Zagadnienia na egzamin (prawdopodobne) PDF

Zagadnienia na egzamin (prawdopodobne) 1. 2. Wiek Ziemi - około 4,6 mld lat 3. Neandertalczycy pojawili się około 400 000 lat temu. 4. Etapy rozwoju Morza Bałtyckiego 1.​ Morze Yoldiowe(10-9 tys. lat temu) -​ W wyniku cofania się lodowca, na obszarze południowej Szwecji stopniowo...

Zagadnienia na egzamin (prawdopodobne) 1. 2. Wiek Ziemi - około 4,6 mld lat 3. Neandertalczycy pojawili się około 400 000 lat temu. 4. Etapy rozwoju Morza Bałtyckiego 1.​ Morze Yoldiowe(10-9 tys. lat temu) -​ W wyniku cofania się lodowca, na obszarze południowej Szwecji stopniowo wyłaniał się pomost lądowy, oddzielający Bałtyk od oceanu. -​ Około 10 tysięcy lat temu został on przełamany i rwąca rzeka wód bałtyckich ruszyła na zachód, aż do wyrównania poziomu z oceanem. -​ Następnie przez otwarte połączenie z Morzem Północnym zaczęła napływać słona woda oceaniczna. -​ Jezioro stopniowo przekształcało się w zbiornik morski, który nazwano Morzem Yoldiowym od dominującego w nim małżaYoldiaarctica. 2.​ Bałtyk współczesny (od ok. 4 tys. lat temu ; Morze Mya) -​ Z końcem okresu litorynowego nastąpiło ponowne podnoszenie się dna w cieśninach duńskich. -​ Spowodowało to słabszy dopływ wód oceanicznych z Morza Północnego i obniżenie zasolenia Bałtyku. -​ Powstało typowe morze słonawe, jakie znamy dzisiaj. -​ Nazwa pochodzi od małża Mya arenaria. 5. Obrywanie – odpadanie materiału skalnego od stromych powierzchni stoków. Spełzywanie – jest wywoływane grawitacją, wpływem zmian temperatury i nawilgocenia, pęcznienia się i kurczenia zwietrzeliny oraz zamarzaniem i rozmarzaniem powierzchniowej warstwy podłoża wraz z przemieszczającą się zwietrzeliną. 6. Wysokie wybrzeża morskie 1.​ DALMATYŃSKIE Powstałe w wyniku zalania równoległych do wybrzeża pasm górskich; powstają wówczas wyspy a między nimi liczne głębokie cieśniny; np. Wybrzeża 2.​ RIASOWE Powstałe na skutek zalania prostopadłych do wybrzeża pasm górskich np. Wybrzeża Irlandii, Portugalii, Francji 3.​ FIORDOWE Zalane przez morze doliny polodowco we np. Wybrzeże Norwegii 4.​ SZKIEROWE Zalane przez wody morskie, wygładzone przez lodowiec wysepki, np. Wybrzeża Finlandii, Norwegii 5.​ LIMANOWE Powstałe w wyniku odcięcia ujścia lejkowatego rzeki mierzeją np. Wybrzeża Morza Czarnego 6.​ KLIFOWE Powstałe w wyniku niszczenia przez morskie fale obszarów wyżynnych np. Wybrzeże Morza Bałtyckiego Chorwacji Niskie wybrzeża morskie 1.​ MIERZEJOWE Powstają, kiedy linia brzegowa jest niewyrównana a niesiony przez wodę materiał przesuwa się wzdłuż brzegu i osadza się w formie półwyspu mierzei stopniowo zamykającej zatokę np. Płw. Helski 2.​ LAGUNOWE Powstają w płytkich zatokach w wyniku wynurzenia się podwodnych wałów plażowych, tworząc tzw. Lido, które odcina część zatoki od morza. Taka zatoka nosi nazwę laguny. np. Zatoka Wenecka 3.​ NAMORZYNOWE Występują tylko w strefie ciepłej, gdzie nad brzegami rosną słonolubne lasy namorzynowe, odsłaniające się w czasie odpływu korzenie drzew rosnących na obszarze płytkiego dna morskiego Np. Zatoka Bengalska, Morze Południowochińskie 4.​ KORALOWE RAFOWE Wybrzeże oddzielone od pełnego morza barierą zbudowaną z rafy koralowej np. Wyspy M. Karaibskiego, Oceania, Wielka rafa Koralowa Jeśli coś o Zalewie Szczecińskim albo Zatoce Pomorskiej to Lagunowe. Chorwacja to Dalmatyńskie. 7. Czynniki glebotwórcze wg. Hansa Jennego (1941) G = f (O, K, W, R, S, T, C) (organizmy żywe, klimat, woda, rzeźba terenu, skała macierzysta, czas, człowiek) 8. Jaskinia Cueva de Villa Luz (południowy Meksyk) -​ stężenie siarkowodoru w jaskini wynosi 210 ppm (przy poziomie przekraczającym 10 ppm ludzie muszą wkładać ochronne respiratory) -​ niektóre bakterie z rodzaju Aciditheobacillus utleniają H2S i SO2 pochodzenia endogenicznego i wydzielają jako produkt uboczny kwas siarkowy. -​ występują tam tzw. snotyty, czyli struktury przypominające stalaktyty, ociekające H2SO4 (zbudowane z bakterii Aciditheobacillus) -​ pH tych strumieni wynosi przeciętnie ok. 1,4 9. Krainy zoogeograficzne 1.​ KRÓLESTWO ARKTOGEA -​ kraina palearktyczna: Europa, Pn. Afryka (aż po Saharę) i Pn. Azja (aż po Himalaje); Większość zwierząt należy do rodzin, które występują również w innych krainach. Nie występują tu ssaki naczelne i torbacze. Charakterystyczne zwierzęta: niedźwiedzie, rysie, łosie, renifery, wielbłądy. -​ kraina etiopska: Afryka na pd. od Sahary, wraz z Madagaskarem; charakterystyczne zwierzęta: małpy człekokształtne (goryl i szympans), pawiany, słonie afrykańskie, żyrafy, nosorożce, zebry, antylopy, lwy, strusie, kameleony, pytony. Ze względu na swoją odrębność i izolację Madagaskar wykształcił wiele endemicznych form życia zwierzęcego (w niektórych źródłach wyróżnia się także krainę madagaskarską) -​ kraina orientalna: Indie, południowe Chiny i zachodnie wyspy Archipelagu Malajskiego; Charakterystyczne zwierzęta: słonie azjatyckie, niedźwiedzie malajskie, latawce, pandy, małpy wąskonose, papugi, pawie, dzikie kury, żaby latające. Nie ma koniowatych i jeleni. -​ kraina nearktyczna: Amerykę Północna po środkowy Meksyk; Charakterystyczne zwierzęta: bizony, szopy, skunksy, karibu, woły piżmowe, grzechotniki, wiele ptaków kurowatych. Nie ma jeży, hien i świń. 2.​ KRÓLESTWO NOTOGEA -​ kraina australijska; Australia Tasmania, Moluki, Nowa Gwinea, Nowa Zelandia i większość wysp Oceanu Spokojnego; Ze względu na długą izolację rozwinęło się tam wiele rodzin endemicznych, np. kakadu, kazuary, emu. Charakterystyczne zwierzęta to także: kangury, koala, krokodyle i warany oraz wiele ssaków workowatych, stekowce (ssaki jajorodne - dziobak i kolczatka), 3.​ KRÓLESTWO NEOGEA: -​ kraina neotropikalna: od środkowego Meksyku po Amerykę Południową włącznie; Wiele rodzin endemicznych. Charakterystyczne zwierzęta: tapiry, pekari, leniwce, jaguary, szynszyle, nutrie, lamy, małpy szerokonose, nandu, kolibry, tukany, anakondy, boa. Nie ma bydła, owiec, antylop. 4.​ KRÓLESTWO ANTARKTIS -​ Antarktyda; pingwiny, foki, morsy 10. Chemosynteza -​ Zachodzi w ekosystemach oceanicznych źródeł hydrotermalnych przy braku energii słonecznej i w obecności H2S -​ W porównaniu z fotosyntezą ma niewielki udział w tworzeniu biomasy -​ Biomasa wytworzona przez autotrofy (organizmy samożywne) w procesie foto- i chemosyntezy oraz przyswojona przez (cudzożywne) jest organizmy heterotroficzne zużywana w procesach metabolicznych: 1.​ w obecności akceptora elektronów, tlenu (oddychanie aerobowe) 2.​ przy braku tlenu (oddychanie anaerobowe) -​ Efekt: zanik biomasy i powrót dwutlenku węgla do atmosfery Druga reakcja jest głównym źródłem atmosferycznego metanu (80%) 1. Dwa rodzaje cech elementów i podsystemów -​ addytywne - takie same wewnątrz i na zewnątrz sytemu, charakterystyką zespołu składników jest suma cech elementów -​ konstytutywne – zależą od relacji między składnikami zespołu, do char. zespołu nie wystarczy znajomość elementów lecz niezbędna jest wiedza o relacjach między nimi 2. Bojarski wyróżnia 1.​ strukturę porządkującą system - statyczną -​ aspekt przestrzenny – rozmieszczenie komponentów -​ aspekt łącznikowy – relacje sąsiedztwa -​ aspekt formy – kształt elementów -​ aspekt rodzajowo-ilościowy – struktura liczebna typów komponentów 2.​ strukturę organizującą system - kinetyczną 3. Składowe geosystemu wg Krauklisa -​ inercyjne – szkielet geosystemu -​ mobilne – oddziaływania zewnętrzne i wewnętrzne źródła -​ biotyczne – determinujące aktywność i plastyczność 4. Potencjały częściowe - określenie potencjału pełnego jest trudne - brak danych, wyróżnia się: -​ samoregulacyjno - odpornościowy - zdolność do przeciwdziałania zmianom struktury i charakteru funkcjonowania krajobrazu spowodowanych bodźcami przyrodniczymi i antropogenicznymi -​ zasobowo - użytkowy - zdolność krajobrazu do zaspokajania energetyczno - materialnych potrzeb człowieka (produktywności biotycznej, wodny, surowcowy, atmosferyczny. transurbacyjny, rekreacyjno-balneologiczny) -​ percepcyjno - behawioralny - zdolność krajobrazu do oddziaływania na zmysły człowieka i stymulowania jego zachowań 5. Solon - potencjały (podobny podział) Usługi ekosystemowe: -​ świadczenia zaopatrzeniowe - zasoby, które są bezpośrednio eksploatowane przez ludzi, takie jak żywność, woda, surowce naturalne, leki -​ świadczenie regulacyjne - naturalne mechanizmy odpowiedzialne za regulację klimatu, cyrkulację substancji odżywczych i wody, regulacja liczebności organizmów, zapobieganie powodziom; -​ wspomagające - procesy, które pośrednio pozwalają na eksploatację zasobów naturalnych, takie jak produkcja pierwotna, zapylanie; -​ kulturowe - korzyści, jakie ludzie uzyskują ze środowiska naturalnego dla celów rekreacyjnych, kulturalnych i duchowych. 6. Na złożoność systemu składają się również 3 wymiary złożoności: -​ przestrzenny – liczebność i charakter elementów przestrzennych, ich wzajemne ułożenie, trwałość -​ funkcjonalny – procesy wewnątrz elementów, interakcje, regulacje na granicach i ponad granicami jednostek -​ czasowy - interakcje współczesne bezpośrednie i pośrednie, konsekwencje procesów odłożone w czasie, stopniowe pojawianie się nowych właściwości systemowych 7. Właściwości systemu krajobrazowego 1.​ Otwartość termodynamiczna – niezbędne warunki rozwoju całościowego, uorganizowania i złożoności systemu -​ Krajobraz i jego składniki są elementami otwartymi -​ Z otoczenia pobierane są substancje o wysokim stopniu uporządkowania (niskiej entropii) i wydalanie substancji nieuporządkowanej (o wysokiej entropii), co prowadzi do obniżenia entropii całego systemu (wzrostu negentropii). Podsystemy: roślinność oraz gleba. -​ Otwartość i negentropijność krajobrazu są niezbędnymi warunkami rozwoju całościowości, zorganizowania i złożonoci systemu 2.