اخلاق حرفه‌ای داوری PDF

‫اخالق حرفهای داوری‬ ‫استاد‪:‬‬ ‫حجتاإلسالم والمسلمین دکتر هادی صادقی‬ ‫‪1‬‬  ‫فهرست مطالب‪:‬‬...

‫اخالق حرفهای داوری‬ ‫استاد‪:‬‬ ‫حجتاإلسالم والمسلمین دکتر هادی صادقی‬ ‫‪1‬‬  ‫فهرست مطالب‪:‬‬ ‫‪Table of Contents‬‬ ‫مقدمه‪7.............................................................................................................................................................. :‬‬ ‫اخالق حرفهای‪8................................................................................................................................................... :‬‬ ‫اخالق حرفهای چیست؟ ‪8.....................................................................................................................................‬‬ ‫آثار تعهد حرفه ای چیست؟ ‪15...............................................................................................................................‬‬ ‫تعریف اخالق‪16...............................................................................................................................................:‬‬ ‫أخالق أمری درونی یا بیرونی؟ ‪16...........................................................................................................................‬‬ ‫ویژگی گزاره های اخالقی ‪18.................................................................................................................................‬‬ ‫اخالق فضیلت؟ یا اخالق رفتار؟‪19......................................................................................................................‬‬ ‫ارزشگذاری در اخالق‪19.................................................................................................................................‬‬ ‫موضوع علم اخالق ‪20.....................................................................................................................................‬‬ ‫آداب و اخالق ‪20...........................................................................................................................................‬‬ ‫تفاوت آداب و اخالق ‪20......................................................................................................................................‬‬ ‫انواع آداب‪21................................................................................................................................................‬‬ ‫اخالق و عرفان ‪21..........................................................................................................................................‬‬ ‫علم اخالق و فلسفه اخالق ‪22............................................................................................................................‬‬ ‫تقدم فلسفه اخالق بر علم اخالق ‪22.....................................................................................................................‬‬ ‫قلمروهای حقوق و اخالق‪23.............................................................................................................................‬‬ ‫ضمانتهای اجرایی اخالق و حقوق ‪24.................................................................................................................‬‬ ‫منابع حقوق و اخالق ‪24...................................................................................................................................‬‬ ‫تقسیمات اخالق ‪25.........................................................................................................................................‬‬ ‫فلسفه اخالق‪27.................................................................................................................................................‬‬ ‫‪2‬‬ ‫اخالق در جهان اسالم ‪27..................................................................................................................................‬‬ ‫فضایل اخالقی ‪29...........................................................................................................................................‬‬ ‫رذایل اخالقی ‪30............................................................................................................................................‬‬ ‫اخالق کاربردی‪31..............................................................................................................................................‬‬ ‫زیرمجموعه اخالق حرفه ای ‪33..........................................................................................................................‬‬ ‫اخالق حرفهای ‪34..............................................................................................................................................‬‬ ‫اخالق حرفهای در نظر و عمل ‪37........................................................................................................................‬‬ ‫اخالق کار ‪38....................................................................................................................................................‬‬ ‫انواع مسئولیتها ‪38........................................................................................................................................‬‬ ‫مسئولیت های اخالقی ‪40..................................................................................................................................‬‬ ‫انواع مسئولیتهای اخالقی ‪40............................................................................................................................‬‬ ‫عدالت‪41....................................................................................................................................................:‬‬ ‫بنیاد نظام اخالقی اسالم ‪41....................................................................................................................................‬‬ ‫عدل و احسان ‪41...........................................................................................................................................‬‬ ‫دیگرگروی در منابع اسالمی ‪42...........................................................................................................................‬‬ ‫دیگرگروی ‪43...............................................................................................................................................‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬روانشناختی و اخالقی ‪44..................................................................................................................‬‬ ‫مدافعان دیگرگروی در فرهنگ غرب ‪44................................................................................................................‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬هیوم ‪44........................................................................................................................................‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬شوپنهاور ‪45..................................................................................................................................‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬کنت ‪46........................................................................................................................................‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬آدام اسمیت ‪46...............................................................................................................................‬‬ ‫چارچوب مفهومی رسیدگی به دعاوی ‪51...............................................................................................................‬‬ ‫‪3‬‬ ‫فضایل و آثار اخالقی حل اختالف ‪53...................................................................................................................‬‬ ‫فضیلت داوری به حق‪ :‬امام على علیهالسالم «أَفْضَل الْخَلْق أَقْضَاهمْ بالْحَق»؛ برترین خلق ‪ ،‬کسى است که بیشتر از همه بر اساس حق‪،‬‬ ‫داورى کند (غررالحکم‪ ،‬ص‪ ۲۱۶‬و عیونالحکم و المواعظ‪ ،‬ص‪53............................................................................ )۲۱۴‬‬ ‫اخالق کار ‪57....................................................................................................................................................‬‬ ‫تفاوت شایستگیها و وظایف ‪57.........................................................................................................................‬‬ ‫‪۱‬ـ شایستگی های اخالقی‪ :‬فردی ‪60.....................................................................................................................‬‬ ‫الف) انگیزه خیرخواهانه ‪60...............................................................................................................................‬‬ ‫ب) صداقت‪62..............................................................................................................................................‬‬ ‫ج) گشادهرویی همراه جدیت ‪62.........................................................................................................................‬‬ ‫د) نظم و وقتشناسی ‪63..................................................................................................................................‬‬ ‫ذ) سخت کوشی‪ ،‬پایداری و پرهیز از ناامیدی ‪64......................................................................................................‬‬ ‫ر) ادب ورزی و اخالق مداری ‪67.......................................................................................................................‬‬ ‫‪۲‬ـ شایستگی های اخالقی‪ :‬حرفهای ‪74......................................................................................................................‬‬ ‫الف) قابل اعتماد بودن و مقبولیت اجتماعی ‪74.........................................................................................................‬‬ ‫ب) بی طرفی در به سازش رساندن دیگران ‪74.........................................................................................................‬‬ ‫ج) انعطاف پذیری و مدارا ‪74.............................................................................................................................‬‬ ‫د) استقالل و تأثیرناپذیری ‪76.............................................................................................................................‬‬ ‫ذ) انصاف مداری و عدالت خواهی ‪76...................................................................................................................‬‬ ‫ر) مشورت‪77.............................................................................................................................................. :‬‬ ‫ز) پایبندی به اصول اخالق حرفه ای ‪77................................................................................................................‬‬ ‫س) پاسخگویی و مسئولیت پذیری ‪78..................................................................................................................‬‬ ‫ش) قانون مداری ‪78.......................................................................................................................................‬‬ ‫‪۳‬ـ شایستگی های اخالقی‪ :‬علمی ‪79.........................................................................................................................‬‬ ‫‪4‬‬ ‫الف) کسب بینش و آگاهی کافی ‪79.....................................................................................................................‬‬ ‫ب) دانشمداری ‪80.........................................................................................................................................‬‬ ‫ج) دقت نظر و نکته سنجی ‪80............................................................................................................................‬‬ ‫د) برخورداری از روحیه پرسشگری ‪81................................................................................................................‬‬ ‫‪۴‬ـ شایستگی های اخالقی‪ :‬مهارتی ‪81.......................................................................................................................‬‬ ‫الف) مهارتایجاد سازش بین اصحاب دعوا ‪81........................................................................................................‬‬ ‫ب) مهارت گفتگو و چانه زنی ‪82........................................................................................................................‬‬ ‫ج) مهارت گوش کردن و بردباری ‪82...................................................................................................................‬‬ ‫د) مهارت کنترل خشم ‪83.................................................................................................................................‬‬ ‫ذ) توانمندی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران‪84.........................................................................................................‬‬ ‫ر) مهارت تحلیل و مهار رفتار دیگران به ویژه در حین رسیدگی ‪86................................................................................‬‬ ‫فهرست صاحبان حق ‪86...................................................................................................................................‬‬ ‫وظایف ‪87.......................................................................................................................................................