Wykład nr 1 - Ekonomia - Studia Stacjonarne PDF

Ekonomia Studia stacjonarne Wykład 1 dr Michał Thlon Katedra Ekonomii Kolegium Ekonomii, Finansów i Prawa Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 2024/2025  Tematyka wykładów (1) Blok tematyczny nr 1 Zagadnienia: 1. Narzędzia analizy ekonomicznej 2. Podstawowe...

Ekonomia Studia stacjonarne Wykład 1 dr Michał Thlon Katedra Ekonomii Kolegium Ekonomii, Finansów i Prawa Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 2024/2025  Tematyka wykładów (1) Blok tematyczny nr 1 Zagadnienia: 1. Narzędzia analizy ekonomicznej 2. Podstawowe pojęcia i kategorie ekonomiczne 3. Rynek – mechanizm funkcjonowania  Tematyka wykładów (2) Blok tematyczny nr 2 Zagadnienia: 1. Teoria wyboru konsumenta 2. Mikroekonomiczna analiza przedsiębiorstwa  Tematyka wykładów (3) Blok tematyczny nr 3 Zagadnienia: 1. Pojęcie i klasyfikacja struktur rynkowych 2. Przedsiębiorstwo w warunkach konkurencji doskonałej – decyzje produkcyjne, równowaga w krótkim i długim okresie 3. Monopol i monopol naturalny – cechy, równowaga w krótkim i długim okresie 4. Cechy rynku i przedsiębiorstwa w konkurencji monopolistycznej 5. Oligopol jako przykład konkurencji niedoskonałej – cechy i zasady funkcjonowania, modele oligopolu 6. Efektywność i nieefektywność rynku  Tematyka wykładów (3) Blok tematyczny nr 4 Zagadnienia: 1. Rachunek dochodu narodowego i determinanty dochodu narodowego: 1. 2. Mierniki poziomu produkcji i dochodu narodowego – PKB i PNB 3. Wzrost gospodarczy 4. Nominalny i realny PKB/PNB 5. Metody liczenia dochodu narodowego – od strony wydatków, dochodów i wartości dodanej 6. Determinanty dochodu narodowego 7. Równowaga makroekonomiczna i efekty mnożników  Tematyka wykładów (3) Blok tematyczny nr 5 Zagadnienia: 1. Polityka monetarna (pieniężna): 2. Pieniądz – pojęcie, cechy i funkcje 3. Miary ilości pieniądza w gospodarce 4. Bank centralny w systemie bankowym (krajowym i międzynarodowym) 5. Cele strategiczne polityki pieniężnej 6. Instrumenty polityki pieniężnej 7. Mechanizm oddziaływania polityki pieniężnej na gospodarkę 8. Polityka budżetowa (fiskalna) 9. Budżet państwa i polityka budżetowa 10. Przychody i dochody budżetu państwa 11. Podatek – pojęcie, funkcje, klasyfikacje 12. Krzywa Laffera 13. Rozchody i wydatki państwa 14. Wynik budżetowy państwa i dług publiczny  Tematyka wykładów (3) Blok tematyczny nr 6 Zagadnienia: 1. Bilans płatniczy, handel zagraniczny i kurs walutowy 2. Pojęcie i cechy bilansu płatniczego państwa 3. Struktura bilansu płatniczego 4. Pojęcie, cechy i narzędzia polityki handlowej (taryfowe i pozataryfowe) 5. Pojęcie i specyfika kursu walutowego oraz rynku walutowego 6. Rodzaje kursów walutowych 7. Determinanty kursu walutowego 8. Nominalny i realny kurs walutowy 9. Wymienialność waluty 10. Wpływ eksportu netto na poziom dochodu i wartość produkcji  Tematyka wykładów (3) Blok tematyczny nr 7 Zagadnienia: 1. Przedsiębiorstwo i jego otoczenie: 2. Cele działania przedsiębiorstwa 3. Zasady działania przedsiębiorstwa 4. Otoczenie przedsiębiorstwa 5. Zarządzanie przedsiębiorstwem 6. Istota i funkcje zarządzania 7. Strategia działania przedsiębiorstwa 8. Wyzwania dla zarządzania przedsiębiorstwem 9. Rola menadżera w kierowaniu ludźmi w przedsiębiorstwie. 10. Kompetencje i władza menadżera. 11. Motywowanie pracowników Nieoczywiste obszary zarządzania… 1. Prawo Parkinsona – praca rozszerza się, by wypełnić dostępny czas. Oznacza to, że jeśli dajesz pracownikom więcej czasu na wykonanie zadania, prawdopodobnie zajmie im to cały dostępny czas. 2. Zasada Pareto 80/20 – 80% wyników pochodzi z 20% wysiłku. Na przykład 20% klientów generuje 80% zysków. 3. Toyota i system „Just-in-time” – Toyota minimalizuje magazynowanie surowców i produktów, zamawiając dokładnie tyle, ile jest potrzebne na bieżąco. Ciekawostka 4. Rotacja pracowników w Google – Google umożliwia pracownikom poświęcanie 20% czasu pracy na projekty osobiste, co prowadzi do innowacji. 5. Amazon i „Two-pizza team rule” – z uwagi na efektywność zespoły nie powinny być większe niż takie które można nakarmić dwoma pizzami.  Literatura podstawowa Ekonomia. Wybrane zagadnienia z mikro- i makroekonomii, red. nauk. I. Zawiślińska, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2017 Z. Dach, A. Pollok, K. Przybylska, Zbiór zadań z mikroekonomii, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2010 Z. Dach, Mikroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2015 Literatura uzupełniająca 1 Mitchell W., Wray L., Watts M., Macroeconomics, London Red Globe Press: 2019 2 Nicholson, W., Snyder, C. M., Microeconomic theory: Basic principles and extensions. Nelson Education 2012. 3 P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2014 4 Thlon M, Sieradzki R, Ocena opłacalności i ryzyka inwestycji, Wydawnictwo UeK, Kraków 2016 Wprowadzenie do ekonomii 16 Ekonomia - przedmiot Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów (wszystkich, gdyż wszystkie zasoby mają alternatywne zastosowanie i z definicji są w niedoborze) – które mogą mieć także inne, alternatywne, zastosowania – w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i grupy w społeczeństwie. Ekonomia - przedmiot Jednym z podstawowych pojęć ekonomii jest rzadkość dóbr. Niemal wszystko jest rzadkie: żadna ilość dóbr nie jest w stanie całkowicie usatysfakcjonować społeczeństwa, bez względu na stopień zamożności większość ludzi chce mieć więcej. Ekonomia nazywa ten stan nieograniczonością potrzeb ludzkich. Mikroekonomia i makroekonomia Ekonomię dzielimy na: mikroekonomię, która zajmuje się zachowaniem indywidualnego konsumenta, przedsiębiorcy, handlowca, rolnika oraz makroekonomię, która skupia swoją uwagę na badaniu takich wielkości jak całkowity dochód gospodarki, odsetek osób zatrudnionych, przepływ kapitału Mikroekonomia Mikroekonomia jest dziedziną ekonomii zajmującą się badaniem zachowania indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków. Jest to nauka zajmująca się szczegółową analizą podejmowanych przez jednostki decyzji dotyczących zakupu i sprzedaży towarów.  Działy mikroekonomii teoria wyboru konsumenta teoria postępowania producenta struktury rynkowe ryzyko i niepewność w działaniach gospodarczych rynki czynników produkcji równowaga ogólna i dobrobyt rola rządu Makroekonomia dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości  Potrzeba (1/4) Potrzeba jest to stan uświadomienia sobie braku czegoś. Obiektywne potrzeby są wspólne wszystkim ludziom, niezależnie od czasu i przestrzeni i w zasadzie są jednakowe pod względem ilościowym i jakościowym. Przyczyną tego jest natura ludzka, wspólna wszystkim ludziom, niezależnie od epoki i terytorium.  Potrzeba (2/4) Najogólniej można stwierdzić, że potrzeba jest to właściwość organizmu ludzkiego sprawiająca, że człowiek nie może normalnie funkcjonować (wykorzystywać swoich zdolności w działaniu) i rozwijać się bez określonych warunków.  Potrzeba (3/4) Kiedy potrzeba nie zostaje zaspokojona, pojawia się stan napięcia wymagający rozładowania, czyli potrzeby to pragnienie, chęci, odczucia.  Potrzeba (4/4) W życiu człowieka potrzeby odgrywają ogromną rolę. Mają one decydujący wpływ na życie i działania ludzkie. Potrzeby są czynnikami dynamizującymi ludzkie działanie. Potrzeba pobudza ludzki organizm do działania, mającego na celu jej zaspokojenie.  