2. Hafta Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik - PDF

5.11.2024 5.11.2024 1 Bilimsel Araştırma Yöntemleri veEtik - Araştırma Yöntem ve Teknikleri -2. Hafta PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ Lİ...

5.11.2024 5.11.2024 1 Bilimsel Araştırma Yöntemleri veEtik - Araştırma Yöntem ve Teknikleri -2. Hafta PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ [email protected] 1. HAFTA PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 2 Bilimsel Araştırma Bilimsel Araştırma ile İlgili Temel Kavramlar 2. HAFTA PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 1  5.11.2024 5.11.2024 3  Abdullah Okumuş. Bilimsel Araştırma Teknikleri, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.  Halim Kazan (2016). Bilimsel Araştırma Teknikleri, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. Yararlanılan  Cengiz, E. Akyüz, A. ve Tuzcuoğlu, A. Bilimsel Araştırma Kaynaklar Teknikleri, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.  Temmuz Gönç Şavran (Ed.) (2012). Sosyolojide araştırma yöntem ve teknikleri. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2641, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1609. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 4  Bilimsel araştırma; “problemlere güvenilir çözümler aramak amacıyla, planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi sürecidir. Bilimsel  Bilim ve teknoloji toplumların ekonomik ve sosyal Araştırma anlamda gelişmesinde önemli bir rol oynarken, söz konusu gelişmeler, yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen bilgilerin kullanılması sayesinde ortaya çıkmaktadır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 2  5.11.2024 5.11.2024 5  Bilimsel araştırma problemleri çözmeye odaklanır ve problemleri tanımlamak için adım adım mantıksal, BİLİMSEL planlı ve kesin yöntemleri ortaya çıkartır, verileri toplar, ARAŞTIRMA onları analiz eder ve buradan hareketle geçerli sonuçları çıkartır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 6 Güvenilir çözümleri hedefler Verileri sistemli ve planlı toplar BİLİMİN ARAÇLARINA Toplanan verilerin analizini yapar VE ÖLÇÜTLERİNE UYGUN OLARAK Bulguları değerlendirir ve yorumlar BİLİMSEL ARAŞTIRMA Araştırmayı mutlaka rapor eder PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 3  5.11.2024 5.11.2024 7 Amacının Test edilebilir Kesin olması olması olması BİLİMSEL Açık ve Tekrarlanabilir ARAŞTIRMANIN olması güvenilir olması Tarafsız olması ÖZELLİKLERİ Genellenebilir Yeterli olması olması PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 8 1. KURAMSAL ( TEMEL) ARAŞTIRMA  Kuramsal (Temel) araştırmalar, olaylar arasındaki ilişkileri keşfetmek ve teori geliştirmek amacıyla yapılmakta ve genellikle de bilim adamları ve araştırma kurumları tarafından yürütülmektedir.  Temel bilimsel araştırmaların birincil amacı, bilime katkıda Bilimsel bulunmaktır.  Bir başka deyişle, güncel sorunlara cevap vermek gibi bir kaygı Araştırma Türleri çerçevesinde yapılmamaktadır. (Ör: Teori geliştirme) 2. UYGULAMALI ARAŞTIRMA  Uygulamalı araştırmalar ise günlük sorunlara pratik çözümler bulmak, kamuoyunu aydınlatmak, ekonomik, sosyal ve siyasal konularda tahminlerde bulunmak vb. gibi amaçlara yönelik yapılmaktadır. (Ör: Uygulamadaki sorunları çözme) PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 4  5.11.2024 5.11.2024 9 Kuramsal (Temel) Uygulamalı Araştırma (Teknolojik) araştırmalar, Bilime katkı amacıyla yapılır. Bilimsel prensiplerin ticari problemlerin çözümüne uygulanması amacıyla yapılmaktadır. Bilimsel Uygulamalı Araştırma Türleri Kuramsal (Temel) Araştırma (Teknolojik) araştırmalar, Üniversitelerde ve ticari amaç gütmeyen araştırma Genellikle özel sektör ve kurumlarında araştırma ekipleri yürütülmektedir. tarafından sürdürülmektedir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 10  Günümüzün işletme çevresi, hızlı teknolojik gelişmeler, yoğunlaşan rekabet, tüketicilerin taleplerindeki değişim gibi faktörler, işletmelerin uygun karar alma ihtiyacını Araştırma Niçin arttırmıştır. Gerekli?  