סיכום-מיכאל-שלי-4-ورقات (مترجم) PDF

‫"מיכאל שלי" – עמוס עוז‬ ‫"ميخائيلي" ‪ -‬عاموس عوز‬ ‫סוג הרומאן (نوع الرواية)‬ ‫רומאן ריאליסטי‪ ,‬פסיכולוגי‪ ,‬בו קיים גם מרכיב חברתי‪-‬פוליטי‪.‬‬...

‫"מיכאל שלי" – עמוס עוז‬ ‫"ميخائيلي" ‪ -‬عاموس عوز‬ ‫סוג הרומאן (نوع الرواية)‬ ‫רומאן ריאליסטי‪ ,‬פסיכולוגי‪ ,‬בו קיים גם מרכיב חברתי‪-‬פוליטי‪.‬‬ ‫ضا عنصر اجتماعي سياسي‪.‬‬ ‫رواية نفسية واقعية‪ ،‬وفيها أي ً‬ ‫קיימת בו עלילה חיצונית איטית‪-‬סטאטית ועלילה פנימית סוערת ודינמית‪ ,‬כשהעלילה‬ ‫הפנימית משתלטת על זו החיצונית‪ ,‬מצבים נפשיים משתלטים על ארועים חיצוניים‪.‬‬ ‫لها حبكة خارجية بطيئة ثابتة وحبكة داخلية عاصفة وديناميكية‪ ،‬عندما تستحوذ الحبكة الداخلية على‬ ‫الحبكة الخارجية‪ ،‬تتولى الحاالت العقلية األحداث الخارجية‪.‬‬ ‫הביטוי לריאליזם ביצירה‪ :‬התייחסות רבה למציאות הגלוייה על‪-‬ידי תאור פרטים בה‪,‬‬ ‫כשגם תאור שלבי מחלתה של חנה תורם לריאליזם‪.‬‬ ‫التعبير عن الواقعية في العمل‪ :‬الكثير من اإلشارة إلى الواقع المرئي من خالل وصف التفاصيل فيه‪،‬‬ ‫ضا في الواقعية‪.‬‬ ‫بينما يساهم وصف مراحل مرض حنة أي ً‬ ‫הביטוי לפסיכולוגיה ביצירה‪ :‬קיים תאור מפורט של עולם חיי הנפש של חנה‪.‬עם זה‬ ‫אין זה רומאן פסיכולוגי במשמעותו המלאה‪ ,‬שכן הספר מתאר הווה‪ ,‬עולם דמיוני‪,‬‬ ‫שבו מצויים זכרונות ילדות ומשקעים של ספרות בערבוביה‪ ,‬והילדות הרחוקה‪ ,‬שבו‬ ‫שלטת דמות האב‪.‬‬ ‫التعبير عن علم النفس في العمل‪ :‬هناك وصف مفصل لعالم حياة حنة العقلية‪.‬ومع ذلك فهي ليست‬ ‫رواية نفسية بمعناها الكامل‪ ،‬حيث يصف الكتاب الحاضر‪ ،‬عال ًما خياليًا‪ ،‬حيث توجد ذكريات الطفولة‬ ‫ورواسب األدب في المزيج‪ ،‬والطفولة البعيدة حيث سيطرت شخصية األب‪.‬‬ ‫הזמן שבין הילדות לפגישת חנה עם מיכאל‪ ,‬זמן ההתבגרות‪ ,‬אינו קיים‪ ,‬וכך נשאר‬ ‫חלל פסיכולוגי‪ ,‬שאינו מאפשר לנמק את הדמות הנמקה פסיכולוגית מלאה‪.‬‬ ‫الوقت بين الطفولة ولقاء حنة مع مايكل‪ ،‬وقت البلوغ‪ ،‬غير موجود‪ ،‬وبالتالي يبقى الفراغ النفسي‪،‬‬ ‫الذي ال يسمح بالتفكير النفسي الكامل للشخصية‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬  ‫סוג העלילה‪( :‬نوع الحبكة)‬ ‫בדרך‪-‬כלל מבחינים בין עלילה של פעולה לעלילה של אופי‪ ,‬וכאן במובהק קיים רומאן‬ ‫עלילה של אופי‪ ,‬המאופיינת במעברים חדים משגרת היומיום לחלום ולהיפך וערוב‬ ‫ביניהם‪ ,‬לפיכך יש לשים לב במיוחד להתרחשויות הפנימיות של חנה גונן‪.‬‬ ‫عادة ما يميز المرء بين حبكة العمل وحبكة الشخصية‪ ،‬وهنا بالتأكيد توجد رواية ذات حبكة شخصية‪،‬‬ ‫تتميز بانتقاالت حادة من الروتين اليومي إلى حلم والعكس بالعكس ورابط بينهما لذلك‪ ،‬ينبغي إيالء‬ ‫اهتمام خاص لألحداث الداخلية لحنة جونين‪.‬‬ ‫דמויות משנה (קו לדמות( الشخصيات الثانوية‬ ‫הדודות מעוצבות מנקודת מבטה של חנה‪ ,‬ויש בה סלידה כלפיהן‪.‬היא מציירת אותן‬ ‫בעיקר על‪-‬פי אופן דיבורן וחשיבתן‪.‬‬ ‫صممت من وجهة نظر حنة‪ ،‬وهي تنفر منهم‪.‬ترسمهم بشكل أساسي وفقًا للطريقة التي‬ ‫العمات‪ُ :‬‬ ‫يتحدثون بها ويفكرون‪.‬‬ ‫בולטת בעיצובה הגרוטסקי הדודה ז'ניה‪.‬היא מתנגדת בתחילה לנישואין בשל סיבות‬ ‫"כלכליות" ומשתכנעת להסכים לנישואין עם היוודע לה הנדוניה שמביאה חנה‪.‬‬ ‫تتميز العمة زينيا بتصميمها الغريب‪.‬عارضت الزواج في البداية ألسباب "مالية" واقتنعت بالموافقة‬ ‫على الزواج عندما علمت بالمهر الذي تجلبه حنة‪.‬‬ ‫בדרך דומה היא דורשת מחנה להפיל את וולדה‪ ,‬שכן הולדת הילד וגידולו יעכבו את‬ ‫התקדמותו של מיכאל ובמסלול האקדמי‪.‬‬ ‫بطريقة مماثلة‪ ،‬تطالب المخيم بإجهاض بويلدا‪ ،‬ألن والدة الطفل وتربيته ستعيق تقدم ميخائيل وفي‬ ‫مساره األكاديمي‪.‬‬ ‫יש בה מודעות לדמיון הקיים בינה לבין ג'ניה (ראה אנלוגיות‪(.‬‬ ‫إنها تدرك التشابه بينها وبين جانيا (انظر المقارنات)‪.‬‬ ‫השכנה דובה גליק חולת הרוח היא הרחבה של דמותה של חנה‪ ,‬החייה בעולם‬ ‫ההזיות ומגיעה כמעט עד לכדי חולי‪.‬‬ ‫الجار دوفا غليك‪ ،‬المريض عقليا‪ ،‬هو امتداد لشخصية حنة التي تعيش في عالم الهلوسة وتكاد تصل‬ ‫إلى حد المرض‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬  ‫גליק וקדישמן הם הרחבות לדמותו של מיכאל‪.‬‬ ‫جليك وكاديشمان امتدادان لشخصية ميخائيل‪.‬‬ ‫יאיר ‪ -‬ילד יפה‪ ,‬עיניו אפורות ושקטות‪ ,‬כתפיו חזקות‪ ,‬ראשו כבד ותנועותיו מנומנמות‪,‬‬ ‫שתקן‪.‬מבחינה חיצונית אומרת אמו‪ ,‬שיאיר דומה לאחיה‪ ,‬אך ללא עליצותו (‪.)123‬‬ ‫يائير ‪ -‬فتى جميل‪ ،‬عيناه رمادية وهادئة‪ ،‬أكتافه قوية‪ ،‬رأسه ثقيل وحركاته نائمة‪ ،‬صامت‪.‬خارجياً‪،‬‬ ‫تقول والدته‪ ،‬إن يائير تشبه أخيها‪ ،‬لكن دون بهجه (‪.)123‬‬ ‫יאיר דומה לאביו בעיצובו‪ ,‬ילד אינטליגנטי‪ ,‬סקרן‪ ,‬חקרן (המרבה להציג שאלות)‪,‬‬ ‫מעשי‪ ,‬חומרני ומאוזן‪.‬‬ ‫يائير يشبه والده في تصميمه‪ ،‬فتى ذكي وفضولي وفضولي (غالبًا ما يطرح األسئلة) وعملي ومادي‬ ‫ومتوازن‪.‬‬ ‫הוא מוכה על‪-‬ידי ילדים אחרים ומכה בחזרה‪.‬אביו אינו מכה אותו בשום מקרה‪ ,‬אמו‬ ‫מכה אותו כשמתגלה בו "גאווה זועפת"‪ ,‬ואז בכיו הוא כשל ילד ה"מתחפש לילד‬ ‫בוכה" (‪.)82‬‬ ‫يضربه أطفال آخرون ويرد عليهم‪.‬أبوه ال يضربه بأي حال من األحوال‪ ،‬أمه تضربه عندما تنكشف‬ ‫فيه "كبرياء غاضب"‪ ،‬ثم يبكي مثل طفل "يتنكر في صورة طفل باكي" (‪.)82‬‬ ‫יאיר מושפע בעיקר מאביו וקיים ביניהם קשר עמוק ביותר‪.‬האב הוא שטיפל בו‬ ‫בשנים הראשונות‪ ,‬והוא זה המקדיש זמן לפיתוחו האינטלקטואלי‪.‬‬ ‫يائير يتأثر بشكل أساسي بوالده وهناك عالقة عميقة بينهما‪.‬لقد كان األب هو الذي اعتنى به في‬ ‫السنوات األولى‪ ،‬وهو الذي يكرس الوقت لتطوره الفكري‪.‬‬ ‫הוא קיים כדמות ממשית בעולמה של חנה‪ ,‬מעוצב כילד המחפש בעקשנות דרך‬ ‫משלו‪.‬‬ ‫إنه موجود كشخصية فعلية في عالم حنة‪ ،‬تم تصميمه كطفل يبحث بعناد عن طريقته الخاصة‪.‬‬ ‫בינו לבין אמו קיים חוסר הבנה טרגי‪ ,‬שכן האם חנה‪ ,‬שחוויית האמהות שלה פגומה‪:‬‬ ‫"אני לא חיבבתי את מראה התינוק בהיותו מדושן עונג" (‪ ,)67‬אינה יכולה להבינו‪.‬‬ ‫هناك نقص مأساوي في التفاهم بينه وبين والدته‪ ،‬ألن والدة حنة‪ ،‬التي كانت تجربتها مع األمومة‬ ‫معيبة‪" :‬لم يعجبني مظهر الطفل عندما كان مليئًا بالسرور" (‪ ،)67‬ال يمكن أن تفهم‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬  ‫היא מתעבת את גאוותו העיקשת ומתארת את סקרנותו‪" :‬בעתיד יהיה איש מאוס"‪.‬‬ ‫تحتقر كبريائه العنيد وتصف فضوله قائلة‪" :‬في المستقبل سيكون هناك رجل بائس"‪.‬‬ ‫יאיר מחפש בעקשנות דרך משלו בעולם המפולג של הוריו‪ ,‬חנה ויאיר אינם מסוגלים‬ ‫להבין זה את זו‪ ,‬משום שהוא שולט בעולמו הקטן‪" :‬אני גמרתי "‪ ,‬והאם ‪ -‬לא; הוא‬ ‫בוגר והיא ילדותית; האם חיה בעולם דמיוני והבן בעולם המציא ותי‪.‬‬ ‫يائير يبحث بعناد عن طريقته الخاصة في عالم والديه المنقسم‪ ،‬حنة ويائير غير قادرين على فهم‬ ‫بعضهما البعض‪ ،‬ألنه يتحكم في عالمه الصغير‪" :‬لقد انتهيت"‪ ،‬وأمي ‪ -‬ال؛ هو ناضج وهي طفولية‪.‬‬ ‫تعيش األم في عالم خيالي واالبن في العالم الحقيقي‪.‬‬ ‫המספר الراوي‬ ‫המספרת היא הגיבורה‪ ,‬המוסרת את הדברים בגוף ראשון מנקודת מבטה‪ ,‬מן‬ ‫האמת הסובייקטיבית שלה‪ ,‬אנו חודרים לתודעתה‪ ,‬מכירים את רגשותיה‬ ‫ומחשבותיה‪ ,‬כפי שאלה נמסרים מפיה‪.‬‬ ‫الراوية هي البطل الذي ينقل األشياء بضمير المتكلم من وجهة نظرها‪ ،‬ومن حقيقتها الذاتية‪ ،‬نتوغل‬ ‫في وعيها‪ ،‬ونعرف مشاعرها وأفكارها‪ ،‬كما تنقلها من فمها‪.‬‬ ‫המספרת משלבת מרכיבים של זכ רונות‪ ,‬יומן ווידוי‪ ,‬שיוצרים תחושה של אותנטיות‬ ‫וממשות באמצ עות דמויות מהמציאות כמו‪ :‬קלויזנר‪ ,‬בובר טשרניחובסקי ועוד‪.‬‬ ‫העובדות הן מדוייקות‪ ,‬והיא מספרת הדברים בגילוי לב‪.‬‬ ‫سا باألصالة والواقعية‬ ‫يجمع الراوي بين عناصر الذكريات والمذكرات واالعتراف‪ ،‬مما يخلق إحسا ً‬ ‫عن طريق شخصيات من الحياة الواقعية مثل‪ :‬كلوزنر وبوبر تشرنيهوفسكي وغيرهم‪.‬الحقائق دقيقة‪،‬‬ ‫وهي تحكي األشياء بصدق‪.‬‬ ‫לשונה הפיוטית משווה לדמותה עומק‪ ,‬מצוקותיה וחלומותיה מעוררים בנו הבנה‬ ‫והזדהות‪.‬‬ ‫لغتها الشعرية تعادل شخصيتها بالعمق‪ ،‬ومصاعبها وأحالمها تثير فينا الفهم والتعرف‪.‬‬ ‫זו מספרת מודעת מאוד‪ ,‬שכותבת את זכרונותיה מתוך התמרמרות מסוימת‪,‬‬ ‫ומצהירה על נימוקיה לכתיבה‪ ,‬ובכך היא מעוררת תחושה של מהימנות‪.‬‬ ‫سا‬ ‫هذه راوية واعية للغاية‪ ،‬تكتب مذكراتها بدافع من السخط‪ ،‬وتعلن أسباب كتابتها‪ ،‬مما يثير إحسا ً‬ ‫بالمصداقية‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬ ‫היא מיטלטלת בין עולם המציאות לעולם החלום‪ ,‬בין צורך שלה בריגושים פראיים‬ ‫לבין הצורך בעולם מאורגן (מכאן יחסה הדו‪-‬ערכי למיכאל)‪ ,‬ומתוארת גם סביבתה‬ ‫השו ממת והעלובה‪ ,‬שמביאה את הקורא להתייחס אליה בסלידה‪ ,‬ואל הגיבורה‬ ‫בהבנה‪.‬‬ ‫إنها تتأرجح بين عالم الواقع وعالم األحالم‪ ،‬بين حاجتها إلى اإلثارة الجامحة والحاجة إلى عالم منظم‬ ‫(ومن هنا موقفها المتناقض تجاه مايكل)‪ ،‬كما يتم وصف محيطها الصامت والبائس‪ ،‬األمر الذي يقود‬ ‫القارئ لمعاملتها بنفور‪ ،‬وللبطلة بفهم‪.‬‬ ‫המספרת מעוררת תחושה של מהימנות‪ ,‬אך היא מספרת בלתי מהימנה‪.‬‬ ‫شعورا بالمصداقية‪ ،‬لكنها راوية غير موثوقة‪.‬‬ ‫ً‬ ‫تثير الراوية‬ ‫קודם כל חנה אינה מודעת למתחולל בנפשה ואינה מוסרת מידע מדוייק על המציאות‬ ‫סביבה‪ :‬היא מתארת את אהבתה כשליטה‪ ,‬ואנו שואלים עצמנו‪ :‬האם זו אהבה???‬ ‫هناء أوالً ال تدرك ما يدور في روحها وال تقدم معلومات دقيقة عن الواقع من حولها‪ :‬تصف حبها‬ ‫بالسيطرة‪ ،‬ونسأل أنفسنا‪ :‬هل هذا حب؟؟؟‬ ‫היא מבקרת את בעלה מיכאל‪ ,‬אך נראה לקורא‪ ,‬שביקורתה אינה מוצדקת‪ ,‬שכן‬ ‫דווקא הוא מתגלה כאדם חם‪ ,‬מסור‪ ,‬חרוץ‪ ,‬שאפתני‪ ,‬מציאותי‪ ,‬אופטימי ולא משעמם‪,‬‬ ‫אפור‪ ,‬כנוע וקר ‪ ,‬כפי שחנה מתארת אותו‪.‬‬ ‫تنتقد زوجها مايكل‪ ،‬لكن يبدو للقارئ أن نقدها ليس له ما يبرره‪ ،‬ألنه في الواقع اتضح أنه شخص‬ ‫دافئ ومخلص ومجتهد وطموح وواقعي ومتفائل وغير ممل‪ ،‬رمادي وخاضع وبارد‪ ،‬مثل تصفه حنة‪.‬‬ ‫הוא מתנהג בשלווה לנוכח התפרצויותיה ומגלה רגישות למצוקותיה‪.‬‬ ‫يتصرف بهدوء في مواجهة نوبات غضبها ويظهر حساسية تجاه محنتها‪.‬‬ ‫משמע קיימים כאילו שתי דמויות מנוגדות של מיכאל‪ :‬זו שנראית מנקודת התצפית‬ ‫של חנה וזו מנקודת התצפית של הקורא‪.‬הניגוד בין השקפות המספרת והקורא יוצר‬ ‫בעייה של אמון‪.‬‬ ‫هذا يعني أن هناك كما لو أن هناك شخصيتين متناقضتين لميخائيل‪ :‬الشخصية التي تُرى من وجهة‬ ‫نظر حنة واألخرى من وجهة نظر القارئ‪.‬إن التناقض بين وجهة نظر الراوي والقارئ يخلق مشكلة‬ ‫ثقة‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬ ‫המספרת מתגלה כבלתי מהימנה‪ ,‬סמכותה מפוקפקת‪ ,‬משום שלפי הנורמות של‬ ‫התנהגות אישית‪ ,‬המקובלות על המחבר והקורא‪ ,‬ההערכות שמוסרת המספרת אינן‬ ‫מקובלות‪ ,‬שיפוטה את הדמויות שגוי‪ ,‬וכך על הקורא לשמור מרחק ממנה‪ ,‬לסמוך על‬ ‫הערכותיו שלו ולשפוט לפיהם את המציאות‪.‬‬ ‫تبين أن الراوية غير موثوقة‪ ،‬وسلطتها مشكوك فيها‪ ،‬ألنه وفقًا لمعايير السلوك الشخصي‪ ،‬المقبولة من‬ ‫قبل المؤلف والقارئ‪ ،‬فإن التقييمات التي قدمها الراوي غير مقبولة‪ ،‬فهي تحكم الشخصيات بشكل غير‬ ‫صحيح‪ ،‬وبالتالي فإن القارئ يجب أن تبتعد عنها‪ ،‬وأن تثق في تقييماته الخاصة وتحكم على الواقع‬ ‫وفقًا لها‪.‬‬ ‫האירוניה ביצירה السخرية في العمل‬ ‫דרכים שונות נוקט הסופר כדי ליצור אירוניה‪.‬הדרך הראשונה והמרכזית היא על‪-‬ידי‬ ‫יצירת פער בין הנורמות של חנה גונן לבין שיפוט נורמות אלה על‪-‬ידי הקורא‪.‬להלן‬ ‫דוגמה‪.‬‬ ‫يستخدم الكاتب طرقًا مختلفة لخلق السخرية‪.‬الطريقة األولى والمركزية هي خلق فجوة بين معايير‬ ‫حنة جونين وحكم القارئ على هذه المعايير‪.‬يوجد أدناه مثال‪.‬‬ ‫חנה מתארת את מיכאל‪" :‬בחור חרוץ‪ ,‬אחראי‪ ,‬ישר ונקי‪ :‬כמה שומם‪ )25( ".‬קיימת‬ ‫כאן אירוניה מילולית‪ :‬חריצות ‪ +‬אחריות ‪ +‬יושר ‪ +‬ניקיון = שממה‪.‬‬ ‫تصف حنة ميخائيل ‪" :‬رجل مجتهد ومسؤول وصادق ونظيف‪ :‬يا له من مقفر"‪ )25(.‬وهنا سخرية‬ ‫كالمية‪ :‬االجتهاد ‪ +‬المسؤولية ‪ +‬الصدق ‪ +‬النظافة = القفر (ارض قاحلة)‪.‬‬ ‫מבחינת השכל הישר התכונות הללו הן הניגוד הגמור לשממה‪.‬אלא שמבחינת חנה‬ ‫גונן התכונות שטובות בעיני הקורא (הנורמות החברתיות) הן בגדר שממה‪ ,‬משמע‪,‬‬ ‫יש ניגוד בין הנורמות של חנה לבין אלה של הקורא‪ ,‬וזה (הקורא) מתייחס לחנה‬ ‫כדמות שונה‪ ,‬ואולי אפילו לא נורמלית‪ ,‬והוא מטיל ספק במהימנותה‪ ,‬וכך מועמדת‬ ‫חנה בהקשר אירוני מובהק כדמות שאין לה אוזן קשבת אצל הדמויות בסביבתה ואף‬ ‫לא אצל הקורא‪.‬‬ ‫من وجهة نظر الفطرة السليمة‪ ،‬هذه الصفات هي النقيض التام للحياة القفرة‪.‬ومع ذلك‪ ،‬بقدر ما يتعلق‬ ‫األمر بحنة جونين‪ ،‬فإن الصفات الجيدة في نظر القارئ (األعراف االجتماعية) هي مضيعة‪ ،‬بمعنى‬ ‫أن هناك تباي ًنا بين معايير حنة وتلك الخاصة بالقارئ‪ ،‬وهذا (القارئ) يعامل حنة كشخصية مختلفة‪،‬‬ ‫وربما حتى غير طبيعية‪ ،‬ويشك في مصداقيتها‪ ،‬وبالتالي تم ترشيحها في سياق ساخر واضح‬ ‫كشخصية ال تستمع إلى الشخصيات من حولها وال حتى للقارئ‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬ ‫חנה מנסה לברוח מן המציאות השולטת בה אל החלומות וההזיות במטרה לשלוט‬ ‫בהם‪ ,‬ובסופו של דבר אותם חלומות ואותן הזיות שלטו בה‪ ,‬וכך נוצרת אירוניה של‬ ‫מצב‪ ,‬שהקורא שותף פעיל בו‪.‬‬ ‫تحاول حنة الهروب من الواقع الذي يسيطر عليها إلى األحالم والهلوسة من أجل السيطرة عليها‪ ،‬وفي‬ ‫النهاية سيطرت تلك األحالم وتلك الهلوسة عليها‪ ،‬مما يخلق سخرية من موقف يكون فيه القارئ‬ ‫مشار ًكا نش ً‬ ‫طا‪.‬‬ ‫כדי לבחון את הדברים על הקורא לקרוא את הטקסט "קריאה מתקנת" ולחפש בה‬ ‫את האמת מבעד לאמת המוטעית‪ ,‬שבעל האירוניה מבליטה במתכוון‪.‬‬ ‫لفحص األشياء‪ ،‬يجب على القارئ قراءة النص "قراءة تصحيحية" والبحث عن الحقيقة فيه من خالل‬ ‫الحقيقة الخاطئة التي يبرزها صاحب السخرية عمدًا‪.‬‬ ‫דרך נוספת ליצירת אירוניה היא באמצעות שמות הדמויות‪.‬להלן דוגמות‪:‬‬ ‫هناك طريقة أخرى لخلق السخرية وهي من خالل أسماء الشخصيات‪.‬فيما يلي أمثلة‪:‬‬ ‫מיכאל גונן – אינו מיכאל סטרוגוף‪ ,‬ואף אינו מגונן על חנה‪.‬‬ ‫ميخائيل جونين ‪ -‬ليس مايكل ستروجوف‪ ،‬وال يدافع عن هانا‪.‬‬ ‫מיכאל הוא גיאולוג‪ ,‬מתמחה בבחינת תהליכים המתקיימים במעבה האדמה‪ ,‬אך לא‬ ‫במעמקי הנפש‪.‬‬ ‫مايكل جيولوجي متخصص في فحص العمليات التي تحدث في أعماق األرض‪ ،‬ولكن ليس في أعماق‬ ‫الروح‪.‬‬ ‫מקצועו הצבאי הוא קשר‪ ,‬אך אינו מצליח ליצור קשר על אשתו‪".‬נמסר לי שידור‬ ‫בלשון צופן‪ ,‬גורלי תלוי בתכנו‪ ,‬אין בידי מפתח" (‪.)33‬הוא מפרש כנפנוף לשלום‬ ‫מלים שחנה כותבת על החלון המכוסה אדים (‪.)42‬‬ ‫مهنته العسكرية هي ضابط اتصال‪ ،‬لكنه غير قادر على االتصال بزوجته‪".‬لقد تلقيت اإلرسال بلغة‬ ‫مشفرة‪ ،‬ومصيري يعتمد على محتواها‪ ،‬وليس لدي مفتاح" (‪.)33‬يفسر الكلمات التي كتبتها حنة على‬ ‫النافذة المغطاة بالبخار على أنها موجة سالم (‪.)42‬‬ ‫מייחסים לו זהות מוטעית‪" :‬אינו סטודנט של מדעי הרוח" (‪ ،)32‬לא היה בפלמ"ח‬ ‫(‪ ,)9‬אינו צנחן‪ ,‬אינו טייס‪ ,‬אינו מורה לספרות או שירה‪ ,‬אינו אנתרופולוג או ביולוג‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬ ‫ُنسبت إليه هوية خاطئة‪" :‬إنه ليس طالبًا في العلوم اإلنسانية" (‪ ،)32‬لم يكن في قواتنا (‪ ،)9‬ليس‬ ‫سا لألدب أو الشعر‪ ،‬فهو ليس عالم أنثروبولوجيا أو عالم أحياء‪.‬‬ ‫طيارا‪ ،‬ليس مدر ً‬ ‫ً‬ ‫مظليًا‪ ،‬ليس‬ ‫יחזקאל ‪ -‬אינו נביא‪ ,‬להפך‪ ,‬הוא איש הנטוע במציאות‪.‬‬ ‫حزقيال ‪ -‬ليس نبيًا‪ ،‬بل على العكس‪ ،‬هو رجل متأصل في الواقع‪.‬‬ ‫שמחה ופורטונה משמשות כעוזרות‪ ,‬שמן מעיד על שמחה ומזל‪ ,‬אך אין שמחה ואין‬ ‫מזל בסיום‪.‬‬ ‫يتم استخدام الفرح والحظ كمساعدين‪ ،‬ويشير الزيت إلى الفرح والحظ‪ ،‬لكن ال يوجد فرح وال حظ في‬ ‫النهاية‪.‬‬ ‫קיימות הטעיות רבות בקשר לזהות האנשים‪ ,‬והיחסים בין בני אדם הם מראית עין‬ ‫בלבד‪ ,‬ומכאן החיים הם בבואה בלתי אמינה ועלובה של עולם חלומות רחוק מן‬ ‫המציאות‪ ,‬המבליטים את הכוחות השרירותיים המערערים את המציאות של‬ ‫הגיבורה‪.‬‬ ‫هناك الكثير من المفاهيم الخاطئة حول هوية الناس‪ ،‬والعالقات بين الناس ما هي إال مظاهر‪ ،‬وبالتالي‬ ‫فإن الحياة هي رؤية بائسة وغير موثوقة لعالم أحالم بعيد عن الواقع‪ ،‬وتسلط الضوء على القوى‬ ‫التعسفية التي تقوض واقع البطلة‪.‬‬ ‫שמות האנשים מטרתם להציג את החיים כטעות אירונית‪.‬‬ ‫تهدف أسماء الناس إلى تقديم الحياة على أنها خطأ ساخر‪.‬‬ ‫גם שם הרומאן "מיכאל שלי" הוא אירוני‪.‬‬ ‫كما أن اسم رواية "ميخائيلي" مثير للسخرية‪.‬‬ ‫‪".1‬מיכאל שלי" מבטא אדנות של הגיבורה על מיכאל‪ ,‬וזה מנוגד לרצונה של‬ ‫הגיבורה לאהבה ללא אדנות‪.‬‬ ‫"ميخائيلي" يعبر عن سيطرة البطلة على ميخائيل‪ ،‬وهو ما يتعارض مع رغبة البطلة في الحب دون‬ ‫إتقان‪.‬‬ ‫‪".2‬שלי" מבטא שייכות‪ ,‬האם מיכאל באמת שייך לחנה? ??‬ ‫"لي" تعبر عن االنتماء‪ ،‬فهل مايكل حقا من هانا؟؟؟‬ ‫א‪.‬מיכאל הוא של אביו‪ ,‬שכן הוא פועל על‪-‬פי עקרונות אביו‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬  ‫أ‪.‬مايكل هو والده‪ ،‬ألنه يتصرف وفقًا لمبادئ والده‪.‬‬ ‫ב‪.‬מיכאל מבקש לרצות את דודותיו‪ ,‬שפועלות ע"פ השקפת העולם של המשפחה‪.‬‬ ‫ب‪.‬يسعى ميخائيل إلرضاء عماته اللواتي يتصرفن وفقًا لوجهة نظر العائلة للعالم‪.‬‬ ‫ג‪.‬מיכאל הוא של בנו‪ ,‬לו הוא מקדיש מזמנו ואהבתו‪.‬‬ ‫ج‪.‬مايكل هو ابنه الذي يكرس له وقته وحبه‪.‬‬ ‫ד‪.‬מיכאל בוגד‪ ,‬כנראה‪ ,‬באשתו עם ירדנה‪.‬‬ ‫د‪.‬ربما يخون مايكل زوجته مع جوردانا‪.‬‬ ‫ברור ששם היצירה הוא אירוני‪.‬‬ ‫من الواضح أن اسم العمل مثير للسخرية‪.‬‬ ‫אם כן מדוע "מיכאל שלי" ? חנה היא דמות טוטאלית‪ ,‬היא מבקשת לאהוב על הסוף‪,‬‬ ‫לחיות חיים אינטנסיביים‪ ,‬אך מיכאל ובני משפחתו אינם "אוהבים" כמוה‪ ,‬הרגש הופך‬ ‫אצלם לסנטימנט‪ ,‬יש בו פיחות (מילה זרה‪.)31,113 :‬הפער בין הרצוי על‪-‬ידי חנה‬ ‫למצוי מביא אותה לרצון לנכס את מיכאל‪ ,‬אם לא יכולה להיות ביניהם אהבה‬ ‫טוטאלית‪ ,‬כפי שחנה היתה רוצה‪.‬‬ ‫إذا كان األمر كذلك‪ ،‬فلماذا "ميخائيلي"؟ حنة شخصية كاملة‪ ،‬تريد أن تحبها حتى النهاية‪ ،‬أن تعيش‬ ‫حياة مكثفة‪ ،‬لكن ميخائيل وأفراد أسرته ال "يحبون" مثلها‪ ،‬فالعاطفة تصبح عاطفة بالنسبة لهم‪ ،‬لها‬ ‫تخفيض في قيمتها‪.‬الفجوة بين ما تريده حنة وما هو موجود تدفعها إلى الرغبة في مالءمة ميخائيل‪،‬‬ ‫إذا لم يكن هناك حب كامل بينهما‪ ،‬كما تريد هانا‪.