Klimaat-Robuuste stedenbouw PDF

Klimaat-Robuuste stedenbouw Blauwgroene recepten voor uw gemeente Het inzetten van ‘blauw-groene ecosysteemdiensten’ bij ruimtelijke planning en stedenbouw Pleidooi voor verstandige verdichting, meer sociale cohesie én meer urbane biodiversiteit. Afscheid van de lintbebouwing en de Vlaamse verkavel...

Klimaat-Robuuste stedenbouw Blauwgroene recepten voor uw gemeente Het inzetten van ‘blauw-groene ecosysteemdiensten’ bij ruimtelijke planning en stedenbouw Pleidooi voor verstandige verdichting, meer sociale cohesie én meer urbane biodiversiteit. Afscheid van de lintbebouwing en de Vlaamse verkaveling: De lobbenstad van de toekomst. Erik P.C. ROMBAUT, MSc Biology, Asst. Prof. em., KULeuven faculteit Architectuur (Campus Sint-Lucas), Hoogstraat 51, B-9000 Gent / Paleizenstraat 65-67, B-1030 Brussels. Odisee TechnologieCampus Gent, Gbrs. de Smetstraat 1, B-9000 Gent. + 32 (0)3 7707147. [email protected] Hogeschool Gent/Schoonmeersen 27 november 2023 | 10u30 Structuur van deze presentatie. ◼ 1. De concentrische stad en het stedelijk hitte-eiland effect ◼ 2. De ecologische, sociale en financiële problemen van de tuinstad 3. De lobbenstad , strategie van de 2 netwerken (S2N) als oplossing ? 4. Hoe woondensiteiten groter maken, en woonkwaliteit behouden, ecologische en sociale troeven 5. Conclusies ◼ ◼ ◼ Ecosysteemdiensten: Het geheel aan gratis diensten die ‘de natuur’ levert aan onze samenleving: Productie- en voorzienende diensten: Voedsel en vezels, Brandstof, (Bouw)materialen, Zoet water, …. Regulerende diensten: Culturele diensten: Vastleggen koolstof, Klimaatregulatie, Erosie bestrijding, waterregulatie en –zuivering, Plaag bestrijding, Bestuiving, ... Inspirerend, Esthetisch, Spiritueel, Educatief, Recreatie, Gezondheid,... Ondersteunende diensten (noodzakelijk voor bovenstaande diensten) Fotosynthese (C-kringloop), Mineralenkringlopen (N, P, K, …) Waterkringloop, Biodiversiteit, Bodemvorming,…. Naar HASSAN, 2005 ; MEIRE en VAN DYCK, 2014, etc. … Eén ecosysteemdienst in detail: Het koelend effect van vegetaties. Infrarood spectrum Zichtbaar spectrum Niet-begroeide delen van de bodem zijn opvallend warmer dan de bladoppervlakten van de plantengroei (Taraxacum sp. paardenbloem en Convolvulus arvensis, akkerwinde) Kravčík, M. et al., 2008. Water for the recovery of the climate. A new water paradigm. Košice (Slowakia), Typopress-publishing house, ISBN 978-80-89089-71-0. 122 pp. Ill Het koelend effect van de verdamping (evaporatie) van water en van transpiratie door vegetaties. ◼ ◼ ◼ ◼ Evaporatie (1): fysische verdamping (van op de bodem en van op plant oppervlakten). Transpiratie (2): biologische verdamping. (water opgenomen door het wortelstelsel, getransporteerd door de stengel naar de bladeren en door de huidmondjes getranspireerd) Evapotranspiratie: totale hoeveelheid betrokken water (1) + (2), Omdat de verdamping van water veel (latente) warmte wegneemt, werkt dit systeem afkoelend in op de directe lokale omgeving. Voor de evaporatie van 3 liter/m² water is 7,5 MJ /m² nodig. Vandaar dat bomen vaak worden vergeleken met airco … maar airco’s verplaatsen warmte, bomen elimineren warmte https://www.openbaargroen.be/nieuws/planten-en-bomen-houdenstad-van-de-toekomst-koel https://www.glo-be.be/index.php/nl/articles/liever-bossen-dan-airco https://radio2.be/limburg/gemeenten-brengen-groen-in-kaart-wantboom-is-beste-airco https://www.bruzz.be/stedenbouw/factcheck-een-boom-heeftkoelvermogen-van-10-aircotoestellen-2019-06-24 https://eenvandaag.avrotros.nl/item/een-boom-geeft-net-zo-veelverkoeling-als-tien-aircos/ Droog gedraineerd landschap Nat blauwgroen landschap In droge landschappen wordt de input van zon energie wordt grotendeels omgezet in voelbare warmte (LINKS) en dus hogere lokale temperatuur . Blauwgroene natte landschappen (RECHTS) zetten de zonenergie om in latente warmte die wordt weggenomen door evapotranspiratie wat dus resulteert in lagere lokale temperatuur. Kravčík, M. et al., 2008. Water for the recovery of the climate. A new water paradigm. Košice (Slowakia), Typopress-publishing house, ISBN 978-80-89089-71-0. 122 pp. Ill Bossen, moerassen, (hoog)venen dragen sterk bij aan lokale evapotranspiratie en lokale kleine watercycli, aan het verlagen van lokale temperaturen en aan verhogen van de luchtvochtigheid…. www.natuurrondleidingen.nl Moorlands in Finland. Maar ook in steden: Tiergartenpark (Berlin), oppervlakte 210 ha. http://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/stadtgruen Invloed Tiergartenpark (Berlin) op de temperatuur (°C). Uit De Blust, 2006. Invloed Tiergartenpark (Berlin) op de relatieve luchtvochtigheid (%). Uit De Blust, 2006. UHI-Gent : Invloed van blauwgroene structuren (Blaarmeersen/Citadelpark) en van verstening (MoscouOefenpleinstraat) op de temperaturen http://www.kenniscentrumvlaamsesteden.be/overhetkenniscentrum/Nieuwsbrief/Documents/2013/integraal%20eindrapport%20 hittekaart_gent_eindrapport_-_juni_2013.pdf Blauwgroene natte landschappen blijven koeler dan verdroogde landschappen Zo lang er lokaal water en vochtigheid aanwezig is (zowel in urbane als rurale omgeving) blijven de (zomer)temperaturen gematigd en worden niet hoger dan ca 30 à 35°C, zoals bv. in (sub)tropisch regenwoud het geval is. Dat wordt verklaard door de overvloedige evapotranspiratie die erg veel latente warmte uit het ecosysteem wegneemt. Van het ogenblik af dat al het water verdwenen is, kunnen de temperaturen dramatisch oplopen tot 50°C en meer. Dit verklaart verdere desertificatie (verwoestijning) als gevolg van droogte, maar ook het bestaan van het stedelijk hitte eiland effect. Concentrische uitbreiding van steden heeft vele nadelen: Snelle en hoge run-off, toenemend hitte-eiland effect, Gebrek aan ventilatie met koele en vochtige lucht (zomersmog). Toenemende afstanden voor stedelingen naar het platteland. Vb: Athene (5.000.000 inw. ; Griekenland. ) Het stedelijk hitte-eiland effect (The urban heat island effect) http://www.epa.gov/heatislands/resources/pd f/HIRIbrochure.pdf Niet alleen urbaan maar ook SUBurbaan is de problematiek bekend, zij het iets minder uitgesproken ! City size inhabitants inhabitants inhabitants The impact of the urban heat island effect is depending on the number of citizens, on the size of the city, on the amount of blue-green areas and on concentric city-expansion. This has little to do with temperature averages but deals with increasing extremes. Grafik: Anita Bokwa, Pawel Jezioro (From S. Lippke, 2010) Increasing maximum temperature difference between urban and rural areas Verhoogde temperaturen in steden, maar ook in verkavelingsVlaanderen…. Ondertussen is een mondiale klimaatverandering is bezig, ook in België: ◼ In België is het momenteel gemiddeld 2,4 (!!) graden Celsius warmer dan 200 jaar geleden, dubbel zoveel als gemiddeld in het noordelijk halfrond De helft daarvan (!!!) dus 1,2 graden wordt toegeschreven aan het stedelijk (en verkavelings-) hitte-eiland effect ! ◼ Dat is eigenlijk goed nieuws want relatief gemakkelijker aan te pakken dan de mondiale klimaatverandering die internationale actie vraagt. ◼ Het antwoord daarop is dus te ontwerpen met blauw