‬‬ ‫الف) وظایف نسبت به عموم مراجعهکنندگان ‪87.......................................................................................................‬‬ ‫وظیفه نسبت به مراجعهکنندگان غیر همجنس‪( :‬خانم ها نسبت به آقایون و برعکس) ‪102..........................................................‬‬ ‫وظایف نسبت به مراجعهکنندگان ناهمجنس ‪103..........................................................................................................‬‬ ‫وظایف نسبت به مراجعهکنندگان خاص ‪105...............................................................................................................‬‬ ‫وظایف نسبت به مراجعهکنندگان دارای موقعیت اجتماعی برتر‪105............................................................................... :‬‬ ‫وظایف نسبت به مقام ارجاع ‪108............................................................................................................................‬‬ ‫وظایف نسبت به وکال ‪109....................................................................................................................................‬‬ ‫وظایف نسبت به کارشناسان‪113.............................................................................................................................‬‬ ‫وظایف نسبت به شهود‪115...................................................................................................................................‬‬ ‫وظایف نسبت به مؤسسه ‪115................................................................................................................................‬‬ ‫‪5‬‬ ‫وظایف نسبت به کانون ‪116..................................................................................................................................‬‬ ‫وظایف نسبت به مرکز حل اختالف ‪116....................................................................................................................‬‬ ‫داوری‪119...........................................................................................................................................................‬‬ ‫داوری در اسالم ‪119.......................................................................................................................................‬‬ ‫داوری و قضاوت ‪121.........................................................................................................................................‬‬ ‫شایستگی های اخالقی داوران‪121...................................................................................................................... :‬‬ ‫مشابهتهای داوری و قضاوت ‪123......................................................................................................................‬‬ ‫تفاوت های داوری و قضاوت ‪125.......................................................................................................................‬‬ ‫انواع داوری ‪128............................................................................................................................................‬‬ ‫‪6‬‬  ‫مقدمه‪:‬‬ ‫"اخالق" مسألهای مخفی و پنهانی نیست‪ ،‬هم در دین ما هم در ادیان الهـی و مکتـبهـای غیرالهـی‪ ،‬در مـورد‬ ‫اخالق بحث شده است و آن را جزء امور مهم شأن انسانی میدانند‪.‬‬ ‫پیامبرگرامی اسالم صلی اهلل علیه و آله در حدیثی میفرماید‪« :‬إنَّمَا بعثْت لأتَمِّمَ مَکَارمَ الْأَخْلَاق»؛ به راستی که مـن‬ ‫برای به کمال رساندن مکارم اخالق مبعوث شدهام (مجلسی‪ ،‬محمد باقر‪ ،‬بحار االنوار‪ ،‬ج ‪ ،۶8‬ص ‪ ،۳8۲‬بیـروت‪ ،‬داراحیـاء‬ ‫التراث العربی‪۱۴0۳ ،‬ق‪.).‬یعنی دین در یک چیز خالصه شدۀ و آن هـم "اخـالق" اسـت و اگـر شـریعتی هسـت‪،‬‬ ‫دستورات دینی همه برای این است که انسان به درجاتی از اخالقی برسد‪.‬‬ ‫آن حضرت در حدیث دیگری میفرماید‪« :‬اَحَبُّکمْ الَى اللّه اَحْسَنکمْ اَخْالقاً»؛ محبـوبتـرین شـما در نـزد خـدا‪،‬‬ ‫خوش اخالقترین شماست‪(.‬مجمعالبیان‪ ،‬ج‪ ،۱0‬ص‪)8۷‬‬ ‫‪7‬‬  ‫اخالق حرفهای‪:‬‬ ‫اخالق حرفهای چیست؟‬ ‫‪1‬ـ حرفه چیست؟‬ ‫‪2‬ـ اخالق چیست؟‬ ‫‪8‬‬  ‫حرفه‪:‬‬ ‫‪9‬‬  ‫انواع کار‪:‬‬ ‫‪10‬‬  ‫منبع بحث تفصیلی‪:‬‬ ‫‪11‬‬  ‫تمایز سنوات و تجارب شغلی‬ ‫‪ ‬سنوات شغلی ارزشمندتر است یا تجارب شغلی؟‬ ‫‪ ‬به ازای کدامیک دریافت میکنیم؟‬ ‫‪ ‬آیا سازمانها به سنوات شغلی بها میدهند یا تجارب شغلی؟‬ ‫‪ ‬چه تفاوتی میان سازمانهای دولتی و خصوصی در این زمینه وجود دارد؟‬ ‫‪12‬‬  ‫تجربه شغلی‬ ‫سنوات شغلی‬ ‫کیفیت‬ ‫کمیت‬ ‫فعال‬ ‫منفعل‬ ‫درگیری با حوادث شغلی‬ ‫تماشاگری‬ ‫آگاهی‬ ‫بی خبری‬ ‫سرمایه بدست آمده‬ ‫عمر از دست رفته‬ ‫تبدیل به دانش‬ ‫خاکسپاری‬ ‫احساس معناداری و اثربخشی‬ ‫احساس بی معنایی و بی فایدگی‬ ‫؟؟؟‬ ‫اضطراب بازنشسنگی‬ ‫‪13‬‬  ‫ویژگی حرفهایها‬ ‫‪ )1‬مهارت‬ ‫‪ )2‬دانش تخصصی‬ ‫‪ )3‬تجربه مفید و تحلیلی‬ ‫ژرف نگری‬ ‫‪ )4‬توانایی‬ ‫دور نگری‬ ‫‪ )5‬نگاه متمایز‬ ‫نگرش سیستمی‬ ‫‪ )6‬مرام اخالقی‬ ‫‪14‬‬  ‫آثار تعهد حرفه ای چیست؟‬ ‫عشق به حرفه‬ ‫‪.۱‬نقدپذیری (نقد‪ :‬دشنه یا هدیه)‬ ‫‪.۲‬خود انتقادی‬ ‫‪.۳‬دوری از حسد‪ ،‬حسرت‪ ،‬بدگویی(اخالق رقابت)‬ ‫‪.۴‬انصاف در داوری حرفهای‬ ‫‪.5‬استقالل فردی‬ ‫‪.۶‬دوری از رفیق بازی در حرفه‬ ‫‪.۷‬عدم بخل در تشویق دیگران‬ ‫‪.8‬جانشین پروری (تربیت افراد حرفهای)‬ ‫برای همین است که میگویند وکالت و قضاوت و میانجیگری و داوری را شغل نبینید‪ ،‬حرفه بدانید و با‬ ‫نگاه متعالی نگاه کنید‪.‬‬ ‫‪15‬‬  ‫تعریف اخالق‪:‬‬ ‫اخالق بر وزن أفعال کلمهاى عربى و جمع واژه (خلق) است‪(.‬خلق) به ویژگىهاى نفس انسان گفته مىشود‪،‬‬ ‫همانگونه که (خَلق) به صفات بدن گفته مىشود‪.‬خَلق ناظر به جسم است و خلق ناظر به روحیات و ملکات‬ ‫نفسانی است‪ ،‬در واقع خوبیهای روح را خلق میگویند‪ ،‬خلق میتواند بدی هم باشد‪ ،‬مجموعۀ رذایل و فضایل‬ ‫میشود خلق‪.‬‬ ‫پیامبر گرامى اسالم(ص) به درگاه خداوند چنین دعا مىکردند‪« :‬اللَّهمَّ حَسّنْ خلقی کَمَا حَسَّنْتَ خَلْقی»؛ خدایا‬ ‫همانطور که جسم مرا زیبا و خوب آفریدی‪ ،‬روح مرا زیبا بگردان‪.‬در این دعا پیامبر از خداوند طلب مىکند که‬ ‫صفات نفس او را همچون صفات بدنش نیکو فرماید‪.‬بنابراین اخالق یعنى صفات نفسانى انسان‪.‬‬ ‫ـ هرگاه گفته شود که شخصى داراى اخالق نیکوست‪ ،‬منظور این است که صفات نفسانى او نیکوست‪.‬اعمال‬ ‫انسان متناسب با ویژگىهاى نفسانى اوست؛ یعنى اگر صفات نفسانى کسى نیکو باشد اعمال او هم نیکو خواهد‬ ‫بود‪.‬به همین دلیل وقتى کسى همواره اعمال خوبى انجام مىدهد‪ ،‬مىگویند اخالق او خوب است‪.‬‬ ‫ـ خلق ملکهاى نفسانى است که باعث مىشود افعال خاصى از انسان به سادگى و بدون نیاز به فکر و تأمل‬ ‫صادر شود‪.‬‬ ‫أخالق أمری درونی یا بیرونی؟‬ ‫در مباحث اخالقی اختالف نظر در این است که ملکات درونی است؟ یا بروزهای بیرونی است؟‬ ‫رفتارگرایان قرون اخیر خیلی جدی وارد ایـن عرصـه شـدند و از خلیقـات درون فاصـله گرفتنـد و اخـالق را‬ ‫رفتارهای بیرونی و ارتباطهای بیرونی میدانند‪.‬ولی عدهای هم ملکات درونی را اخالق میدانند‪.‬‬ ‫در واقع هر دو مهم است هم درون باید درست شود هم بیرون‪ ،‬و هیچکدام به تنهایی کارسـاز نیسـت و اینکـه‬ ‫انسان برسر دوراهی زندگی قرار میگیرد که چه کنیم؟