‬‬ ‫מוטיבים (المواضيع‪ ،‬الديكورات)‬ ‫מוטיב הקניות (فكرة التسوق)‬ ‫על‪-‬פי פרופסור גרשון שקד הקניות של חנה מבטאות "ערגה רומנטית לגדולות‪,‬‬ ‫המתפרטת לפרוטות של קניות גדולות" – אלה הן הרפתקאות דמיוניות גדולות‪,‬‬ ‫שהופכות במציאות לקניות יקרות‪ ,‬וכך לאחר כל אחד משיאי הרומאן‪ ,‬שבהן חווה‬ ‫חנה חוויות (דמיוניות) מסעירות היא יוצאת למסע קניות‪.‬הקנייה מהווה תחליף‬ ‫לבעלות ולשלטון שנכשלו כגון‪ :‬שליטה בזמן‪ ,‬בתאומים‪ ,‬במיכאל ועוד‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬ ‫غيرشون شاكيد‪ ،‬فإن تسوق حنة يعبر عن "شوق رومانسي للعظمة‪ ،‬والذي تم‬ ‫وفقًا للبروفيسور‬ ‫المشتريات الكبيرة" ‪ -‬هذه مغامرات خيالية كبيرة‪ ،‬والتي تتحول في الواقع إلى‬ ‫تفصيله في أجر‬ ‫الثمن‪ ،‬وبالتالي بعد كل ذروة من رواية تخوض فيها حنة تجارب مثيرة (خيالية)‬ ‫مشتريات باهظة‬ ‫تسوق‪.‬الشراء هو بديل للملكية الفاشلة والقاعدة مثل‪ :‬التحكم بمرور الوقت‪ ،‬التوائم‪،‬‬ ‫فتخرج في رحلة‬ ‫ميخائيل والمزيد‪.‬‬ ‫לאחר ששליטה על אנשים לא צלחה מנסה חנה להשתלט על חפצים‪.‬מעשיה אלה‬ ‫דומים למעשי האנשים בסביבתה‪.‬‬ ‫بعد فشل السيطرة على الناس‪ ،‬تحاول حنة السيطرة على األشياء‪.‬أفعالها تشبه تصرفات األشخاص‬ ‫من حولها‪.‬‬ ‫כך דודותיה אשרו את נישואיה רק לאחר "קניית" בעלה )חנה מביאה לנישואיה‬ ‫שלושת אלפים לירות לקניית הדירה)‪ ,‬אביו של מיכאל משבח את בנו כפי שאביה של‬ ‫חנה נהג לשבח מקלט רדיו משומש‪ ,‬ובדומה מקביל מיכאל את חלומותיה של חנה‬ ‫לחלומות על דירה‪" :‬כל השנים חלמנו על החלפת הדירה‪".‬‬ ‫وهكذا وافقت عماتها على زواجها فقط بعد أن "اشتراها" زوجها (حنة تجلب ثالثة آالف جنيه‬ ‫لزواجها لشراء الشقة)‪ ،‬والد مايكل يمدح ابنه ألن والد حنة كان يمدح جهاز استقبال راديو مستعمل‪،‬‬ ‫وبالمثل‪ ،‬يقارن مايكل أحالم حنة بأحالم الشقة‪" :‬طوال هذه السنوات كنا نحلم بتغيير الشقة"‪.‬‬ ‫חנה מסבירה את בולמוס הקניות כמבחן סבלנות לבעלה " בכוונה להדהים אותו‬ ‫בפזרנותי‪.‬אהבתי את הת אפקותו‪.‬רציתי שהיא תתפקע"‬ ‫تشرح حنة الشراهة في التسوق كاختبار لصبر زوجها "بقصد مفاجأته ببذخي‪.‬أحببت ضبط النفس‪.‬‬ ‫أردت أن تنفجر"‪.‬‬ ‫כמספרת גיבורה היא מביעה את יחסה לקניותיה על‪-‬ידי מבע משולב עם דברי‬ ‫הזולת‪ ,‬כך באה לידי ביטוי הביקורת על הנורמות הזעיר בורגניות של הסביבה‬ ‫המשפיעה גם על התנהגותה של חנה‪ ,‬שהפנימה נורמות אלו‪.‬לעיתים לא ברור אם‬ ‫הביקורת היא של המחבר או של חנה המספרת‪.‬‬ ‫بصفتها راوية بطلة‪ ،‬فهي تعبر عن موقفها من التسوق من خالل تعبير مقترن بكلمات اآلخرين‪،‬‬ ‫ضا على سلوك حنة‪ ،‬الذي‬‫وبذلك تعبر عن انتقادات لمعايير البيئة البرجوازية الصغيرة‪ ،‬والتي تؤثر أي ً‬ ‫استوعب هذه المعايير‪.‬في بعض األحيان ال يكون من الواضح ما إذا كان النقد من المؤلف أم من حنة‬ ‫ام من الراوي‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬  ‫מוטיב החתול (عنصر القط)‬ ‫החתול הוא חיה המתאימה לנוף עירוני‪ ,‬ומכיוון שיצירה זו מתרחשת בירושלים‪ ,‬הרי‬ ‫הוא מופיע כחתולים הצועדים כ"זקורי זנב בחוצות ירושלים" וגם כחיית בית בדירתם‬ ‫של חנה ומיכאל‪.‬‬ ‫القط حيوان مناسب للمشهد الحضري‪ ،‬وبما أن هذا العمل يدور في القدس‪ ،‬فهو يظهر كالقطط التي‬ ‫تمشي مثل "الصقور ذات الذيل في شوارع القدس" وأيضا كحيوان منزلي في شقة حنة وميخائيل‪.‬‬ ‫החתולים נקשרים בצרכים של מיכאל ויאיר‪ ,‬הם משחקים עם החתול צח‪.‬החתול‬ ‫מנסה לצוד פרפרים ונכשל‪ ,‬ובכך מתגלה בגיחוכו‪.‬‬ ‫ترتبط القطط باحتياجات مايكل ويائير‪ ،‬ويلعبون مع القط تزاك‪.‬يحاول القط أن يصطاد الفراشات‬ ‫ويفشل فيكشف عن نفسه في سخافته‪.