8154 Reader THEBUM01 23-24 (1) PDF

THEBUM01 2023-2024 Economisch Denken 1 PROPEDEUSE AFEM Reader THEBUM01 2023-2024 Algemeen Economisch Denken 1 THEBUM01 2023-2024 Economisch Denken 1 Inhoudsopgave De cursus....................................................................................................................................................... 4 Beoordeling ........................................................................................................................................... 4 Leerdoelen ............................................................................................................................................ 4 Planning ........................................................................................................................................................ 6 Les 1: Wat is Economie? ............................................................................................................................... 8 Opdracht ............................................................................................................................................... 8 Huiswerk les 2 ....................................................................................................................................... 8 Les 2: De klassieke economie ....................................................................................................................... 9 Opdracht ............................................................................................................................................... 9 Huiswerk les 3 ..................................................................................................................................... 10 Les 3: De Keynesiaanse economie .............................................................................................................. 11 Opdracht ............................................................................................................................................. 11 Huiswerk les 4 ..................................................................................................................................... 11 Les 4: De Neoklassieke economie ............................................................................................................... 12 Opdracht ............................................................................................................................................. 12 Huiswerk les 5 ..................................................................................................................................... 12 Les 5: Economische orde en denken over economie ................................................................................. 13 Opdracht ............................................................................................................................................. 13 Huiswerk les 6 ..................................................................................................................................... 13 Les 6: De financiële sector en financialisering ............................................................................................ 14 Opdracht ............................................................................................................................................. 14 Huiswerk les 7 ..................................................................................................................................... 14 Les 7: Tentamenvoorbereiding ................................................................................................................... 15 Conclusie en vooruitblik.............................................................................................................................. 16 Bijlage A: Literatuur les 1 ........................................................................................................................ 17 Wat is oersaai en gaat de wereld redden? (Hint: wij hebben er een hekel aan) ............................... 17 Bijlage B: Literatuur les 2 ........................................................................................................................ 25 Adam Smith: Klassieke Economie ....................................................................................................... 25 Niet elke jongere is een socialist......................................................................................................... 33 Baant de vrije markt de weg naar het goede leven? .......................................................................... 36 'We hebben juist méér concurrentie nodig: twee Facebooken, niet één' ......................................... 39 Blijven Amerikaanse bedrijven de meesters van de creatieve destructie? ........................................ 43 Bijlage C: Literatuur les 3 ........................................................................................................................ 45 De crisisjaren (1929-1939) – De Grote Depressie ............................................................................... 45 De econoom die het Westen uit de crisis hielp .................................................................................. 50 Het is niet vreemd dat grote bedrijven aan graaiflatie doen. ............................................................ 56 THEBUM01 2023-2024 Economisch Denken 1 Het bbp is het machtigste cijfer ter wereld, maar bijna niemand weet wat het echt betekent ........ 58 Bnp, weg ermee. De shift van welvaart naar welzijn vraagt om een nieuw meetinstrument ........... 67 Bijlage D: Literatuur les 4 ........................................................................................................................ 70 Friedrich Hayek: ode aan de onwetendheid ....................................................................................... 70 De vrije markt bestaat helemaal niet ................................................................................................. 74 Lang leve de vrije markt!..................................................................................................................... 80 Bijlage E: Literatuur les 5 ........................................................................................................................ 86 Vier vormen van kapitalisme volgens William Baumol....................................................................... 86 Stiekem zijn we allemaal communisten. Al eeuwen. De hele dag door ............................................. 91 De verschillen tussen Rijnlands en Angelsaksisch model ................................................................... 98 Afscheid van aandeelhouderskapitalisme vereist beperking van het rendementsstreven ............. 101 Bijlage F: Literatuur les 6....................................................................................................................... 107 Waardoor is de economische crisis van 2008 eigenlijk ontstaan? ................................................... 107 Wat is een centrale bank? ................................................................................................................ 109 Financialisering kan verklaring zijn voor macro- economische ‘puzzels’.......................................... 110 En dat is drie: wat is er loos in de Amerikaanse bankwereld? ......................................................... 