‬ ‫علم اخالق به ما کمک میکند این سؤال را پاسخ دهیم‪ ،‬رفتار انسان با خودش‪ ،‬با خدایش و با انسانهای دیگـر‬ ‫باید چگونه باشد‪.‬اول اینکه انسان باید تکلیفش با خودش معلوم باشد‪ ،‬اینکه من چکار کارهام؟ می خـواهم بـه‬ ‫کجا برسم‪.‬من میخواهم خودم را تعالی بدهم یا تدانی(پست کنم)‪ ،‬انسان شریفی بشوم یا انسان پست؟‬ ‫‪16‬‬ ‫بعضیها گرایش به بد بودن دارند‪ ،‬مثل گروههای شیطانی که بدی را ترویج میدهند و بدگویی و بدخویی دارند‬ ‫و قدرت ظالمانۀ خود را تقویت میکنند و پـرورش مـیدهنـد‪ ،‬ظلـم و سـتم در وجودشـان مطلبوبیـت دارد‪ ،‬و‬ ‫خودشان دوست دارند تمام سنتها و هنجارهای جامعه را بشکنند و معتقدند که دنیای آشفته برای ما مطلوبتر‬ ‫است‪.‬این عده بسیار کم هستند ولی سر و صدای زیادی دارند‪.‬در عرصههای مختلف مثـل هنـر‪ ،‬نقاشـی و‪......‬‬ ‫ساختار شکنی کرده و به سمت آشفتگی و حیرت میروند و درست در نقطه مقابل اخالقیات قـرار میگیرنـد و‬ ‫به بخشهای بد زندگی میپردازند‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬نقاشی که نقاشیاش به شدت دنیا را سیاه و آلوده و تاریک وآشفته نشان میدهد‪.‬ایـن گـروههـا در مسـیر‬ ‫ضداخالق حرکت میکنند‪.‬ضد فطرت‪ ،‬ضد وجدان و ضد شهود هستند‪.‬اما انسانها معمـوالً وقتـی بـه وجـدان‬ ‫مراجعه میکنند‪ ،‬این مدل تفکر و اخالق را رد میکنند و نمیپسندند‪.‬این امر کلی است که انسـانها بالوجـدان‬ ‫طالب تعالی اخالقی هستند‪.‬‬ ‫‪17‬‬  ‫ویژگی گزاره های اخالقی‬ ‫ـ گزاره اخالقی گزارهای است که موضوع این گزاره انسان‪ ،‬حاالت یا ملکات نفسانی انسان‪ ،‬شخصیت انسان یا‬ ‫افعال ظاهری انسان است و محمول آن یکی از این مفاهیم است‪ :‬مفهوم خوب‪ ،‬بد‪ ،‬مفهوم درست‪ ،‬نادرست‪،‬‬ ‫مفهوم باید و نباید اخالقی‪ ،‬مفهوم وظیفه یا تکلیف‪ ،‬مفهوم مسؤولیت‪ ،‬مفهوم فضیلت و رذیلت‪.‬‬ ‫ـ گزارههای اخالقی ناظر به سعادت پایدار انساناند‪.‬‬ ‫‪18‬‬  ‫علم اخالق‪:‬‬ ‫علم اخالق‪ :‬علمی است که فضائل و رذائل نفسانی انسان‪ ،‬آثار این فضائل و رذائل و افعالی که موجب پدید‬ ‫آمدن آنها میشود را مورد بحث قرار میدهد‪.‬‬ ‫اخالق در گذشته بیشتر به فضائل و رذائل (ملکات خوب و بد) میپرداخت و به تبع آن افعالی که پدیدآورنده‬ ‫این ملکات هستند نیز مطرح میشد‪.‬اما اینک بیشتر به اخالق رفتار توجه دارند‪.‬‬ ‫در علم اخالق با شناخت قواى نفس انسان و کمال هر یک از این قوا معلوم مىشود که کدام فعل متناسب با‬ ‫کمال قواى نفسانى است‪.‬با شناخت کمال قواى نفس فضایل نفسانى الزم براى رسیدن به کمال را خواهیم‬ ‫شناخت‪.‬‬ ‫علم اخالق (فضایل) الزم براى رسیدن به کمال و (رذایل) مانع از رسیدن به آن را شناسایى مىکند‪.‬‬ ‫اخالق فضیلت؟ یا اخالق رفتار؟‬ ‫با صرف نظر از اینکه کدام نظریه درستتر است (اخالق فضیلت یا اخالق رفتار)‪ ،‬ما نیاز به بحث از اخالق‬ ‫رفتار داریم؛ زیرا رفتار انسان تجلّی بیرونی فضیلت و رذیلت است‪.‬در ارزشگذاری اخالقی‪ ،‬به ویژه در خرد‬ ‫جمعی‪ ،‬چارهای جز پرداختن به ظواهر نداریم و باید داوری نهایی در مورد فضیلتمندی یا رذیلتمندی انسان‬ ‫را به کسی وانهیم که آگاه به اسرار درون انسان باشد‪.‬بنابراین‪ ،‬باید برای داوریهای اخالقی خود مالکی ظاهری‬ ‫و بیرونی پیدا کنیم و آن نیست مگر رفتار‪.‬‬ ‫ارزشگذاری در اخالق‬ ‫در علم اخالق دو گونه ارزشگذارى داریم یا به عبارتى دو چیز موضوع ارزش گذارىهاى ماست‪ :‬افعال و‬ ‫ملکات‪.‬‬ ‫«ملکات» را با اوصافى همچون فضیلت و رذیلت ارزشگذارى مىکنیم و «افعال» را با اوصافى چون جمیل‪،‬‬ ‫نیکو‪ ،‬خوب‪ ،‬قبیح‪ ،‬ناپسند‪ ،‬بد‪ ،‬درست و نادرست توصیف مىنماییم‪.‬‬ ‫‪19‬‬  ‫موضوع علم اخالق‬ ‫در اخالق رفتار از رفتار ارتباطی‪ ،‬یعنی رفتار انسان با خود‪ ،‬خدا‪ ،‬محیط انسانی و محیط غیر انسانی (شامل‬ ‫محیط طبیعی و محیط فراطبیعی) بحث میشود‪.‬‬ ‫موضوع مورد بحث در اخالق رفتار عمدتاً عبارت است از‪ :‬تکالیف و مسئولیتهای انسان در قبال طرفهای‬ ‫ارتباط (از جمله خودش)‪.‬در نقطه مقابل هر تکلیفی‪ ،‬حقی قرار دارد که انسان باید آن را بشناسد و به‬ ‫مسئولیتش در قبال آن عمل کند‪.‬تنها در این صورت است که اخالقی عمل کرده است‪.‬‬ ‫طرفداران اخالق فضیلت‪ ،‬موضوع علم اخالق را ملکات نفس انسان از این حیث که فضیلت یا رذیلتند میدانند‪.‬‬ ‫آداب و اخالق‬ ‫آداب جمع أدب است و أدب و آداب در معانى مختلفى به کار مىروند‪.‬یکى از معانى أدب دانشى است که‬ ‫شامل علومى همچون‪ :‬لغت‪ ،‬صرف‪ ،‬نحو‪ ،‬معانى‪ ،‬بیان‪ ،‬بدیع و‪...‬مىشود‪.‬در این جا معنایى از آداب مورد نظر‬ ‫است که در ترکیباتى همچون آداب و رسوم‪ ،‬آداب الصلوۀ‪ ،‬آداب المعلمین و المتعلمین و امثال آن به کار‬ ‫مىرود آداب در این کاربردها‪ ،‬معموالً دو ویژگى را به ذهن متبادر مىکند‪:‬‬ ‫‪ - ۱‬آداب به ظواهر رفتار و سلوك ظاهرى مربوط مىشود؛‬ ‫‪ - ۲‬آداب از ارکان اعمال محسوب نمىشود‪ ،‬اگر چه گاه بسیار با اهمیت است‪.‬‬ ‫تفاوت آداب و اخالق‬ ‫آداب در حوزههای مختلف به کار میرود و اعم از اخالق است‪.‬میتوان از آداب هر حرفه یا هر کاری سخن‬ ‫گفت‪.‬در اینجا مقصود روش درست یا روش بهتر انجام دادن کاری است‪.‬حال میخواهد کاری اخالقی باشد یا‬ ‫کاری خارج از حوزه اخالق‪ ،‬مثالً مربوط به رانندگی‪.‬‬ ‫‪20‬‬ ‫اگر آداب را در حوزه اخالق به کار بردیم به ارزشهای اخالقی ظاهری اشاره کردهایم‪.‬اما اگر آن را در دیگر‬ ‫حوزهها به کار بردیم به ارزشهای غیر اخالقی اشاره کردهایم‪.‬از جمله این ارزشهای غیر اخالقی ارزش‬ ‫صنعتی‪ ،‬ارزش ورزشی و ارزشهای حرفهای است‪.‬‬ ‫وقتى (آداب) را در برابر (اخالق) به کار مىبریم و از تفاوت (اخالق و آداب) سخن مىگوییم مقصود جنبههاى‬ ‫ظاهرى رفتارهاست این جنبههاى ظاهرى به منزله نشانههاى خلقیات و نیات صاحب یک رفتار است براى مثال‬ ‫در روابط معلم و متعلم آن چه از لحاظ اخالقى اهمیت دارد قدردانى قلبى متعلمین از معلمین است‪.‬‬ ‫پس اگر آداب را نمود ظاهرى اخالق بدانیم تفاوت اخالق و آداب از این قرار خواهد بود اخالق در شرایط‬ ‫زمانى و مکانى متفاوت تغییر نمىکند؛ مثالً راستگویى در همه زمانها و مکانها ستوده است؛ ولى آداب در‬ ‫شرایط مختلف دگرگون مىشود‪ ،‬یاد خداوند در همه زمانها به لحاظ اخالقى پسندیده است ولى در برخى از‬ ‫مواقع ذکر گفتن آشکار‪ ،‬موجب ریا و دورى از خداوند است‪.‬بنابراین اخالق جنبه گوهرى و آداب جنبه‬ ‫ظاهرى دارد‪.‬‬ ‫انواع آداب‬ ‫آداب در جوامع و گروههاى مختلف اشکال متفاوتى دارد‪.‬آداب مىتواند مربوط به طبقه خاصى از مردم باشد‪،‬‬ ‫مثل آداب اشراف و ثروتمندان و یا مربوط به صاحبان پیشهاى خاص باشد‪ ،‬مثل آداب پزشکان‪.‬‬ ‫آداب در ترکیب آداب و رسوم جنبههاى ظاهرى رفتار ملتها و گروهها را در بر مىگیرد‪.‬آداب در این معنى‬ ‫موجب همبستگى افراد یک اجتماع مىشود و در آنان احساس یکدلى را تقویت مىکند ولى در ترکیبات دیگر‬ ‫همچون آداب الصلوۀ به معناى امورى زائد و افزون بر اصل عمل است و باعث باالتر رفتن درجه اعتبار و‬ ‫ارزش آن عمل مىشود‪.‬مثالً رعایت نکردن هیچ یک از آداب نماز موجبات عدم مقبولیت فقهى آن نیست ولى‬ ‫عمل به آداب ارزش نماز را باال مىبرد و موجب تقرب بیشتر انسان به خداوند مىشود‪.‬‬ ‫اخالق و عرفان‬ ‫عرفان عملى شبیه اخالق است و تربیت اخالقى خاصى در فرد پدید مىآورد؛ ولى از جهاتى با اخالق تفاوت‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫‪21‬‬  ‫تفاوت اخالق و عرفان‬ ‫اخالق فضایل و رذایل را مىشناساند و با استمداد از روشهاى تربیتى راه دستیابى به فضایل را نشان مىدهد در‬ ‫اخالق همه فضایل اصلى اخالقى مانند هم هستند و مراحل مشخصى براى رسیدن مرحله به مرحله به آن‬ ‫فضایل وجود ندارد؛ ولى در عرفان عملى مراتب و مراحلى براى سیر و سلوك وجود دارد‪.‬‬ ‫تفاوت دیگر اخالق و عرفان عملى در این است که اخالق درباره همه روابط چهارگانه انسان به یک اندازه‬ ‫سخن مىگوید ولى عرفان عملى بر رابطه انسان و خدا تاکید بیشترى دارد‪.‬البته اصالح این رابطه آثار فراوانى بر‬ ‫دیگر روابط انسان مىگذارد‪ ،‬ولى بحث اصلى و محورى آن درباره رابطه انسان و خداست‪.‬‬ ‫علم اخالق و فلسفه اخالق‬ ‫در اخالق میگوییم چه کاری خوب است‪.‬در فلسفه اخالق میپرسیم چرا آن کار خوب است و چه نوع افعالی‬ ‫ما را به آن خوبی میرسانند‪.‬‬ ‫همچنین در فلسفۀ اخالق میپرسیم خوبی به چه معنایی است و آیا آن جمله واقعی است یا اعتباری‪.‬‬ ‫علم اخالق بر اساس نتایجى که در اخالق هنجارى و فرااخالق به دست مىآید به شناسایى فضایل و رذایل‬ ‫نفسانى و افعال نیک و بد مىپردازد و بحث مىکند که با توجه به قواعد مورد قبول در اخالق هنجارى‪ ،‬کدام‬ ‫نوع از افعال‪ ،‬مصادیق آن قواعد عام هستند‪.‬‬ ‫مثالً اگر در اخالق هنجارى پذیرفته باشیم اعمالى که به کمال انسان منتهى مىشوند درست و خوب هستند در‬ ‫علم اخالق مىپرسیم چه نوع اعمالى این کمال را پدید مىآورند‪.‬آیا بخل کمال انسان را تامین مىکند یا‬ ‫سخاوت؟ آیا تکبر درست و خوب است یا تواضع و فروتنى؟‬ ‫تقدم فلسفه اخالق بر علم اخالق‬ ‫بهطور خالصه مىتوان گفت‪ :‬تفاوت "اخالق" و "فلسفۀ اخالق" این است که‪ :‬مباحث فلسفۀ اخالق از حیث‬ ‫منطقى بر مباحث علم اخالق مقدم هستند‪ ،‬به عبارت دیگر‪ ،‬فلسفۀ اخالق مبنا و پایۀ علم اخالق است؛ چرا که‬ ‫در فلسفۀ اخالق از مبادى تصورى و تصدیقى علم و نیز از قواعد عام اخالق هنجارى بحث مىشود‪.‬البته‬ ‫کتابهاى اخالقى پیشینیان ما معموالً در بر دارنده برخى مباحث اخالق هنجارى نیز بوده است‪.‬‬ ‫‪22‬‬  ‫اهداف اخالق و حقوق‬ ‫تفاوت "اخالق" و "حقوق" را از زوایاى مختلفى مىتوان بررسى کرد؛ نگاهى به اهداف حقوق و اخالق‪ ،‬یکى‬ ‫از جنبههاى تفاوت این دو را روشن مىسازد‪.‬چنانکه گفتیم اخالق به ما نشان مىدهد که چگونه روابط‬ ‫گوناگون (خود‪ ،‬خدا‪ ،‬دیگران و محیط) خود را تنظیم کنیم تا به کمال و سعادت دست یابیم‪.‬بنابراین هدف‬ ‫اخالق سعادت و کمال انسانهاست‪.‬‬ ‫با نگاهى کلى به همه نهادهاى اجتماعى‪ ،‬مىتوان دریافت که در حقیقت همه آنها ابزارى براى تحقق کمال‬ ‫انسان هستند‪.‬در نتیجه نهادهاى وضع کننده و اجرا کننده قوانین نیز قانون را وسیلهاى براى دستیابى به کمال‬ ‫مىشناسند‪.‬‬ ‫آن چه هدف حقوق را از اخالق جدا مىکند‪ ،‬چگونگى تأثیر قوانین در تحقق کمال انسانى است‪.‬‬ ‫تأثیر اجراى مقررات اخالقى و داشتن ملکات اخالقى در تحقق کمال انسان‪ ،‬تأثیرى بىواسطه است‪.‬اخالق‪،‬‬ ‫شرط الزم تحصیل کمال و سعادت است و هدف مستقیم آن نیز رسیدن به کمال و سعادت است؛‬ ‫قوانین حقوقى شرایط مساعدى را در جامعه براى تحقق کمال و سعادت انسانها فراهم مىکنند و در نگاهى‬ ‫کلى هدف آنها تأمین سعادت انسانهاست؛ ولى نمىتوان هدف مستقیم آنها را کمال و سعادت دانست‪.‬هدف‬ ‫بىواسطه قوانین حقوقى نظم اجتماعى است‪.‬‬ ‫قلمروهای حقوق و اخالق‬ ‫"اخالق" تنظیم روابط اجتماعى و غیر اجتماعى را بر عهده دارد در حالىکه "حقوق" فقط در محدودۀ روابط‬ ‫اجتماعى جاى مىگیرد‪.‬‬ ‫موارد فراوانى از قوانین حقوقى را مىتوان قوانین اخالقى نیز دانست؛ براى مثال امانت دارى هم قاعدهاى‬ ‫حقوقى است و هم قاعدهاى اخالقى‪.‬مواردى نیز وجود دارد که صرفاً حقوقى است؛ مثل وجوب ثبت برخى‬ ‫معامالت و قراردادها‪ ،‬که کامالً قاعدهاى حقوقى است و اخالق چنین تکلیفى نمىکند‪.‬‬ ‫موارد دیگر جدایى اخالق و حقوق‪ ،‬تقریباً همه مواردى هستند که در بخش روابط انسان با خود و خدا در‬ ‫اخالق از آنها سخن مىرود‪.‬اینگونه احکام اخالقى هستند‪ ،‬ولى وجه حقوقى ندارند‪.‬‬ ‫‪23‬‬  ‫ضمانتهای اجرایی اخالق و حقوق‬ ‫از دیگر تفاوتهاى حقوق و اخالق ضمانت اجرایى آنهاست‪.‬ضامن اجراى قواعد و تکالیف اخالقى معموالً‬ ‫وجدان اخالقى و بنابر بعضى دیدگاهها‪ ،‬عقیده به پاداش و کیفر اخروى است؛ در حالى که ضامن اجراى قوانین‬ ‫حقوقى‪ ،‬وضع جرایم و کیفرهاى دنیوى است‪.‬‬ ‫منابع حقوق و اخالق‬ ‫یکى دیگر از تفاوتهاى حقوق و اخالق منبع آن دو است؛ قوانین حقوقى معموالً از طریق قراردادهاى‬ ‫اجتماعى پدید مىآیند‪ ،‬جوامع مختلف با نظر به روابط گوناگون اجتماعى مقرراتى را براى حفظ نظم و برقرارى‬ ‫عدالت وضع مىکنند که به تناسب فرهنگها و بینشهاى آنها متفاوت است‪.‬‬ ‫قوانین اخالقى از طریق قراردادهاى رسمى پدید نمىآیند بلکه از وجدان اخالقى انسانها سرچشمه و تحت‬ ‫تأثیر جهانبینى آنها شکل مىگیرند‪.‬به همین دلیل‪ ،‬قواعد کلىتر اخالقى تقریباً در همه جوامع یکسان است مثالً‬ ‫اصل راستگویى و امانتدارى در همه جوامع پذیرفته شده است‪ ،‬گو اینکه درباره مصادیق این اصول‪ ،‬جوامع با‬ ‫یکدیگر اختالف نظر دارند‪.‬‬ ‫‪24‬‬  ‫تقسیمات اخالق‬ ‫در حوزۀ اخالق‪ ،‬از چند منظر میتوان نگریست‪.‬گاهی به روش توصیفی و از منظری تاریخی یا تجربی‪ ،‬به‬ ‫مباحث نگریسته می شود‪.‬گاه بحثی هنجاری و ناظر به اصل مباحث اخالقی از منظری کلّی پیش میآید‪ ،‬و گاه‬ ‫از منظری باالتر نگریسته میشود و فرا اخالق به میان میآید‪.‬در کنار اینها‪ ،‬گاهی هم به مسائل خاصّ اخالقی‬ ‫و تبیین و تحلیل چیستی و چگونگی اخالقیات خاص میپردازیم‪.‬در این حال‪ ،‬به «علم اخالق» ‪ -‬به معنای‬ ‫خاصّ آن ‪ -‬پرداختهایم‪.‬‬ ‫پرسش های اخالق‬ ‫به عنوان نمونه در «اخالق توصیفی» میپرسیم‪« :‬ایرانیان چه کارهایی را خوب میدانند؟» در «علم اخالق»‬ ‫میپرسیم‪« :‬چه کاری خوب است؟» در «فلسفۀ اخالق‪ :‬بخش اخالق هنجاری» میپرسیم‪« :‬چرا آن کار خوب‬ ‫است و چه نوع افعالی ما را به آن خوبی میرسانند؟»‬ ‫‪25‬‬  ‫در «فرا اخالق» یا «اخالق تحلیلی» میپرسیم‪« :‬خوبی اخالقی به چه معنایی است؟»‬ ‫علم اخالق‪ ،‬بر اساس نتایجى که در اخالق هنجارى و فرا اخالق به دست مىآید‪ ،‬به شناسایى فضایل و رذایل‬ ‫نفسانى و افعال نیک و بد مىپردازد و به این پرسش پاسخ میدهد که‪« :‬با توجّه به قواعد مورد قبول در اخالق‬ ‫هنجارى‪ ،‬کدام نوع از افعال‪ ،‬مصادیق آن قواعد عام هستند؟»‬ ‫مثالً اگر در اخالق هنجارى‪ ،‬پذیرفته باشیم که «اعمالى که به کمال انسان منتهى مىشوند‪ ،‬درست و خوب‬ ‫هستند»‪ ،‬در علم اخالق مىپرسیم‪« :‬چه نوع اعمالى این کمال را پدید مىآورند؟ آیا بخل کمال انسان را تأمین‬ ‫مىکند یا سخاوت؟ آیا تکبّر درست و خوب است یا تواضع و فروتنى؟ و…»‪.‬در علم اخالق متعارف به تربیت‬ ‫اخالقی نیز وارد شدهاند و راههای کسب فضایل و طرد رذایل اخالقی را بیان کردهاند‪.‬‬ ‫‪26‬‬  ‫فلسفه اخالق‬ ‫فلسفۀ اخالق‪ ،‬شاخهای از فلسفه است که به مسائل بنیادین اخالق میپردازد و میکوشد به پرسشهای یاد شده‪،‬‬ ‫بر مبنایی عقالنی پاسخ گوید‪.‬البتّه این‪ ،‬بخشی از فلسفۀ اخالق است که به عنوان «اخالق هنجاری» شناخته‬ ‫میشود‪.‬اخالق هنجاری یا اخالق دستوری‪ ،‬به مطالعات و بررسیهای هنجاری دربارۀ تعیین اصول‪ ،‬معیارها و‬ ‫روشهایی برای تبیین «حسن و قبح»‪« ،‬درست و نادرست»‪« ،‬باید و نباید» و امثال آن گفته میشود‪.‬‬ ‫در اخالق هنجاری به اصول کلّی احکام اخالقی‪ ،‬از دو نگاه «ارزشی» و «الزامی» میپردازند‪.‬‬ ‫بخش دوم فلسفه اخالق‪ ،‬اخالق تحلیلی یا فرا اخالق است‪.‬‬ ‫اخالق تحلیلی یا فرا اخالق‪ ،‬یعنی مجموعهای از مباحث دربارۀ اخالق که یا جنبۀ مفهومی دارند‪ ،‬یا جنبۀ‬ ‫معرفتشناختی و یا جنبۀ منطقی‪ ،‬و به عبارتی حیثیت درجۀ دوم دارند و ناظر به احکام یا مفاهیم اخالقیاند‪.‬‬ ‫البتّه در کنار اینها‪ ،‬برخی مباحث نظری بنیادین نیز دربارۀ هستیشناسی اخالق وجود دارد که در فرا اخالق‬ ‫بحث میشود‪.‬‬ ‫اخالق در جهان اسالم‬ ‫‪27‬‬  ‫اخالق شخصی‪:‬‬ ‫مسئولیت اخالقی فرد در زندگی شخصی را "اخالق شخصی" مینامیم‪.