Podstawowe źródła potrzeb 1) organizm człowieka; 2) środowisko przyrodnicze, warunki klimatyczne; 3) życie społeczno-gospodarcze.  Środki służące do zaspokojenia ludzkich potrzeb  Ekonomia Słowo ekonomia wywodzi się z języka greckiego. Pochodzi od dwóch słów: οίκος(oikos) –dom i νομος(nomos) prawo reguła. Pierwszy raz pojawia się u Ksenofonta (V/IV w. p.n.e.). Starożytni rozumieli pod tym pojęciem zasady prowadzenia gospodarstwa domowego.  Ekonomia... bliżej definicji Ekonomia jest nauką o pewnym aspekcie działalności człowieka - o gospodarowaniu, czyli o używaniu dostępnych zasobów w celu uzyskania zamierzonych efektów. 11  Ekonomia Ekonomia jest nauką badającą, jak ludzie radzą sobie z rzadkością. Ekonomia zajmuje się badaniem zachowań podmiotów gospodarczych (i ekonomicznych konsekwencji tych zachowań) w zakresie sposobu wykorzystania ograniczonych zasobów - w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.  Ekonomia i rzadkość Rzadkość jest podstawowym faktem życia gospodarczego: dostępne zasoby (czynniki produkcji) są ograniczone, natomiast potrzeby ludzkie są nieograniczone. Rzadkość wymusza dokonywanie wyboru. Czynniki produkcji wykorzystywane przy produkcji jednego dobra nie mogą być jednocześnie wykorzystane przy produkcji innych dóbr. Oznacza to, ze produkując jakieś dobra, jednocześnie rezygnujemy z wytwarzania innych dóbr. Dobro w ekonomii 1) może być materialne lub niematerialne; 2) posiada użyteczność; 3) ma za zadanie zaspokoić potrzeby.  Rodzaje dóbr (w ekonomii) Dobra konsumpcyjne - zaspokajają potrzeby człowieka w sposób bezpośredni. Dobra produkcyjne - zaspokajają potrzeby człowieka w sposób pośredni i służą do wytwarzania innych dóbr. Dobra wolne - występują w przyrodzie w ilości nieograniczonej w stosunku do ludzkich potrzeb. Dobro rzadkie - takie dobro, którego dostępność nie jest w stanie pokryć potrzeb ludzkich. Przykładem w czasach dzisiejszych może być samochód, jedzenie, książki, czy też każde inne dobro, dla którego przy zerowej cenie zgłoszony popyt przewyższa podaż. Dobra ekonomiczne -są wynikiem działalności gospodarczej człowieka i występują w ilości ograniczonej w stosunku do ludzkich potrzeb.  Dobra wolne (1/2) Dóbr wolnych jest niewiele np. powietrz lub lód na Biegunie Północnym. W kraju gorącym, lód nie jest, rzecz jasna, dobrem wolnym. Na Saharze piasek jest dobrem wolnym, ale już nie jest w Wielkiej Brytanii.  Dobra wolne (2/2) W Polsce kilka dóbr uznaje się za wolne, gdyż można je uzyskać bez płacenia za nie, np. "wolna" edukacja, "wolne" usługi służby zdrowia, "wolne" biblioteki. W tych przypadkach zerowa cena oczywiście nie oznacza zerowych kosztów. Wszystkie te usługi dostarczane są przy wykorzystaniu rzadkich czynników wytwórczych, jak ziemia, praca, paliwa, materiały itd. Ich wykorzystanie związane jest z poniesieniem kosztów alternatywnych i dlatego nie są one dobrami  Dobra Dobrami są rzeczy (np. szkła kontaktowe, budynek UEK, sałatka ziemniaczana, itd. ) i/lub usługi (np. strzyżenie w zakładzie fryzjerskim, usługi transportowe LOT-u, koncert Iron Maiden itd.). = Wszystko co ma wartość dla sprzedającego i kupującego.  Dobra ekonomiczne (gospodarcze) Dobrami gospodarczymi (ekonomicznymi) są produkty pracy ludzkiej. Produkty powstają w wyniku uzdatniania (np. wody do picia), uprawiania (np. zboże), hodowli (np. bydło), wydobycia (np. węgiel), przetwarzania (np. chleb). Produkty w życiu gospodarczym występują pod postaciami surowców, materiałów, półproduktów (półfabrykatów), wyrobów gotowych i towarów.  Dobra ekonomiczne - podział Dobra ekonomiczne mogą występować jako dobra konsumpcyjne lub produkcyjne. 1) Do dóbr konsumpcyjnych zalicza się produkty, które służą bezpośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich, np. żywność, odzież, meble, telewizory, itp. 2) Do dóbr produkcyjnych zalicza się produkty służące do otrzymywania nowych dóbr gospodarczych i do świadczenia usług (tzw. środki produkcji, czyli główne surowce, materiały i maszyny  Dobra konsumpcyjne – rodzaje 1) Dobra konsumpcyjne trwałego użytku. Ten rodzaj dóbr konsumpcyjnych charakteryzuje się długim czasem ich używania, często przez kilkanaście lat. Zaliczamy do nich przykładowo meble, sprzęt gospodarstwa domowego czy samochód. Przy czym konsumujemy usługi dostarczane przez te dobra, a nie same dobra. 2) Dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku. Są to dobra zużywane natychmiast (to znaczy w trakcie jednorazowej konsumpcji) lub we względnie krótkim czasie. Jedzenie, napoje, mydło, pasta do zębów są przykładami tego rodzaju dóbr.  Dobra produkcyjne Do dóbr produkcyjnych zalicza się produkty służące do otrzymywania nowych dóbr gospodarczych i do świadczenia usług. Są to tak zwane środki produkcji, czyli główne surowce, materiały i maszyny. Środki produkcji dzieli się na środki pracy i przedmioty pracy.  Środki pracy Środki pracy to: narzędzia, maszyny, urządzenia, budynki fabryczne, środki transportu, za pomocą których człowiek oddziałuje na przedmioty pracy. Środki pracy umożliwiają i ułatwiają człowiekowi pracę. W miarę rozwoju człowiek posługuje się coraz bardziej skomplikowanymi środkami pracy. Wymaga to od niego zdobywania nowych i uzupełniania posiadanych kwalifikacji poprzez uczenie się  Przedmioty pracy Przedmiotami pracy są surowce, materiały oraz ziemia, na które skierowana jest praca człowieka. Oddziałując na przedmioty pracy otrzymuje się produkty zaspokajające potrzeby.  Podział dóbr kryterium: własność 1) dobra prywatne - są to takie dobra, których posiadanie jest związane z przeniesieniem praw własności w momencie zapłacenia za nie sprzedającemu; 2) dobra publiczne - są to dobra, których rząd dostarcza w sytuacjach wymagających nie wyłączenia nikogo z konsumpcji.  Podział dóbr kryterium: konieczność zaspokojenia potrzeby 1) Dobra normalne: luksusowe (jachty, samochody, futra z norek); pierwszej potrzeby (żywność, odzież). 2) Dobra niższego rzędu („gorsze”), np. zwykły chleb. generalnie kupujemy chleb zwykły ale w przypadku wzrostu dochodów już zaczynamy zmieniać upodobania na chleb z ziarnami albo innymi dodatkami, który jest droższy w porównaniu do zwykłego chleba Powyższa klasyfikacja dóbr zmienia się w czasie i przestrzeni. Dobra normalne kiedyś uważane za luksusowe stały się obecnie podstawowymi. Podobnie dobra uważane w niektórych krajach za podstawowe, w innych zaliczane są do luksusowych.  Podział dóbr kryterium: zastępowalność 1) Dobra komplementarne (uzupełniające) to takie, które muszą być stosowane w celu zaspokojenia określonej potrzeby (np. samochód i benzyna, taśma i magnetowid). 2) Dobra substytucyjne (zastępowalne) to takie dobra, które mogą się wzajemnie zastępować, ponieważ zaspokajają tę samą potrzebę (np. masło i margaryna, kanapka z szynką i kanapka z polędwicą). Usługi (1/2) Drugim środkiem zaspokojenia potrzeb są usługi. Usługami są wszystkie czynności świadczone na rzecz zaspokojenia potrzeb ludzkich w sposób bezpośredni lub pośredni.  Usługi (2/2) W procesie zaspokojenia potrzeb usługi odgrywają coraz większą rolę. Wynika to m.in. z faktu, że usługi (poza zaspokojeniem określonych potrzeb) mają charakter komplementarny wobec potrzeb zaspokajanych przez dobra, np. posiadanie dóbr w postaci urządzeń technicznych wymaga usług w postaci naprawy oraz substytucyjny, umożliwiający rezygnację z dóbr na rzecz usług, np. nie kupujemy samochodu, lecz korzystamy z taksówek.  