120 THEBUM01 2023-2024 Economisch Denken 1 De cursus Welkom bij de module Algemeen Economisch Denken 1, waarin centraal staat: het leren herkennen van manieren van economisch denken vanuit het kapitalisme als heersende economische orde. Je leert de ontwikkeling van de economie kennen vanaf de oudheid tot en met de 21e eeuw. Je gaat eerst aan de slag met de vraag wat kapitalisme is, hoe kapitalisme in de praktijk te herkennen is en wanneer het kapitalisme werkt en wanneer niet. Er wordt ingegaan op welvaart(stijging) en groei binnen het kapitalisme. Gaandeweg word je bekend met de relatie tussen de (vrije) markt en de overheid in een kapitalistische economie en het creëren van waarde buiten de vrije markt om. Ook bekijk je de rol van geld, centrale banken en begrijp je het begrip ‘financialisering van de economie’. Je raakt vertrouwd met de meest gezichtsbepalende stromingen binnen het kapitalisme en krijgt inzicht in de voordelen en de nadelen ervan. Het doel is dat je uiteindelijk een mening vormt over je positie in dit geheel en dit kan onderbouwen op basis van de behandelde lesstof. Beoordeling Je ontvangt een beoordeling voor dit vak na het maken van een digitaal, schriftelijk, individueel tentamen van 90 minuten. Voor het tentamen dien je minimaal een 5,5 te behalen. Volg de berichtgeving over het tijdig inschrijven voor tentamens. Meer informatie over tentamenperiodes is terug te vinden op Onderwijsonline. Bekijk minimaal enkele weken voor de tentamenperiode alvast onderstaande link voor informatie over wat digitaal toetsen inhoudt en aan welke eisen jouw device moet voldoen: https://www1.han.nl/insite/studenten/voorzieningen-ict/software-applicaties/digitaal-toetsen-metfraudepreventie/?_gl=1*ery6za*_ga*MTU3NDc3OTM3Ny4xNjI0Mjc0NTI4*_ga_N7CTF0JCN6*MTY4ODc zMDM2OC41LjAuMTY4ODczMDM3Mi4wLjAuMA. Leerdoelen Algemeen: De leerdoelen hebben het bekwaamheidsniveau van niveau 1: hoofdfasebekwaam, inleidend. Er wordt getoetst op niveau 1 t/m 3 volgens de kennisniveaus van Bloom: kennis, begrip en toepassen. Bij dit vak werk je aan de volgende leerdoelen: • Je bent in staat om aan het einde van de periode te benoemen wat economie is, wat een economische orde is, welke (hoofd)vormen er zijn en wat de kenmerken en randvoorwaarden van deze (hoofd)vormen zijn. • Je kan aan het einde van de periode beschrijven hoe welvaart en economische groei kan worden gemeten (in een kapitalistische economische orde) , uitleggen wat conjunctuur is, wat de kenwerken zijn van hoog en laag conjunctuur en verklaren hoe prijsveranderingen en toe/afname van de werkgelegenheid, invloed kunnen hebben op de economisch groei. Ook kun je benoemen wanneer er in het verleden economische crises hebben voorgedaan en kun je toelichten hoe deze tot stand kwamen. • Je bent in staat om aan het einde van de periode de (hoofd)kenmerken van en verschillen tussen een aantal theoretische economische stromingen benoemen en kan de rol van de overheid 4 THEBUM01 2023-2024 Economisch Denken 1 beschrijven aan de hand van economisch maatschappelijke modellen en kan ook de verschillen tussen de modellen uitleggen. • Je begrijpt aan het einde van de periode de relatie tussen kapitalisme en marktwerking en je bent in staat marktwerking/voorziening als onderdeel van een breder geheel te zien (dat er ook waarde buiten de markt om wordt gecreëerd). • Je kan aan het einde van de periode in hoofdlijnen, de ontwikkeling van de economie van de oudheid tot aan de 21e eeuw beschrijven en kan verschillende vormen van het kapitalisme in de 21e eeuw beschrijven. • Aan het einde van de periode kun je uitleggen wat het begrip financialisering inhoudt en kun je verscheidene visies op de rol van geld toelichten. Ook begrijp je de rol van centrale banken en kun je in het bijzonder de functies van de Europese Centrale Bank toelichten. Je kunt dit koppelen aan de actualiteit 5 THEBUM01 2023-2024 Economisch Denken 1 Planning Week Onderwerp Literatuur Opdrachten 1 • Wat is oersaai en gaat de wereld redden? (Hint: wij hebben er een hekel aan) – De Mentimeter quiz over basiskennis 2 3 De economie • Wat is economie? • De economische orde • Het kapitalisme • Bezit en eigendom Klassieke economie • Adam Smith • De vrije markt • De rol van de overheid • De marktvormen • Creatieve destructie • Multiplier en accelerator effect De Keynesiaanse school • Conjunctuur • John Maynard Keynes • Inflatie • BBP Correspondent Artikel Correspondent • • • • • • • • • • Adam Smith 3x – Filosofie Magazine: ➢ Klassieke economie ➢ Onzichtbare hand ➢ Historisch profiel Adam Smith: denk aan jezelf, help een ander Niet elke jongere is een socialist – EW Podium Baant de vrije markt de weg naar het goede leven? – Sociale vraagstukken We hebben juist meer concurrentie nodig: twee facebooken, niet één - De Volkskrant Blijven Amerikaanse bedrijvende meesters van de creatieve destructie? – De Volkskrant De crisisjaren (1929-1939) – De Grote Depressie - Historiek De econoom die het Westen uit de crisis hielp – Historisch Nieuwsblad Het is niet vreemd dat grote bedrijven aan graaiflatie doen. De vraag is: wat zet u daar tegenover? – NRC De lange geschiedenis van het meten van welvaart – ESB Bnp, weg ermee. De shift van welvaart naar welzijn vraagt om een Voor- en nadelen van de vrije markt Mentimeter quiz over marktvormen BBP voor- en tegenstanders De conjunctuurklok Huiswerk volgende les Lees de artikelen van les 2 en maak de vragen bij Niet elke jongere is een socialist Lees de artikelen van les 3 en maak de vragen bij Het is niet vreemd dat grote bedrijven aan graaiflatie doen. Lees de artikelen van les 4 en maak de vragen bij 23 dingen die ze je niet vertellen over het 6 THEBUM01 2023-2024 Economisch Denken 1 nieuw meetinstrument – MaatschappijWij 4 5 Economische orde en denken over economie Kapitalisme van de 20ste eeuw • Totstandkoming Communisme • Communisme versus Kapitalisme • 4 vormen kapitalisme Baumol • Angelsaksisch en Rijnlands model De financiële sector en financialisering • Visie op de rol van geld • De rol van de centrale bank en de toekomst • Kredietcrisis 2008 Herhaling en oefening • 6 7 • • De Neoklassieke economie • 1980-2023 • Hayek • Privatisering • Marktwerking • Vrije markt • Voorzieningen • • • • • • • • • Friedrich Hayek, Ode aan de onwetendheid – Filosofie Magazine 23 Dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme – De vrije markt bestaat helemaal niet Lang leve de vrije markt. Waarom het geklaag over Neoliberalisme kortzichtig is – EW Magazine Voor- en nadelen privatisering Vragen artikel Lang Leve de Vrije Markt Baumols visie op kapitalisme – van der Lecq Stiekem zijn we allemaal communisten, al eeuwen, de hele dag door – De Correspondent Verschillen Angelsaksisch Rijnlands Model – Management Scope Afscheid van het aandeelhouderskapitalisme vereist beperking van het rendementsstreven – ESB Landenopdracht Baumol Waardoor is de economische crisis van 2008 eigenlijk ontstaan? – Financieel Info Nu Wat is een centrale bank - ECB Financialisering kan verklaring zijn voor macro-economische puzzels - ESB En dat is drie. Wat is er loos in de Amerikaanse bankenwereld - NOS Wat is er loos in de Amerikaanse bankenwereld? kapitalisme Lees de artikelen van les 5 en maak de vragen bij Stiekem zijn we allemaal communisten, al eeuwen, de hele dag door en Afscheid van aandeelhouderskapit alisme vereist beperking van het rendementsstreven. Lees de artikelen van les 6 en maak de vragen bij Financialisering kan verklaring zijn voor macro-economische puzzels Start met tentamenvoorbereid ing Inflatie en rente 7 TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Les 1: Wat is Economie? Tijdens deze eerste les maak je kennis met de inhoud van het vak Algemeen Economisch denken. Je leert diverse begrippen te koppelen aan het concept ‘economie’. Je maakt voornamelijk kennis met de begrippen ‘economische orde’ en ‘kapitalisme. Daarnaast leer je wat de begrippen bezit en eigendom inhouden. Opdracht Lees het artikel, leg de hoofdgedachte uit en verwerk daarin de volgende termen: • Bezit • Eigendom • Bureaucratie Beschrijf de hoofdgedachte bondig en duidelijk in één goedlopende alinea met tekst. Huiswerk les 2 Vragen bij artikel: Niet elke jongere is een socialist 1. In het artikel worden het socialisme en kapitalisme tegen over elkaar gezet. Hierbij gaat het artikel ervan uit dat het socialisme en communisme hetzelfde zijn (je kan je afvragen of dit werkelijk zo is). Wat is, volgens les 1, het verschil tussen communisme en kapitalisme? 