2. ve 3. Ders Fitoterapötikler-6-12.pdf

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNE ETKİLİ FİTOTERAPÖTİKLER 1. Sedatif ve hipnotik etkili fitoterapötikler 2. Antidepresan etkili fitoterapötikler 3. Migrende etkili olan fitoterapötikler 4. Kognitif fonksiyonlar üzerinde ve demansta etkili fitoterapötikler Bitkilerden MSS uyaran ya da yatıştıran morfin, kokain...

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNE ETKİLİ FİTOTERAPÖTİKLER 1. Sedatif ve hipnotik etkili fitoterapötikler 2. Antidepresan etkili fitoterapötikler 3. Migrende etkili olan fitoterapötikler 4. Kognitif fonksiyonlar üzerinde ve demansta etkili fitoterapötikler Bitkilerden MSS uyaran ya da yatıştıran morfin, kokain, atropin gibi pek çok madde elde edilmiştir. Ancak bu maddeler ve elde edildikleri bitki/droglar fitoterapötiklerin kapsamı dışındadır. Komisyon E tarafından yayınlanan monograflarda belirtilen MSS etkili fitoterapide kullanılan bazı bitkiler; Bitki Endikasyon Valeriana officinalis L. Huzursuzluk, sinirsel uykusuzluk Humulus lupulus L. Anksiyete, huzursuzluk, uyku bozuklukları Melissa officinalis L. Sinirsel uykusuzluk ve GİS rahatsızlıkları Passiflora incarnata L. Orta şiddette uyku sorunları, sinirsel huzursuzluk, GİS sorunları Ginkgo biloba L. Kognitif fonksiyon, demans Hypericum perforatum L. Depresyon, anksiyete, sinirsel huzursuzluk Piper meyhysticum G. Forst Anksiyete, gerginlik, huzursuzluk MSS Rahatsızlıkları İle İlgili Tanımlar Anksiyete: Kesin olarak tanımlanabilir bir uyarıya bağlı olmayan huzursuzluk, gerginlik, taşikardi, ve dispne ile kendini gösteren tehlikede hissetme ve dehşete kapılma duygusu Sedatif etki: MSS depresyonu, sakinleştirici ve uyku verici etki Hipnotik etki: Uyku hali oluşturma etkisi Depresyon: Hüzün, çökmüş, umutsuzluk, olumsuz ruh hali gibi psikolojik belirtilerin yanı sıra fiziksel değişimlere de yol açan durum Mani (Taşkınlık): Aşırı heyecan, fikir uçuşması ve çılgınca davranışlar ve psikomotor aktivite artışı ile kendini gösteren duygusal bir hastalık Panik: Şiddetli ve sebebi belli olmayan korku ve gerginlik Sedatif ve Hipnotik Etkili Fitoterapötikler Bitki: Valeriana officinalis L. Drog: Valeriana radix Familya: Valerianaceae Türkçe adı: Kediotu İngilizce adı: Valerian Drog bitkinin kurutulmuş rizom, kök ve stolonlarından oluşur. Drog; ESCOP, Commission E ve WHO monograflarında kayıtlıdır. Avrupa, Asya, Kuzey-Doğu Amerika ve ülkemizde yabani olarak bulunur. Avrupa ülkelerinde, Amerika ve Japonya’da kültürü yapılmaktadır. Valeriana Radix Taşıdığı Bileşikler UY içerisinde; bornil esterleri, kamfen ve pinen gibi monoterpenler, valerenal ve valerenon gibi seskiterpenler ile daha az uçucu olan valerenik asit ve türevleri bulunur. GABA, glutamin, arjinin gibi aminoasitlerde taşır. Taze bitkisel materyalde; valepotriatlar (Valtrat ve izovaltrat karışımı iridoit bileşikler) bulunur. Ancak drogun kurutulması ve saklanması sırasında bu bileşikler parçalanıp baldrinal, homobaldrinal ve droga kokusunu veren izovalerik asit açığa çıkar. Valeriana Radix EP parçalanmamış drogdaki UY’ın 5 ml/kg, parçalanmış drogda ise 3 ml/kg’den az olmamasını ister. Drogdaki seskiterpen asit miktarının (Valerenik asit üzerinden hesaplanır.) %0,17’den