Rodzaje usług Usługi rzeczowe, obejmujące czynności skierowane na podmioty lub obiekty (a) usługi renowacyjne (remontowe, naprawcze i konserwacyjne, instalacyjne i budowlane) b) usługi współdziałające w procesie produkcji (zlecone prace w zakresie obróbki mechanicznej, nakładania powłok, farbowania) c) usługi eksploatacyjne w sferze wymiany (transport, handel, łączność). Usługi osobiste, obejmujące czynności skierowane na człowieka, zaspokajające jego potrzeby fizyczne i psychiczne (a) usługi w zakresie edukacji, b) usługi w zakresie ochrony zdrowia i opieki społecznej, c) usługi związane z rekreacją, kulturą i sportem, d) usługi hotelarskie i gastronomiczne). Usługi ogólnospołeczne, obejmujące czynności skierowane na całą gospodarkę narodową i społeczeństwo, zaspokajające potrzeby organizacyjno- porządkowe (a) usługi pośrednictwa finansowego, b) usługi komunalne, c) usługi w zakresie administracji publicznej i obrony narodowej  Ekonomiczne myślenie W warunkach rzadkości dóbr i zasobów warto pamiętać o tym, że: 1 wszystko kosztuje („nie istnieją darmowe obiady”);. prawie zawsze istnieją alternatywne możliwości 2 wykorzystania ograniczonych zasobów;. należy szukać najlepszych rozwiązań (np. 3. maksymalizujących korzyści/użyteczność lub minimalizujących koszty/straty); 4. jakość naszych decyzji zależy od wiedzy oraz od informacji, jakie zgromadzimy. Dziękuję za uwagę Ekonomia Studia stacjonarne Kierunek: Prawo Wykład 2 dr Michał Thlon Katedra Ekonomii Kolegium Ekonomii, Finansów i Prawa Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 2024/2025 Plan wykładu 1. Funkcje i cechy rynku 2. Rodzaje rynków 3. Zalety i wady gospodarki rynkowej 4. Identyfikacja czynników wpływających na popyt 5. Identyfikacja czynników wpływających na podaż 6. Równowaga rynkowa 7. Cena maksymalna i minimalna Rynek Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (producenci) zaś część popyt (konsumenci). Segmenty ekonomicznego systemu rynkowego Rynek towarowy Rynek pracy Rynek pieniężny Rynek kapitałowy  Funkcje rynku: Rynek dokonuje wyceny dóbr Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych Rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów Rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb Mechanizm rynkowy Mechanizm rynkowy - proces obejmujący żywiołowe działania podmiotów na rynku w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, a więc samoczynnego dostosowania wielkości popytu i podaży poprzez odpowiednie ustalenie ceny równowagi. Innymi słowy jest to gra popytu i podaży, która prowadzi do obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się oferowanej ilości towaru z ilością pożądaną.  Mechanizm rynkowy W gospodarce rynkowej wyróżnia się cztery struktury rynkowe: 1. Konkurencja doskonała 2. Konkurencja monopolistyczna 3. Oligopol 4. Monopol pełny Konkurencja doskonała KONKURENCJA DOSKONAŁA - reprezentuje idealny stopień konkurencji. Cechy konkurencji doskonałej: wielu kupujących wielu sprzedających identyczność produktów swoboda wejścia na rynek i wyjścia z niego doskonała informacja Przykład: produkcja rolna monopol pełny MONOPOL PEŁNY - określa rynek na którym znajduje się jeden sprzedawca. Na takim rynku kupujący mogą konkurować ze sobą o rzadki produkt, ale brak jest konkurencji ze strony producentów. Monopolista może wyznaczyć cenę produktu i wytwarzać wybraną wielkość produkcji. Cechy monopolu: jeden kupujący (monopol popytowy lub monopson) lub jeden sprzedający (monopol podaży) cenotwórstwo - monopolista sam tworzy cenę zablokowane wejście - jest tylko jeden monopolista, ograniczony dostęp do rynku Przykład: energia elektryczna, brylanty, ropa Konkurencja monopolistyczna KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA - odnosi się do rynków gdzie działalność gospodarczą prowadzi względnie duża liczba firm oferujących na sprzedaż podobne ale nie identyczne produkty. Mimo znacznej liczby sprzedawców danego dobra jeden z nich ma na tyle mocną pozycję rynkową, że jest w stanie kształtować cenę. Cechy konkurencji monopolistycznej: względnie dużo sprzedających - są rozdrobnieni, ich udział w rynku jest niewielki, firmy produkują 1 produkt np. rynek leków zróżnicowanie produktów - np. rynek zabawek; produkty różnią się od siebie, są bardzo zróżnicowane konkurencja niecenowa - firmy nie konkurują ceną, konkuruje się jakością produktów, reklamą i warunkami sprzedaży, przywiązuje się wagę do znaków warunki wejścia na rynek -względnie łatwe, wejście jest łatwe ale występują pewne bariery np. finansowe  Oligopol OLIGOPOL - forma konkurencji niedoskonałej, jest wtedy gdy na rynku występuje od dwu do kilkunastu producentów ich decyzje cenowe są wzajemnie zależne. Przedsiębiorstwa oligopolistyczne produkują albo jeden produkt, albo produkty są bardzo zróżnicowane. Przykłady stal, żarówki, samochody. Cechy oligopolu: wielu uczestników produkty bardzo zróżnicowane lub takie same - standard ten sam produkt - oligopol homogeniczny różne produkty -oligopol heterogeniczny wzajemna zależność cenowa - firmy patrzą jak kształtują się ceny ich konkurentów swoboda wejścia - względnie trudna  Oligopol Przedsiębiorstwa oligopolistyczne mają możliwości tworzenia nowych form instytucjonalnych, co pozwala na poprawę ich pozycji monopolistycznych. Proces ten nazywamy mianem fuzji i może on przybierać różne formy: Kartel – to monopolistyczne porozumienie (najczęściej tajne) między samodzielnymi finansowo, technicznie i prawnie producentami, zmierzającymi do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania konkurencji między nimi. Porozumienie może dotyczyć wielkości wytwarzanej produkcji, podziału rynków zbytu lub poziomu ustalonych cen. Syndykat – to forma zjednoczenia monopolistycznego ograniczająca samodzielność handlową należących do niego firm ale pozostawiająca ich samodzielność prawną i wytwórczą. Firmy wchodzące w skład syndykatu tworzą wspólne biura sprzedaży. Trust – to najwyższa forma zjednoczenia monopolistycznego. Powstała z połączenia większej liczby firm, które tworzą jedną firmę pod wspólnym zarządem i radą nadzorczą. Firmy tracą całkowicie swą samodzielność pod względem handlowym, wytwórczym i prawnym. Natomiast właściciele samodzielnych drobnych firm stają się udziałowcami trustu. Koncern – to połączenie syndykatu z trustem lub kartelem, czyli zjednoczenie wielkich firm, różnych gałęzi przemysłu, firm handlowych i banków.  