‬‬ ‫באמצעות החתול מנסה מיכאל לחנך את בנו לנתינה‪ ,‬שכן בחתול יש לטפל‪" :‬שום‬ ‫יצור לא יכול לחיות בלי שאוהבים אותו‪.‬לכן אנחנו נאהב את צח וצח יאהב אותנו"‪.‬‬ ‫من خالل القطة‪ ،‬يحاول ميخائيل أن يثقف ابنه حول العطاء‪ ،‬حيث يجب االعتناء بالقط‪" :‬ال يمكن ألي‬ ‫مخلوق أن يعيش بدون أن يكون محبوبًا‪.‬لهذا السبب سنحب تزاك وستحبنا تزاك‪".‬‬ ‫עם זה מבקש האב לא לנשק לחתול‪ ,‬שכן‪" :‬אמא תכעס עליך"‪.‬חנה מאפיינת את‬ ‫המגוחך שבחתול‪" :‬היה זה חתול כפוי טובה‪.‬הוא זלזל במי שהיטיב עמו והחניף למי‬ ‫שנהג בו בדרך צוננת‪".‬‬ ‫وبذلك يطلب األب عدم تقبيل القطة ألن‪" :‬أمي ستغضب منك"‪.‬تصف حنة سخافة القطة‪" :‬كانت قطة‬ ‫ناكرة للجميل‪ ،‬احتقرت من فعل الخير لها‪ ،‬وتتملق من عاملها بطريقة باردة"‪.‬‬ ‫בדרך כלל מופיעים בחלומותיה של חנה חיות אלימות‪ ,‬חיות טרף מובהקות "טיגרים‪,‬‬ ‫דראגון – שמות מעולם החי )טיגריס הוא ממשפחת החתוליים‪ ,‬מעין חתול ענק‬ ‫טורף)‪ ,‬חליל ועזיז‪ ,‬הנמשלים לזאבים‪ ,‬שגופם מתקמר ובכך הם נקשרים לחתולים‬ ‫עמ' (‪.)35‬‬ ‫عادة ما تظهر الحيوانات العنيفة‪ ،‬من الواضح أنها حيوانات مفترسة‪ ،‬في أحالم هانا "النمور‪ ،‬التنين ‪-‬‬ ‫أسماء من عالم الحيوان (النمر من عائلة القط‪ ،‬نوع من القطط المفترسة العمالقة)‪ ،‬خليل وعزيز‪،‬‬ ‫اللذان يشبهان الذئاب‪ ،‬التي تقوس الجثث وبالتالي فهي مرتبطة بالقطط ص (‪.)35‬‬ ‫ماركو توفيق‬ ‫החתול מסמל את הקיום הראשוני‪ ,‬הבטוח והמוגן‪ ,‬האגוצנטרי‪ ,‬המרוכז בעצמו‪ ,‬ובכך‬ ‫הוא מזכיר את חנה המרוכזת בעצמה‪.‬‬ ‫يرمز القط إلى الوجود البدائي‪ ،‬اآلمن والمحمي‪ ،‬األناني‪ ،‬المتمركز حول الذات‪ ،‬وبالتالي فهو يذكر‬ ‫حنة المتمحورة حول الذات‪.‬‬ ‫אלא בעוד חנה היא אדם מופנם‪ ,‬החתול הוא אנוכי‪ ,‬שוכח ומוחצן‪ ,‬ולכן זוכה ‪,‬כיתר‬ ‫היצורים המוחצנים‪ ,‬להעמדה נלעגת‪.‬‬ ‫ولكن في حين أن حنة هي شخص انطوائي‪ ،‬فإن القطة أنانية‪ ،‬ومنفتحة على النسيان‪ ،‬وبالتالي فهي‬ ‫مثيرا للسخرية‪.‬‬ ‫ً‬ ‫تتلقى‪ ،‬مثل معظم المخلوقات المنفتحة‪ ،‬موقفًا‬ ‫כך משווה מיכאל חתול צח‪" :‬לכל המרובה‪ ,‬דומה מיכאל עכשיו לחתולנו צח אשר אי‪-‬‬ ‫פעם התאמץ בניתורים עילגים ללכוד פרפר שריחף סמוך לתקרת החדר‪".‬‬ ‫هذه هي الطريقة التي يقارن بها مايكل قطة نظيفة‪" :‬بالنسبة للجزء األكبر‪ ،‬أصبح مايكل اآلن مشاب ًها‬ ‫لقطتنا النظيفة التي بذلت جهدًا اللتقاط فراشة كانت تطفو بالقرب من سقف الغرفة بحيل كسولة‪".‬‬ ‫החתול מהווה גם דמות ניגודית לחנה‪ ,‬כשייך על‪-‬פי מהותו לעולמם של מיכאל ויאיר‪,‬‬ ‫שכן כולם אינם מצ ויים ביחסי גומלין טובים עם חנה‪ ,‬אך אינם מאיימים עליה‪ ,‬בעוד‬ ‫הזאב והטיגריס (המשחתות‪ ,‬חליל ועזיז) מהווים גורמים מאיימים והרסניים‪ ,‬ועל‪-‬כן‬ ‫משתעבדת אליהם חנה בעולמה הפנימי‪.‬‬ ‫سا إلى عالم مايكل ويائير‪ ،‬ألنهم جمي ًعا‬ ‫ضا شخصية متناقضة مع حنة‪ ،‬ألنها تنتمي أسا ً‬ ‫القطة هي أي ً‬ ‫ليسوا على عالقة جيدة مع حنة‪ ،‬لكنهم ال يهددونها‪ ،‬بينما الذئب والنمر (المدمرون‪ ،‬خليل وعزيز)‬ ‫عوامل تهديد ومدمرة‪ ،‬وبالتالي فإن حنة مستعبدة لهما في عالمها الداخلي‪.‬‬ ‫ירושלים (القدس)‬ ‫ירושלים ביצירה "מיכאל שלי" היא מפתח להבנת הרומאן‪ ,‬ויש הרואים את עיקר‬ ‫הסיפור כסיפור של מקום‪ ,‬רומאן ירושלמי‪.‬‬ ‫القدس في عمل "ميخائيلي" مفتاح لفهم الرواية‪ ،‬والبعض يرى القصة الرئيسية على أنها قصة مكان‪،‬‬ ‫رواية مقدسية‪.‬‬ ‫העיר אינה נתפסת באופן אובייקטיבי‪ ,‬אלא מתוארת מנקודת ראותה הסובייקטיבית‬ ‫של המספרת‪.‬‬ ‫ال يُنظر إلى المدينة بشكل موضوعي‪ ،‬ولكن يتم وصفها من وجهة نظر الراوي الذاتية‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬ ‫קיימת אנלוגיה בין הגיבורה לירושלים‪ ,‬כשתיאורה של זו משלים את תיאורה של זו‪:‬‬ ‫"כפרים ופרוורים סוגרים על ירושלים טבעת הדוקה‪ ,‬כאנשים סקרניים סביב אישה‬ ‫פצועה מוטלת על הכביש … יאגרפו אצבעות ידם והעיר נמחצת" (עמ' ‪.)77‬‬ ‫هناك تشبيه بين البطلة والقدس‪ ،‬حيث يكمل وصف أحدهما وصف اآلخر‪" :‬القرى والضواحي تغلق‬ ‫القدس بحلقة ضيقة‪ ،‬مثل الفضوليين حول امرأة جريحة ملقاة على الطريق‪...‬سيقبضون قبضاتهم"‪.‬‬ ‫أصابعهم وتسحق المدينة" (ص ‪.)77‬‬ ‫העיר מואנשת כ " אישה פצועה" המתבוננת בעולם כשגבה אל הקיר וסקרנים אלה‬ ‫עלולים לפגוע בה‪.‬‬ ‫المدينة تم تجسيدها على أنها" امرأة "مجروحة" تراقب العالم وظهرها إلى الحائط وقد يؤذيها هؤالء‬ ‫األشخاص الفضوليون‪.‬‬ ‫תאור העיר הסוגרת על האדם שבה חוזר כמה פעמים‪" :‬שדות הטרשים סוגרים‬ ‫סביב‪...‬ממפלשי הרחובות בירושלים נשקפים לפנות ערב הרים מאפילים כממתינים‬ ‫לחושך כדי ליפול על העיר המכונסת" (עמ' ‪,) 75‬‬ ‫ويتكرر وصف المدينة المنغلقة على اإلنسان عدة مرات‪" :‬حقول الركام القريبة‪...‬من شوارع القدس‬ ‫ترى عند الفجر تحجب الجبال كأنها تنتظر حلول الظالم على المدينة المجمعة" (ص‪،)75‬‬ ‫כעיר גם חנה חשה מאויימת‪" :‬הרי ירושלים כמו מתכוונים להרע" (עמ' ‪.) 25‬העיר‬ ‫סגורה ‪" :‬מרכז סמוי מוקף חומה‪ ,‬חצרות סגורות נפשה חתומה‪ ,‬עיר אסופה אל‬ ‫נפשה" (עמ' ‪.) 77‬‬ ‫ضا بالتهديد‪ ":‬إن جبال القدس كأنها تعني الشر "(ص ‪.)25‬المدينة مغلقة‪":‬‬ ‫كمدينة‪ ،‬شعرت حنة أي ً‬ ‫مركز خفي محاط بسور‪ ،‬باحات مغلقة‪ ،‬مختومة روحها‪ ،‬مدينة اجتمعت على روحها "(ص ‪.)77‬‬ ‫המספרת מתארת את שכונות ירושלים באפרוריותן‪ ,‬העיר מעוררת עצב (עמ' ‪,)21‬‬ ‫היא מתארת את האלימות הכבושה בה‪" :‬יש מראה מבעית בחוץ …תריס מיילל"‬ ‫(עמ' ‪) ;65‬‬ ‫تصف الراوية أحياء القدس في رماديتها‪ ،‬المدينة تثير الحزن (ص‪ ،)21‬تصف العنف الذي يعمها‪:‬‬ ‫"هناك منظر مروع في الخارج‪...‬ستارة مبكية" (ص‪65‬؛)‬ ‫ماركو توفيق‬ ‫"ובלילה צועקים התנים‪ ,‬דומייה מתכווצת‪ ,‬שירים חנוקים" (‪ ،)75‬העיר מאיימת‪:‬‬ ‫"ירושלים היתה רחוקה ולא יכלה לרדוף אותי‪.‬אולי נכבשה … אולי אולי התפוררה‬ ‫סוף סוף לאבק‪.‬‬ ‫"وفي الليل تصرخ بنات آوى‪ ،‬ويتقلص الصمت‪ ،‬وتختنق األغاني" (‪ ،)75‬المدينة تهدد‪ ":‬القدس كانت‬ ‫أخيرا إلى تراب‪.‬‬ ‫ً‬ ‫بعيدة ولم تستطع أن تطاردني‪.‬ربما تم احتاللها‪...‬ربما تحولت‬ ‫כראוי לה‪.‬לא אהבתי את ירושלים מרחוק‪.‬היא רצתה ברעתי‪ ,‬רציתי ברעתה‪".‬‬ ‫(‪ )194‬כירושלים גם בעולמה הפנימי של חנה ישנם חזיונות של חנק והתנפלות‬ ‫אלימה‪ ,‬אונס ושוד של כוחות אפלים‪ ,‬ועל‪-‬כך אומר פרופסור גרשון שקד‪" :‬נשמת‬ ‫העיר ונשמת הגיבורה זהות‪".‬‬ ‫بشكل مناسب لها‪.‬لم أحب القدس من بعيد‪.‬لقد أرادت شري‪ ،‬أردت شرها‪ )194( ".‬مثل القدس‪ ،‬حتى‬ ‫في عالم هناء الداخلي هناك رؤى عن الخنق واالعتداء العنيف واالغتصاب والسرقة من قبل قوى‬ ‫الظالم‪ ،‬وعن هذا يقول البروفيسور غيرشون شاكيد‪" :‬روح المدينة وروح البطلة هما نفس الشيء‪".‬‬ ‫המתח‪ ,‬שבין אפרוריותו של מיכאל ובינוניותו‪ ,‬המחניקה את חנה בעצם קיומו (ולא‬ ‫במעשיו) לבין כוחה היצרי ועוצמת דמיונה של חנה‪ ,‬מושלך על ירושלים‪.‬‬ ‫التوتر بين شيب مايكل وتواضعه‪ ،‬الذي يخنق حنة في وجوده ذاته (وليس في أفعاله) وقوة حنة‬ ‫الغريزية وقوة خيالها‪ ،‬يلقي على القدس‪.‬‬ ‫משמע‪ ,‬ירושלים היא מעין הרחבה מטאפורית של חנה‪ ,‬ונתפסת על ידה כמשפיעה‬ ‫על מערכת יחסיה עם מיכאל ואחרים‪ ,‬ודמותה של חנה נחשפת באמצעות העיר‪.‬‬ ‫بمعنى‪ ،‬القدس هي نوع من االمتداد المجازي لحنة‪ ،‬وتنظر إليها على أنها تؤثر على عالقتها بميخائيل‬ ‫واآلخرين‪ ،‬ويتم الكشف عن شخصية حنة من خالل المدينة‪.‬‬ ‫ماركو توفيق‬