en groen in stad en dorp. Blauwgroene netwerken zijn trouwens niet alleen ecologisch, maar sociaal interessant…. ….Aan de slag dus met water en groen in stad en dorp…. Nog een Blauwgroene ecosysteemdienst: beperking van run-off. buitengebied stad Het steeds meer verzegelen van de stad (beton, asfalt, daken, ....) veroorzaakt steeds grotere volumes hemelwater die niet langer kunnen infiltreren naar het grondwater toe en die afgevoerd worden via een (gemengd) rioleringssysteem (RUN-OFF). Gevolg: toenemende overstromingsrisico’s stroomafwaarts van de stad. Niet water-permeabele, bomenloze verzegeling van pleinen draagt sterk bij tot het stedelijk hitte-eiland effect, maar ook tot met sterke run-off van het hemelwater. Operaplein, Antwerpen Korenmarkt, Gent https://www.demorgen.be/meningen/dringend-een-marshallplanvoor-biodiversiteit~b2ec4371/ Verzegeling door verstedelijking verergert de run-off. Elke m² verzegelde oppervlakte vormt (in Vlaanderen) een obstakel voor 800 liter (80 emmers !!) hemelwater per jaar. http://www.stephanebeel.com/selected-works.html Voorbeeld: Hydrologisch onderzoek aan de Bellebeek, Pajottenland (VUBrussel,Van der Beken, 1984) Conclusie: Huidige piekdebieten zijn hoger en komen sneller in de tijd na een gelijkaardige regenbui, dan in de jaren 1950 Gelijkaardige problemen overal in Europa: Das Integrierte Rheinprogramm des Landes BadenWürttemberg (Hochwasserverschärfung) Abfluß m³/s Durch Retentionsmaßnahmen aufzufangendes Abflußvolumen 5700 5000 Zustand 1955 Zustand 1977 Zustand 1977 mit Retention 4000 3000 Pegel Karlsruhe/Maxau 2000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Bron: Gewässerdirektion Südlicher Oberrhein/Hochrhein, 2002 ….met toenemende overstromingsrisico’s stroomafwaarts, Wat uiteraard alleen maar erger dreigt te worden door synergie met de voorspelde globale klimaatverandering (tot 30 % meer winterneerslag) Ook in Vlaanderen heel actueel: operatie perforatie/discussie mogelijke betonstop-bouwshift. https://www.operatieperforatie.be/sites/ Ontwerpen om (sub)urbane ecosysteemdiensten te maximaliseren vergt planmatige aanpak op diverse schaalniveaus: stad/dorp - wijk/buurt - gebouw/tuin (én buitengebied) Er zijn uiteraard talrijke andere ecosysteemdiensten, van blauw en groen: ◼ Drager van stedelijke biodiversiteit (en dus bestuiving…) ◼ Opvangen fijn stof/geluid ◼ Eliminatie van CO2 en productie van O2 ◼ Psychische en fysische invloed op welbevinden en herstelsnelheid van mensen ◼ Drager van zachte recreatiemogelijkheden ◼ etc… https://natuurwaardeverkenner.be/#/info Voorbeeld op heel kleine schaal: Verlaagde boomspiegels waarin hemelwater eerst infiltreert, voor hemelwater de riolering bereikt (Ooidonkstraat, Deinze (B.) Inzetten van water als ordenend principe op verschillende niveaus in urbane én rurale omgeving is dringend nodig. Gebouw Wijk Stad en buitengebied = INTEGRAAL WATERBEHEER Naar Tjallingii, 2009. Ontwerp water-neutraal: Vegetatiedaken verminderen de run-off en hebben tegelijk gunstige effecten op energieverbruik en biodiversiteit. Zweden Ecolonia, Nederland Eidfjord (N). Hardangervidda national park Bouw water- en koolstofneutraal: Vegetatiedaken. Boxtel (NL). De Kleine Aarde Groene daken zijn gunstig voor biodiversiteit, zomer koeling en integraal waterbeheer: Herstel van kleine watercycli in de stad Westerlo (B). Kamp C Maatregelen op gebouwniveau: Groene gevels en groendaken kunnen de kleine watercycli ook in de stenige binnenstad herstellen (SPONGE CITIES). Paris (F): Quai Branly Paris (F) plant minimum 100 ha groendaken en groene gevels tegen 2020: http://www.paris.fr/duvertpresdechezmoi Bosco Verticale, Milano (It): FOREST CITIES Bron: http://thelandscape.org/2014/09/01/bosco-verticale-milan-the-next-step The landscape architects Emanuela Borio and Laura Gatti working with Stefano Boeri: FOREST CITIES. https://cleantechnica.com/2017/12/04/berlin-reusing/ SPONGE CITIES Structuur van deze presentatie. ◼ 1. De concentrische stad en het stedelijk hitte-eiland effect ◼ 2. De ecologische, sociale en financiële problemen van de tuinstad ◼ 3. De lobbenstad , strategie van de 2 netwerken (S2N) als oplossing ? 4. Hoe woondensiteiten groter maken, en woonkwaliteit behouden, ecologische en sociale troeven 5. Conclusies ◼ ◼ New-towns ; garden-cities (tuinsteden) ; broad-acres cities zijn synoniemen als het gaat over gebrek aan densiteit: mensen wonen er ver uit elkaar in een huis met een tuin er omheen. . HOWARD, E. (1902) HOWARD, E. (1898) Tomorrow: A Peaceful Path to Real Reform De Vlaamse verkaveling: huisje, tuintje, autootje … Gebaseerd op lage fossiele brandstofprijzen, de woonbonus en salariswagens. Lage densiteiten: Onbetaalbare openbare nutsvoorzieningen Tuinstedelijke verkavelingen leiden tot ‘urban sprawl’ , met onbetaalbare openbare nutsvoorzieningen (O.V., post, rioleren,…) 11 km 1976 2000 Prognose 2050 (KUL, Poelmans, 2010) Voor 11 miljoen Belgen, 6 miljoen Vlamingen hebben we een héél land nodig, in het buitenland volstaat daarvoor vaak één stad ! Bebouwde Vlaamse oppervlakte: 1976 : 7,2% ; einde jaren 1980 : 12% ; 2000 : 18%. Prognose 2050 aan huidige tempo : 41,5% (KUL, Poelmans, 2010) En die betonstop, die is voor daarna , na 2040 ….. Gevolgen: Vlaanderen bij nacht. +/- 300 km Als iedereen, overal chaotisch woont en iedereen wil daarbij ook verlichting…. earth observatory belgium Stedelijke densiteit versus energie consumptie. ◼ ◼ ◼ ◼ 20ste eeuwse Canadese, Australische en NoordAmerikaanse steden zijn vaak uitgestrekte tuinsteden met zeer lage densiteiten. Europese en Aziatische steden zijn Middeleeuws en hebben vaak veel hogere densiteiten. Er is een verbazende (exponentiële) correlatie tussen densiteit en energie consumptie. Ideaal lijkt densiteit rond knik: 75 -150 inwoners/ ha. De kostprijs van suburbaan wonen (urban sprawl) in de V.S. Met zijn broadacre-city introduceerde Frank Lloyd Wright deze rampzalige suburbane woonvorm in NoordAmerika. The ‘urban advantage’ verdween volkomen: - Nabijheid (stappen/trappen/OV) - Mengen van functies - Sociale mix Bron: BOGDAN & VAN BROECK | DuWoBo Transitie-arena 2015 Vergelijking jaarlijkse kost /huishouden suburbaan versus urbaan https://www.vrt.be/vrtnws/nl/ https://www.demorgen.be/binnenland/-eenzaam-oudworden-op-het-platteland-wordt-op-termijn-onbetaalbaarvoor-onze-maatschappij-ba5f3888/ Impact van woonwijze op 6 parameters (2019): http://www.kenniscentrumvlaamsesteden.be/Gedeelde%20%20documenten/2019/persmededeling_DEPARTEMENT_OMGEVING_Urban%2 0Sprawl.pdf / https://www.ruimtevlaanderen.be/Portals/108/UrbanSprawl_EindRapport_1.pdf https://www.tijd.be/nieuws/archief/Vlaanderen-slaagt-er-niet-in-lintbebouwing-aan-te-pakken/10116579 Voor een gelijke eenheid BNP heeft België tot 25% meer energie nodig (85) dan bijvoorbeeld Duitsland (60). De EU-27 (64) doet het fors (21%) beter dan België. Energie intensiteit per eenheid BNP van 2006 tot 2012 bij gelijke koopkracht ktoe$05p 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Vergelijking % 2012 Wereld Europa EU-27 België Frankrijk Duitsland Nederland Verenigd Koninkrijk 0,20 0,13 0,13 0,17 0,14 0,13 0,13 0,11 0,20 0,12 0,13 0,16 0,14 0,12 0,13 0,10 0,19 0,12 0,12 0,16 0,14 0,12 