Cechy rynku: dominacja własności prywatnej swoboda prowadzenia działalności gospodarczej efektywna konkurencja między przedsiębiorstwami rynkowa alokacja czynników wytwórczych samodzielność podmiotów gospodarczych Rodzaje rynków  Według kryterium przedmiotu obrotu: rynek produktów i usług konsumpcyjnych rynek dóbr i usług inwestycyjnych rynek czynników produkcji ❖rynek pracy ❖rynek ziemi ❖rynek kapitału  Według kryterium zasięgu geograficznego: rynek lokalny - obejmuje część terytorium kraju i jest swojego rodzaju układem przestrzennym wyodrębnionym ze względu na sieć handlową o danym typie asortymentu rynek regionalny - obszar obejmujący swym zasięgiem region; włącza się tu obszar większego miasta, zespołu osadniczego, zespołu miejskiego, aglomeracji miejsko- przemysłowej, rejonu nowo uprzemysłowionego  rynek krajowy - rozciągający się na powierzchni całego kraju rynek międzynarodowy - obejmuje grupę krajów należących do różnych ugrupowań powstałych na bazie międzynarodowego podziału pracy; najczęściej są to ugrupowania gospodarcze takie, jak Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu i inne rynek światowy - obejmuje wszystkie kraje świata  Według kryterium sytuacji rynkowej: rynek zrównoważony – popyt jest równy podaży rynek niezrównoważony ❖rynek sprzedawcy (producenta) – w uprzywilejowanej pozycji jest producent, gdyż popyt jest większy od podaży ❖rynek nabywcy (konsumenta) – w uprzywilejowanej pozycji jest konsument, gdyż podaż jest większa od popytu  Według kryterium legalności prowadzonych transakcji: rynek biały (legalny) - w pełni zgodny z prawem rynek szary (półlegalny) – przedmioty obrotu nie są objęte zakazem obrotu, jednak ich pochodzenie lub warunki zawierania transakcji nasuwają pewne wątpliwości, gdyż są niepełni zgodne z prawem np. sprzedaż alkoholu sprowadzanego z Ukrainy rynek czarny – handel towarami, będącymi przedmiotem obrotu jest zakazany np. narkotyki, prostytucja Zalety i wady gospodarki rynkowej  Zalety: tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych efektywny system motywacyjny duża innowacyjność gospodarki dyscyplina finansowa przedsiębiorstw tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi duża elastyczność gospodarki dobre zaopatrzenie sklepów szeroki zakres swobód obywatelskich  Wady: występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę tendencje do tworzenia się dysproporcji w dochodach i majątku Identyfikacja czynników wpływających na popyt Popyt Popyt rynkowy - funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towaru, usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus). Wielkość popytu (wielkość zapotrzebowania - quanity demanded) to ilość dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie. Popyt efektywny występuje wtedy, gdy chęć nabycia towaru jest poparta posiadaniem odpowiednich środków pieniężnych. Popyt potencjalny oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.  Wykres krzywej popytu 1200 1000 800 P (cena) 600 400 200 0 0 200 400 600 800 1000 1200 Q (ilość) Własności krzywej popytu Krzywa malejąca (są wyjątki) Postać krzywej lub linii prostej Wzrost popytu powoduje przesunięcie krzywej w prawo Krzywa popytu przesuwa się w przypadku zmian środowiska, które zwiększają lub zmniejszają popyt na dany artykuł, Przykład krzywej popytu Cena za jedn. w zł Rozmiary popytu w tys. ton Kombinacje 0,99 440 E 1,39 400 D 1,79 360 C 2,19 320 B 2,59 280 A Prawo popytu Wzrost ceny powoduje spadek zapotrzebowania na dobro i odwrotnie  Cena Wielkość zapotrzebowania ( w złotych) na tabliczki czekolady (w szt.) 0,50 120 1 100 1,50 80 2 60 2,50 40 3 20  Funkcja popytu 3,5 3 2,5 Cena (P) 2 D 1,5 D 1 0,5 0 0 20 40 60 80 100 120 140 Ilość dóbr (Q) Wyprowadzanie wzoru na funkcję popytu P0=1; QD0=100 P1=2; QD1=60 Funkcja popytu jest funkcją liniową o wzorze: y=ax+b Konstruujemy układ równań (y=P; x=QD) 1=a100+b 2=a60+b b=1-100a Podstawiamy do drugiego równania: 2=60a+1-100a -40a=1/-40 a=-0,025 b=1-100*-0,025 b=1+2,5 b=3,5 P=-0,025QD+3,5  Determinanty popytu: 1. Ekonomiczne cena (wraz ze wzrostem ceny popyt spada i odwrotnie) dochód (wraz ze wzrostem dochodu popyt rośnie; wyjątek stanowi sytuacja, w której wraz ze wzrostem dochodu konsumenci ograniczają zakupy dóbr gorszej jakości, zastępując je dobrami lepszej jakości)  Nietypowe reakcje popytu na zmianę ceny: popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) paradoks Veblena (dotyczy dóbr luksusowych i ludności najbogatszej) paradoks Giffena (dotyczy dóbr podstawowych i ludności najbiedniejszej) Efekt owczego pędu paradoks spekulacyjny efekt Veblena Efekt Veblena jest to paradoks związany z zależnością pomiędzy popytem a ceną danego dobra. Polega on na tym, "że niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych” Efekt Veblena dotyczy najbogatszych grup społecznych oraz dóbr luksusowych przez nich nabywanych i jest spowodowany wzrostem wielkości popytu na dane dobro luksusowe pomimo wzrostu jego ceny, co jest działaniem nieracjonalnym z punktu ekonomicznego, natomiast jest spowodowane chęcią bycia „trendy” Paradoks Giffena Paradoks Giffena dotyczy dóbr niższego rzędu, czyli takich które nie mają bliskich i tanich substytutów - rodziny ubogie wydają na nie większość swoich wydatków. Są to np. ziemniaki, ryż, chleb. W danym paradoksie chodzi o to, że wzrost ceny takiego dobra może zmuszać nabywców do rezygnacji z części zakupu innych dóbr i zastępowania ich dodatkowymi porcjami drożejącego dobra Giffena Notatki:  efekt owczego pędu Zjawisko występujące, gdy konsumenci pragną nabywać pewne dobra, także po wyższych cenach, tylko dlatego, że kupują je inni. Wynika to z chęci naśladowania osób, z którymi chcą się utożsamiać. Zjawisko to pozwala wyjaśnić m.in. wpływ mody na kształtowanie popytu. Krzywa popytu dla tej grupy konsumentów położona jest wyżej od krzywej popytu dla typowych konsumentów, a jej opadająca tendencja jest słabsza. Efekt owczego pędu przedstawia sytuację, gdy wybór dokonywany jest pod wpływem innych osób. Zjawiska tego typu bazują na fakcie, że wielu konsumentów to osoby o tzw. zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (zewnątrzsterowne). Efekt owczego pędu to przypadek efektu Leibensteina (tzw. efekt snoba). Notatki: Efekt owczego pędu „iphone 5”  ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych Dobra substytucyjne (substitutes) to inaczej dobra zamienne, spełniające tą samą potrzebę (np. masło i margaryna). Jeżeli cena masła rośnie to rośnie popyt na margarynę, jeżeli nie zmieniła się jej cena. Dobra komplementarne (complements) to inaczej dobra uzupełniające się, które wspólnie zaspokajają potrzebę (np. samochód i benzyna). Jeżeli cena benzyny rośnie to spada popyt na samochody  oczekiwania zmiany sytuacji rynkowej (jeżeli konsumenci oczekują w przyszłości wzrostu ceny dobra to w danym momencie zwiększają popyt na to dobro) 2. Pozaekonomiczne gusty i preferencje nabywców zmiana liczby i struktury ludności sezonowość moda kampanie reklamowe Jeżeli bada się wpływ ceny na wielkość zapotrzebowania to graficznie następuje przesunięcie wzdłuż funkcji popytu. Jeżeli bada się wpływ pozostałych czynników wpływających na popyt to przesunięciu ulegnie cała funkcja popytu.  Przesunięcie z D0 do D1 może być spowodowane: - wzrostem dochodu, - wzrostem ceny dobra substytucyjnego, - spadkiem ceny dobra komplementarnego, - oczekiwaniami wzrostu ceny w przyszłości, - udaną kampanią reklamową, P - wzrostem liczby ludności. D1 D0 Q Podaż Podaż (supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Podaż WIELKOŚĆ PODAŻY – jest to ilość dobra lub usługi jaką producenci zamierzają sprzedać w określonym czasie przy danym poziomie cen.  Wykres krzywej podaży 1200 1000 800 P (cena) 600 400 200 0 0 200 400 600 800 1000 1200 Q (ilość) Własności krzywej podaży Krzywa rosnąca (są wyjątki) Postać krzywej lub linii prostej Wzrost podaży powoduje przesunięcie krzywej w prawo Krzywa podaży przesuwa się w przypadku zmian środowiska, które zwiększają lub zmniejszają podaż danego artykułu, Przykład krzywej podaży Cena 1kg w zł Wielkość podaży mandarynek tygodniowo w kg Kombinacje 6 38 A 5 33 B 4 28 C 3 20 D 2 14 E 1 6 F 53 Identyfikacja czynników wpływających na podaż Podaż jest to dodatnia relacja pomiędzy ilością dobra jaką chcą zaoferować sprzedający przy określonej cenie. Wielkość podaży to ilość dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie. Prawo podaży Wzrost ceny powoduje wzrost ilości towarów wystawionych na sprzedaż i odwrotnie.  