Geografia: Historia Morza Bałtyckiego

Zagadnienia egzaminacyjne (prawdopodobne)

• Wiek Ziemi: Około 4,6 miliardów lat.
• Neandertalczycy: Pojawili się około 400 000 lat temu.
• Etapy rozwoju Morza Bałtyckiego:
  • Morze Yoldiowe (10-9 tys. lat temu): Cofanie się lodowca doprowadziło do utworzenia pomostu lądowego oddzielającego Bałtyk od oceanu. Po przełamaniu pomostu, słona woda oceaniczna zaczęła napływać, przekształcając jezioro w morze. Nazwa pochodzi od dominującego małża Yoldia arctica.
  • Współczesne Morze Bałtyckie (od ok. 4 tys. lat temu): Podnoszenie się dna w cieśninach duńskich osłabiło dopływ wód oceanicznych z Morza Północnego, co obniżyło zasolenie. Powstało słonawe morze, znane jako Morze Mya, nazwane od małża Mya arenaria.

Wysokie wybrzeża morskie

• Dalmatyńskie: Powstają w wyniku zalania równoległych do wybrzeża pasm górskich, tworząc wyspy i cieśniny (np. wybrzeża Chorwacji).
• Riasowe: Powstałe w wyniku zalania prostopadłych do wybrzeża pasm górskich (np. wybrzeża Irlandii, Portugalii, Francji).
• Fiordowe: Zalane przez morze doliny polodowcowe (np. wybrzeża Norwegii).
• Szkerowe: Zalane przez wody morskie, wygładzone przez lodowiec wysepki (np. wybrzeża Finlandii, Norwegii).
• Lemanowe: Powstałe w wyniku odcięcia ujścia lejkowatego rzeki mierzeją (np. wybrzeża Morza Czarnego).
• Klifowe: Powstałe w wyniku niszczenia przez fale wyżynnych obszarów (np. wybrzeża Morza Bałtyckiego, Chorwacji).

Niskie wybrzeża morskie

• Mierzejowe: Powstają, gdy materiał transportowany przez wodę osadza się w postaci półwyspów, stopniowo zamykając zatoki (np. Półwysep Helski).
• Lagunowe: Powstają w płytkich zatokach, gdy podwodne wały plażowe wynurzają się, odcinając zatokę od morza (np. Zatoka Wenecka).
• Namorzynowe: Powstają w strefie ciepłej, gdzie rosną słonolubne lasy namorzynowe, które odsłaniają korzenie podczas odpływu (np. Zatoka Bengalska, Morze Południowochińskie).
• Koralowe/Rafowe: Oddzielone od pełnego morza barierą zbudowaną z raf koralowych (np. Wyspy Karaibskie, Oceania, Wielka Rafa Koralowa).

Czynniki glebotwórcze (wg. Hansa Jennego)

• G = f(O,K,W,R,S,T,C)
  • O – organizmy żywe
  • K – klimat
  • W – woda
  • R – rzeźba terenu
  • S – skała macierzysta
  • T – czas
  • C – człowiek

Krainy zoogeograficzne

• Królestwo Arktogeja: obejmujące Europę, północną Afrykę i Azję.
• Królestwo Notogeja: Australia, Tasmania, Moluki, Nowa Gwinea, Nowa Zelandia.
• Królestwo Neogea: obejmuje Amerykę Południową i środkowy Meksyk.
• Królestwo Antarktyda: Antarktyda.

Chemosynteza

• Zachodzi w ekosystemach źródeł hydrotermalnych, gdzie brak jest energii słonecznej, ale występuje H2S.
• Występują organizmy samożywne, które wykorzystują energię z reakcji chemicznych.

Dwa rodzaje cech elementów i podsystemów

• Addytywne: cechy elementów są sumą cech elementów.
• Konstytutywne: cechy zespołu zależą od relacji między elementami (a nie tylko od cech samych elementów).

Usługi ekosystemowe (Solon)

• Zaopatrzeniowe: zasoby (żywność, woda, surowce), leki.
• Regulacyjne: klimat, cykl substancji odżywczych, wody, regulacja liczebności, zapobieganie powodziom.
• Wspomagające: produkcja pierwotna, zapylanie.
• Kulturowe: rekreacyjne, kulturalne i duchowe korzyści.

Właściwości systemu krajobrazowego

• Otwartość termodynamiczna: wymiana materii i energii ze środowiskiem.
• Całościowość: wzajemne powiązanie elementów.
• Organizacja: uporządkowanie elementów i funkcji.
• Probabilistyczność: przewidywanie stanu w oparciu o stan pierwotny.
• Hierarchiczność: poziomy organizacji.

Metryki krajobrazowe

• Konfiguracja krajobrazu: rozmieszczenie i relacje między płacami.
• Kompozycja krajobrazu: zróżnicowanie typów płatów (nie ich rozmieszczenie).