2. Tegelijkertijd wordt ook de socialist en liberaal tegenover elkaar gezet. Wat is het verschil tussen deze twee termen? Wat valt je op als je het antwoord vergelijkt met het antwoord op vraag 1? 3. In de alinea “Gaat alles dan…en toekomstige generatie” wordt het boek Een markt voor ons allemaal aangehaald. In het artikel worden twee voorwaarden uit het boek besproken die belangrijk zijn voor ‘een markt voor ons allemaal’. Deze voorwaarden komen overeen met de voorwaarden van Adam Smith. Welke twee voorwaarden zijn dit? 4. In het artikel komt het volgende stuk tekst voor: “Kapitaal is bovendien niet het heilige doel voor liberalen – vrijheid en zelfbeschikking zijn het doel. Wij spreken daarom liever over de vrije markt, dan over het kapitalisme. Het waarborgen van concurrentie op die markt is essentieel.” Vind je dat er een tegenstrijdigheid is te lezen in dit stuk? Waarom wel of niet? TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Les 2: De klassieke economie In les twee komt de klassieke economie aan bod. We kijken hierbij naar de ideeën van Adam Smith. Ook bespreken we wat de vrije markt is en de rol die de overheid kan aannemen in een economie. Verder leer je de vier klassieke marktvormen kennen en bekijken we de invloed op prijsvorming hiervan. Tot slot leer je wat het begrip creatieve destructie is en kun je een verband leggen met de klassieke economie. Opdracht 1. • • • Er zijn (felle) voor- en tegenstanders van de vrije markt Vorm tweetallen Noem 3 voordelen op van de vrije markt Noem 3 nadelen op van de vrije markt 2. Geef voorbeelden bij de volgende marktvormen: Aantal aanbieders Aantal vragers Aard van het product Marktvorm Voorbeeld veel veel homogeen volkomen concurrentie ?? veel veel heterogeen monopolistische concurrentie ?? enkele veel heterogeen (heterogeen) oligopolie ?? één veel ‘homogeen’ monopolie ?? TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Huiswerk les 3 Vragen bij Het is niet vreemd dat grote bedrijven aan graaiflatie doen. 1. In het artikel is te lezen dat bedrijven invloed hebben op de prijs van hun product. Van welke martkvorm is er dus in de praktijk geen sprake van? 2. Bedrijven hebben hun prijzen verhoogd en recordwinsten geboekt in 2022. Verklaar hoe dit kan? TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Les 3: De Keynesiaanse economie Tijdens deze les raak je bekend met de uitgangspunten van de Keynesiaanse economie. Je begrijpt de visie van John Maynard Keynes en het onstaan van deze economische stroming. Daarnaast leer je de begrippen animal spirits en anti-cyclisch overheidsbeleid kennen. Verder leer je het concept conjunctuur en verschillende vormen van inflatie en deflatie kennen. Na deze les kun je uitleggen hoe welvaart wordt gemeten. Je weet wat het BBP is en kunt voor- en nadelen van het BBP benoemen. Tot slot kun je de oorzaken en gevolgen van de grote depressie en de 1e en 2e oliecrisis uitleggen. Opdracht 1. Opdracht BBP. Beantwoord de volgende vraag: Er zijn voor- en tegenstanders van het meten van welvaart door middel van het BBP. Wat zijn de voor- en nadelen van het BBP als meetmiddel? 2. Opdracht conjunctuurklok 1. Schakel alle indicatoren uit, behalve de indicator BBP. Stel in de balk onder de klok de datum in op januari 2018 en volg de indicator in de tijd tot nu. Je ziet o.a. de gevolgen van de coronacrisis (recessie, laagconjunctuur). In welke conjuncturele fase zitten we nu? 2. Waarom treedt er bij een stijgende conjunctuur onder de trend nog geen inflatie op? 3. Zet naast het BBP, ook de indicator werkeloosheid aan. Laat nogmaals de klok lopen vanaf januari 2018. Wat valt je op en probeer te verklaren waardoor dat komt? 4. Zet de indicatoren BBP en Omzet uitzendbranche aan en laat de klok weer lopen vanaf januari 2018. Wat valt je op? Waarom is Omzet uitzendbranche een belangrijke indicator voor de stand van de economie? 5. Zet de indicatoren BBP, producenten- en consumentenvertrouwen aan. Laat wederom de klok lopen vanaf januari 2018. Wat valt je op in de ontwikkeling van deze indicatoren? Wat zou de verklaring hiervan kunnen zijn? Huiswerk les 4 Lees de literatuur 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme van auteur Ha-joon Chang en beantwoord onderstaande vragen. 1. Wat vertellen ze je volgens Chang niet over de vrije markt? 2. Welke voorbeelden noemt Chang om aan te tonen dat de vrije markt niet bestaat? 3. Waarom moeten we volgens Chang de illusie van de objectiviteit van de markt loslaten om het kapitalisme beter te kunnen begrijpen? TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Les 4: De Neoklassieke economie Je leert de Neoklassieke economie kennen en je kunt hieraan de denkwijzen van Friedrich Hayek koppelen. Je kunt na deze les onderscheid maken tussen de klassieke, Keynesiaanse en neoklassieke economische stromingen. In deze les komt opnieuw de vrije markt terug. We bekijken hier twee perspectieven op. Daarnaast leer je wat privatisering is en bekijken we op welke manieren er in behoeftes voorzien kan worden. Opdracht 1. Bedenk minstens 3 voordelen en 3 nadelen van privatisering. Zorg ervoor dat je kunt uitleggen waarom dit voor- of nadelen zijn. 2. Vragen bij artikel Lang leve de vrije markt 1. “De verzorgingsstaat, met zijn pretentie burgers van de wieg tot het graf te verzorgen, stelt zich paternalistisch op ten aanzien van de bevolking, ….”. Leg uit wat de auteur bedoelt met ‘stelt zich paternalistisch op’? 2. Creatieve destructie is in les 2 aan bod gekomen. Leg aan de hand van het artikel uit waarom de auteur dit een noodzakelijke evolutie noemt? 3. Leg uit waarom de toeslagenaffaire als voorbeeld wordt gebruikt van waarom alternatieve stelsels dan de vrije markt falen. 4. Bij welke houding van de mens werkt de vrije markt wel en niet volgens de auteur? 5. Leg uit waar de naam neoliberalisme volgens het artikel vandaan komt en wat dit volgens verschillende partijen inhoudt. Huiswerk les 5 1. Vragen bij Stiekem zijn we allemaal communisten. Al eeuwen. De hele dag door. 1. Wat is dagelijks communisme? 2. Het artikel verwijst ook naar Adam Smith. Wat brengt de auteur in tegen de ideeën van Smith? 3. Wat ziet de auteur als een derde weg (buiten kapitalisme en communisme)? Vragen bij Afscheid van aandeelhouderskapitalisme vereist beperking van het rendementsstreven 1. Beschrijf de geschiedenis van het stakeholders- en aandeelhouderskapitalisme op basis van het artikel. 2. Verklaar de titel van het artikel. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Les 5: Economische orde en denken over economie Tijdens les 5 nemen we een stap terug en zoomen we uit naar het begin van het economisch denken. We staan stil bij het ontstaan van het kapitalisme. Dit kunnen we niet doen zonder ook te begrijpen wat het communisme is en hoe dit tot stand kwam. Verder bestuderen we de indeling van het kapitalisme gemaakt door econoom William Baumol. Hij onderscheid 4 soorten kapitalisme; wij gaan dit proberen toe te passen op de huidige wereldorde. Tot slot kijken we naar twee modellen die de rol van de overheid in een economie kunnen duiden. Opdracht Baumol onderscheidt vier vormen van kapitalisme die in de praktijk niet zuiver voorkomen. Toch zijn deze vier vormen in de praktijk herkenbaar bij landen. De klas wordt verdeeld in groepen van maximaal 5 studenten. Je bepaalt per groep welk type kapitalisme hoort bij de onderstaande landen. Gebruik hier alle informatiebronnen voor die je kan vinden (Internet). Na afloop verzamelen we de antwoorden plus argumentatie. Huiswerk les 6 Maak de volgende vragen bij het artikel: Financialisering kan een verklaring zijn voor macroeconomische puzzels. 1. Noem 3 kenmerken van financialisering 2. Beschrijf hoe de financialisering er in Nederland voor staat. 3. Noem voorbeelden van ‘macro economische puzzels’ waar het artikel naar verwijst. Leg ook uit wat ‘macro-economisch’ betekent. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Les 6: De financiële sector en financialisering In les zes leer je visies op de rol van geld onderscheiden en toelichten. Je leert wat het financialiseren van de economie betekent en wat voor gevolgen dit kan hebben. Verder bekijken we de kredietcrisis van 2008. Na de les zul je kunnen toelichten hoe dit heeft kunnen gebeuren. Daarnaast vergelijken we dit met het omvallen van een paar banken in het jaar 2023. Ten slotte bekijken we de functie van een centrale bank. Specifiek behandelen we de Europese Centrale Bank en zien we welke rol de ECB speelt in Europa. Opdracht Vragen bij artikel En dat is drie. Wat is er loos in de Amerikaanse bankenwereld. 1. Je hebt dit artikel van de NOS gelezen. Wat zijn de redenen van het omvallen van deze banken? 2. Wat zijn de belangrijkste verschillen of overeenkomsten met de kredietcrisis van 2008? 3. In maart dreigde ook de Zwitserse bank Credit Suisse om te vallen. Hoe is dit opgelost? Kan dit andere Europese banken ook overkomen? Huiswerk les 7 Start met het voorbereiden voor het tentamen. • Leren artikelen • Bekijken Powerpoints • Bekijken opdrachten en antwoorden Probeer voor jezelf de grotere lijn van de afgelopen zes lessen te zien. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Les 7: Tentamenvoorbereiding Les 7 wordt gewijd aan een vooruitblik naar het tentamen in Tentamenperiode 1. We bespreken hoe het tentamen in zijn werk zal gaan. Ten tweede komen alle lessen nog eens in vogelvlucht voorbij. Welke onderwerpen moet je kennen, begrijpen of kunnen toepassen? Er zal volop ruimte zijn om vragen te stellen aan je docent om met voldoende vertrouwen het tentamen tegemoet te kunnen gaan. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Conclusie en vooruitblik In blok 1 heb je je een verscheidenheid aan begrippen en theorieën eigen kunnen maken waardoor je nu een stevig fundament hebt om de economische werkelijkheid om je heen te kunnen beschouwen. In de lessen zijn er links gelegd met de actualiteit en de maatschappij om ons heen. Met deze input kun jij een start maken met je eigen visie op economie tot stand te brengen. In blok 2 gaan we verder met Economisch Denken. In blok 1 hebben we veel naar de geschiedenis gekeken. Dit is nodig om te kunnen begrijpen waar we nu staan. In blok 2 beschouwen we ons huidige economische systeem in verder detail: waar schiet het tekort en waar zien we juist kansen? Begrippen die voorbij zullen komen zijn: productie, arbeid, (on)gelijkheid, circulaire economie, meervoudige waardecreatie en ethiek. Elke les komen er zienswijzen voorbij van hedendaagse economen. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Bijlage A: Literatuur les 1 Wat hebben arme mensen het meest nodig? Voedsel? Gezondheidszorg? Onderwijs? Nee. Het antwoord is tegelijkertijd doodsimpel en verrassend. Wat arme mensen het meest nodig hebben, leeft onder tl-licht en systeemplafonds. Wat is oersaai en gaat de wereld redden? (Hint: wij hebben er een hekel aan) Illustratie: Kwennie Cheng (voor De Correspondent) ‘Kip?’ Achter de rook van een kleine barbecue staat Sony Lebrun - groen hemd, zilveren ketting, getatoeëerde armen. We zijn in Caradeux, een van de grootste sloppenwijken van de Haïtiaanse hoofdstad Port-au-Prince. Ik ben moe van een lange dag lopen en ga dankbaar op het plastic krukje zitten dat hij met zijn voet naar voren schuift. Wat ik op dat moment nog niet weet, is dat hij me een paar minuten later uit zal leggen wat goede doelen al jaren fout doen, waarom hij nog steeds arm is en hoe we de wereld dan wel kunnen redden. ‘Woon je hier?’ vraag ik hem. ‘Ja, hiero.’ Met een lepel wijst hij naar een krot met een dak van golfplaat, muren van reclameborden en - vrij uniek in deze buurt - een raam, uit een bus gesloopt met kozijn en al. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Illustratie: Kwennie Cheng (voor De Correspondent) ‘Al lang?’ ‘Sinds de aardbeving.’ Dat is vijf jaar geleden. In die tijd zijn miljarden euro’s aan hulpgeld Haïti ingepompt, ook miljoenen vanuit Nederland. En nóg leeft Lebrun - zoals meer dan de helft van de Haïtiaanse bevolking - onder de armoedegrens. ‘Als je één ding mocht noemen dat je leven écht zou veranderen, wat zou dat dan zijn?’ Ik verwacht een antwoord als: Een beter huis. Meer eten. Een dokter. Onderwijs voor mijn kinderen. Ik verwacht de antwoorden die onze hulp zo vaak geeft. Maar Sony Lebrun kijkt me aan met een brede grijns. Hij mist een tand. ‘Wat mij het meest zou helpen? Een kadaster.’ Ik denk dat ik hem niet goed versta. ‘Een kadaster,’ herhaalt hij lachend. Een kadaster. Een instantie waar je kunt registreren dat de grond waarop je je huis bouwt of je voedsel plant, ook echt van jou is. Lebrun wil best een stenen huis bouwen, vertelt hij. Hij wil sparen voor bakstenen. Maar wat als er op een dag iemand voor zijn deur staat die beweert dat die grond van hem is? Dan kan Lebrun al zijn spaargeld in één klap kwijt zijn. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Waar Lebrun behoefte aan heeft, is zekerheid. Zekerheid waarop hij een toekomst kan bouwen. Lebrun heeft behoefte aan instanties die die zekerheid waarborgen. Waar hij behoefte aan heeft, is bureaucratie. Bureaucratie? Jakkes! Zoek je het b-woord op in Van Dale, dan zijn de eerste twee definities niet om vrolijk van te worden. ‘Bu·reau·cra·tie: 1. Heerschappij van de ambtenaren. 2. Het te rigoureus vasthouden aan ambtelijke maatstaven en voorschriften, dat kan ontaarden in machtsmisbruik en bedillerij jegens het publiek.’ Dit is bureaucratie zoals wij haar kennen: papiermolen, kantoorklerk, multomap, rapportenfabriek. Bureaucratie is rompslomp, wachttijden, kastje-naar-muur, paarse krokodil, daar kun je maar beter zo min mogelijk van hebben. Maar bekijk eens de derde definitie van Van Dale: ‘Bu·reau·cra·tie: 3. (verzamelnaam) Geheel van regelende instanties en regelingen.’ Bureaucratie is, met neutralere woorden, óók het systeem dat het reilen en zeilen in een land Bureaucratie is het bekadert in duidelijke procedures die voor iedereen gelijk zijn. Het is kantoor waar je een wat een samenleving bij elkaar houdt: niet overbodig, maar bouwvergunning haalt. onmisbaar. Bureaucratie is een Kamer van Koophandel waar je gemakkelijk en snel een bedrijfje kunt beginnen Ga maar na: bureaucratie is het kantoor waar je een bouwvergunning haalt. Bureaucratie is een Kamer van Koophandel, waar je gemakkelijk en snel een bedrijfje kunt beginnen. Bureaucratie is een degelijk Bureau voor de Statistiek, zodat overheidsbeleid op goede data gebaseerd is. Bureaucratie staat voor al die fundamentele bouwstenen van de beschaving waar wij allang niet meer bij stilstaan. Lang leve de bureaucratie Hoe ingewikkeld de wereld is zonder bureaucratie kunnen wij ons in het Westen nauwelijks meer voorstellen. Maar probeer het je eens in te denken: een leven zonder adres, zonder Gemeentelijke Basisadministratie. Zou je dan een bankrekening kunnen openen? Nee. Een bedrijf kunnen beginnen? Nope. Je kunnen registreren om te stemmen? Nooit. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Illustratie: Kwennie Cheng (voor De Correspondent) Ongeveer vier miljard mensen op aarde leven zonder adres. Of, stel je eens voor dat je zonder een degelijke belastingdienst leeft. Dat betekent dat de overheid miljarden dollars aan potentiële inkomsten misloopt. Dat er geen geld is voor sociale voorzieningen of infrastructuur. Dat arme mensen arm blijven. In Nederland hebben we 1,7 belastinginspecteurs per 1.000 inwoners. In Sub-Sahara Afrika zijn dat er 0,037 per 1.000 inwoners. Of stel je een wereld voor zonder eigendomscertificaten: papiertjes waarmee jij kunt aantonen dat je je huis, je winkelwaar of je auto bezit. Zulke papieren zijn voor arme mensen in ontwikkelingslanden nagenoeg onmogelijk te krijgen. De Peruaanse ontwikkelingseconoom Hernando de Soto deed een dappere poging. Het kostte hem tussen de dertien en vijfentwintig jaar, en 168 afzonderlijke handelingen, om de huizen van arme mensen in de Filipijnen te registreren. In Egypte leverden 77 stappen langs 31 balies een bouwvergunning op. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Illustratie: Kwennie Cheng (voor De Correspondent) Eigenlijk bezitten arme mensen veel meer dan ze op papier kunnen aantonen. In Caïro bijvoorbeeld beschikken de armen volgens De Soto over 241,4 miljard dollar aan ongeregistreerd bezit. In zijn boek Het mysterie van het kapitaal (2000) zet hij dat in perspectief: het is zes keer de waarde van al het spaargeld op Egyptische bankrekeningen, dertig keer de marktwaarde van alle beursgenoteerde bedrijven in Caïro en 116 keer de waarde van de geprivatiseerde Egyptische staatsbedrijven. Het zijn, kortom, bakken met geld. En toch kunnen de armen er weinig mee. Want alleen met een eigendomsdocument kun je de verkoop van je eigendom vastleggen, of je bezittingen gebruiken als onderpand voor een lening. Keer op keer luidt de conclusie: bureaucratie - bureaucratische zekerheid - is wat arme mensen nodig hebben om uit de armoede te klimmen. Wat er gebeurt als je bureaucratie doneert Deze conclusie begint steeds meer door te dringen. De ene na de andere ontwikkelingsorganisatie richt zich naast voedsel, schoolboeken en malarianetten nu ook op het doneren van papierwerk, Excelsheets en boekhoudcursussen. Capacity building noemen ze dat. Neem Tax Inspectors Without Borders. Een gezelschap idealistische belastinginspecteurs dat vanuit de OESO wordt uitgezonden naar ontwikkelingslanden. Het probleem voor armere landen is namelijk niet alleen dat ze te weinig belastinginspecteurs hebben; er is ook een gebrek aan kennis om slimme multinationals aan te pakken. Zo ging de Britse belastingveteraan Lee Corrick in 2011 als fiscaal hulpverlener naar Kenia om lokale inspecteurs te trainen. De Keniaanse belastingdienst had al tijden problemen met een grote multinational - iets met theeveilinglicentierechten en kredietbrieven. Klinkt onbegrijpelijk - en dat vonden de Kenianen ook. Maar na twee workshops van Corrick en een stevig gesprek met de multinational haalde de Keniaanse belastingdienst uiteindelijk 23 miljoen dollar op. De opbrengsten uit Kenia’s belastinginspecties verdubbelden na de komst van Corrick. In Colombia vertienvoudigden die opbrengsten zelfs na de trainingsperiode. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Illustratie: Kwennie Cheng (voor De Correspondent) Ook de effecten van het door Lebrun zo gewilde kadaster worden in steeds meer ontwikkelingslanden onderzocht. Een paar maanden terug publiceerden onderzoekers van de Wereldbank nog een paper met de eerste resultaten van een experiment in Benin: in één gebied werd de grond van boeren officieel geregistreerd in een kadaster, in een ander gebied niet. De onderzoekers keken hoe de boeren hun grond gebruikten. Wat blijkt? De boeren die hun grond ook op papier bezitten, gaan meer investeren. Ze planten bijvoorbeeld vaker bomen die levenslang inkomen opleveren, zoals oliepalmen. En omdat ze niet meer bang hoeven te zijn dat hun grond wordt ingepikt, besteden ze ook minder tijd aan het bewaken van hun terrein. Zo houden de boeren meer tijd over voor andere dingen - zoals geld verdienen. In Rwanda en Ethiopië werden soortgelijke resultaten gemeten. Waarom is er nog geen kadaster in Haïti? Dan de hamvraag: waarom is er - ondanks al dat hulpgeld, en al die hulporganisaties - nog steeds geen kadaster in Haïti? Waarom zetten we met z’n allen - hulporganisaties, overheden, bedrijven niet vol in op bureaucratie, als zowel ontwikkelingseconomen als sloppenbewoners zoals Sony Lebrun daar hardop om vragen? TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Illustratie: Kwennie Cheng (voor De Correspondent) Het antwoord is simpel: bureaucratie is te saai. Om mensen te overtuigen geld te doneren, en om belastingbetalers te overtuigen dat hun geld goed terechtkomt, zijn aantrekkelijke beelden nodig. Een reclamespot met een lief lachend Haïtiaans meisje dat nu eindelijk een schooluniform heeft, doet het nu eenmaal beter dan een spotje met een tl-verlicht kantoor waar een grijze bureaucraat met een liniaal strepen trekt op een stuk papier. Onderzoek laat zien dat het meeste geld nog altijd wordt opgehaald met beelden van kindjes met hongerbuikjes. .En zo blijft capacity building nog te vaak het ondergeschoven kindje. Illustratie: Kwennie Cheng (voor De Correspondent) TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken De wereld redden is nu eenmaal niet zo spannend. De enige eerlijke conclusie over wezenlijke vooruitgang is dit: het is een geleidelijk, door en door bureaucratisch en oersaai proces. Dit betekent dat er iets zal moeten veranderen aan ons beeld van de wereldverbeteraar. Het is niet diegene die goedbedoeld knuffelberen uitdeelt aan lachende kleuters, maar een grijze muis in een suf kantoor die formulieren staat uit te printen. Ja, het is onzichtbaar werk. En ja, het is saai. Maar de echte wereldverbeteraar ziet er nu eenmaal niet uit als superheld, met drommen kinderen aan zijn cape. De echte wereldverbeteraar ziet bleek van de tl-verlichting, zit gebogen over een berg ordners, en stempelt het ene na het andere certificaat. De echte wereldverbeteraar geeft Sony Lebrun waar hij om vraagt: de bureaucratische zekerheid om een toekomst op te bouwen. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Bijlage B: Literatuur les 2 Adam Smith: Klassieke Economie Adam Smith 5 juni 1723 - 17 juli 1790 Quote “De echte tragedie van de armen is de armoede van hun aspiraties” Geboren 5 juni 1723 Kirkcaldy Gestorven 17 juli 1790 Edinburgh Belangrijkste werken The Wealth of Nations, The Theory of Moral Sentiments Opleiding Moraalfilosofie Inspireerde Adam Klassieke economie Adam Smith (1723-1790) is één van de belangrijkste figuren uit de zogeheten ‘Schotse Verlichting’ waartoe ook zijn vriend en geestverwant David Hume behoort. Smith wordt wel de ‘vader van de moderne economie’ genoemd, vanwege zijn magnum opus An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (1776), maar met zijn andere klassieker The Theory of Moral Sentiments (1759) profileert hij zich ook als moraalfilosoof. In dat laatste boek beschrijft hij ‘wederzijdse sympathie’ als het fundament van morele opvattingen. Hij verwerpt daarmee de in die tijd gangbare opvatting dat onze morele opvattingen zouden steunen op een speciaal ‘moreel zintuig’, dat goed en kwaad zou kunnen onderscheiden. Mensen delen daarentegen een ‘sympathie’, het vermogen om ons in te leven in de gevoelens van anderen – wat we tegenwoordig zouden omschrijven met empathie. Deze empirische benadering, wars van theorieën over goed en kwaad maar kijken wat er gebeurt in de praktijk, zien we ook terug in zijn vaak geciteerde Wealth of nations. Deze studie naar de werking van economie, is vooral bekend vanwege het concept ‘the invisible hand’. Smith bedoelt daarmee dat handelen uit welbegrepen eigenbelang onbedoeld ook het algemene belang ten goede komt. De TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken slager, brouwer of bakker handelen uit puur eigenbelang: ze willen zo veel als mogelijk verdienen aan hun producten. Maar juist daarom hebben wij vlees, bier of brood met een zo goed als mogelijke verhouding tussen prijs en kwaliteit. Als een producent immers slechte kwaliteit levert, of zijn product te duur maakt, lopen wij naar de concurrent. Smith’s visie is revolutionair, want breekt met het christelijke idee van deugdzaamheid. Toch betekent dat niet dat Smith puur egoïsme verdedigt. Smith staat wantrouwend tegenover zakenmannen, en waarschuwt voor monopolies, ofwel ‘samenzwering tegen het publiek om prijzen hoog te houden’. Eerder beschrijft hij de voorwaarden voor een economie om een natuurlijk equilibrium te bereiken – een systeem waarin verschillende elementen, zoals vraag en aanbod, zo veel als mogelijk in evenwicht zijn. Bron: Filosofie Magazine https://www.filosofie.nl/filosofen/adam-smith/ Onzichtbare hand Volgens Adam Smith brengt het najagen van eigenbelang onbedoeld veel goeds voort. Hij noemt dit 'de onzichtbare hand'. Door Sebastien Valkenberg op 10 juli 2012 Onzichtbare hand Adam Smith (1723-1790) Onbedoeld stelt zich een optimale sociaal-economische ordening in. Wat is het? Het najagen van eigenbelang brengt onbedoeld veel goeds voort. Wat doet het? TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Eigenbelang – het principe van de vrije markt – is niet immoreel. Sterker nog, het draagt bij aan de gemeenschap. Een geslaagde samenleving veronderstelt dat mensen iets voor elkaar over hebben. Het lijkt zo evident dat verder argumentatie overbodig lijkt. Toch ligt het niet zo eenvoudig. Een samenleving kan namelijk evenmin zonder een stevige dosis egoïsme onder haar burgers. De scherpste waarnemer van deze paradox was de Schotse filosoof Adam Smith, die signaleert hoe een ‘onzichtbare hand’ egoïsme omsmeedt tot een motor achter het algemeen belang. Zijn filosofie Smith vraagt aandacht voor de drijfveer van de slager, de brouwer en de bakker. Waarom doen zij hun best op het vlees, bier en brood dat ze bereiden? Niet uit deugdzaamheid. Ze weten dat klanten hun producten elders halen als deze van slechte kwaliteit of te duur zijn. Deze gerichtheid op het eigenbelang zorgt voor een goede prijs-kwaliteitverhouding. Aan dit proces komt geen toezichthouder te pas die de regie voert. Onbedoeld, via een ‘onzichtbare hand’, stelt zich een optimale sociaal-economische ordening in. Historische achtergrond Het eigenbelang rehabiliteert Smith onder meer in zijn hoofdwerk Rijkdom der naties (1776). Zijn conclusie was zo revolutionair omdat die in tegenspraak was met de christelijke ethiek. Deze predikte onbaatzuchtigheid; hebzucht gold als één van de zeven doodzonden. Dankzij de ontdekking van ‘de onzichtbare hand’ zou hij uitgroeien tot de filosoof van de vrije markteconomie. Overigens heeft hij ook veel aandacht voor de omstandigheden waarin het eigenbelang verkeerd uitpakt. Het probleem Het blijft lastig voorstelbaar dat processen ook prima kunnen verlopen zonder dat iemand de touwtjes strak in handen heeft. Deze overtuiging beperkt zich niet tot economische kwesties, maar manifesteert zich op uiteenlopende terreinen. Een treffende illustratie is de scepsis waarmee doorgaans wordt gesproken over de internetencyclopedie Wikipedia: hoe is de kwaliteit gewaarborgd zonder centraal toezicht? Intuïtief wantrouwen we het als iets spontaan tot stand komt. De oplossing Smith legt bloot hoe zich zonder centrale regie een ordening kan instellen waar iedereen van profiteert. Wikipedia is hiervan een treffend voorbeeld, liet Nature niet zo lang geleden zien. Het meeste gezaghebbende tijdschrift ter wereld nam de internetencyclopedie de maat. Wat bleek? Wikipedia kon zich prima meten met de gerenommeerde Encyclopedia Britannica. Het grote verschil: waar de eerste tot stand komt via vrijwilligers met elk hun eigen interessegebied, staat de tweede onder strenge supervisie van een redactie. Iets meer vertrouwen in spontane maatschappelijke krachten is dus gerechtvaardigd. Bron: Filosofie Magazine https://www.filosofie.nl/onzichtbare-hand/ Historisch profiel Adam Smith: denk aan jezelf, help een ander Eigenbelang en kapitalisme zijn geen vieze woorden voor Adam Smith. Als je ze in goede banen leidt, help je de maatschappij vooruit. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Door Bart Coster op 21 mei 2019 beeld Hajo de Reijger Een riant salaris verdienen of voor een non-profit organisatie werken? Lekker bankhangen of in de avonduren vrijwilligerswerk doen? De kroeg in met vrienden of je familie helpen met verhuizen? Zulke conflicten tussen eigenbelang en altruïsme fascineren de Schotse verlichtingsdenker Adam Smith. De eerste zin van zijn eerste boek luidt: ‘Hoe egoïstisch men ook denkt dat mensen zijn, er is overduidelijk iets in hun wezen dat hen geïnteresseerd maakt in het lot van anderen.’ In zijn twee omvangrijke meesterwerken vindt hij uiteindelijk de oplossing voor de conflicten: als je goed begrijpt wat je eigenbelang is en dat nastreeft, help je niet alleen jezelf, maar ook de maatschappij. Smith (1723-1790) maakt kennis met het dilemma tussen eigenbelang en altruïsme wanneer hij op zijn veertiende gaat studeren in Glasgow. Bijna een eeuw daarvoor heeft landgenoot Thomas Hobbes met enthousiasme onderschreven dat ‘de mens voor de mens een wolf is’. Als mensen niet met een strakke hand geregeerd zouden worden, dacht Hobbes, zouden ze in een constante staat van oorlog met elkaar verkeren. Smiths docenten in Glasgow denken hier totaal anders over: zij vinden juist dat de mens van nature goed is. Gelukkig is de universiteit van Glasgow een vrijplaats waar veel ruimte is voor discussie. Verlichtingswaarden als vrijheid van meningsuiting worden er gevierd. In Glasgow beleeft Smith daardoor spannende tijden, maar daarna studeert hij in Oxford en dat wordt een fikse tegenvaller. Omdat docenten daar alleen ‘vergane systemen en verouderde vooroordelen’ onderwijzen, richt Smith zich op zijn eigen onderzoek. Hiermee legt hij de basis legt voor zijn eerste grote werk. Meer handel is goed voor de morele ontwikkeling van mensen Na zes jaar keert hij terug naar Glasgow. Hier geeft hij een aantal colleges, wordt hij beste vrienden met David Hume, een andere reus uit de Schotse Verlichting, en wordt hij al op zijn zevenentwintigste benoemd tot hoogleraar. Later zal hij deze jaren beschrijven als ‘verreweg de TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken nuttigste, en daarmee verreweg de gelukkigste en meest eervolle periode van mijn leven’. Aan het einde van deze dertien jaar in Glasgow publiceert hij zijn eerste boek: Theorie van de morele gevoelens. In dit boek legt Smith uit waarom mensen morele oordelen vormen en hoe we ervoor kunnen zorgen dat dit de juiste morele oordelen zijn. Als sociale wezens vinden we constant iets van wat anderen doen en bedenken we constant wat anderen vinden van ons gedrag. Hoe komt zo’n moreel oordeel tot stand? De basis hiervoor is volgens Smith onze empathie. Die maakt dat we meeleven met anderen: we verbeelden ons wat we zouden doen of voelen als wij in hun schoenen zouden staan. Stel, collega A strijkt met de eer van het werk van collega B. Automatisch verbeelden we ons hoe we ons zouden voelen als we in B’s schoenen zouden staan. Aan de hand hiervan beoordelen we zijn gedrag. Reageert je collega zoals wij ook zouden doen? Dan keuren we zijn gedrag waarschijnlijk goed. Gaat collega B veel verder dan wij zouden doen, of onderneemt hij juist minder actie? Dan keuren we zijn gedrag waarschijnlijk af. Op basis van zulke situaties vormen we bepaalde normen en waarden voor onszelf. Zonder empathie ontwikkelt een mens zich niet tot een moreel persoon en een samenleving zich niet tot een morele gemeenschap. Daarom is empathie volgens Smith een van de belangrijkste waarden. Ons morele beoordelingsvermogen is alleen niet perfect. Wanneer we kijken wat wij zouden doen in de situatie van een ander, nemen we ook onze eigen vooroordelen en belangen daarin mee. Voor een zuiver moreel oordeel moeten we volgens Smith onze eigen belangen wegdenken. Oftewel: we moeten het perspectief van ‘de onpartijdige toekijker’ innemen. Dat is het uiteindelijke doel van morele ontwikkeling. Zelfperfectie Na de publicatie van zijn goed ontvangen eerste boek neemt Smiths loopbaan een onverwachte wending. Hij verlaat Glasgow en begeleidt een jongeman van adel twee jaar lang op zijn rondreis door Europa. Dit doet hij vooral voor de riante beloning die er tegenover staat. Op reis doet hij wel aan filosofie: in Frankrijk brengt hij veel tijd door in de filosofische salons van Parijs, onder andere met Voltaire. Uiteindelijk keert hij weer terug naar Schotland, waar hij aan de slag gaat met De welvaart van landen. In zijn tweede en laatste meesterwerk legt Smith het eerste en vrijwel complete fundament onder de vrijemarkteconomie. Dit boek geeft Smith opeens een heel ander gezicht. Was hij eerder nog een moraalfilosoof, dit werk maakt hem tot een politiek econoom. Hoewel hij als moraalfilosoof grote waarde hecht aan empathie, gelooft hij als politiek econoom dat het uiteindelijk goed is voor de hele maatschappij als iedereen in een kapitalistische samenleving winst nastreeft. Hoe vallen deze twee gezichtspunten van Smith met elkaar te rijmen? Hij ziet het zelf als volgt: als we denken dat eigenbelang puur egoïstisch is, begrijpen we ons eigenbelang niet goed. We verlangen er namelijk niet alleen naar ‘geprezen te worden, maar ook prijzenswaardig te zijn’ en ‘niet alleen geliefd te worden, maar ook lieflijk te zijn’. Zelfperfectie, waar ieder mens volgens Smith naar streeft, is dan ook geen egoïstische en zelfs geen egocentrische bezigheid. Het juiste begrip van zelfperfectie leidt er automatisch toe dat we andere mensen goed behandelen (dit zelfregulerende effect van de markt noemt Smith ‘de onzichtbare hand’). TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken En zelfs als we egocentrisch bezig zijn, doen we dingen die belangrijk zijn voor de maatschappij. Als iedereen met het oog op zijn eigen welzijn goed op zijn geld let, hard werkt en goed nadenkt over belangrijke levenskeuzes, helpt dat de maatschappij in Smiths ogen vooruit. Als ieder zijn eigen leven verbetert, wordt de maatschappij als geheel ook beter. Zo leidt het streven naar welbegrepen eigenbelang tot een goede, harmonieuze maatschappij. Sterker nog, als mensen hun eigenbelang niet zouden nastreven, zou een welvarende en harmonieuze maatschappij onbereikbaar zijn. De ontwikkeling van het kapitalisme helpt zo’n goede maatschappij te creëren, betoogt Smith. In De welvaart van landen beschrijft hij een routekaart naar meer welvaart en dus, volgens hem, naar een goed werkend kapitalisme. Meer handel is niet alleen goed voor de materiële welvaart van een land, maar ook voor de morele ontwikkeling van mensen. In een goed werkende kapitalistische samenleving moeten vrije mensen met een gelijke status deals met elkaar sluiten. Om te krijgen wat jij wilt, moet je anderen geven wat zij willen. En om te weten wat anderen willen, moet je je inleven in hun situatie. Handelen in je eigenbelang is in een kapitalistische samenleving dus vaak handelen in andermans belang. Daardoor liggen in kapitalistische samenlevingen welbegrepen eigenbelang en moreel handelen dicht bij elkaar. Vriendjeskapitalisme Smith ziet ook in dat kapitalisme in de praktijk lang niet altijd zo goed werkt. Kapitalisme kan ook leiden tot hebzucht, ongelijkheid en vriendjeskapitalisme. Smith besteedt een groot gedeelte van De welvaart van landen aan manieren om deze kwalen tegen te gaan. Het kapitalisme maakt het mogelijk om van een dubbeltje een kwartje te worden, en dat is in principe iets moois. Het kan echter ook hebzucht en statusangst opleveren, waarbij mensen denken dat het in hun belang is om rijker of belangrijker te zijn dan anderen. Smith denkt dat er niks mis is met een beperkt verlangen naar status: iedereen verlangt ernaar om als gelijk en vrij behandeld te worden. Maar het gaat mis als mensen het streven naar status en welvaart gaan zien als een wedstrijd. Als ze handel drijven niet zien als een manier om beide partijen te laten krijgen wat ze willen, maar als een competitie waar ze anderen geld afhandig moeten maken. Zo wordt handel, in principe een spel waarbij iedereen kan winnen, een spel waarbij iedereen verliest: de een verliest zijn geld, en de ander de mogelijkheid om tevreden te zijn met zichzelf. Een ander gevaar voor een goed werkende kapitalistische samenleving is een te groot verschil tussen arm en rijk. Het tegengif hiervoor is empathie. We moeten niet wegkijken van de moeilijke omstandigheden van bepaalde groepen, maar juist met hen meeleven. Dat we dit niet doen, komt volgens Smith doordat het een stuk fijner is om naar succes te kijken dan naar armoede. Omdat het makkelijker is mee te leven met succes worden de rijken bewonderd, en de armen weggezet als profiteurs of luilakken. Ook nemen we daardoor de rijken vaak serieuzer dan mensen in moeilijkere omstandigheden. Daarom is Smith er voorstander van dat iedereen krijgt wat nodig is om op een serieuze manier deel te nemen aan de maatschappij: niet alleen water en brood, maar bijvoorbeeld ook genoeg geld om zich op een fatsoenlijke manier te vertonen in de publieke ruimte. TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Naast empathie komt ook een ander onderdeel van Smiths moraalfilosofie terug in het politiekeconomische