Cena Oferowana wielkość tabliczek ( w złotych) czekolady (w szt.) 0,50 20 1 50 1,50 80 2 110 2,50 140 3 170  Funkcja podaży 3,5 3 2,5 Cena (P) S 2 1,5 1 0,5 0 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Ilość dóbr (Q) Wyprowadzanie wzoru na funkcję podaży P0=1; QS0=50 P1=2; QS1=110 Funkcja podaży jest funkcją liniową o wzorze: y=ax+b Konstruujemy układ równań (y=P; x=QS) 1=a50+b 2=a110+b b=1-50a Podstawiamy do drugiego równania: 2=110a+1-50a -60a=-1/-60 a=0,0167 b=1-50*0,0167 b=0,165 P=0,0167QS+0,165  Determinanty podaży: cena (im wyższa cena tym wyższa podaż) wielkość produkcji (im wyższa produkcja tym wyższa podaż) koszty wytwarzania (im wyższe koszty, tym niższa podaż)  rentowność produkcji dóbr substytucyjnych (im bardziej opłacalna produkcja dóbr substytucyjnych, tym niższa podaż) czas pomiędzy momentem produkcji a momentem wystawienia na sprzedaż polityka fiskalna i pieniężna państwa (im wyższe dotacje, subwencje i niższa stopa procentowa, tym wyższa podaż) Jeżeli bada się wpływ ceny na oferowaną ilość to graficznie następuje przesunięcie wzdłuż funkcji podaży. Jeżeli bada się wpływ pozostałych czynników wpływających na podaż to przesunięciu ulegnie cała funkcja podaży.  Przesunięcie z S0 do S1 może być spowodowane: - wzrostem produkcji, - spadkiem kosztów produkcji, - zmniejszeniem opłacalności produkcji dóbr substytucyjnych, - wprowadzeniem dotacji do produkcji przez państwo, P S0 - obniżeniem stóp procentowych przez bank centralny S1 Q Równowaga rynkowa Równowaga rynkowa to sytuacja, w której liczba oferowanych dóbr jest równa ilości zapotrzebowania.  Cena Wielkość Oferowana ( w złotych) zapotrzebowania wielkość tabliczek na tabliczki czekolady czekolady (w szt.) (w szt.) 0,50 120 20 1 100 50 1,50 80 80 2 60 110 2,50 40 140 3 20 170  Równowaga rynkowa 3,5 3 20; 3 S 170; 3 2,5 40; 2,5 140; 2,5 Cena (P) 2 60; 2 110; 2 1,5 80; 1,5 1 50; 1 100; 1 0,5 20; 0,5 D 120; 0,5 0 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Ilość dóbr (Q)  Jeżeli cena jest niższa od ceny równowagi i wynosi P1 to wielkość zapotrzebowania (Q2) jest większa od oferowanej ilości dóbr (Q1). Na rynku wystąpi nadwyżka popytu (niedobór podaży). W kolejnym okresie sprzedający podwyższą cenę produktu do P0, zaś wymieniana ilość dobra wyniesie Q0. P S0 P0 P1 D0 Q Q1 Q0 Q2  Jeżeli cena jest wyższa od ceny równowagi i wynosi P1 to oferowana na rynku ilość dobra (Q2) jest większa od zapotrzebowania (Q1). Na rynku wystąpi nadwyżka podaży (niedobór popytu). W kolejnym okresie sprzedający obniżą cenę produktu do P0, zaś wymieniana ilość dobra P wyniesie S 0 Q0. P1 P0 D0 Q1 Q2 Q Q0 Cena maksymalna i minimalna Cena maksymalna Cena maksymalna i minimalna są cenami urzędowymi. Cena maksymalna jest ustalana poniżej ceny równowagi i powyżej ceny maksymalnej nie można ustalać cen dóbr. Wprowadzana jest tylko w nielicznych przypadkach, gdy według decydentów wymaga tego ważny interes społeczny (np. ceny mieszkań komunalnych dla najbiedniejszych rodzin). Często jest przedmiotem kontrowersji. Cena maksymalna ma chronić interes konsumenta.  Skutkiem wprowadzenia ceny maksymalnej jest: powstawanie i rozwój czarnego rynku niedobór towaru (nieopłacalność produkcji) marnowanie produktów (nieopłacalność sprzedaży, w rolnictwie: nieopłacalność zbiorów) Konsumenci mający kłopoty z niedoborami towarów mogą wywierać nacisk na rząd w celu stworzenia centralnie administrowanego systemu racjonowania. W takich wypadkach cenie maksymalnej towarzyszy sprzedaż kartkowa, która pozwala podzielić istniejącą podaż według kryteriów ustalonych przez państwo. Cena minimalna Cena minimalna to cena poniżej której zgodnie z prawem nie wolno sprzedawać danego towaru. Ustalenie ceny minimalnej następuje na wniosek producentów; jest ona wyższa od ceny równowagi. Wprowadzenie ceny minimalnej wymaga równoczesnego przeciwdziałania zmniejszeniu popytu na rynku, poprzez interwencyjny skup przez państwo.  Cena minimalna nie jest korzystna dla konsumenta. Konsument przy wprowadzeniu ceny minimalnej traci ponieważ: kupuje dobra drożej niż na wolnym rynku, gdzie cena równowagi byłaby niższa, płaci podatki, z których państwo skupuje od producenta produkty, kupuje dobra niskiej jakości, bo producent nie jest zainteresowany podnoszeniem jakości produktu, który i tak sprzeda po cenie minimalnej. Dziękuje za uwagę Ekonomia Studia stacjonarne Kierunek: Prawo Wykład 3 dr Michał Thlon Katedra Ekonomii Kolegium Ekonomii, Finansów i Prawa Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 2024/2025 Tematyka wykładu Cześć 1. Słynni ekonomiści Część 2. Główne nurty w makroekonomii: ◼ Liberalizm ◼ Szkoła Austriacka ◼ Nowa Szkoła Austriacka ◼ Masksizm ◼ Keynsizm ◼ Monetaryzm  Wybitni ekonomiści Adam Smith (1723-1790) Sprawne funkcjonowanie społeczeństwa zapewnia mechanizm rynkowy - rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ "niewidzialna ręka" rynku dokonuje optymalnej alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania; Rynek jest mechanizmem samoregulującym ceny, ilości dóbr i usług oraz dochody, mechanizmem scalającym społeczeństwo, a zarazem własnym strażnikiem, Największe niebezpieczeństwo systemu tkwi w porozumieniach monopolistycznych, Motorem działania jednostek jest interes własny, regulatorem sprzecznych interesów zaś konkurencja - poprzez wzajemne oddziaływanie te egoistyczne motywy przekształcają się w harmonię interesów całego społeczeństwa, Źródłem wszelkiego bogactwa jest praca ludzka, Nie każda praca tworzy bogactwo - powstaje ono tylko w wyniku pracy produkcyjnej, czyli tej, która stwarza materialne środki zaspokojenia potrzeb ludzi w społeczeństwie, Środkiem wzrostu produktywności jest podział pracy - każdy powinien wykonywać tę czynność, którą najlepiej opanował (przykład fabryki szpilek), Smith był zwolennikiem likwidacji ceł oraz wolnego handlu pomiędzy krajami. Adam Smith (1723-1790) Adam Smith (1723-1790) David Ricardo (1772-1823) Ricardo urodził się w Londynie. Jego edukacja przygotowała go do wejścia w świat handlu i finansów. W wieku 14 lat Ricardo rozpoczął pracę w firmie swojego ojca. Ricardo został wyklęty z rodziny przez ojca gdy ożenił się z Kwakierką i zmienił wyznanie. Ricardo otworzył własną firmę. Szybko dorobił się dużego majatku i stał się najzamożniejszym finansistą Londynu w wieku 26 lat. David Ricardo (1772-1823) Ricardo wniósł do teorii ekonomii kilka istotnych zagadnień: Ricardo był zainteresowany badaniem problemów dotyczących podziału dochodów i zagadnieniem wzrostu ekonomicznego. Ricardo sformułował teorię kosztów komparatywnych. Wyjaśnił jak dochód narodowy jest rozdzielony między płace , zyski i renty. Ricardo wytłumaczył jak podział dochodów zmienia się w procesie rozwoju gospodarczego. Ricardo rozwinął teorię wartości opartą na wartości pracy. Ricardo sformułował obraz funkcjonowania systemu ekonomicznego w którym ceny są określone głównie przez koszty produkcji, i gdzie popyt i użyteczność odgrywają małą lub żadna rolę. D. Ricardo w kwestii polityki gospodarczej Ricardo wysuwa tezę, że podstawową przyczyną trudności gospodarczych są wysokie ceny zboża i wysokie renty gruntowe. Zjawiska te obniżają stopę zysku i uniemożliwiają rozwinięcie ekspansji gospodarczej. Import zboża i spadek cen zboża pozwoli obniżyć płacę, zwiększyć stopę zysku i stworzy możliwość przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego. Sprzeczność interesów politycznych i ekonomicznych między właścicielami ziemskimi a przedsiębiorcami. Polityka gospodarcza rządu wywołuje przedwczesne narastanie tendencji stagnacyjnych. W warunkach wolnego handlu stan ten będzie narastał równomiernie we wszystkich krajach. Korzyści z handlu zagranicznego Przewaga absolutna – nie jest warunkiem koniecznym Smith vs Ricardo Przewaga komparatywna –koszt alternatywny  Przykład. Przewaga komparatywna Firmy X, Y mogą uzyskać pożyczkę na warunkach znajdujących się w tabeli Oprocentowanie Oprocentowanie stałe zmienne Firma Y (AAA) 6% LIBOR + 0,5% Firma X (BBB) 8% LIBOR + 1 % 11 Swap umożliwi każdej z firm skorzystanie z przewagi komparatywnej na rynku przy zachowaniu preferencji pożyczkowych X zaciąga kredyt na rynku na którym osiąga przewagę, tzn. według stopy LIBOR+1% Y zaciąga kredyt wg stopy stałej (6%) 12 Następnie obydwie firmy zawierają transakcję swap wg rynkowej stopy swapu (np.6,5%), którą można wymienić na stopę zmienną (LIBOR) 13  Koszt netto dla firmy X X płaci - stała stopa 6.5% LIBOR+1% X otrzymuje LIBOR Wynik netto 6,5% + LIBOR + 1% - LIBOR = 7,5 % w sumie płaci 7.5% odsetek wg stałej stopy procentowej Dzięki zastosowaniu takiego swapu firma X zaoszczędza 0.5% w stosunku do stopy oferowanej przez kredytodawcę 14  Koszt netto dla firmy Y Y płaci stała stopa 6% LIBOR Y otrzymuje stała stopa 6.5% Koszt netto 6% + LIBOR - 6.5 % = LIBOR –0,5% W sumie płaci LIBOR – 0,5 % marży Dzięki zastosowaniu takiego swapu firma Y zaoszczędza 1% w stosunku do stopy oferowanej przez kredytodawcę 15 Koncepcja przewagi absolutnej A. Smith Koncepcja przewagi absolutnej (A. Smith) 1776 r. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.” o korzyściach z handlu decydują absolutne różnice w kosztach produkcji między krajami; za podstawę specjalizacji międzynarodowej i odnoszenia z niej korzyści przyjmuje się absolutne różnice kosztów wytwarzania pomiędzy poszczególnymi krajami, mierzonych nakładami pracy; Koncepcja przewagi absolutnej (A. Smith) PRZEWAGA ABSOLUTNA Zdolność kraju do wyprodukowania większej ilości produktów z danych zasobów wytwórczych niż w kraju konkurenta, a więc przewaga jednostkowych kosztów produkcji przy wytwarzaniu określonych dóbr Kraj podejmuje specjalizację w produkcji dobra , które produkuje taniej tzn. opierając się o ten sam zasób pracy wytwarza większą ilość danego dobra, lub inaczej, do produkcji jednej jednostki angażuje mniejsze nakłady pracy. Jeśli kraj ma przewagę absolutną w wytwarzaniu towaru to będzie odnosił korzyści, specjalizując się i eksportując towary, które produkuje taniej (bardziej wydajnie) od innych krajów oraz importując towary, w których jego koszty są wyższe niż za granicą. Koncepcja przewagi absolutnej (A. Smith) ZAŁOŻENIA MODELU: 2 kraje 2 dobra istnieje jeden czynnik produkcji – praca nakład pracy potrzebny do wytworzenia jednostki towaru określa jednocześnie koszty produkcji brak mobilności pracy między krajami brak korzyści skali brak kosztów transportu istnieje wolna konkurencja w obu krajach Eksport = Import brak barier handlowych  Polska Czechy Kasza (tona) 5h 9h Piwo (beczka) 4h 2h 1. GOSPODARKA ZAMKNIĘTA Wymiana towarów: Polska 1tona kaszy = 5h pracy i 1 beczka piwa = 4h pracy Czechy 1 tona kaszy = 9 h pracy i 1 beczka piwa = 2h pracy Polska Jeden robotnik w ciągu godziny może 1/5 tony kaszy lub 1/4 beczki piwa wyprodukować Czechy mają Polska ma przewagę przewagę absolutną absolutną Czechy Jeden robotnik w ciągu godziny może 1/9 tony kaszy lub 1/2 beczki piwa wyprodukować  BEZ SPECJALIZACJI (brak wymiany): Polska Czechy Kasza (tona) 1/5 = 9/45 t/1h 1/9 = 5/45 t/1h Piwo (beczka) ¼ beczek/1h ½ =2/4 beczek/1h  PO SPECJALIZACJI (wymiana) : Polska Czechy RAZEM Kasza (tona) +1/5 = +9/45 t/1h - 1/9=-5/45 t/1h +4/45 Piwo (beczka) -1/4 +½ +1/4 Jeżeli Polska przesunie godzinę pracy wykorzystywaną do produkcji piwa na rzecz produkcji kaszy to cała gospodarka na tym zyska. Odpowiednio w przypadku Czech i produkcji Piwa.  Polska Czechy RAZEM Kasza (tona) +1/5 = +9/45 - 1/9=-5/45 +4/45 Piwo (beczka) -1/4 +½ +1/4 GOSPODARKA OTWARTA Dzięki specjalizacji każda godzina pracy przesunięta od produkcji nieefektywnej do efektywnej w obu krajach pozwoli zwiększyć łączną podaż kaszy o 4/45 tony i łączną podaż piwa o ¼ beczki Koncepcja przewagi absolutnej (A. Smith) Korzyści będą tym większe, im więcej pracy zostanie w ten sposób alokowane. Koncepcja przewagi komparatywnej (względnej) D. Ricardo Teoria kosztów względnych (kosztów komparatywnych, porównawczych) (Torrens, Ricardo) Ricardo „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” (1817r) Torrens „Traktat na temat handlu zagranicznego zbożem” (1808r) (1772-1823) Kraj powinien specjalizować się w produkcji tych dóbr, w produkcji których jego przewaga w kosztach względnych jest największa, albo tych, w stosunku do których jego strata w kosztach względnych jest najmniejsza - podstawą wyboru specjalizacji są względne koszty produkcji Koncepcja przewagi komparatywnej (D.Ricardo) W walentynki w USA popyt na róże wynosi ok 10 millionów. Wyhodowanie róż w zimie w USA jest bardzo trudne: kwiaty muszą rosnąć w ogrzewanych szklarniach koszty energii, kapitału, pracy są znaczące Zasoby te można by wykorzystać do produkcji innych dóbr, np. komputerów (zjawisko zamienności – trade-off) Koncepcja przewagi komparatywnej (D.Ricardo) Koszt alternatywny produkcji róż w porównaniu z produkcją komputerów jest to liczba komputerów, którą można by wyprodukować przy użyciu tych zasobów, które zużyto do wyhodowania róż. W ekonomii koszt alternatywny danego dobra to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego. Koszt alternatywny jest to wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w wyniku dokonanego wyboru. Przewaga komparatywna Kraj ma przewagę komparatywną w produkcji jakiegoś dobra, jeśli koszt alternatywny jego produkcji w przeliczeniu na inne dobra jest niższy w tym kraju niż w innych krajach. Koncepcja przewagi komparatywnej (D.Ricardo) Załóżmy, że w USA 10 milionów róż może być wyprodukowane z tych samych zasobów co 100 000 komputerów. Załóżmy, że w Meksyku 10 milionów róż może być wyprodukowane z tych samych zasobów co 30 000 komputerów. Przykład zakłada, że pracownicy z Meksyku są mniej produktywni niż ci z USA. Koncepcja przewagi komparatywnej (D.Ricardo) Jeżeli każdy kraj będzie specjalizował się w produkcji dobra, w którym ma przewagę komparatywną (tzn. koszt alternatywny produkcji tego dobra jest niższy w tym kraju niż w innych krajach), to wymiana handlowa przyniesie korzyści dla obu krajów. Koszt alternatywny produkcji róż jest niższy w Meksyku. Koszt alternatywny produkcji komputerów jest niższy w USA. Zmiana struktury produkcji (USA produkuje komputery, Meksyk róże) zwiększa całkowitą wielkość produkcji róż i komputerów do podziału na świecie. Koncepcja przewagi komparatywnej (D.Ricardo) Koncepcja przewagi komparatywnej (D.Ricardo) Przykład z tabeli ilustruje podstawę koncepcji przewagi komparatywnej: ▪ handel między dwoma krajami może być dla obu krajów korzystny, jeśli każdy kraj z nich eksportuje dobro, w produkcji którego ma przewagę komparatywną (lower opportunity costs).  Koncepcja przewagi komparatywnej (D.Ricardo) Handel w świecie z jednym czynnikiem produkcji ZAŁOŻENIA MODELU: doskonała konkurencja (homogeniczne dobra, brak ograniczeń w dostępie do rynku, doskonała informacja itp.), dwa kraje (kraj, zagranica) dwa dobra (komputery, kawę) jeden czynnik produkcji - praca niezmienna technologia (produktywność różni się między krajami, ale jest identyczna na obszarze danego kraju), brak kosztów transportu, brak barier handlowych  Nakłady (koszty) Produkcja Koszt jednostkowy ogółem USA Brazylia USA Brazylia USA Brazylia Komputer 1h 1h 6szt 1 szt 10 min 60 min Kawa 1h 1h 4 tony 3 tony 15 min 20 min W USA w ciągu 1h wytworzono 6 komputerów i 4 t kawy. Na rynku wew. Amerykanie otrzymają 0,7 t kawy (4:6=0,7) za 1 komputer. Brazylijczycy za 1 komp. płacą 3 tony kawy. W tej sytuacji wymiana może przynieść korzyść obydwu stronom. Thomas Robert Malthus (1766 – 1834) Malthus był pastorem w kościele anglikańskim i w późniejszym okresie profesorem ekonomii politycznej w Collegeu w Haileybury Malthus był jednym z najbardziej kontro- wersyjnych ekonomistów w historii myśli ekonomicznej. Malthus osiągnął sławę po opublikowaniu swojej teorii ludnościowej, która do tej pory jest ściśle związana z jego nazwiskiem. Termin „Malthusiansm” oznaczał pesymistyczne spojrzenie na możliwość poprawienia przez ludzkość swojego dobrobytu. W dyskusjach ekonomicznych i zagadnień polityki gospodarczej, Malthus jako pierwszy starał się wyjaśnić zjawisko występujących kryzysów gospodarczych (okresów kiedy w gospodarce nie ma wystarczającego popytu i kiedy bezrobocie osiąga znaczące rozmiary) Teoria ludnościowa Dwa prawa natury Malthusa: Wzrost ludności wynikiem 1. populacja ludnościowa rośnie w działania czynników których postępie geometrycznym. Malthus nie przewidział: (1,2,4,8,16…) 1. postęp medycyny i poprawa 2. produkcja żywności ma warunków życia – skutkuje skłonność do wzrostu spadkiem śmiertelności arytmetycznego (zgodnie z niemowląt i wzrostem formułą malejących oczekiwanej długości życia przychodów) (1,2,3,4,5…) jednostek. Wzrost poziomu dochodów powoduje spadek 3. wniosek: ludzkość skazana jest liczby urodzeń. na życie w stanie „nieprzezwyciężalnych 2. Postęp technologiczny w trudności: nędzy, głodu i rolnictwie prowadzi do wzrostu przestępczości” produkcji żywności (narzędzia, nawozy, irygacja, postęp w - „ponura nauka” nauce) Jean Baptiste Say J. B. Say urodził się w Lyonie (Francja) w rodzinie kupieckiej. (1767 – 1832) W latach 1793 – 1799 był dziennikarzem i redaktorem pisma La Décade,wydawanym przez stowarzyszenie republikanów. W latach 1799-1806 był członkiem Trybunatu i pracował w komitecie finansów. W 1803 roku opublikował „Traktat o ekonomii politycznej” W okresie 1806-1813 był przedsiębiorcą prowadzącym na prowincji przędzalnie bawełny. W 1814 w trakcie pobytu w Anglii poznał D. Ricarda i J. Benthama. W licznych listach i publikacjach podjął polemikę z T. Malthusem i J. C Sismondim w kwestii problemu realizacji produktu społecznego i kryzysów ekonomicznych. W 1830 roku został powołany na katedrę ekonomii politycznej w College de France w Paryżu. Jean Baptiste Say - Alternatywna teoria Wersja Saya: wartości, - produkcja jest przyczyna konsumpcji (rosnąca produkcja - Rola przedsiębiorcy, prowadzi do wyższych wydatków - Prawo rynków Saya konsumpcyjnych) - podaż produktu X stwarza popyt na produkty Y - Say zaprzeczał możliwości istnienia ogólnej nadprodukcji lub nadmiaru w trakcie spowolnienia gospodarczego twierdząc ze produkcja została raczej źle alokowana. Wytworzono zbyt wiele produktów na które nie ma wystarczającego popytu. Jean Baptiste Say „To nie obfitość pieniądza ale ogólna obfitość innych produktów ułatwia sprzedaż. Pieniądz odgrywa rolę jedynie pośrednika w tej podwójnej wymianie. Kiedy transakcje zostaną już zawarte, odkryjemy, że wymiana miała postać wymiany produktów za produkty” „Pobudzanie samej konsumpcji nie przynosi handlowi korzyści: trudność bowiem polega na dostarczeniu środków, nie na samym pobudzeniu woli do konsumowania (…) tylko produkcja dostarcza te środki” „Tak więc celem dobrego rządu jest pobudzanie produkcji, celem złego rządu pobudzanie konsumpcji” John Stuart Mill J. S. Mill urodził się w Londynie w (1806 – 1873) 1806 roku w rodzinie znanego historyka i ekonomisty Jamesa Milla. James Mill zajął się także jak najlepszym wykształceniem swoich dzieci. W wieku 14 lat J. S.Mill uczestniczył w dyskusjach i konwersacjach z D. Ricardo i J. Benthamem. J. S. Mill i Mrs. John Taylor (Harriet Hardy) W latach 1834 - 1840 J. S. Mill wydawał Westminster Review, najważniejszy intelektualny periodyk wychodzący w tym czasie w Anglii J. S. Mill opublikował liczne prace z zakresu ekonomii, filozofii, logiki, oraz społecznych i politycznych teorii liberalizmu. Prace te przyniosły mu szerokie uznanie i uczyniły J. S. Milla jednym z najbardziej znanych i poważanych naukowców w XIX wiecznej Anglii. John Stuart Mill (1806 – 1873)  Socjalizm i komunizm w pierwszej połowie XIX wieku 1 Claude Henri de Saint – Simon (1760 – 1825) dobrobyt powinien być planowo rozdzielany wraz rosnącymi możliwościami produkcji (wiara w dobroczynne skutki rewolucji przemysłowej). 2. Robert Owen (1771 – 1858) – pionier brytyjskiego ruchu socjalistycznego: reformator i utopista 3. Charles Fourier (1772 – 1837) –twórca i praktyk koncepcji samowystarczalnych komun (Falanstry) 4. Piotr Proudhon (1809 – 1865) – Książka „Co to jest własność” z podtytułem: „własność to kradzież” 5. Socjaliści „ricardianscy” 1820 – 1840 wykorzystali teorię wartości Ricarda przeciwko systemowi produkcji kapitalistycznej. Popularyzowali tezę o uspołecznieniu własności środków produkcji. Wysuwali postulat ze robotnicy powinni otrzymać bezpośrednio pełny produkt swej pracy (pieniądz pracy)  K. MARKS, F. ENGELS Teoria formacji społeczno - ekonomicznych 1. siły wytwórcze i stosunki produkcji (baza ekonomiczna) 2. podziały klasowe (cała historia to historia walki klas) 3. państwo, prawo, system polityczny (nadbudowa społeczna) 4. dialektyka marksistowska (materializm dialektyczny, i materializm historyczny) 5. Teoria formacji społeczno – ekonomicznych 6. wniosek: system kapitalistyczny jest zmienny i ewoluuje – jest fazą przejściową w długiej perspektywie rozwoju społeczeństw. „Jedna tylko alternatywa pozostała Europie. Albo barbarzyństwo azjatyckie pod moskiewskim przywództwem zaleje ją jak lawina, albo musi ona odbudować Polskę tak, aby między nią a Azją stanęło dwadzieścia milionów bohaterów i by dzięki temu zyskała ona na czasie na dokonanie swego społecznego odrodzenia”. Karl Menger (1840 – 1921) Założyciel szkoły austriackiej Carl Menger – podstawy szkoły austriackiej Rozwinięcie subiektywnej teorii wartości: Wkład w rozwój metod Menger był jednym z badań w ekonomii pierwszych ekonomistów, Indywidualizm którzy odkryli teorię metodologiczny użyteczności krańcowej Rozwinął tezę, że wiedza oraz zasadę ekonomiczna opiera się zmniejszającej się na dedukcji konsekwencji użyteczności