‬یعنی یک فرد خودش به تنهایی‬ ‫مسئولیت اخالقی فردی خودش را بشناسد و به آن عمل کند‪.‬به طور مثال در یک سازمان خیلی پیشرفته‪ ،‬که‬ ‫میخواهد به کارمندان خودش رسیدگی کند‪ ،‬مشکالت شخصی را دنبال میکند و ‪...‬حال خود شخص هم‬ ‫میخواهد در این سازمان یک فرد شایسته باشد‪ ،‬باید مسئولیتهای شخصیاش‪ ،‬فردیاش‪ ،‬خانوادگیاش و ‪....‬‬ ‫همه را ربط به سازمان بدهد و پیوندی جدی پیدا کند و بعد خودش را ارتقاء بدهد در سطح آن جایگاهی که‬ ‫سازمان برایش تعیین کرده است‪.‬ممکن است خود سازمان بگوید‪ :‬من کارمندم باید در این سطح از اخالق‬ ‫فردی قرار داشته باشد‪.‬یعنی راستگو باشد‪ ،‬وفای به عهد داشته باشد‪ ،‬خوشرو باشد و‪......‬بحث شخصی است‬ ‫ولی در سازمان انجام میشود‪.‬‬ ‫فضائل اخالقی زیادی هستند که ممکن است شخصی باشند و ممکن است بخشی از آن در ارتبـاط بـا دیگـران‬ ‫باشد‪.‬در درجۀ اول مربوط به شخص است‪ ،‬مثل زهد‪ ،‬تواضع و تقوا‪ ،‬صبر و ‪....‬و جلوتر که برویم به ارتباط با‬ ‫‪28‬‬ ‫دیگران مربوط میشود‪.‬مثل تواضع‪ ،‬یک شخص در درون خود هم تواضـع دارد و فـروتن اسـت و خـودش را‬ ‫برتر نمیداند‪.‬پس از شخص آغاز میشود‪ ،‬ولی در ارتباط با دیگران ارتباط پیدا میکند‪.‬‬ ‫حوزۀ اخالق اجتماعی‪ :‬مثل غبطه‪ ،‬حد‪ ،‬تواضع در جنبه فردی و اجتماعی‪ ،‬تکبر‪ ،‬حسن ظن‪ ،‬عدالت و ‪.......‬‬ ‫مثال برای اخالق فردی‪ :‬صبر یا بیتابی در برابر مشکالت‪ ،‬شجاعت یا ترس در برابر پیشآمـدها‪ ،‬اسـتقامت یـا‬ ‫تنبلی در مسیر رسیدن به اهداف‪ ،‬شکر یا کفران نعمت در برابر خدا‪.‬‬ ‫این حوزه شامل بیان وظایف اخالقی فرد در برابر حقوق خود‪ ،‬خدا‪ ،‬همسر‪ ،‬فرزندان‪ ،‬والدین‪ ،‬همسایهها‪،‬‬ ‫شهروندان و امثال آن است‪.‬البته هر یک از موارد یاد شده را میتوان در تقسیمبندیهای دیگری قرار داد و از‬ ‫اخالق آن حوزه بهطور مستقل یاد کرد‪.‬مثالً میتوان از اخالق دینداری‪ ،‬اخالق خانواده‪ ،‬اخالق همسرداری‪،‬‬ ‫اخالق تربیت‪ ،‬اخالق همسایگی و ‪...‬سخن گفت‪.‬‬ ‫فضایل اخالقی‬ ‫‪29‬‬  ‫رذایل اخالقی‬ ‫نمونههای حوزه اخالق فردی‪:‬‬ ‫‪ ‬صبر یا بیتابی در برابر مشکالت‬ ‫‪ ‬شجاعت یا ترس در برابر پیشامدها‬ ‫‪ ‬استقامت یا تنبلی در راه رسیدن به هدف خود‬ ‫‪ ‬شکر یا کفران نعمت خدا‪.‬‬ ‫‪30‬‬  ‫نمونههای حوزه اخالق اجتماعی‪:‬‬ ‫اخالق کاربردی‬ ‫اخالق کاربردی در واقع کاربست اخالق هنجاری در حوزهای خاص است‪.‬مثالً هنگامی که از اخالق خانواده‬ ‫سخن میگوییم تالش میکنیم که اصول اخالق هنجاری را در دو حوزه ارزشها و الزامات‪ ،‬در مصادیق‬ ‫ارتباطات خانوادگی پیاده سازیم‪.‬‬ ‫اخالق کاربردی در هر حوزه تخصصی که ارتباطات انسانی در آن شکل میگیرد میتواند تعریف شود‪.‬به همین‬ ‫دلیل مصادیق بسیاری پیدا میکند‪.‬از اخالق دانشجویی و اخالق پژوهش گرفته تا اخالق هتلداری و اخالق‬ ‫پزشکی و ‪.....‬‬ ‫اخالق حرفهای بخشی از اخالق کاربردی است‪.‬‬ ‫‪31‬‬ 32  ‫زیرمجموعه اخالق حرفه ای‬ ‫‪33‬‬  ‫اصالح رفتار‪ :‬مبرمترین‬ ‫اصالح رفتار از چهار جهت‬ ‫اخالق حرفهای‬ ‫وقتی سخن از اخالق حرفهای به میان میآید ابتدا باید بدانیم "حرفهای" چیست و بعد "اخالق" چیست؟‬ ‫دربارۀ حرفه باید گفت‪ :‬حرفهگرایی در فرد و جامعه اثر دارد‪ ،‬در فرد باعث ماندگاری میشود‪.‬‬ ‫‪34‬‬ ‫اخالق حرفهای در نظر‪ :‬بحثهای علمی و نظری آن حرفه بیان میشود‪ ،‬مثالً کسی که در حال پژوهش‪ ،‬یا‬ ‫آموزش یا ترویج و کارهای علمی در این زمینه ‪...‬باشد‪ ،‬این میشود اخالق حرفهای در نظر‪.‬‬ ‫اخالق حرفه ای در عمل‪ :‬یعنی مهربانانه و اخالقی عمل کنید و مدیریت اجرایی درست داشته باشید و محیط‬ ‫عینی خود را اخالقی کنید و کسب و کارتان هم اخالقی باشد‪.‬‬ ‫یکی از گامهای اخالق حرفهای موردی است که جنبۀ منابع انسانی دارد‪ ،‬یعنی انسانی که در یک شغل قرار می‪-‬‬ ‫گیرد باید چه کند؟‬ ‫در اخالق منابع انسانی دو چیز مهم است‪:‬‬ ‫اول‪ :‬شایستگیهای اخالق فردی در این حرفه که شامل بیان و سنجشش میشود‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬مسولیت ها‬ ‫یک سازمان اخالقی باید فرایندهایش خوب باشد نه فرایندهای پیچیدهای که مردم اذیت شوند‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬فردی میخواهد به دادگاه برود اگر فرایندهایش سخت و وقتگیر باشد این وقت تضیع شده غیراخالقی‬ ‫است‪ ،‬و اگر هزینه را باال ببرد بیدلیل این هم غیراخالقی است‪.‬‬ ‫اگر باعث شود کار به دشواری بخورد بازهم غیراخالقی است‪.‬‬ ‫بنابراین برای اخالقی شدن یک مجموعه‪ ،‬فقط اخالق فردی کافی نیست بلکه فرایندهاش هم اخالقی باشد‪،‬‬ ‫همچنین باید مدیریت هم اخالقی باشد‪ ،‬باید ویژگیهای خود سازمان‪ ،‬مسؤلیتپذیری در برابر صاحبان حق‬ ‫داشته باشد‪.‬‬ ‫تفاوت بین سنوات شغلی و تجارب شغلی‪ ،‬کسی که اشتغال دارد سنوات شغلی پیدا میکند ولی کسی که حرفه‪-‬‬ ‫ای است تجربه پی دا کرده‪ ،‬ممکن است سنواتش کم باشد ولی تجربه داشته باشد و برعکس کسی هست سنوات‬ ‫زیادی دارد ولی تجربه چندانی ندارد‪.‬دریافتی حقوق افراد به ازاء سنوات آنها است نه تجربه و چقدر بهتر بود‬ ‫به ازاء تجربه باشد‪.‬‬ ‫‪35‬‬  ‫تفاوت تجربه سنوات شغلی و تجربه شغلی‪:‬‬ ‫‪.۱‬سنوات بیشتر کمیتی است و تجربه بیشتر کیفی است‪.‬‬ ‫‪.۲‬سنوات منفعل است یعنی یک نفر فقط سی سال کار کرده‪ ،‬ولی تجربه فعال است‪.‬‬ ‫‪.۳‬سنوات تماشاگراست و تجربه با حوادث شغلی خودش درگیر است و وقتی درگیر میشود به دنبال‬ ‫حل مسأله هم میگردد و راحت نمیگذرد و گذران عمر در اداره ندارد‪.‬‬ ‫‪.۴‬سنوات بیخبر است و تجربه آگاه است‪.‬‬ ‫‪.5‬سنوات یک عمر از دست رفته دارد ولی تجربه اندوخته دارد یعنی آنچه به دست آورده تبدیل به‬ ‫سرمایه کرده و بعد تبدیل به دانش کرده و به دیگران منتقل میکند و‪...‬‬ ‫نگاه به کار مهم است‪ ،‬ببینید جزء کدام دستهاید؟ دسته اول یا دسته دوم؟‬ ‫باید مراقب بود که با چه نگاهی میخواهید وارد حرفه شوید‪.‬آن احساس معناداری که انسان در حرفه پیدا می‪-‬‬ ‫کند اصالً در کار عادی و روزمره وجود ندارد‪.‬‬ ‫"اخالق حرفهای" بخشی از اخالق کاربردی است که به بیان مسئولیتهای اخالقی سازمان میپردازد و مسائل‬ ‫اخالقی کسب و کار را حل و فصل میکند‪.‬در اخالق حرفهای‪ ،‬به عنوان نمونه‪ ،‬از سازمان اخالقی بهداشت‬ ‫سخن گفته میشود که شامل بیان مسئولیتهای افرادی که در آن سازمان کار میکنند (مانند پزشکان و پرستاران‬ ‫و‪ )...‬و نیز مسئولیتهای خود سازمان به عنوان یک شخصیت حقوقی میشود‪.‬در اخالق حرفهای هم باید از‬ ‫اخالق مشاغل بحث کرد و هم از اخالق سازمانی‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬در یک سازمان بهداشتی‪ ،‬اخالق حرفهای به این میشود کـه مسـئولیتهای کـادر درمـان مثـل پزشـک و‬ ‫پرستار و‪ ،....‬مسئولیت آنها در برابر همدیگر و بیماران‪ ،‬همکاران‪ ،‬مدیران و تمام جوانب ارتباطی به ایـن شـکل‬ ‫است که یک حرفه با مثالً ده بخش مختلف ارتباط کاری و مسؤولیت داشته باشد‪.‬‬ ‫پس تمام مسئولیتها و حقوق باید شناخته شود‪.‬این یک بخش از مسـئولیت اخالقـی اسـت‪ ،‬بخـش دیگـر در‬ ‫حوزۀ اخالقی وجود دارد و او "خود سازمان" است‪.‬‬ ‫‪36‬‬  ‫سازمان از حیث سازمان بودنش‪ ،‬یعنی جنبۀ حقوقی کار‪ ،‬به مسئولیت سازمان هم توجه میشود‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬فرض کنید یک مؤسسه یا کانون‪ ،‬اگر مسئولیتهایی را برایش در نظر بگیریم‪ ،‬مسئولیتها انـواع مختلـف‬ ‫دارد که ما به بخش اخالقیاش را میپردازیم‪ ،‬این میشود مسئولیتهای سازمان در برابر آن نیروهایی که از کار‬ ‫او متأثر میشوند‪ ،‬مراجعان و عموم مردم و مراکزی که با آن ارتبـاط دارنـد همگـی متـأثر میشـوند‪.