0,13 0,10 0,19 0,12 0,12 0,16 0,13 0,12 0,13 0,10 0,19 0,12 0,12 0,17 0,14 0,12 0,14 0,10 0,19 0,12 0,12 0,16 0,13 0,11 0,13 0,09 0,18 0,12 0,12 0,16 0,13 0,11 0,13 0,10 Bron : "World Energy Intensity Data". Enerdata Statiscal Energy Review 2012. Enerdata. http://yearbook.enerdata.net/#/energy-intensity-GDP-by-region.html. 100 64 64 85 70 60 70 52 Een belangrijk deel van de verklaring: de ruimtelijke chaos én de scheiding wonen/werken/recreatie. Het scheiden van functies in navolging van de ideeën van CIAM (19281959 , congrès internationale d’architecture moderne), het charter van Athene (1933) en van Le Corbusier zijn dus op een complete ecologische maar ook sociale ramp uitgedraaid. http://www.posadlabs.com/flemish-metropolitan-dream/ De mobiliteits- en congestieproblematiek als afgeleide van de ruimtelijke chaos in ‘suburban Vlaanderen’ en van de scheiding wonen/werken/recreatie. http://www.posadlabs.com/flemish-metropolitan-dream/ Structuur van deze presentatie. ◼ ◼ 1. De concentrische stad en het stedelijk hitte-eiland effect 2. De ecologische, sociale en financiële problemen van de tuinstad ◼ 3. De lobbenstad , strategie van de 2 netwerken (S2N) als oplossing ? ◼ 4. Hoe woondensiteiten groter maken, en woonkwaliteit behouden, ecologische en sociale troeven 5. Conclusies ◼ Dus beide modellen voor stadsuitbreiding, de tuinstad en de concentrisch uitbreidende compacte stad, hebben talrijke ecologische nadelen. ◼ Hoe kunnen stedelijkheid (hoog-dynamisch urbaan) en landelijkheid (laag-dynamisch ruraal) anders met elkaar worden gecombineerd dan in tuinsteden? Hoe kan voldoende compactheid en densiteit worden ontworpen, anders dan in de compacte, concentrische stad? ◼ Met andere woorden, is er een derde weg naar een nieuwe urbane agenda (UN Habitat) ?: JAZEKER: de strategie van de twee netwerken (S2N), met de lobbenstad als werkmodel ◼ Naar een nieuwe stedelijke agenda Verkaveling compactheid Scheiding mengen van functies Verstopping verbinding De derde weg: oplossing: Het Lobbenstad model. Het compacte stadscentrum bevat centrumfuncties: ziekenhuis, cultuurcentrum, … Met daar omheen: Compact bebouwde hoogdynamische stadslobben (fast lane) Van elkaar gescheiden door Laag-dynamische blauwgroene vingers (slow lane) Uit Tjallingii, 1996 In lobbensteden dringen de blauwgroene vingers diep door tussen bebouwde lobben tot bij het centrum. Amsterdam (750.000 inw.) (bron: Gieling, 2006) De lobbenstad (vingerstad, sterrenstad) Het lobbenstadmodel is ontwikkeld in de eerste helft van de 20ste eeuw. In verschillende mate is dit model gebruikt ondermeer in Denemarken voor het ‘vingerplan’ in Kopenhagen (1948), het algemeen uitbreidingsplan van Amsterdam (AUP 1935) en in steden als Hamburg, Köln (1927), Stuttgart, Berlin, Freiburg (D.) en Stockholm (Zweden). Recente studies bevestigen de potenties van lobbensteden (star shaped cities) inzake mitigatie van en adaptatie aan klimaatverandering: Pierer, C., Creutzig, F., 2019, Star-shaped cities alleviate trade-off between climate change mitigation and adaptation, Environmental Research Letters https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/ab2081 Bron: De Morgen, 7 sep. 2012 Een lobbenstad ontwerpen betekent dus ontwerpen van CONTRASTEN: strategie van de 2 netwerken (S2N). ◼ In de blauwgroene vingers worden alle laagdynamische activiteiten gebundeld (voet- en fietspaden, zachte recreatievormen, stadslandbouw, stadsbos, natuur, kerkhof, voorzieningen voor regenwaterinfiltratie…) ◼ gedragen door het water-netwerk In de compact bebouwde stedelijke lobben bevinden zich de hoog-dynamische functies (zoals bedrijventerreinen, handel, diensten, zeer actieve (massa)recreatie …) gedragen door het verkeers/openbaar vervoer-netwerk Blauwgroene vingers temperen het stedelijk hitte-eiland effect in Berlin (3.400.000 inw. ; Duitsland) Infrarood opname van de warme stadslobben en de koelere blauwgroene vingers van Berlin. (Cloos, 2006) Voordelen van stadsuitbreiding volgens het lobbenstad model. 