az olmaması istenir. Valerenik asit Farmakolojik Etki Sedatif etkiden; valerenal, valerenik asit ve valepotriatlar sorumludur. Özellikle valerenik asit beyinde GABA’nın katabolizmasını ve geri alınımını inhibe edip salınımını stimüle ederek konsantrasyonunu artırarak sedatif etkinin oluşmasına neden olur. O O O O O O O O Valtrat Valeriana Radix Endikasyonları: – Anksiyete, stres ve uyku sorunlarında sedatif ve hipnotik olarak kullanılır. Kontrendikasyonları: – Araba ve iş makinesi kullanımına iki saat ve daha az süre kalmışsa kullanılmamalı, hamileler ve emziren anneler ile 3 yaşın altındaki çocuklarda kullanılmamalıdır. Dozaj ve Pozoloji – Tek doz: 1-3 g drogdan hazırlanan infüzyon veya buna eşdeğer miktarda ekstre (su veya max %70’lik EtOH ile hazırlanmış) – Gerginlik ve huzursuzluk durumu varsa günde 3 kez tekrarlanabilir. – Uyku sorunlarında gece yatmadan 30 dakika ya da 1 saat önce alınmalıdır. – 3-12 yaş arası çocuklarda doz vücut ağırlığına göre ayarlanır, alkol drogun etkisini artırdığından alkol içermeyen preparatlar verilir. Bitki: Humulus lupulus L. Drog: Lupuli flos Familya: Cannabinaceae Türkçe adı: Şerbetçi otu İngilizce adı: Hops Drog bitkinin kurutulmuş dişi çiçek durumlarından (kozalak, strobilus) oluşur. ESCOP, Commission E ve WHO monograflarında kayıtlıdır. Bitki Avrupa, Asya, Kuzey Amerika ve Kuzey Anadolu’da yetişir. Lupuli Flos Taşıdığı Bileşikler – Başlıca aktif bileşikleri drogtaki oleorezin yapısında bulunan ve drogun acı tadından sorumlu olan lupulon ve humulon isimli prenillenmiş floroglusinol türevleri ve bunların parçalanma ürünü olan 2-metil-3-büten-2ol (drogun depolanma süreci uzadıkça miktarı artar.) gibi bileşiklerdir. O Humulon O OH O O Humulen Drogda ayrıca başta prenillenmiş kalkon türevi olan ksantohumulon olmak üzere flavonol ve flavonon türevleri de bulunur. OH HO OH Drogda distilasyon ile %0,3-1 oranında UY elde edilir. Bu yağda β-mirsen gibi monoterpenler ve humulen, karyofillen gibi seskiterpenler bulunur. Lupulon HO OH Karyofillen β-mirsen Ksantohumulon 2-metil-3-büten-2-ol Endikasyonları – Huzursuzluk, gerginlik ve uyku sorunlarında sedatif ve hipnotik olarak kullanılır. Kontendikasyonları; – Güvenilirliği konusunda yeterli bilgi olmadığı için doktor tavsiyesi olmadan hamileler ve emziren anneler kullanmamalıdır. Dozaj ve Pozoloji – Yetişkin ve 12 yaş üzeri çocuklarda 0,5 g drogdan hazırlanan infüzyon günde 2-4 defa – Günde 3 kez 0,5-2 ml sıvı ekstre (%45 EtOH ile 1:1 oranında hazırlanmış) – 2 aydan fazla kullanılması uygun değildir. Bitki: Lavandula angustifolia Mill. Drog: Lavander flos Familya: Lamiaceae Türkçe adı: Lavanta İngilizce adı: Lavander Lavender Flos; L. angustifolia bitkisinin kurutulmuş çiçeklerinde oluşur. EP’ye göre drog 1,3 ml/kg’dan az uçucu yağ taşımamalı Lavander Aetheroleum bitkinin taze çiçeklerinden su buharı distilasyonu ile elde edilir. Her iki drogda ESCOP ve WHO monograflarında kayıtlıdır. Lavender flos / Lavender aetheroleum Taşıdığı Bileşikler – Lavander aetheroleum; başta linalool, linalil asetat olmak üzere terpinen-4-ol, limonen, sineol, kafur, lavandulol, lavandulil asetat gibi çeşitli monoterpenler içerir. – Lavender flos; UY(%1-3), flavonoitler ve az miktarda fenil propanoid (Rozmarinik asit), tanen sterol ve triterpenler taşır. – Türkiye’de yetişen Lavandula türleri; L. stoechas ve L. cariensis UY’ları kafur yönünden zengindir. Endikasyonları – Huzursuzluk, ajitasyon, uyku problemlerinde ve sinirsel GI rahatsızlıklarında kullanılır. OH Dozaj ve Pozoloji Linalol – 1 çay fincanı için 1-2 çay kaşığı lavanta çiçeği ile hazırlanan infüzyon, – Günde 60 damlaya kadar %50’lik EtOH ile hazırlanan tentür (1:5 oranında) – Kesme şeker üzerine 1-4 damla (20-80 mg) UY – UY inhalasyon yolu ile 0,06-0,2 ml günde üç defaya kadar kullanılır. O O Linalil asetat Bitki: Passiflora incarnata L. Drog: Passiflorae herba Familya: Passifloraceae Türkçe adı: Çarkıfelek, saatgülü İngilizce adı: Passion flower Drog bitkinin kurutulup parçalanmış ya da kesilmiş toprak üstü kısımlarından oluşur. EP’ye göre drog en az %1,5 total flavonoit (viteksin üzerinden hesaplanmış) taşımalı Drog Commission E, ESCOP, ve WHO monograflarında kayıtlıdır. Bitkinin vatanı Güney Amerika’dır. OH Passiflorae Herba Taşıdığı bileşikler OH HO O – Flavonoidler; genellikle apigenin ve luteolinin Cglikozitleri ile bunların 2-Oglikozitleri örneğin viteksin, orientin, izoviteksin, şaftozit vb, eser miktarda β-karbolin alkaloitleri; harman, harmin, harmol, harmalin ve UY taşır. OH HO O HO Viteksin OH O OH OH HO O OH HO N N O N H Harman O HO OH N H Harmalin Orientin OH O Endikasyonları – Huzursuzluk, gerginlik ve uyku sorunlarında kullanılır. – Hamilelikte ve emzirme döneminde kullanılmamalıdır. – Uyuklamaya neden olduğundan drogu kullanırken araç ve iş aletleri kullanılmamalıdır. Dozaj ve Pozoloji – Yetişkinlerde 0,5-2 g drog günde 3-4 kez alınabilir. – 2,5 g drogdan hazırlanan infüzyon halinde alınabilir. – 1-4 ml tentür (1:8 oranında hazırlanan) halinde veya eşdeğer preparatlar şeklinde kullanılabilir. – 3-12 yaşındaki çocuklarda doz, yetişkin dozu üzerinden vücut ağırlığına göre hesaplanır ve doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Melissae folium Taşıdığı bileşikler – Flavonoidler; aglikonu apigenin, kersetin ve kemferol olan heterozitler; UY; %0,06-0,37 oranında ve monoterpen aldehitlerce zengin (geranial, neral, sitronellal), hidroksisinnamik asit türevleri (Rozm. asit > %4) Rozmarinik asit Geranial Sitronellal Bitki: Melissa officinalis L. Dorg: Melissae folium Familya: Lamiaceae Türkçe adı: Oğulotu İngilizce adı: Lemonbalm Drog bitkinin kurutulmuş yapraklarından oluşur, EP’ye göre drog en az %4 total hidroksisinnamik asit türevleri (Rozmarinik asit üzerinden hesaplanmış) taşımalıdır. Drog ESCOP, Commission E, WHO monograflarında kayıtlıdır. Melissae folium Endikasyonları: – Uyku sorunları, GI problemleri ve Herpes simplex labialis tedavisinde kullanılır. Kontrendikasyonları: – Antitiroit aktivitesi olduğundan uzun süre ve yüksek dozda kullanılmamalıdır. Dozaj ve Pozoloji – 2-4 g drogdan hazırlanan infüzyon günde 3-4 kez kullanılır. – %45 EtOH ile hazırlanan tentürü (1:5) günde 3 defa 2-6 ml – %45 EtOH ile hazırlanan sıvı ekstre (1:1) günde 3 kez 1,5-4,5 ml Bitki: Matricaria chamomilla L. Drog: Matricariae flos Familya: Asteraceae Türkçe adı: Mayıs papatyası İngilizce adı: Chamomile Drog bitkinin kurutulmuş kapitulumlarından oluşur. EP’ye göre drog en az 4 ml/kg mavi