‬یعنـی هـر‬ ‫موجودی چه شخص حقیقی چه حقوقی از کار یک سازمان تأثیر میپذیرید و طرف ارتبـاطی میشـود ذینفـع‬ ‫سازمان‪ ،‬پس سازمان در برابر تمام ذینفعانش مسئولیت اخالقی دارد‪.‬‬ ‫اخالق حرفهای در نظر و عمل‬ ‫‪37‬‬  ‫اخالق کار‬ ‫"اخالق کار" یا "اخالق شغلی" نیز معموالً در ضمن اخالق حرفهای و به عوان بخشی از آن مورد بحث قرار‬ ‫میگیرد‪ ،‬اما عین آن نیست‪ ،‬بلکه با آن رابطه عموم و خصوص من وجه دارد‪.‬مسئولیتهای اخالقی فرد در‬ ‫زندگی شغلیاش‪ ،‬اخالق کار است که در فرهنگ ما سابقه دارد‪.‬در اخالق کار از اخالق پرستاری یا اخالق‬ ‫پزشکی گفتوگو به عمل میآید‪.‬‬ ‫انواع مسئولیتها‬ ‫مسئولیتها گاهی "کیفری" هستند و گاهی "حقوقی"‪ ،‬که با هم متفاوت میباشند‪.‬مانند انسانی که اگر به سـن‬ ‫بلوغ برسد و جرمی را مرتکب شود‪ ،‬مسئولیت کیفری دارد‪.‬یعنی اگر سالم‪ ،‬عاقل و بالغ باشد بایـد پاسـخگوی‬ ‫کارهای خویش باشد‪.‬‬ ‫‪38‬‬ ‫در بخش حقوقی هم همینطور است‪ ،‬مگر آن که کسی رشید نباشد‪ ،‬مسـئولیت حقـوقیاش ممکـن اسـت بـرای‬ ‫کارش کاهش پیدا کند‪ ،‬ممکن است به سن بلوغ رسیده باشد اما رشد کافی ندارد‪ ،‬لذا اموال به دستش نمیدهند‪،‬‬ ‫این یعنی مسئولیت حقوقی را نمیتواند به طور کامل بپذیرد‪.‬‬ ‫"مسئولیت اخالقی" هم داریم‪ :‬مثل صدور چک‪ ،‬که صادر کنندۀ چک اگر تخلفی کنـد مسـئولیت کیفـری دارد‪.‬‬ ‫عالوه بر صادرکننده‪ ،‬تأیید کنندۀ چک هم مسئولیت حقوقی دارند‪(.‬تأییدکننـده مسـئولیت کیفـری نـدراد ولـی‬ ‫مسئولیت حقوقی دارد)‪.‬‬ ‫ـ مسئولیت اخالقی را هم صادرکننده و هم تأییدکننده و هم معَرف دارد‪.‬‬ ‫ولی فرد معرف‪ ،‬نه مسئولیت حقوقی دارد‪ ،‬نه کیفری‪ ،‬اما مسئولیت اخالقی دارد‪.‬‬ ‫‪39‬‬  ‫مسئولیت های اخالقی‬ ‫انواع مسئولیتهای اخالقی‬ ‫‪ -‬مسئولیت فردی‬ ‫‪ -‬مسئولیت شخصی‬ ‫‪ -‬مسئولیت شغلی‬ ‫مثال‪ :‬حسین شخصاً مسئولیت اخالقی دارد‪.‬‬ ‫یک فرد پزشک از حیث فردی خودش مسئولیت شغلی دارد‪.‬‬ ‫مسئولیت سازمانی‪ :‬یک سازمان در برابر محیطش مسئولیت دارد‪ ،‬در برابر ذینفعانش هم مسئولیت اخالقی دارد‪.‬‬ ‫مسئولیت کیفری یک سازمان‪ :‬مثال‪ :‬یک روزنامه تخلف میکند و دچار جریمه میشود و تعطیل مـیشـود‪ ،‬ایـن‬ ‫یعنی آن سازمان در برابر جرمی که مرتکب شده مسئولیت دارد و مجازات شده اسـت‪.‬ایـن مسـئولیت کیفـری‬ ‫سازمان است ولی اغلب سازمانها مسئولیت کیفری ندارند‪.‬مجازات برای شخص است مـثالً بـرای مـدیر یـک‬ ‫سازمان است نه کل سازمان‪.‬‬ ‫‪40‬‬  ‫عدالت‪:‬‬ ‫عدالت را میتوان مهمترین خواسته بشر در امور عملی‪ ،‬به ویژه در مسائل اجتماعی‪ ،‬دانست‪.‬به همین دلیل‬ ‫است که شاید بیش از هر مفهوم عملی دیگری درباره آن بحث کرده و آن را ستودهاند‪.‬‬ ‫بنیاد نظام اخالقی اسالم‬ ‫بنیاد نظام اخالقی اسالم بر دو چیز است‪ :‬عدل و احسان‬ ‫عدل‪ :‬کف اخالق است‪ ،‬احسان‪ :‬سقف و تا بینهایت اخالق‪.‬‬ ‫عدل شروع اخالق است و احسان بعد از عدالت شروع به پیشرفت و باالرفتن میکند‪.‬‬ ‫أمیرالمؤمنین (علیهالسالم) عَنْ عَمْروبْنعثْمَانَ قَال خَرَجَ أَمیرالْمؤْمنینَ (علیهالسالم) عَلَی أَصْحَابه وَ همْ یَتَـذَاکَرونَ‬ ‫الْمروَّهْ‪ ،‬فَقَالَ‪ :‬أَیْنَ أَنْتمْ منْ کتَاب اللَّه عَزَّوَجَلَّ؟ قَالوا‪ :‬یَا أَمیرَالْمؤْمنینَ (علیهالسالم) فی أَیِّ مَوْضعٍ؟ فَقَالَ‪ :‬فی قَوْلـه‬ ‫عَزَّوَجَلَّ‪» :‬إنَّ اهللَ یَأْمر بالْعَدْل وَ الْإحْسان»‪(،‬نحل‪ )90:‬فَالْعَدْل الْإنْصَاف وَ الْإحْسَان التَّفَضُّل»؛ امام علی (علیهالسالم)‬ ‫عمروبنعثمان گوید‪ :‬امیرالمؤمنین (علیهالسالم) نزد یاران خود رفت و دید آنها دربارۀ مروّت گفتگـو میکننـد‪،‬‬ ‫پرسید‪« :‬از کتاب خدا در این مورد چه میگویید»؟ پرسیدند‪« :‬در کجای قرآن آمده است»؟ فرمـود‪« :‬آیـه‪ :‬إنَّ اهللَ‬ ‫یَأْمر بالْعَدْل وَاإلحْسَان‪(،‬خدا شما را به رعایت عدالت و نیکی فرمان میدهد)‪.‬عدل یعنی انصاف و احسان یعنـی‬ ‫بخشش و نیکی‪(.‬بحاراألنوار‪ ،‬ج‪ ،۷۳‬ص‪ /۳۱۲‬معانی األخبار‪ ،‬ص‪(/۲5۷‬تفسیر العیاشی‪ ،‬ج‪ ،۲‬ص‪)۲۶۷ :‬‬ ‫عدل و احسان‬ ‫در اسالم گفته میشود‪ :‬إنَّ اللَّهَ یَأْمر بالْعَدْل وَ الْإحْسان وَ إیتاء ذی الْقرْبى وَ یَنْهى عَن الْفَحْشاء وَ الْمنْکَر وَ الْبَغْی‬ ‫یَعظکمْ لَعَلَّکمْ تَذَکَّرونَ (النحل‪.)90 :‬آیا نمیتوان احسان را به عدل بازگرداند؟ آیا نمیتوان گفت که نیکوکاری‬ ‫نوعی وظیفه ناقص است‪ ،‬چنان که کانت گفته است‪.‬‬ ‫‪41‬‬ ‫فرانکنا‪ :‬من قبول ندارم که احسان وظیفه باشد‪ ،‬هرچند وظیفه ناقص‪.‬نیکوکاری از الزامات اخالقی نیست‪ ،‬اما از‬ ‫امور استحبابی اخالق است‪.‬‬ ‫دیگرگروی در منابع اسالمی‬ ‫در همه امور‪ ،‬حتی در امور معنوی مانند‪ :‬دعا نیز توصیه شده است که دیگران را بر خود مقدم بدارید؛‬ ‫«عَن اَلْحسَیْن بْن عَلیٍّ عَنْ أَخیه اَلْحَسَن بْن عَلیِّ بْن أَبی طَالبٍ عَلَیْه السَّالَم قَالَ‪ :‬رَأَیْت أمِّی فَاطمَۀَ عَلَیْهَا السَّالَم‬ ‫قَامَتْ فی محْرَابهَا لَیْلَۀَ جمعَۀٍ فَلَمْ تَزَلْ رَاکعَۀً وَ سَاجدَۀً حَتَّى انْفَجَرَ عَمود اَلصُّبْح وَ سَمعْتهَا تَدْعو للْمؤْمنینَ وَ‬ ‫اَلْمؤْمنَات وَ تسَمِّیهمْ وَ تکْثر اَلدُّعَاءَ لَهمْ وَ الَ تَدْعو لنَفْسهَا بشَیْءٍ فَقلْت لَهَا یَا أمَّاهْ لمَ الَ تَدْعینَ لنَفْسک کَمَا تَدْعینَ‬ ‫لغَیْرك فَقَالَتْ یَا بنَیَّ اَلْجَارَ ثمَّ اَلدَّارَ»؛ امام حسین (علیهالسالم) از برادرش امام حسن مجتبی (علیهالسالم) روایت‬ ‫میکند که‪ :‬دیدم مادرم فاطمه زهرا (سالم اهلل علیها) شب جمعه را تا صبح به رکوع و سجود مشغول بود و برای‬ ‫مؤمنین و مؤمنات دعا میکرد و آنان را نام میبردوبسیار برای ایشان دعا مینمود‪ ،‬اما برای خود دعا نکرد‪،‬‬ ‫پرسیدم مادر! چرا همانگونه که برای دیگران دعا کردی برای خود دعا ننمودی؟ فرمودند‪ :‬ای پسرم! اول‬ ‫همسایه بعد خانه‪(.‬شیخ صدوق‪ ،‬علل الشرائع‪ ،‬قم‪ ،‬کتاب فروشی داوری‪ ،‬چاپ اول‪۱۳85 ،‬ش‪ ،‬ج‪ ،۱‬ص‪).۱8۲‬‬ ‫در کالمی از موالی متقیان هم وارد شده است که نشان میدهد آن حضرت دیگران را بر خود ترجیح میدهد و‬ ‫دیگران را نیز به این امر توصیه مینماید چرا که خطاب به عثمان بن حنیف انصاری‪ ،‬حاکم بصره مینویسد‪« :‬لَا‬ ‫عَهْدَ لَه بالشِّبَع أَوْ أَبیتَ مبْطَاناً وَ حَوْلی بطونٌ غَرْثَى وَ أَکْبَادٌ حَرَّى»؛ یا چه دور است که من با شکم پر بخوابم و‬ ‫به دورم شکمهاى گرسنه و جگرهاى گرم (تشنه) باشد‪(.‬نهج البالغه‪ ،‬نامه ‪ - ۴5‬نامه به عثمان بن حنَیف انصاری‪،‬‬ ‫کارگزارش در بصره)‪.‬‬ ‫قال رسول اهلل (صل اهلل علیه وآله)‪:‬‬ ‫‪«.۱‬مَنْ اَصْبَحَ ال یَهْتَمُّ بامور الْمسْلمینَ فَلَیْسَ مَنْهمْ»؛ هر کس صبح کند و به امور مسلمانان همّت نورزد‪،‬‬ ‫از آنان (مسلمان) نیست‪(.‬کلینی‪ ،‬محمد بن یعقوب‪ ،‬کافی‪ ،‬ج‪ ،۲‬ص ‪ ،۱۶۳‬تهران‪ ،‬دار الکتب االسالمیه‪۱۴0۷ ،‬ق‪).‬‬ ‫‪«.۲‬أنسَک النّاس نسکا أنصَحهم جَیبا ‪ ،‬و أسلَمهم قَلبا لجَمیع المسلمینَ»؛ عابدترین مردم‪ ،‬بى غَلّ و غش‬ ‫ترین و پاکدل ترین آنها نسبت به همه مسلمانان است‪(.‬کلینی‪ ،‬محمد بن یعقوب‪ ،‬کافی‪ ،‬ج‪،۲‬ص‪،۱۶۳‬ح‪.)۲‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪«.۳‬اَلخَلق عیال اهلل‪ ،‬فَاَحَبُّ الخَلق الَی اهلل مَن نَفَعَ عیال اهلل وَ اَدخَلَ عَلی اَهل بَیته سروراً»؛ مخلوق عیال‬ ‫خدا هستند و محبوبترین آنها نزد خدا کسی است که به عیال خدا سود دهد و به خانوادهاش شادی‬ ‫رساند‪( ،».‬کلینی‪ ،‬محمد بن یعقوب‪ ،‬کافی‪ ،‬ج‪،۲‬ص‪،۱۶۳‬ح‪.)۶‬‬ ‫ـ امام علی(علیهالسالم) بهترین کرامت اخالقی را برای انسانها "ایثار" معرفی میکند؛ و میفرماید‪« :‬خیر‬ ‫المکارم اإلیثار»‪ :‬بهترین بزرگی و جوانمردی‪ ،‬دیگران را بر خود برگزیدن است‪(.‬غررالحکم‪ ،‬ص‪).۳۷۶‬‬ ‫ـ امام صادق علیه السالم فرمود‪« :‬عَلَیْکمْ بالنُّصْح للّه فی خَلْقه فَلَنْ تَلْقاه بعَمَلٍ اَفْضَلَ منْه»؛ بر شما الزم‬ ‫است که خیرخواه خلق خدا برای [رضای] خدا باشید؛ چرا که هرگز با عملی که با فضیلت تر از‬ ‫خیرخواهی باشد خدا را {در روز قیامت} مالقات نخواهید کرد‪(،».‬کلینی‪ ،‬محمد بن یعقوب‪ ،‬کافی‪،‬‬ ‫ج‪،۲‬ص‪،۲08‬ح‪.)۶‬‬ ‫ـ عَنْ أَبی عَبْد اَللَّه عَلَیْه اَلسَّالَم قَالَ‪ :‬فی قَوْل اَللَّه عَزَّ وَ جَلَّ«وَ جَعَلَنی مبارَکاً أَیْنَ ما کنْت » قَالَ‪ :‬نَفَّاعاً»؛‬ ‫امام صادق (علیهالسالم) درباره قول خداوند که فرموده «وخدا مرا مبارك ساخت هرکجا باشم» می‪-‬‬ ‫فرماید‪ :‬یعنی «بسیار نفع رساننده» ساخت‪(.‬کلینی‪ ،‬محمد بن یعقوب‪ ،‬کافی‪ ،‬ج‪ ،۲‬ص‪.)۱۶5‬‬ ‫دیگرگروی‬ ‫"دیگرگروی"‪ ،‬یکی از مکاتب اخالقی است که معتقد است هرکاری که به انگیزه دوستی دیگران و به فرمان‬ ‫عاطفه غیردوستی از انسان صادر گردد خوب و هر آنچه به انگیزه حب ذات و مصلحت خویشتن از انسان‬ ‫صادر گردد به بدی متصف میگردد‪.‬در این اندیشه‪ ،‬دیگر مکاتب اخالقی به خودگرایی میل دارند و خودگرایی‬ ‫خروج از اخالق محسوب میشود‪.‬‬ ‫مدعای دیگرگرایان این است که ما با دو دسته گرایشها روبروییم‪:‬‬ ‫گرایشهای غریزی وگرایشهای عاطفی غیرگرایانه‪.‬خواستههای غریزی به خوب و بد اخالقی متصف‬ ‫نمیشوند و ضرورت زندگیاند‪.‬اما دسته دوم که جنبه اجتماعی دارند و منفعت آن به دیگران میرسد از مدح و‬ ‫ذم انسانها برخوردارند و جنبه اخالقی مییابد‪.‬‬ ‫‪43‬‬  ‫دیگرگروی‪ :‬روانشناختی و اخالقی‬ ‫برخی روانشناسان اجتماعی‪ ،‬دیگرگروی را کمک آگاهانه و ارادی به دیگران تعریف کردهاند‪.‬اما از آنجا که‬ ‫ممکن است چنین کاری به دالیل صرفاً خودخواهانه صورت پذیرد‪ ،‬فیلسوفان دیگرگروی را به گونهای تعریف‬ ‫می کنند که متضمن انگیزه دیگرخواهی باشد؛ یعنی متوجه سعادت و رفاه دیگران آن هم به خاطر خود آنها‬ ‫بشود‪.‬‬ ‫برخی دیگر‪ ،‬دیگرگروی را به صورت آشکار یا ضمنی برای اشاره به هر نوع توجه به دیگران به کار میبرند‪،‬‬ ‫برخی نیز دیگرگروی را به مقدم داشتن منافع دیگران بر منافع خود‪ ،‬محدود میکنند‪.‬کاربرد اخیر با کاربرد رایج‬ ‫دیگرگروی تطابق بیشتری دارد‪.‬‬ ‫بنابراین هر دیدگاه اخالقی که میگوید مردم گاهی باید به گونهای رفتار کنند که به نفع دیگران باشد نه به نفع‬ ‫خود‪ ،‬دیگرگرایی اخالقی تلقی میشود‪.‬و دیدگاهی که میگوید طبیعت انسان به گونهای است که رفتارهایی را‬ ‫انجام میدهد که به نفع و سود دیگران است‪ ،‬دیگرگرایی روانشناختی نام دارد‪.‬‬ ‫مدافعان دیگرگروی در فرهنگ غرب‬ ‫از مدافعان این نظریه میتوان به دیوید هیوم (‪ )۱۷۷۶-۱۷۱۱‬فیلسوف اسکاتلندی‪ ،‬آدام اسمیت (‪)۱۷90-۱۷۲۳‬‬ ‫اقتصاددان انگلیسی‪ ،‬اگوست کنت (‪ )۱85۷-۱۷۶8‬جامعهشناس معروف فرانسوی و آرتور شوپنهاور (‪-۱۷88‬‬ ‫‪ )۱8۶0‬فیلسوف آلمانی اشاره کرد‪.‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬هیوم‬ ‫هیوم میگفت‪ :‬ما به دو علت‪ ،‬خیرخواهی را فضیلت میدانیم؛ یکی آنکه خیرخواهی یا «غیرخواهی» نتایج‬ ‫مفیدی برای جامعه دارد و به حال دیگران سودمند است (سودمندی)‪ ،‬دیگر آنکه خیرخواهی‪ ،‬خود امری‬ ‫دوستداشتنی و دلپذیر است‪ ،‬یعنی آدمیان به صرافت طبع خویش‪ ،‬از آن لذت میبرند و آن را خوش میدارند‬ ‫(مطلوبیت)‪.‬‬ ‫ه ص‪ :.‬اما این استدالل سر از سودگرایی یا خودگرایی در میآورد‪.‬بهتر است به استدالل دیگر هیوم توجه کنیم‪،‬‬ ‫و گرنه این استدالل نوعی دیگرگرایی غیر اصیل را پیشنهاد میکند؛ یعنی استفاده ابزاری از دیگرگروی‪.‬‬ ‫‪44‬‬ ‫«هیوم» برای نشان دادن اصالت امیال دیگرگروانه در آدمی به محبت زوجین به یکدیگر و به فرزندان‪ ،‬به ویژه‬ ‫مهر مادری اشاره میکند‪:‬‬ ‫مادر فداکاری که سالمت خود را بر سر مراقبت مجدّانه از فرزند بیمار خویش میبازد و پس از مرگ فرزند‪ ،‬به‬ ‫جای اینکه به خاطر رهایی از مراقبت دشوار شادمان گردد‪ ،‬از حسرت میگدازد و جان میسپارد‪ ،‬کدام منفعت‬ ‫شخصی را در نظر دارد؟‬ ‫البته ممکن است کسی بگوید که در این حالت غم او به خاطر از دست دادن لذتی است که از دیدن کودکش و‬ ‫مصاحبت با او می برد‪ ،‬نه به خاطر خود کودك‪.‬در این صورت وی به دلیل از دست دادن منفعت شخصی‬ ‫ناراحت است‪.‬‬ ‫براساس دیدگاه فروید برخی میتوانند بهطور آگاهانه دیگرگرا‪ ،‬ولی به صورت ناخودآگاه خودگرا باشند‪.‬لذت‬ ‫و خوشبختی که از اینگونه اعمال به انسان میرسد امیال ثانویهاند‪ ،‬غیرخواهی و خیرخواهی برای دیگران‪ ،‬جزء‬ ‫امیال اولیه و اصیل انسان است که در نتیجه ارضای آنها یک لذت و احساس خوشبختی به انسان دست میدهد‬ ‫که امیال ثانوی انسان به حساب میآیند‪.‬‬ ‫اما باید گفت انصافاً مواردی پیدا میشود که چنین امیال شخصی در کار نیست و صرفاً به خاطر خود کودك‬ ‫ناراحت است‪.‬‬ ‫هیوم‪ :‬ما اغلب‪ ،‬افعال فضیلتمندانهای را که در زمانها و مکانهای دور از ما رخ میدهد‪ ،‬با اینکه هیچ سودی از‬ ‫آنها متوجه ما نمیشود میستاییم‪.‬همچنین کارهای کریمانه و شجاعانه مخالفان و دشمنان خود را تحسین می‬ ‫کنیم‪ ،‬با اینکه ممکن است نتایج آن کارها به ضرر منافع شخصی ما باشد و اینها نشان میدهد که آدمیان ثناگوی‬ ‫فضایل و کارهای سودمندانه به حال جامعهاند‪ ،‬اگر چه هیچ ربطی به خوشی و بهروزی فردی آنان نداشته باشد‪.‬‬ ‫این استدالل هیوم قاطع است و راهی برای توجیه خودگروانه یا سودگروانه این ستایشها وجود ندارد‪.‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬شوپنهاور‬ ‫«آرتور شوپنهاور» نیز دیگرگروی را سنگ بنای اخالق میداند‪.‬هستی چیزی جز ظهور ناپایدار اراده نیست‪.‬‬ ‫زندگی رنج بردن است و هدفی غیر از تداوم این واقعیت مصیبت بار ندارد‪.‬بزرگترین خیر معقول و دست‬ ‫‪45‬‬ ‫یافتنی توقف کامل زندگی است‪.‬مقصود از توقف کامل زندگی نیز توقف ارادههای فردی است؛ به دلیل این که‬ ‫عالم وحدت به کثرت تبدیل شده و اراده کلی در ارادههای فردی و جزئی پراکنده شده است‪ ،‬در نتیجه‬ ‫خودخواهی به وجود آمده و به دلیل تعارض خودخواهیها فساد سربرآورده است‪.‬‬ ‫راه نجات آن است که انسان دریابد که حقیقت یکی است‪.‬اراده واقعی یعنی ذات مطلق‪ ،‬واحد است‪.‬ارادههای‬ ‫انفرادی‪ ،‬نمایش بیحقیقت است‪.‬اگر شخص به این مقام رسید جدایی از میان میرود‪.‬هرکس خود را دیگری‬ ‫و دیگری را خود مییابد و حس همدردی پیدا میشود‪.‬سنگدلی میرود و همدلی میآید‪.‬فداکاری میآید و‬ ‫خودخواهی میرود‪.‬اشخاص نسبت به یکدیگر شفقت پیدا میکنند‪.‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬کنت‬ ‫اگوست کنت‪« :‬اخالق باید مبتنی بر حس دیگرخواهی باشد» و شعار او «زیستن برای دیگران است‪».‬‬ ‫انسان دارای دو دسته گرایش است‪ :‬گرایشهای خود خواهانه و گرایشهای دیگر خواهانه‪ ،‬دسته اخیر از‬ ‫تمایالت قلبی و برآمده از فطرت انسانی است‪.‬گرایشهای خودخواهانه از دسته دیگر قویترند و قبل از آنها‬ ‫درانسان رشد میکنند‪.‬نخستین اثر گرایش غیرخواهی تشکیل خانواده است این میل به دیگران از خانواده به‬ ‫اجتماع سیر میکند و مدنیت نتیجه همین میل فطری است‪.‬‬ ‫گرایشهای دیگرخواهانه بعد از تمایالت خودخواهانه و در جریان زندگی اجتماعی رشد کرده‪ ،‬به تدریج و با‬ ‫ضمیمه شدن قوه عقلیه به آن بر حس خودخواهی غلبه میکند و به صورت نوعپرستی در میآید‪ ،‬در نتیجه نیاز‬ ‫انسان به جاودانگی‪ ،‬خود را در بقای نوع مییابد چرا که حس دیگرخواهی او را به دیگران پیوند زده و بقای‬ ‫نوع بقای فرد نیز هست‪.‬‬ ‫دیگرگروی‪ :‬آدام اسمیت‬ ‫آدام اسمیت‪ :‬همدردی یا قوهای که به وسیله آن انسان در لذت و الم و شادی و غم دیگران شرکت میکند‪،‬‬ ‫اساس و مبنای اخالق است‪.‬‬ ‫معیار کار نیک انجام کار به انگیزه همدردی است‪.‬احساسات و رفتار من هنگامی خوب است که براساس اصل