verhaal van De welvaart van landen. Niet alleen mensen moeten de blik van de onpartijdige toekijker aannemen, ook de staat moet dit doen. De staat mag niemand voortrekken en moet iedereen gelijk behandelen. In Smiths tijd is dat zeker niet hoe de politiek en de economie in elkaar steken. Rijke bedrijven en personen betalen grof geld aan politici voor een speciale behandeling, bijvoorbeeld voor het alleenrecht om een bepaald product te vervoeren. Monopolies, tariefmuren, slavernij en kolonialisme zorgen ervoor dat handelsstromen niet op hun natuurlijke manier lopen, vindt Smith, maar verstoord zijn. Daardoor ontstaat er minder welvaart en schaadt dit het algemeen belang. Smith is het eens met Rutte: ‘Visie is als de olifant die het uitzicht belemmert’ Ook heeft de staat een voorbeeldfunctie. Als de overheid mensen die minder rijk zijn als minderwaardig behandelt, moedigt dit burgers aan om hetzelfde te doen. Het vriendjeskapitalisme is daarom een van de grootste bedreigingen voor welvaart en gelijkheid. Maar zelfs wanneer politici onpartijdig zijn, kan hun inmenging in de economie en maatschappij tot onbedoelde en desastreuze gevolgen leiden. ‘Visie is als de olifant die het uitzicht belemmert’ is een uitspraak van Mark Rutte, maar hij had net zo goed door Smith opgeschreven kunnen zijn. Waar andere filosofen uit zijn tijd geloven in grote hervormingen om de maatschappij met sprongen vooruit te brengen, is Smith sceptisch over het vermogen van politici om de maatschappij in de door hen gewenste richting te buigen. Mensen hebben namelijk hun eigen wil en gedragen zich nooit zoals politici denken of willen. Hun weerstand leidt tot frustraties, waardoor de overheid mensen in een keurslijf probeert te dwingen om zo de ideale samenleving te creëren. Deze weg, zelfs als die geplaveid is met goede bedoelingen, leidt altijd tot problemen. Een beter alternatief is de maatschappij zelf het werk te laten doen. Dat werkt voor handel, en ook voor de morele ontwikkeling van de maatschappij, denkt Smith. Moraliteit is namelijk het gevolg van sociale interactie. Wanneer we dingen doen die anderen benadelen, neemt de maatschappij subtiele TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken maatregelen om dit gedrag te bestraffen: een schuine blik hier, een opmerking daar. De staat hoeft mensen dus niet op te voeden; de samenleving zelf doet dit subtieler en effectiever. Wekelijkse recepties Eigenbelang en kapitalisme zijn dus geen vieze woorden voor Smith. Voor een goed leven hoeven we ons eigenbelang niet af te zweren en onze bezittingen niet weg te geven aan de armen. Als we goed begrijpen wat in ons eigen belang is, zien we dat dit overeenkomt met de belangen van anderen. In zijn boeken moedigt Smith mensen aan te streven naar zelfperfectie en morele ontwikkeling, en moedigt hij bestuurders aan niet te buigen voor de invloed van rijke bedrijven, maar in het algemeen belang te handelen. Na de publicatie van zijn twee grote werken is Smith een publieke figuur geworden. Hij houdt wekelijkse recepties en krijgt vaak bezoek van reizigers. Ook komt hij zo vaak bij de dinerclub van de Edinburghse elite dat deze in de volksmond ‘Adam Smith’s Club’ wordt genoemd. Naast al deze bezigheden is hij druk met zijn werk als een van de bestuurders van de Schotse douane, een positie die sommige van zijn tijdgenoten te bescheiden vinden voor een denker als Smith. Bron: Filosofie Magazine https://www.filosofie.nl/historisch-profiel-adam-smith-denk-aan-jezelf-help-een-ander/ TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Niet elke jongere is een socialist MAARTJE SCHULZ, EW PODIUM 16 april 2021Leestijd: 5 minuten Het is een misvatting dat zowat alle jongeren de vrije markt hekelen. Wel hebben zij, van links tot rechts, terechte kritiek op het ongebreidelde kapitalisme. De excessen daarvan moeten we aanpakken, zonder het kind van de vrije markt met het badwater weg te gooien, schrijft politicoloog en liberaal Maartje Schulz in een artikel voor EW Podium. Socialisme is hot, kapitalisme is not. Zeker onder jongeren. Dat kan haast de enige conclusie zijn voor wie de discussie in de media volgt over het kapitalisme. ‘Zolderkamercommunisten’ fantaseren over een marxistische staat. En clubjes jongeren lopen buiten rondjes onder de vlag van een socialistische wandelvereniging. De afkeer van het kapitalisme beperkt zich niet tot enkele jonge socialisten op een zolderkamer of in de natuur. Het Britse liberale weekblad The Economist zette ‘the rise of millennial socialism’ in 2019 al op de cover, en verwees in het bijbehorende artikel naar een peiling van onderzoeksbureau Gallup, waaruit blijkt dat iets meer dan de helft van de Amerikaanse jongeren een positieve kijk heeft op het socialisme. MEESTE JONGEREN ZIJN LIBERAAL TBMO-AEC 2022-2023 Economisch Denken Je zou bijna vergeten dat er ook jongeren zijn die vertrouwen hebben in de markt en níet vinden dat het kapitalisme volledig te gronde moet worden gericht. Dat zijn er in Nederland vast meer dan het soms lijkt, aangezien uit onderzoek van Ipsos blijkt dat de VVD en D66 ook de twee grootste politieke partijen zouden zijn geworden als alleen jongeren hadden gestemd tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in maart. Binnen die groep vallen Ruben Oude Engberink (24) en ik zelf (28): twee jonge liberalen die meeschreven aan een boek van de TeldersStichting over de toekomst van de vrije markt. In dit boek, Een markt voor ons allemaal, maken wij onderscheid tussen waardering voor de heilzame werking van de markt enerzijds en een blind vertrouwen in kapitalisme anderzijds. Wij pleiten niet voor ‘laissez-faire’. Een markt moet zich binnen kaders begeven en spelregels hebben om goed te functioneren. Op de uitwassen van het kapitalisme valt genoeg kritiek te leveren. NIET HET KAPITALISME MOET IN DE BAN Maar er schuilt een groot gevaar in het idee om het kapitalisme dan maar volledig in de ban te doen. Het belang van privaat eigendom kan niet genoeg worden onderstreept. Er kan immers pas vrijheid bestaan als er privaat eigendom is. Ga maar na: als de overheid de gehele media en boekdrukkunst zou beheren, is er geen vrijheid van gedachte en uiting. De Oostenrijkse econoom en politiek filosoof Friedrich von Hayek schreef het al in zijn boek The Road to Serfdom (1944): It is only because the control of the means of production is divided among many people acting independently that nobody has complete power over us, That we as individuals can decide what to do with ourselves. Om diezelfde reden is er meer concurrentie nodig in de sociale media in plaats van een machtsconcentratie bij de Big Tech, internetgiganten Google, Facebook, Apple en Amazon. Daarnaast moet niet worden vergeten dat liberale samenlevingen met een vrije markt in de afgelopen decennia een ongekende welvaartsgroei hebben doorgemaakt. Ook de extreme armoede daalde enorm, zelfs wereldwijd. En het aantal kinderen en jongeren dat onderwijs geniet, is gigantisch gestegen. Het belang van welvaartscreatie, en de marktdynamieken die daaraan mede ten grondslag liggen, vergeet links nogal eens. Daar reppen ze vaak over een ‘eerlijkere’ verdeling. Maar er moet wel eerst iets te verdelen zijn – en het liefst veel meer dan ‘iets’. KAPITALISME MOET GEEN DOEL, MAAR MIDDEL ZIJN Gaat alles dan goed? Nee. Zeker voor jongeren zijn er terechte zorgen. Bijvoorbeeld als het gaat om starte

8154 Reader THEBUM01 23-24 (1) PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue