahan ang mga tao malapit sa pampang ng ilog at dagat. Nadagdagan ng mga lamang-ilog at lamang-dagat ang uri ng kanilang pagkain. Maituturing na pinakamahalagang ambag ng panahong ito ang sasakyang pandagat na tinatawag na dugout o canoe. Mga Kasangkapan sa Panahong Mesolitiko Ang mga kagamitan sa panahong ito ay tinatawag na “Microliths” ito ay mga maliliit na patusok na kasangkapan bato. Panahong Neolitiko Tinatayang nagsimula noong 7000 hanggang 3000 B.C.E. Nagmula ang salitang “neolitiko” sa salitang Greek na naois na nangangahulugang “bago” at lithos na nangangahulugang “bato” Naging sedentary o may permanenteng tirahan ang mga sinaunang tao. Paraan ng Pamumuhay Pagsisimula ng Pagsasaka Naging angkop din ang temperatura ng daigdig para sa pagtatanim. Dahil sa pagdami ng tao, umigting ang kompetisyon para sa limitadong pagkain.  Rebolusyong Neolitiko Isang rebolusyong agrikultural. Mula sa pangangaso at pangangalap ng pagkain ay natuto ang mga unang tao na magtanim at magsaka. Karaniwang nagsaka ang mga unang tao sa pamamagitan ng pagkakaingin. Ang araro ang isa sa mga kontribusyon ng mga unang Asyano sa agrikultura. Dahil sa seguridad sa pagkain ay nalinang ng mga unang tao ang iba pang mga kabuhayan. Halimbawa nito ang paggawa ng mga imbakan, tulad ng palayok, upang gawing sisidlan ng kanilang sobrang suplay ng pagkain. Urban Rebolusyon Dulot ng mga pagbabago sa kanilang kabuhayan ay nagsimulang magtayo ng permanenteng tirahan ang mga unang tao Kaugnayan ng Rebolusyong Neolitiko sa Urban Rebolusyon Sa pagkakatuto ng tao sa pagsasaka at pagpapaamo ng hayop ay kinailangan niyang magtayo ng tirahan malapit sa kaniyang mga pananim. Naging dahilan upang maitatag ang unang pamayanan. Mga Kasangkapan sa Panahong Neolitiko Gumamit sila ng makikinis na kagamitang bato. Gamit sa paggawa ng mga kasangkapang ito ang matigas na bato tulad ng jade. Ginamitan na rin ng ibang materyales ang mga kasangkapan upang higit na mapaghusay ang paggamit ng mga ito. Napaghusay ng mga unang tao ang kanilang kasangakapan.] Panahong Metal Nagsimula sa pagkakatuklas ng tanso o copper. Ito ang unang uri ng metal na ginagamit ng mga sinaunang tao. Unang ginawa ang prosesong ito sa Kanlurang Asya. Ginagamit sa paggawa ng mga palamuti at kagamitang pandigma.  Panahong Bronse Sa patuloy na pagtuklas sa makapagpapahusay ng kanilang mga kasangkapan, sinubukan nilang paghaluin ang tanso at tin. Mula sa paghahalong ito nabuo ang bronse. Naganap ang Panahon ng Bronse noong 5000 hanggang 1200 B.C.E. Mas matibay na kasangkapan dahil sa mas matatalim na kagamitang pambungkal sa lupa na gawa sa bronse. PAGBUO AT PAG-UNLAD NG MGA SINAUNANG KABIHASNAN SA DAIGDIG Kabihasnang Mesopotamia HEOGRAPIYA Maladisyerto ang lupain sa pagitan ng Persian Gulf at Mediterranean Sea sa Kanlurang Asya. Dito matatagpuan ang kilalang Fertile Crescent na hugis arkong lupain na nagkaloob ng napakayamang lupaing sakahan sa rehiyon. Sa lambak na ito umusbong ang ilang kabihasnang naging daan sa pagsilang ng mga sinaunang lungsod-estado kung kaya’t ito ay tinguriang “Lundayan ng Kabihasnan.” Ang Mesopotamia ay nangangahulugang lupain “sa pagitan ng dalawang ilog.” Ito ay galing sa salitang Greek na “meso” o pagitan at “potamos” o ilog. Ang ilog ng Tigris at Euphrates ay umaapaw minsan sa isang taon, na sandali naming humuhupa ay nag-iiwan ng matabang banlik o uri ng lupa. Dahil dito, nagiging mataba ang lupain ng rehiyon na nakabubuti sa pagtatanim. Dahil sa kawalan ng likas na hangganang proteksiyon, ang mga pamanayanang Sumerian na unang pangkat ng taong nanirahan sa lungsod na ito ay sinalakay ng mga naging makapangyarihang pangkat ng mga Akkadian, Chaldean, at Persian. Ang Ur ang isa sa pinakamatandang lungsod-estado sa Sumeria. Dito matatagpuan ang kamangha-manghang Great Ziggurat sa lalawigan ng Dhi Qar, Timog ng Iran. Nagsilbing sentro ng mga lungsod estado at dito ginaganap ang pakikipag-ugnayan ng mga pari at pinuno ng mga Sumerian sa mga kinikilalang diyos para sa ikakabuti ng mga lungsod estado. Ang Uruk naman ay ang pinakamalaking lungsod-estado na naitatag sa Mesopotamia na may sentralisadong kalakaran at maituturing na kauna-unahang lungsod sa daigdig. SUMERIAN Ang uri ng pamahalaan ng mga Sumerian ay Theocracy. Ito ang pamamahalang isinagawa ng isang patesi, pinunong pari ng mga Sumerian. Nagkaroon ng Division of Labor o pagkakahati hati ng iba pang gawain sa panahong ito. Minabuti rin ng mga Sumerian na makipagpalitan ng produkto upang matugunan ang kanilang pangangailangan at ng tumagal pati na rin ang pakikipagpalitan ideya kaya naman umiral ang tinatawag na “Cultural Diffusion.” Politeismo ang uri ng pananampalataya ng mga Sumerian. Ang mga Sumerian ay nauuri sa iba’t ibang antas panlipunan. Una ay ang mga sugo ng diyos o mga pari, pangalawa ay ang mga mayayamang mangangalakal at panghuli ay ang mga ordinaryong mamamayan na nagsasaka o artisan. KONTRIBUSYON NG MGA SUMERIAN Unang tumuklas sa paggamit ng gulong, layag at araro dahil sila ang unang gumamit ng bronse. Nalinang din nila ang paggamit ng arithmetic at geometry. Gamit nila ang sexagesimal system o Sistema ng numero na nakabatay sa 60 na pinagmulan ng makabagong yunit sa pagsusukat ng oras. Ang Sumerian din ang nakatuklas ng sariling paraan ng pagsusulat ito ay tinawag na “Cuneiform.” Higit sa lahat, ang Sumerian ang unang sumulat ng kodigo ng batas. Sa Sumer nahukay ang batas ni Ur Nammu. AKKADIAN Ang mga Akkadian ay pangkat ng mga tribong Semitic na nanirahan sa Arabian Peninsula noong panahong maunlad na ang mga lungsod-estado sa Sumeria. Noong 2340 BCE, sinimulan ni Sargon I ang pananakop sa Sumer hanggang sa masakop ang iba pang lungsod-estado na umabot hanggang sa Lebanon. Siya ang nagtatag ng kauna-unahang imperyo sa daigdig at itinalaga ang Akkad bilang kabisera ng kaniyang imperyo. Pinaunlad ng imperyong ito ang Sistema ng pagsulat.  BABYLONIAN Ang dating kabisera ng imperyo ng Akkad at Sumer ang naging lungsod-estado ng Babylon. Natamo ng imperyong Babylonia ang katanyagan sa ilalim ng pamumuno ni Haring Hammurabi ang ikaanim na haring Amorite. Ipinagawa nya ang mga kanal at dike ng Babylonia upang makapamuhay nang masagana ang mga nasasakupan. Lumikha rin si Hammurabi ng Kodigo ng Batas o Code of Hammurabi na nangangahulugang “Mata para sa mata at ngipin para sa ngipin.” Ito ay binubuo ng 282 batas. PHOENICIAN Noong 1100 BCE, kinilala ang mga Phoenician bilang pinakamakapangyarihan mangangalakal ng sinaunang panahon. Sila ay naging isang bihasang manlalayag bunsod ng kakulangan ng likas na yaman sa kanilang lupain. Ang mga Phoenician ang nakapaglinang ng phonetics, o Sistema ng pagsusulat. Nakapaglinang din sila ng paraan ng pagtatala ng transaksiyon sa pangangalakal. Gumawa ng mga naglalakihang sasakyan pandagat. Kinikilalang “Tagapagtala ng Kabihasnan” PALESTINIAN Ang lokasyon ng Palestine ay maituturing na daang krus ng kultura. Ito ay naging bukas-daungan mula at patungong Mediterranean Sea. Ang mga hebreo ay nanahan sa Canaan. Ayon sa bibliya, ang Canaan ay ang lupaing ipinangako ng Diyos sa mga Israelite. Si Abraham ang kinikilalang tagapagtatag ng Palestine. Sa mga Israelite nagmula ang bibliya na naging pundasyon ng relihiyong Judaismo at Kristiyanismo. Sa kanila rin nagmula ang ideyang monoteismo. HITTITE Noong 1650 BCE, nagsama sama ang mga lungsod-estado ng mga Hittite at itinatag ang kanilang imperyo na ang kabisera ay Hattusa. Ang mga Hittite ang unang lumikha ng mga armas na gawa sa bakal noong 1500 BCE. Kilala rin sila na bihasa sa paggamit ng teknolohiya ng pakikidigma. Ginamit nila ang superior na karwahe at armas na gawa sa bakal sa pakikipagtunggali at pananalakay.  ASSYRIAN Ang mga Assyrian ay kabilang sa mga nandayuhang pangkat semitiko sa lambak- ilog ng Tigris-Euphrates. Si Tiglath-Pilaser I ang kauna-unahang dakilang mandirigma ng mga Assyrian. Nang mamatay si Tiglath ang Assyrian ay pinamunuan ni Ashurbanipal. Sa loob ng panahong ito, ang Nineveh, na kabisera ng imperyong Assyrian, ay kilala bilang simbolo ng kalupitan at katayugan ng mga Assyrian. Ang mga Assyrian ang nagpasimula ng pinaka–epektibong Sistema ng pamahalaan sa daigdig. PERSIANO Noong 550 BCE, sinimulang sakupin ng haring Persiano na si Cyrus ang kalapit na kaharian nito hanggang sa masakop ang mga lupain mula sa Ilog Indus sa silangan hanggang Anatolia sa kanluran. Si Cyrus, pati na ang mga sumusunod na pinunong Persiano, ay nakapagtatag ng maayos na pamamahala sa Imperyong Persiano. Sa mga Persiano nagmula ang relihiyong Zoroastrianismo o Mazdaismp na itinataga ni Zoroaster. Si Ahura Mazda ang kinikilalang dyos ng katotohanan at si Ahriman naman ang diyos ng kasamaan at kadiliman. Si Cyrus ang nagpalabas ng kauna-unahang atas o kautusan na nagpapahayag ng mga layunin at patakaran sa pamumuno. Kabihasnang Egypt HEOGRAPIYA Mahalagang tanda ang tinutukoy na Lower Egypt ay nasa bahaging hilaga ng lupain o kung saan ang Ilog Nile ay dumadaloy patungong Mediterranean Sea sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang Egypt. Ang Upper Egypt ay nasa bahaging katimugan mula sa Libyan Desert hanggang sa Abu Simbel. Ang Nile River na may 4160 milya o 6694 kilometro ang haba ay dumadaloy mula katimugan patungong hilaga. Ang pagbahang dulot ng ilog na ito ay nahinto ng itinatag ang “Aswan High Dam.” Ang kasaganahang ng Nile River ay labis na ikinagalak ng mga Ehipsiyano kung kaya’t ang ilog ay sinamba nila na animo diyos na pinagmumulan ng buhay. Si Herodotus na kinikilalang “Ama ng Kasaysayan” ay tinawag i2ng“The Gift of the Nile”  KASAYSAYAN Noong 3200 BCE, ang Egypt ay nahahati na sa Upper Egypt at Lower Egypt. Si Haring Menes ang nagtatag ng kabisera ng Memphis sa pinaka timog ng Nile Delta. Sa kanyang pamumuno nagsimula ang 31 dinastiyang Ehipsiyano. LUMANG KAHARIAN Sakop ng Lumang Panahon ang ikatlo hanggang ika-anim na dinastiya ng kaharian. Si Djoser ang naging unang paraon ng Lumang Panahon. Siya ang unang nagsimulang magpagawa ng bai baiting na pyramid. Ang Pyramid of Giza ang pinakatanyag at pinakamalaking pyramid sa daigdig. Si Khufu ang nagpagawa nito noong 2540 BCE. GITNANG KAHARIAN Ang mga paraon ng Lumang Panahon ay pinalitan ng higit na makapangyarihan paraon ng Gitnang Panahon. Sila ay kinikilalang “Tagapangalaga ng mga Tao” Pinanumbalik ng mga paraon ng panahong ito ang batas at kaayusan sa kaharian. Gayunpaman, ang tagumpay na ito ay hindi nagtagal dahil nilusob ito ng Hykos. BAGONG KAHARIAN Itinatag ni Paraon Ahmose ang ika-18 dinastiyan at Bagong Kaharian ng Egypt. Pinalawak ng mga makapangyarihang paraon ang kanilang teritoryo hanggang sa ito ay kilalaning isang imperyo. RELIHIYON AT LIPUNAN Polytheistic ang relihiyon ng mga Ehipsiyano. Si Ru na kinikilalang Sun of God, si Osiris ang diyos ng kamatayan, at si Isis ay inilalarawan bilang isang butihing ina at asawa. Ang mga taong nabibilang sa mataas na antas ay nagpapareserba ng katawan na kung tawagin ay “mummification” o pag-eembalsamo. Ang lipunang Ehipsiyano ay animo pyramid o piramide. Ang hari, reyna at pamilya nito ay nabibilang sa pinakamataas na antas. Sinusundan naman ng mga may kayang pamilya. Ang pinakamababang antas naman ay ang mga manggagawa at magsasaka.  EDUKASYON AT TEKNOLOHIYA Ang Sistema ng pagsulat ang naging susi ng pag-unlad ng sibilisasyong Ehipsiyano. Ito ay tinawag na “Hieroglyphics”. Ang Ehipsiyano ay naglinang ng kalendaryo. Ang kaalaman sa matematika ay nakatulong sa mga Ehipsiyanong inhinyero at arkitekto sa pagbuo ng kamangha-manghang piramide at palasyo. Kabihasnang Indus HEOGRAPIYA Ang lambak ng Indus ay napoprotektahan ng nagtataasan at mahahabang hanay ng bundok sa hilaga at malawak na disyerto sa silangan. Ito ay dinadaluyan ng dalawang ilog ng Indus at Ganges. Bagamat ang rehiyong ito ay inihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga, nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakakapasok ang mga tao sa daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang kanluran. Mas malawak ang lupain sa Indus kung ihahambing sa sinaunang Egypt at Mesopotamia. PAGWAWAKAS NG KULTURANG INDUS Ang kulturang Indus ay misteryosong nawala noong 1750 BCE. Ngunit noong 1970s, matapos pag-aralan ang mga imaheng kuha ng satellite, hinayag ng eksperto na ang pagkawala ng kultura sa Indus ay maaaring sanhi ng naganap na paggalaw ng tectonic plates sa subcontinent. KONTRIBUSYON SA KABIHASNAN Kagila-gilalas ang natuklasang sistemang urban sanitation sa Harappa at Mohenjo Daro. Kahanga-hanga rin ang nalinang na imbakan ng butil, baradero, bodega, at mga proteksiyong dingding ng mga Indian. Natuklasan sa Mohenjo Daro ang tanyag na Greath Bath. Sila rin ang unang naghabi ng bulak, gumawa ng palayok at gumamit ng dice at chess.  Kabihasnang Huang He at Yangtze HEOGRAPIYA Ang kabihasnan sa China ay umusbong sa tabing-ilog malapit sa Yellow River o Huang He. Ang Huang He o Yellow River ay matatagpuan sa hilaga at China na dumadaloy hanggang golpo ng Chihli. Tinawag itong Yellow River dahil sa dilaw na loess na idinedeposito nito ang lambak sa tuwing ito ay umaapaw. Samantala, ang Yangtze River na nasa gitnang bahagi ng bansa ay dumadaloy pasilangan patungong Yellow Sea. Ang pagbaha ng Huang He ay mapaminsala na kung saan may pagkakataong nililimas ng pagbaha nito ang buong pamayanan sa lambak kung kaya’t ito ay tinawag na “China’s Sorrow.” KASAYSAYAN, LIPUNAN AT RELIHIYON Ang pinakaunang kabihasnan na umusbong sa China ay ang Shang Dynasty. Ang Anyang ang pinakauna at mahalagang lungsod noong Panahon ng mga Shang. Sa pananaw ng mga sinaunang Tsino, ang kanilang lupain ang sentro ng sibilisadong daigdig. Bunsod nito, tinawag nilang Middle Kingdom of China. Ang Lipunang Shang ay nahahati sa pangkat ng mga Maharlika, Noble at Magbubukid. Si Shang Di ang kinikilalang pinakamataas na diyos ng mga Shang kasunod ang iba pang mababang diyos. Ang pyromancy o divition of fire ay tumutukoy sa prosesong pag-ukit ng buto ng mga tanong na maaaring may kinalaman sa pangyayaring magaganap sa hinaharap. Ang mga Shang ang nakagawa ng mga lutuan, at kagamitan na gawa sa jade. Kabihasnang Mesoamerica HEOGRAPIYA Ang Mesoamerica o Central America ang rehiyon sa pagitan ng Sinaloa River Valley sa gitnang Mexico at Gulf sa Fonseca sa katimugang El Salvador. Hango ang pangalang Mesoamerica sa katagang “meso” na nangangahulugang gitna. Ito ang pinakaunang lundayan ng mga unang kabihasnan sa America. Pabago-bago ang panahon sa rehiyong ito. Dito naitatag ang unang paninirahan ng tao at isa ito sa mga lugar na unang pinag- usbungan ng agrikultura, tulad ng Kanlurang Asya at China. Sa kasalukuyang panahon, may malaking populasyon ang rehiyong ito.