Tüm bu faktörler işletme kararlarının önemini, bu kararların sonuçlarından doğabilecek riskleri büyük ölçüde artırmaktadır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5  5.11.2024 5.11.2024 11  Yöneticilerin karar alma sürecinde sahip oldukları bilgi düzeyi, karar alma sürecindeki riski azaltmaktadır. Araştırma Niçin  Bu aşamada işletme araştırmaları, karar almaya yardımcı olacak bilgilerin elde edilmesinde ve Gerekli? kararların isabetinin arttırılmasında yardımcı olur. Araştırma karar almaya yardımcı bir araçtır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 12  İşletme araştırmaları, işletmede karar alıcılara bu karar sürecinde yardımcı olmak amacıyla verilerin sistematik olarak toplanması, işlenmesi, analiz edilmesi ve yorumlanması için gerekli ilkeler ve teknikler bütünüdür. Araştırma Niçin  Bu açıdan değerlendirildiğinde işletme Gerekli? araştırmalarını; bilimsel araştırma türü olarak uygulamalı bilimsel araştırma kategorisinde sınıflandırmak mümkündür. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 6  5.11.2024 5.11.2024 13  İşletmelerde karar alıcılar ile işletme araştırmalarını gerçekleştirenler genellikle aynı kişiler değildir.  Araştırmacılar, karar alıcıların ihtiyaç duydukları bilgiye ulaşmaları sürecinde karar alıcılara yardımcı olan, araştırma sürecini iyi bilen ve Araştırma Niçin temel ilkeleri uygun olarak uygulayabilen kişiler Gerekli? olmalıdırlar.  Karar alıcılılar birçok farklı kaynaktan gelen bilgileri birleştirip buna göre karar alabilir, birçok farklı araştırma/araştırmacıdan faydalanabilirler. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 14  Araştırmanın kalitesinin değerlendirilmesi her ne kadar zor olsa da, araştırmacıların belirli değerlendirmeler ile araştırma kalitesi hakkında fikir sahibi olabileceği belirtilmektedir. Bilimsel Araştırma Kalitesi Araştımanın Kalitesinde Önemli Unsurlar Araştırmanın Araştırmanın Araştırmanın Özgünlüğü Önemi Yöntemidir PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 7  5.11.2024 5.11.2024 15  Özgünlük  Yeni bilgi üretme,  Daha önceki çalışmaları eleştirel olarak değerlendirme,  Yeni araştırma tasarım ve yöntemleri kullanma,  Mevcut veriden yeni sonuçlara ulaşma, Bilimsel   Yeni kuramsal yorumlar yapma, Mevcut çalışmaları genişletme, Araştırmanın  Niteliğini artırma, Özgünlüğü  Konuya yeni tartışmalar getirme,  Mevcut fikirleri yeni bir araştırma alanına uygulama,  Yeni gerçeklere ulaşma gibi özellikleri de kapsamaktadır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 16 Eski bir soruna yeni bir bakış açısıyla yaklaşmak, yeni teknik ve çözümlemeler kullanmak, verileri farklı bir biçimde sentezlemek ya da eski verileri yeni bir Bilimsel biçimde yorumlamak da araştırmaya orijinallik Araştırmanın kazandırabilir. Ozgünlük kaliteli araştırma tanımı içerisinde vurgulanan Özgünlüğü ölçütlerden olmasına karşın bu ölçüt araştırmalarda her zaman gerçekleştirilememektedir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 8  5.11.2024 5.11.2024 17  Araştırmanın, hangi kuramsal ya da pratik sorunun çözümünde ve nasıl kullanılabileceğinin açıklanması araştırmanın öneminin ifadesidir. Bir araştırmanın yapılmasının temel nedeni önemidir. Bilimsel  Araştırma soruları araştırmaya değer olmalıdır, Araştırmanın araştırmacı seçtiği problemi araştırmanın, buna zaman, çaba ve maddî kaynak harcamaya değip Önemi değmeyeceğine karar vermelidir.  Burada, araştırmanın bilgi ve uygulamalara nasıl bir katkıda bulunacağı değerlendirilmelidir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 18  Araştırmanın kimlere hitap edeceği, ne zaman ve nerede yapılacağı, amacının uygulamaya mı, kurama mı yönelik olduğu gibi etmenler araştırmanın önemini Bilimsel etkileyebilmektedir. Araştırmanın  Ancak, genel olarak bakıldığında, bilgi birikimi ya da uygulamaya ilişkin olarak gerçek bir sorundan Önemi hareketle yola çıkılan araştırmalar önem açısından daha değerli görülmektedir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 9  5.11.2024 5.11.2024 19  Bilimsel araştırmalarda araştırmanın bel kemiğini araştırmanın yöntemi oluşturur.  Araştırmanın tasarımı mantıksal bir temele oturtulmalıdır.  Metodolojideki yöntemler ve teknikler Bilimsel başkalarının da tekrarlayabileceği biçimde anlatılmalıdır. Araştırmanın  İstatistiksel analiz yöntemleri, araştırmanın doğa Yöntemi ve amacına uygun ve geçerli nitelikte olmalıdır.  Yönteme ilişkin olarak yapılan tüm seçimlerin gerekçeleri araştırma raporunda açıkça belirtilmelidir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 20  Bir bilim dalının aradığı gerçeklere varmakta kullandığı işlemlerin tümüdür.  Her bilim dalının kendine özgü yöntemleri vardır.  Bilimsel yöntemler iki anlam taşır. YÖNTEM 1. Bilimsel düşünce yöntemi: Bilim insanının akıl yürütme ve davranışı ile ilgili olarak olgulara dayanma, tarafsızlık, eleştiriye (METOD) açıklık, yanılma olasılığını dikkate alma özelliklerini içerir 2. Bilimsel araştırma yöntemi: Araştırma sürecinde, araştırmanın amacını ve problemi tanımlama, problemi çözecek modeli kurma, modelle ilgili olarak gerekli hipotezleri formüle etme gibi birbiri ile ilişkili süreçleri ifade eder.. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 10  5.11.2024 5.11.2024 21  Bir araştırmayı bilimsel yapan kullanılan yöntemlerdir.  Çok önemli, yenilik getirici bir araştırma, problemine yönelik bile olsa, araştırma sürecinin sonunda bulunan sonuçlar, eğer Bilimsel kullanılan yöntem sağlam değilse, bilimsel olarak bir şey ifade etmez. Araştırmanın  Yöntem o araştırmayı başkalarının da sınayıp Yöntemi yürütebilecekleri bir nesnellik(objektiflik) içermelidir; bu ise bilimsel araştırmayı diğer araştırmalardan ayıran önemli bir özelliktir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 22  Bilimsel teorileri gerçek hayatta karşılaştığımız olayları açıklamak için geliştiririz.  Bir teori kurulduktan sonra aksi verinin olup olmadığına bakmak için tekrar incelenir.  Eğer aksi veri bulunursa, teori bu yeni bilgileri içerecek şekilde değiştirilerek tekrar kurulur ve doğrulama Bilimsel süreci tekrar başlar.  Teorilerin doğrulanması sonsuz bir süreçtir, çünkü hiçbir zaman Araştırmanın tüm olasılıkları değerlendirmiş olduğumuzu varsayamayız. Yöntemi PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 11  5.11.2024 5.11.2024 23  Veri toplama ve analizi yönteminin aktarılmasında daha şeffaf davranılması yalnızca araştırmanın tekrarlanabilirliği için değil, eleştirel değerlendirmesi için de gereklidir. Bilimsel  Araştırma yöntemleri; veri toplama, ölçme ve analizi içeren tasarımın, araştırma problemi ışığında seçilmesi Araştırmanın ve araştırma problemine doğrudan hitap etmesi Yöntemi gerekmektedir.  Araştırma yöntemi; yöneltilen soruya uygun olmalı ve araştırmacı bunu yeterli bir şekilde uygulayabilmelidir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 24 Bilimsel Araştırmalarda Temel Kavramlar PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 12  5.11.2024 5.11.2024 25 Tümdengelim Tümevarım  Tümdengelim ve tümevarım yoluyla bilgi edinme, problem çözme ve gerçeği arama tekniklerine bilimin iki kolları şeklinde bakmak mümkündür. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 26  Türk Dil Kurumu sözlüğünde tümdengelim, tümel bir önermeden tikel bir önermeye, yasalardan olaylara, etkenden etkiye geçme yolu olarak tanımlanmaktadır (Al, 2010: 9). Tümdengelim  Diğer bir tanıma göre;  Bütünden parçaya, tümelden tikele, genelden özele gidiş yöntemidir. Parçaya ait özelliğin bütüne ait özellikten yola çıkılarak tespit edilmesidir.  Doğru olduğu kabul edilen tümel veya genel bir önermeden özel bir sonucun çıkarılmasıdır (Al, 2010: 9). PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 13  5.11.2024 5.11.2024 27  Tümden gelim, doğa bilimlerindeki temel araştırma Tümdengelimin yaklaşımıdır.  Tümdengelimin amacı; hipotezler yoluyla bir kuramın Amacı geçerliliğine ilişkin kanıtlar elde etmektir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 28  Yüzyıllar boyunca tümdengelim yöntemi bilgi edinme, gerçeği keşfetme yolu olarak kullanılmış ve halen kullanılmakta olan bir yöntemdir.  Bu yöntemde, belirli şartlar altında belirli sonuçlar elde edilebilir.  Şöyle ki; eğer A=B ise, ve B=C ise o zaman A ve C’nin de eşit olması beklenmektedir. Tümdengelim PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 14  5.11.2024 5.11.2024 29  Tümdengelimin ışığı altında insan, hükümlerinin geçerliliğini kontrol edebilme fırsatı bulmuştur.  Tümdengelim formülü üç unsurdan meydana gelmektedir. Tümdengelim  Bunlardan sonuncusu “C” varılan hükümdür.  İlk iki unsur “A” ve “B” öncüller, varılan sonuca temel olan kısımlardır.  Bu ilk iki unsuru kabul eden insan, bunları izleyen sonucun da doğruluğunu kabul etmek zorundadır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 Tümdengelim yaklaşımıyla yapılan 30 araştırmaların en önemli özelliği, Diyagramın başlangıç noktası kuramın araştırmanın başında kuramdır. oluşturulmasıdır. Araştırma bu 1. Teori (Kuram) kuram doğrultusunda gelişir. 2. Hipotez 3. Gözlem 4. Doğrulama Tümdengelim  Tümdengelim, belirli bir konuda insan davranışı ya da olguların açıklanabilmesi amacıyla oluşturulmuş bir kuramla başlayan, kuramın doğrulanması amacıyla hipotezler oluşturulması, oluşturulan hipotezlerin toplanan veriler yardımıyla test edilerek doğrulanması ya da reddedilmesi süreciyle kuramı kabul ya da reddeden bir yaklaşımdır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 15  5.11.2024 5.11.2024 31 1. Teori (Kuram) 2. Hipotez 3. Gözlem 4. Doğrulama Tümdengelim  Hipotezler oluşturularak, değişkenler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi için deneysel strateji kullanılır.  Hipotezler belirli bir kuramsal temele dayalı olarak geliştirilen ve değişkenler arasında varlığı öne sürülen belirli ilişkilerin sınanmasını sağlayan ifadelerdir.  Bu hipotezler, nicel kavramlarla ölçülebilen değişkenleri içermelidir.  Elde edilen veriler ışığında hipotezlerin kabul ya da reddine karar verilir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 32  Tümdengelim mantıklı düşünme sistemi daha genelden daha özele doğru çalışmaktadır. Aynı zamanda bu düşünce sistemi ‘top-down’ (yukarıdan-aşağı) yaklaşım olarak da adlandırılır  Daha sonra test edebileceğimiz daha spesifik hipoteze doğru konuyu daraltırız. Tümdengelim  Hipotezleri yönlendirmek için gözlemleri kullanmaya kadar konuyu daraltabiliriz.  Bu yol sonuçta spesifik veriler ile hipotezlerimizi test etme imkanına ulaştırır ve aynı zamanda orijinal teorilerimizi de teyit eder. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 16  5.11.2024 5.11.2024 33  Tümdengelim sürecindeki bazı aksaklıkları gören insanoğlu bunu tamamlayacak olan yeni teknikler arayışında olmuş ve tümevarım yöntemini bulmuştur.  Bu yöntemin kaşifi ve bilimsel yöntemin babası denilen Francis Bacon (1561-1626), tümdengelimi şiddetle eleştirmiş, ortaçağa hakim “akılcılık” yaklaşımını Tümevarım yıkarak bunun yerine, bilim ve deney yöntemi olarak tümevarımı getirmeye çalışmıştır.  Bacon, gözlem ve deneyin bilgi kazanmak ve gerçeği keşfetmek için en doğru yol olduğunu savunmuş ve ortaçağ zihniyetini nispeten değiştirmeyi başarabilmiştir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 34  Bacon’un keşfettiği yöntem, bilimin ana yöntemi olmuş, gerek bilim ve gerekse araştırma sanatının gelişimine büyük hizmet etmiştir.  Bacon otoriteler tarafından verilen genellemelere dayanacak yerde, insan bilgisinin gözlemlerden, tecrübelerden kazanılabileceğini savunmuş ve araştırmacılara doğayı yakından izlemelerini ve Tümevarım genellemeleri bu gözlem ve deneyler üzerine inşa etmelerini tavsiye etmiştir.  Buna göre genel hükümler özel gözlemlerden, bunların bir araya getirilmesinden elde edilecektir. Yani ayrı ayı gözlemlerden genellemeler yapılarak hükümlere varılır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 17  5.11.2024 5.11.2024 35 Tümevarımcı yaklaşımla yapılan bir 4. Teori araştırma nitel verileri kullanır.” (Kazan, 35) 3. Öneri Hipotezi 2. Örnek 1. Gözlem Tümevarım  Tümevarım yaklaşımında önceden belirlenmiş bir kuram ya da hipotez yoktur.  Araştırmacı, topladığı tanımlayıcı ve ayrıntılı verilerden yola çıkarak incelediği probleme ilişkin ana temaları ortaya çıkarma, topladığı verileri anlamlı bir yapıya kavuşturma, yani bu verilerden yola çıkarak bir kuram oluşturma çabası içindedir. Teori üretme, araştırmanın son aşaması ve ürünüdür PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 36 4. Teori 3. Öneri Hipotezi 2. Örnek 1. Gözlem  Tümevarım mantıklı düşünme sistemi spesifik ölçümler ve gözlemleme ile başlar, ortaya çıkarılan öneri hipotezlerini formüle ederek, örnek ve düzenlemeler ile devam eder en son aşamada genel hüküm ve teorilerle sonuçlandırılır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 18  5.11.2024 5.11.2024 37  Tümevarım yaklaşımı, tümdengelim yaklaşımıyla karşılaştırıldığında, araştırma başında oluşturulan hipotezleri test etme yerini hipotez oluşturmaya; Tümevarım ölçme, açıklamaya; genellenebilirlik ise yerini anlama amacına bırakmıştır. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 38  Tümevarım mantıklı düşünme sistemi ise tümdengelimin tam ters yönde spesifik gözlemlerden hareketle genellemelere ve Tümevarım teorilere doğru işler.  Bazı durumlarda gayri resmi olarak buna ‘bottom up’yaklaşımı (aşağıdan-yukarı) da denilmektedir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 19  5.11.2024 5.11.2024 39  Tümevarım, doğası gereği başlangıçta daha açık sonuca gidebilen ve açıklayıcı mantıklı düşünce sistemidir.  Tümdengelim ise doğası gereği daha dar kapsamlı ve hipotezlerin testi ve kanıtlanması ile ilgilidir. Tümevarım mı,  Bazı belirli çalışmalar sadece tümdengelim çıkarımı Tümdengelim uygulanmış görünmesine rağmen (örnek olarak, bir tasarım deneyinin bazı sonuçlar üzerinde ki mi? davranışlarının, hipotez etkilerinin testi), birçok sosyal araştırmada hem tümdengelim hem de tümevarım mantıklı düşünme sisteminin süreçleri projede birlikte kullanılabilir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 40  Teori;  Birçok olgunun kapsamlı ve birleştirilmiş açıklaması ve doğada var olanların neye benzediği ve nasıl işlediğiyle ilgili hususlarla ilgili ilave hipotezler ile denenebilir türden tahminler üretebilmeye ilişkin açıklamalar olarak tanımlanabilir. TEORİ  Ya da;  Tekrarlanan gözlem ve deneylerle eldeki mevcut bilgi birikimi düzeyinde doğruluğu büyük ölçüde kabul edilmiş, ancak yine gözlem ve deneyler yoluyla yanlışlanabilme olasılığı bulunan, öngörülerinde doğru çıkmış hipoteze teori denir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 20  5.11.2024 5.11.2024 41  Teoriler, gözlem, deney, akıl ve mantık yollarıyla her defasında doğrulanabilmelidir.  Bilimsel teoriler, doğal olaylarla ilgili ortaya çıkan pek çok farklı noktayı açıklamak ve anlamak için TEORİ bilinene en iyi çabaları temsil eder.  Bu bilgi türüne izafiyet teorisi, hücre teorisi ve biyolojik evrim teorisi örnek olarak verilebilir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 42  Kuram  Bir olguyu açıklamaya, kestirmeye ve/veya kontrol etmeye yarayan ilişkili ilkeler bütünüdür.  Örneğin, öğrenme olgusunu açıklayan kuramlar KURAM arasında bilişsel öğrenme kuramını ve davranışsal öğrenme kuramını sayabiliriz.  Kuram üretmeyi ve/veya sınamayı hedefleyen bilimsel araştırmalara, temel araştırma adı verilmektedir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 21  5.11.2024 5.11.2024 43  Doğada tekrarlanan gözlem ve deneylerle, aynı şartlarda aynı sonuçları verdiği kesin olarak belirlenen, akla ve mantığa uygun olan uzmanları tarafından kabul görmüş, değişmez nitelik kazanmış, yanlışlanma olasılığı olmayan gerçek bilgiye, yasa ( kanun) denir. YASA (Kanun)  Yasalar değişmezlik ilkesine sahiptir.  Yasalar en gerçek değişmezlerdir.  Araştırmacılar mevcut değişmezleri kullanarak yeni değişmezler ortaya çıkarmaya çalışırlar. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 44  Olgu/vakıa/olay; yapılan ya da olan iş, meydana gelen şey, düşünülmüşün karşıtı, olmuş olan, gerçek olan, gerçekleşmiş olan, gözlenebilir görgül işlemlerle kavranabilir olan ve kendine özgü bir örüntüsü bulunan olay şeklinde tanımlanmaktadır. Aslında dünyada var olan her şey bir yönüyle olgudur (Al, 2010: 11-12).  Olgular  gözlemsel, OLGU  algısal  çıkarımsal olabilir. Bilimsel olgular doğrulanabilen ya da algılanabilen nesnel şeylerdir. Gözleme dayalı olgular, nesnel olgular olup nicel analiz yapmaya uygundur (Al, 2010: 12). PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 22  5.11.2024 5.11.2024 45  Veri: Veri/malumat/data,  bir sonuca varabilmek için gerekli olan ilk bilgi;  sonuç çıkarmak, çıkarsama yapmak ya da bir incelemeyi sürdürmek için gerekli olaylara ilişkilere ve sayısal ham bilgilere verilen ad;  bir araştırmada sorunun çözümüne sağlamak amacıyla derlenen bilgiler; VERİ  deneysel ölçme sonucu nicelik ya da sayı;  deneyler ya da gözlemler sonunda elde edilen nicel ya da nitel değerler;  bir gözlem yordamı ya da ölçme aracıyla elde edilmiş ve çeşitli düzeylerde işlenerek çözümlenmiş bilgi gereci olarak  tanımlanmaktadır (Al, 2010: 12). PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 46 PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 23  5.11.2024 5.11.2024 47 BİRİNCİL VERİ  Birincil veriler; herhangi bir konudaki ilk kaynakları ifade eder. Tutanaklar, arşiv, edebî eserler, sanat eserleri, mektuplar, söyleşiler, deney sonuçları, anketler,mülakatlar, gözlemler birincil verilerdir. Birincil Veri İkincil Veri İKİNCİL VERİ  İkincil veriler; birincil verilere/kaynaklara dayanılarak yapılan çalışmalara denilmektedir. Çeşitli kitaplar, makaleler, tezler, raporlar, dergiler, istatistiki veriler ikincil kaynaklardır (Al, 2010: 12-13) PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 48 ANKET Sosyal bilimler için gerekli olan verilerin sistematik olarak toplanmasında anket önemli bir araçtır.  Özellikle bilgisayar destekli istatistik programlarının gelişmesi anketle elde edilen verilerin değerlendirilmesini kolaylaştırmış ve anketin etkinliğini Anket artırmıştır (Al, 2010: 19). ANKET;  Önceden belirlenmiş örneklem grubuna araştırmanın amacına uygun olarak hazırlanan soruları sorarak yapılan veri toplama tekniğine anket denir (Cemaloğlu, 2012: 135).  Yüz yüze, telefonla veya posta ile yapılabilir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 24  5.11.2024 5.11.2024 49  Her araştırmanın bir evreni vardır ve araştırma bu evren üzerinde yapılır.  Evren, araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği canlı ya da cansız elemanlar bütünüdür (Al, 2010: 32).  Araştırma evreninin çok geniş olması, evrenin tümünde çalışma yapmanın zor ve maliyetli olması durumunda ÖRNEKLEME çalışma, örneklem küme üzerinde yapılır.  Bazı durumlarda evreni incelemeye gerek de olmayabilir.  Araştırma evrenini temsil eden küçük bir model oluşturulmasına örnekleme yöntemi denir (Al, 2010: 32). PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 50  Araştırma verileri işlenerek, çözümlenerek bilimsel sonuçlara yani bulgulara ulaşılır. BULGU  Bir yönüyle bulgu işlenmiş verilerdir.  Bilimsel araştırmalar belirli bulgulara ulaşmak için yapılır (Al, 2010: 37-38). PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 25  5.11.2024 5.11.2024 51  Değişken, çeşitli değerler alabilen bir nicelik ya da çeşitli seçenekleri olan nitelik olarak tanımlanmaktadır.  Diğer bir tanıma göre değişken, bir araştırmanın olgularından oluşan, birden fazla değer alabilen, değişebilen her şeydir.  Bir araştırmada incelenen özelliklerin her biridir. Örneğin sosyal bilimlerde araştırmaya konu olan DEĞİŞKEN cinsiyet, yaş, eğitim durumu, gelir durumu birden fazla değer alabildiği için değişkendirler.  Araştırılacak olan konuyu oluşturan olgular birer değişken olabilir. Değişkenlerin birbirini etkilemelerine bağlı olarak hipotezler kurulur (Al, 2010: 38). PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 52  Tez: Bilimsel anlamda delillere dayanarak ya da mantık yoluyla bir fikrin, bir düşüncenin ya da bir konunun savunularak kanıtlanmasıdır. TEZ (SAV-İDDİA)  Antitez: Tezin karşıtıdır. ANTİTEZ  Sentez: Tez ile antitezin bileşimidir. SENTEZ PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 26  5.11.2024 5.11.2024 53  Hipotez, bir araştırma probleminin çözümü için, doğru ya da yanlış olduğunun ortaya koyulması gereken önermedir. HİPOTEZ  Doğruluğu ve yanlışlığı henüz test edilmemiş ve (VARSAYIM- dolayısıyla varsayımlardır. gerçekliği kanıtlanmamış temel DENENCE)  Bilimsel yöntemde olaylar arasında ilişkiler kurmak ve olayları bir nedene bağlamak üzere tasarlanan ve geçerli sayılan bir önermedir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 5.11.2024 54  Hipotezler araştırmalarda rehber vazifesi görür.  Hipotezler iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi deneysel verilerle test eden kabul ifadelerdir.  Hipotezler, ortaya konan problemle ilişkili olarak cevabı aranacak sorulardır. HİPOTEZ  Örneğin; ‘davranışsal boyutta insanları etkileme, (VARSAYIM- çevreye karşı örnek davranış geliştirmede etkili bir yöntem midir?’ sorusu, problemle ilişkili bir hipotezi DENENCE) örneklemektedir.  Sosyal bilim araştırmalarının amacı, hipotezleri kanıtlamak değildir, hipotezleri destekleyici bulgular elde etmektir. PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 27  5.11.2024 5.11.2024 55 Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim. ayse.yigitsakar@ rumeli.edu.tr PROF.DR. AYŞE YİĞİT ŞAKAR 28