​ Całościowość – stopień zintegrowania składników systemu -​ System w pełni całościowy wobec otoczenia zachowuje się jak zintegrowana jedność (system koherentny) -​ Zmiana jednego pociąga zmiany we wszystkich pozostałych. -​ Niezależność jest przeciwieństwem całościowości (trudno wówczas mówić o systemie) -​ Koncepcja całościowości sytemu krajobrazowego wynika z holistycznego pojmowania przyrody -​ W obrębie systemów roślinnych całościowość spada wraz z przechodzeniem na wyższe stopnie hierarchii, od populacji przez fitocenozę do krajobrazu roślinnego -​ W hierarchii jednostek od pojedynczego geosystemu do epigeosfery, całościowość wzrasta, rośnie liczba cykli materialno-energetycznych przy przechodzeniu na wyższe stopnie hierarchii 3.​ Organizacja systemu: -​ Uporządkowanie elementów i funkcji systemu -​ Charakterystyka funkcjonalna systemu -​ Im wyższa organizacja, tym system lepiej zachowuje swoje wewnętrzne parametry pomimo oddziaływań otoczenia. tak rozumiana organizacja ma bezpośredni związek ze stabilnością systemu. 4.​ Probabilistyczność systemu, oznacza, że na podstawie znajomości stanu w chwili T1, można, ale tylko z pewnym prawdopodobieństwem, określić stan w chwili T2. 5.​ Hierarchiczność systemu -​ W jednostce dowolnego poziomu taksonomicznego są dwojakiego typu zależności: ​ jest ona zbudowana ze zorganizowanych jednostek niższego rzędu, i w pewnym stopniu zależy od sposobu i stopnia integracji tych jednostek ​ jest nową całością i od jej funkcjonowania jako całości zależy struktura i funkcjonowanie jednostek niższego szczebla.  -​ Każdy poziom hierarchiczny ma sobie właściwe prawa i prawidłowości, będące nową jakością i nie będące sumą właściwości poziomów niższych -​ Systemy niezależne od zajmowanego miejsca w hierarchii, mogą być ze sobą powiązane, tj. mogą na siebie oddziaływać. 8. Przepływ sygnału informacyjnego pomiędzy wejściem jednego systemu a wejściem drugiego, nazywa się sprzężeniem. -​ Proste – gdy jeden system oddziałuje na drugi -​ Zwrotne – gdy dwa systemy oddziałują na siebie wzajemnie 9. 1.​ Homeostaza (ujemne sprzężenia zwrotne) -​ stan układu zapewniający mu utrzymywanie określonych wielkości w dopuszczalnych granicach -​ pojęcie określające zdolność organizmu zwierzęcego do utrzymania stałości środowiska wewnętrznego, np. stałej temperatury 2.​ Adaptacja (dodatnie sprzężenia zwrotne) -​ przekształcenie, przeróbka, przystosowanie do innego użytku 10. Metryki krajobrazowe 1.​ Konfiguracja krajobrazu (mcGarigal, Marks, 1995) – tworzą ją trzy pierwsze aspekty (przestrzenny, łącznikowy i formy) - odzwierciedla fizyczne rozmieszczenie płatów w przestrzeni. Miary konfiguracji dotyczą relacji z innymi typami płatów (np. stopień izolacji, kontrastowość itd.), inne związane są z charakterystykami konkretnych płatów 2.​ Kompozycja krajobrazu – aspekt rodzajowo-ilościowy - dotyczy zróżnicowania obfitości występowania poszczególnych typów płatów, natomiast nie obejmuje ich lokalizacji przestrzennej. Miernikami kompozycji mogą być np. udział powierzchniowy typów, liczba typów, różnorodność typologiczna, wskaźnik różnorodności