4 ecosysteemdiensten van blauwgroene netwerken: Dwars doorsnede Bebouwde stadslob - blauwgroene vinger Dwarse doorsnede door een lobbenstad http://www10.aeccafe.com/blogs/arch-showcase/2011/06/18/masterplan-%E2%80%9Cjuzne-centrum%E2%80%9D-in-brno-czech-republicby-chybikkristof-associated-architects/ Dicht bebouwde, compacte stadslobben, gescheiden van elkaar door blauwgroene vingers (Tübingen ; 85.000 inw. Duitsland) In de stadslob Französisches Viertel wonen 240 inw./ha en werden 50 à 60 arbeidsplaatsen/ha gecreëerd. (functies mengen ! ) De lobben- gemeente Houten (NL) ◼ wereldbekend omwille van de fietsvriendelijke stedenbouw (bike-based city building) in een lobbenstad context. ◼ Elke wijk is toegankelijk met de auto vanaf de rondweg. Wil je met de auto naar een andere wijk, dan moet je terug naar de rondweg (lussenplan of loopsystem). ◼ Urbaan blauwgroen netwerk scheidt de woonwijken van elkaar voor autoverkeer. ◼ Voor fietsers en stappers zijn alle wijken wél en zeer intens met elkaar verbonden. De woonwijken van Houten (NL) zijn voor fietsers en stappers goed met elkaar verbonden Het vingerplan van Kopenhagen (DK) Finger Plan (Local Plan Office for Greater Copenhagen, 1947) http://www.pashminaproject.eu/doc/PASHMINA_D2.3.pdf The Finger Plan includes not only the relatively small Municipality of Copenhagen covering the centre part of the city with app. 0.5 mill citizens but in addition take in the Greater Copenhagen Area, and thus also covers 34 adjacent municipalities. bron: UCD, 2008. Kopenhagen (DK) 1947 and 2007 Finger Plans Historically, the Copenhagen suburbs have been developed according to the Finger Plan from 1947 which intends for the suburbs to develop as fingers along commuter rail lines separated by green wedges. Structuur van deze presentatie. ◼ ◼ ◼ 1. De concentrische stad en het stedelijk hitte-eiland effect 2. De ecologische, sociale en financiële problemen van de tuinstad 3. De lobbenstad , strategie van de 2 netwerken (S2N) als oplossing ? ◼ 4. Hoe woondensiteiten groter maken, en woonkwaliteit behouden, ecologische en sociale troeven ◼ 5. Conclusies Er is voldoende hoge woondensiteit nodig in de stedelijke lobben voor rendabel bovengronds openbaar (light)rail vervoer. De ecowijk ‘Quartier Vauban’ in Freiburg (D.) wordt door een frequente tramverbinding met het centrum verbonden. Ecowijk Vauban Freiburg im Breisgau (Duitsland) Tjallingii (1996) pleit voor minimum 50 w(ooneenheden) / ha in de stedelijke lobben. Het Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen legt slechts minimaal 25 w/ha op in stedelijk gebied Twee belangrijke sleutels kunnen worden ingezet voor het bereiken van hogere woondensiteiten in de stedelijke lobben: 1. De introductie van burgerbouwgroepen. 2. Het ontwerpen van een goed doordachte publicprivate gradiënt (in buitenruimten maar ook tussen en in gebouwen) als een instrument voor het bereiken hogere densiteiten op een sociaalecologisch verantwoorde wijze. Het vormen van burgerbouwgroepen is een eerste sleutel om tot dergelijk hoge densiteiten te komen: toekomstige buren leren al elkaar kennen tijdens het proces. Burgerbouwgroepen in Freiburg im Breisgau Werkwijze burgerbouwgroepen (= private bouwgemeenschappen) ◼ Private bouwheren sluiten een samenwerkingsverband af om gemeenschappelijk hun ideeën te realiseren. Gelijk gestemde gezinnen, alleenstaanden, ouderen, verhuurders maar ook kleine ondernemers, … sluiten zich aan om in een bouwgroep één project te ontwikkelen met een gezamenlijke architect. ◼ De stedelijke overheid organiseert daartoe ‘bouwmarkten’ om als katalysator te fungeren. ◼ Na goedkeuring van het project, verkregen de bouwgroepen een gezamenlijke bouwkavel op maat van het gemeenschappelijk ontwerp. = werkwijze Tübingen (D) Enkele voordelen van de werkwijze met dergelijke bouwgroepen. ◼ De kostprijs: gemiddeld 20 % tot 25 % lager. ◼ De bouwheren leren elkaar kennen tijdens het traject. Zo vermindert traditionele aversie tegen hogere woondichtheden tussen toekomstige buren en groeit sociale cohesie. ◼ De verscheidenheid van bewonersbouwgroepen, uit diverse sociale groepen en generaties, is herkenbaar in de erg verschillende schaal en typologie van de panden. Er ontstaat als het ware een organisch gegroeid geheel, helemaal niet stereotiep, zoals zo vaak het geval wanneer gewerkt wordt met projectontwikkelaars. ◼ Succesverhaal: tientallen Duitse steden, Zwitserland, Nederland (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) is een vorm van Nederlands sociale projectontwikkeling waarbij toekomstige bewoners gezamenlijk opdrachtgever zijn voor hun eigen nieuwbouw-project ) en nu ook Vlaanderen (www.samenhuizen.be) Tweede sleutel tot het bereiken van hoge densiteiten Zorg voor een goed doordachte public-private gradiënt in de groene buitenruimten. Culemborg (NL). De ecowijk EVA-Lanxmeer Detaillering public-private gradiënt Zones in EVA-Lanxmeer: 1. 2. 1 2 3 3. 4. 5. 5 Private tuinen Semipublieke ‘hof’ is ‘mandelig’ terrein Publiek park Publieke stadsboerderij Publieke natuur langs en in rivierarm Overgang van de privé tuinen naar de publieke zones Langzame overgang tussen de private tuinen en de publieke blauwgroene omgeving. Semipublieke tuinen in de ecowijken Loretto-areal en Französisches Viertel (Tübingen, D) Zorg voor een goed doordachte public-private gradiënt tussen functies van de gebouwen op wijkniveau . Roskilde (DK). Ecowijk Munksøgård. Groepeer parkeren net even verderop buiten de ecowijk. Freiburg (D). Ecowijk Quartier Vauban Gemeenschappelijk en centraal parkeren in Brondby (DK) Eén gemeenschappelijke in- en uitrit naar de straat is veel veiliger (voor op het voetpad fietsende kinderen) dan het verkavelingsmodel met voor elk huis een eigen oprit naar de eigen garage. Zorg voor een goed doordachte public – private gradiënt binnen in de gebouwen. Sociale huisvesting in Zürich (CH) (Werdwies) met op het gelijkvloers een gemeenschappelijke wasserette (laundry): sociale cohesie gegarandeerd Zorg voor een goed doordachte public – private gradiënt binnen in de gebouwen. (Culemborg, NL). Seniorenhuis ‘Het Kwarteel’ in de ecowijk EVALanxmeer met een aantal gemeenschappelijke voorzieningen (onder meer logeerkamers) in het donker getinte ronde bouwdeel In begijnhoven was deze woonwijze met gedeelde tuin/lokalen van oudsher gangbaar… Brugge Leuven https://visit.gent.be/fr/grand-b%C3%A9guinage-leuven?context=tourist https://www.flickr.com/photos/8458761@N08/4505958040/in/photostream/ … in ‘abbeyfields’ worden de sociaal-ecologische voordelen (voor ouderen) opnieuw ontdekt. http://abbeyfieldvlaanderen.be/nl https://www.abbeyfield.com/western/a/abbeyfield-house-sp7-8jz/ Verkavelingen zijn extra problematisch voor ouderen want: ◼ ◼ ◼ ◼ ◼ ◼ ◼ ◼ ◼ Vaak oudere en slecht geïsoleerde woningen Grote afstanden tussen de huizen: sociale controle is laag, hoog onveiligheidsgevoel Vaak té grote tuinen, té grote huizen, kinderen zijn het huis uit: zeer groot risico op vereenzaming Vervoersarmoede: oud, ziek, alleen, slecht te been Geen voorzieningen in de buurt, want monofunctioneel (alleen woonfunctie) Grote afstanden, geen openbaar vervoer (mogelijk) Hoge transportkosten voor thuiszorg (tijdverlies in de auto, 204 miljoen km/jaar !! ), maaltijden leveren, etc. Weinig veilige infrastructuur voor wandelen en fietsen … Findhorn Ecovillage (Scotland, UK), Veel meer voorbeelden kan je vinden op de website van the global ecovillage network . Zelfs een plusenergiewijk is mogelijk, als alle maatregelen op alle niveaus (gebouw/wijk/stad) worden ingezet De zonnewijk ‘Am Schlierberg’ in Freiburg (D.) is een plusenergiewijk die méér energie produceert dan ze zelf nodig heeft. Met de opbrengst worden de ‘commons’ gefinancierd. Plusenergiewijk Am Schlierberg (Freiburg, D.) Structuur van deze presentatie. ◼ ◼ ◼ ◼ ◼ 1. De concentrische stad en het stedelijk hitte-eiland effect 2. De ecologische, sociale en financiële problemen van de tuinstad 3. De lobbenstad , strategie van de 2 netwerken (S2N) als oplossing ? 4. Hoe woondensiteiten groter maken, en woonkwaliteit behouden, ecologische en sociale troeven 5. Conclusies Conclusies (1) Het probleem ‘Le Corbusier’ en ‘Frank Lloyd Wright’ ◼ De ideeën van Le Corbusier (1887-1965) (o.a. modernistische idee over het ruimtelijk scheiden van functies, CIAM-charter van Athene, 1933) en ◼ De ideeën van Frank Lloyd Wright (1867-1959) (o.a. the broadacre city, de suburbane verkaveling toen zelfs bedoeld als alternatief voor de stad !) Vormen de diepe oorzaken voor het ontstaan van een enorme mobiliteits- en energie- problematiek vanaf de tweede helft 20ste eeuw. http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=15258 Conclusies(2): Steden/dorpen en biodiversiteit sluiten elkaar niet uit. ◼ ◼ ◼ Betrek urbane en rurale ruimtelijke planning op elkaar, laat netwerken doorlopen doorheen steden en dorpen. Beschouw steden/dorpen als ecosystemen. Maak bij inrichting en beheer gebruik van basisinzichten in de ecologische wetmatigheden en ecosysteemdiensten (blauwgroene vingers, lobbenstad) www.cbd.int/en/subnational/partners-and-initiatives/cbo. Conclusies(3): Ontwerpen met S2N1 (zoals in Lobbensteden) kan de klimaatverandering (temperatuur en neerslagverdeling) beter opvangen, want : ◼ In blauwgroene vingers kan overtollig hemelwater infiltreren, zodat afwaarts de gemeente overstromingen worden vermeden. Ecologisch groenbeheer kan er bovendien de urbane biodiversiteit sterk vergroten. ◼ blauwgroene vingers zorgen voor ventilatie en koeling van de lobben/centra, en milderen het stedelijk hitte-eiland effect 1 S2N: strategie van de twee netwerken: planning waarbij blauwgroene vingers afgewisseld worden met compact bebouwde stedelijke lobben Conclusies(4): Ontwerpen met S2N1 (zoals in Lobbensteden) kan ernstiger klimaatverandering helpen voorkomen, want: ◼ de stadslobben vertonen grote compactheid, densiteit en gemengde functies en kunnen daardoor worden gedragen door rendabele bovengrondse openbaar (light)railvervoer assen. ◼ in de stadslobben is collectieve warmtelevering (WarmteKrachtcentrales aangesloten op stadswarmtenetten) mogelijk, met dus aanzienlijk lagere CO2-uitstoot. 1 S2N: strategie van de twee netwerken: planning waarbij blauwgroene vingers afgewisseld worden met compact bebouwde stedelijke lobben Bedankt voor de aandacht ! Vragen ? Culemborg (NL) Ecowijk EVALanxmeer