uçucu yağ taşımalıdır. Drog ESCOP, Commissin E, WHO monograflarında kayıtlıdır. Matricariae flos Taşıdığı Bileşikler – Drogun ana karakteristik bileşikleri içerisinde %50 oranında seskiterpenler (matrisin----kamazulen, αbisabolol türevleri) taşıyan uçucu yağ (%0,5-1,5), flavon türevleri (apigenin 7-glikozit), kumarinler ve fenolik asitler. OH HO HO O HO OH O Apigenin 7-glikozit OH Matricaria flos Endikasyonları: – İnfüzyonu orta şiddette uyku sorunlarında, Gİ şikayetlerin semptomatik tedavisinde kullanılır. Dozaj ve Pozoloji: – Yetişkinlerde 3 g drogun 150 ml (bir fincan) sıcak su ile infüzyonu hazırlanır, günde 3-4 kez kullanılır. – Sıvı ekstre (1:2 oranında %50 EtOH ekstraksiyon ile günde 3-6 ml kullanılabilir. – Kuru ekstre 50-300 mg günde 3 defa kullanılır. – Çocuklarda vücut ağırlığına göre yetişkin doza oranlayarak hazırlanır. α-bisabolol O O Kamazulen Bitki: Hypericum perforatum L. Drog: Hyperici herba Familya: Hypericaceae Türkçe adı: Sarı kantaron Binbirdelik otu İngilizce adı: St. John’s Wort Drog bitkinin kurutulmuş çiçek durumları ve üst yapraklarından oluşur, EP’ye göre drog total hiperisin türevlerinin miktarı en az %0,08 oranında olmalıdır. Drog ESCOP, Commission E, WHO monograflarında da kayıtlıdır. Hyperici herba Taşıdığı bileşikler – Naftodiantron türevi majör bileşikler (Hiperisin, psödohiperisin gibi); – Floroglusinol türevi majör bileşikler (hiperforin vb); flavonoid bileşikler (kersetin ve glikozitleri, kersetin 3galaktozit=hiperozit) drogun taşıdığı bileşiklerdir. – UY terpenik hidrokarbonlar ve majör olarak 2-metiloktan taşır. Hyperici herba Farmakolojik Aktivite Hyperici herba Endikasyonları: – Hafif ve orta şiddette depresyon tedavisinde sedatif ve antidepresan olarak kullanılır. Kontrendikasyonları: – İlaç etkileşimi en fazla olan droglardandır. Antikonvülzanlar, siklosporin, HIV proteaz inhibitörleri, varfarin, antikoagülanlar ve oral kontraseptiflerle kullanılmamalıdır. – Hamilelikte ve emzirme dönemlerinde kullanılmamalıdır. – 2 aydan uzun süreli kullanılmamalıdır. Hyperici herba – Drogun aktivitesi A tipi MAO enziminin inhibisyonu ile ortaya çıkar. – İçerdiği bileşiklerden özellikle hiperforin’in seratoninin, dopaminin, noradrenalinin ve GABA’nın geri emilimini kuvvetli inhibe ettiği gözlemlenmiştir. – Hiperisin ve flavonoidlerin de etkiye katkısı olmasına rağmen asıl etkili bileşiğin hiperforin olduğu düşünülmektedir. – Ksantonlarında MAO enzimini kuvvetli inhibe ettiği gözlemlenmiş ancak bu bileşikler drogda eser miktarda bulunur. – Ana aktif bileşikler hiperforin ve adhiperforin stabil değil, oksidasyonla parçalanma ürünleri de drogda ve ekstrelerde bulunur. – İstenen etkiyi düzenli sağlamak için standardize ekstreler kullanılır. Dozaj ve Pozoloji: – Preparatlar sulu EtOH (%50-60 EtOH ya da %80 EtOH içeren) ekstreleri ile hazırlanır. – Yetişkinlerde ve 12 yaşın üzerinde çocuklarda günlük doz 450-1050 mg kurutulmuş sulu etanolik ekstre (Drog ekstre oranları 2,5-5:1, 4-7:1 ya da 5-7:1 kullanılır.) Herbal tentür ve tıbbi çaylarda: Günde 3-4,5 ml tentür (%60 EtOH 1:5 oranında), Günde 2-4 g drog çay infüzyonu yapımında kullanılır. 12 yaşın altındaki çocuklarda doktor denetimi altında ve yetişkin dozun yarısı ile tedavi uygulanır.