krańcowej przyjętych założeń, które opartej na subiektywnej są uznane za prawdziwe. teorii wartości. Ludwig Heinrich Edler von Mises (1981-1973) Ludwig Heinrich Edler von Mises Ludwig Heinrich Edler von Mises Ludwig Heinrich Edler von Mises A. Marshall (1842 – 1924) podstawa wstępnego wykształcenia z mikroekonomii Metoda „analizy cząstkowej” (zasada „ceteris paribus”) Podaż i popyt razem determinują produkcję i ceny (dwa ostrza nożyc) Analiza elastyczności (popytu i podaży) substytucja i komplementarność; towary drogie i towary tanie Czas w analizie ekonomicznej (okres rynkowy, okres krótki, okres długi Problem rynku pracy Ekonomia jako oddzielna dyscyplina naukowa (oddzielna szkoła i stopień na uniwersytecie w Cambridge (1903) Koncepcja równowagi ogólnej Czysta ekonomia (teoria ograniczająca się do wyjaśnienia cen w hipotetycznym systemie doskonałej konkurencji) Centralnym problemem teorii jest pokazać jak dobrowolna wymiana pomiędzy jednostkami które są: -dobrze poinformowane (z punktu widzenia ich wyborów) - kierują się własnym interesem - są racjonalne Prowadzi do systemu zorganizowania produkcji i podziału dochodów który jest efektywny i wzajemnie korzystny. Ekonomia społeczna; ekonomia stosowana Koncepcja równowagi ogólnej Warunki osiągnięcia równowagi: - żadna strona nie może zwiększyć stopnia swojej użyteczności w wyniku zmian swoich własnych działań - ogólna ilość każdego towaru i podaży każdego czynnika produkcji jest równa popytowi na niego. - powszechna współzależność zjawisk ekonomicznych.(jak zmiany w popycie na jeden towar wpływają na popyt na inne towary oraz jak zmiany w popycie oddziałują na ceny czynników wytwórczych) Veblen definicja ekonomii Ewolucyjna ekonomia musi być teorią opisującą proces kulturowego rozwoju, jako zdeterminowanego przez interes gospodarczy, teorią opisującą sekwencję instytucji ekonomicznych w kategoriach tego procesu J. M. Keynes 1. Ekonomiczne skutki pokoju (1919) 2. Ekonomiczne perspektywy naszych wnuków (1930) 3. Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936) J. M. Keynes (1883 – 1946) Keynes nie formułuje nowej definicji ekonomii. Tworzy podstawy dla nowego obszaru badań ekonomicznych nazwanego później makroekonomią. W odróżnieniu od dominującej w jego czasach ekonomii klasycznej/neoklasycznej która koncentrowała się na badaniu podmiotów gospodarczych (konsumentów i producentów) w warunkach gospodarki rynkowej odmawiając państwu jakiejkolwiek aktywnej roli w procesach gospodarowania, Keynes tworzy teoretyczne podstawy dla interwencji państwa w mechanizm rynkowy w celu zwalczania kryzysów i regulowania koniunktury. J.M. Keynes Centralnym problemem analizy ekonomicznej są czynniki określające poziom efektywnego popytu czyli problem realizacji produktu społecznego od którego uzależniony jest stopień wykorzystania istniejącej podaży siły roboczej i kapitału. W długich okresach przy obowiązującym poziomie płac realnych i oczekiwaniach co do przyszłych cen i płac występuje nadwyżka podaży pracy. Aktywność gospodarcza wykazuje tendencje do fluktuacji; System gospodarczy jest niedoskonały i może doświadczać wahań wielkości realnych. Niedoskonałość i niepewność mechanizmu rynku; Interwencje rządowe pożądane w celu ustabilizowania poziomu aktywności gospodarczej J.M. Keynes Joseph Schumpeter (1883 – 1950) Był zwolennikiem tezy o dominującej roli elit i wybitnych jednostek w rozwoju społeczno- gospodarczym. Postawił tezę, że demokracja to możliwość wyboru przez obywateli rządzącej elity. Dostrzegał pozytywny wpływ monopoli, a właściwie konkurencji monopolistycznej na gospodarkę, gdyż uważał, że to głównie wielkie korporacje stać na prowadzenie badań, które są jednym ze źródeł innowacji, będących motorem wzrostu Joseph Schumpeter (1883 – 1950) Teoria rozwoju gospodarczego 1. Innowacje a działalność przedsiębiorcza. 2. Zysk. 3. Fazy rozwoju kapitalistycznego 4. Kredyt i oszczędności 5. Konkurencja a monopol 6. Wahania cykliczne Joseph Schumpeter (1883 – 1950) Ludzkie masy nie są w stanie dokonać racjonalnego porównania alternatywnych rozwiązań i zawsze przyjmują to, co im się mówi. W sercu kapitalizmu jest twórcza destrukcja. W gospodarce sterowanej przez rząd, "destrukcja" nieefektywnych inwestycji jest niemożliwa, co w efekcie ogranicza powstawanie nowych przedsięwzięć.  Milton Friedman (1912-2006) Badania Miltona Friedmana przyczyniły się do odejścia szerokich kręgów ekonomistów od keynesizmu – w jego postaci dominującej w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Laureat zaproponował monetaryzm - doktrynę konkurencyjną wobec tego trendu. – Był wpływowym propagatorem ilościowej teorii pieniądza, która stała się, za jego sprawą, kluczowym narzędziem analizy historii gospodarczej. Słynne cytaty: Milton Inflacja jest tą formą podatku, którą można Friedman nałożyć bez ustawy. Jeśli płacicie ludziom za to, że nie pracują, a każecie im płacić podatki gdy pracują, nie dziwcie się, że macie bezrobocie. Piekło tak nie szaleje, jak zlekceważony biurokrata. Rząd nie rozwiązuje problemów, rząd je tworzy. Polska nie powinna naśladować bogatych krajów zachodnich, bo nie jest bogatym krajem zachodnim. Polska powinna naśladować rozwiązania, które kraje zachodnie stosowały, gdy były tak biedne, jak Polska. Nie istnieje coś takiego jak darmowe obiady. Cześć 2 Współczesne nurty makroekonomiczne Notatki:  Liberalizm W XVIII w. Królestwo Anglii było najbogatszym krajem swiata. Jak na ówczesne standardy cieszyło się wysoką stopą życiową, było potężne militarnie, gdyż zawsze mogło pozwolić na zaciężną armię a także było osrodkiem postępu technicznego. Tam powstała pierwsza parowa maszyna, ruszył pierwszy pociąg, rozpoczął się przemysłowy wytop stali, rozpoczęto przetwarzać węgiel w gaz swietlny. Kraj ten był w czołówce mysli filozoficznej. Zadawano sobie pytania co jest przyczyną takiego niemającego sobie równych postępu tego kraju. W 1763 roku w szkockiej miejscowosci Kirkcaldy urodził się chłopiec nazwiskiem Smith Adam. Od dziecka uchodził za bardzo zdolnego. W któryms momencie zadał sobie pytanie o przyczynę brytyjskich sukcesów. Na pytanie odpowiedział w książce pt. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa historii ludzkosci”.  Liberalizm Książka ta stała się biblią poglądu nazywanego liberalizmem gospodarczym. Ten pogląd można zawrzeć w następujących słowach „jeżeli państwo nie miesza się do gospodarki, jeżeli pozostawia obywatelom swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, to rośnie bogactwo narodu, a kraj rozwija się szybko”. Zdaniem Smitha państwo nie powinno prowadzić polityki gospodarczej tylko pilnować by przestrzegane były podstawowe zasady działania np.: ◼ dotrzymywanie umów, ◼ uczciwość, ◼ terminowe spłacanie długów. Państwo powinno zatem pełnić funkcję nie gospodarza, a stróża nocnego. Najbardziej pożądanym rodzajem polityki gospodarczej jest brak polityki gospodarczej. Ten kierunek zrobił się popularny w ostatnich latach 20 ubiegłego stulecia, gdy okazało się że najskuteczniejszym sposobem odejścia od gospodarki komunistycznej jest nieingerencja państwa. Liberalizm W czasach kiedy Adam Smith pisał swoje prace nad naturą i przyczynami bogactwa narodu powszechne było przekonanie, że godną pochwały jest altruizm – otwarcie na bliźnich, brak egoizmu. Egoizm jest postawą godną potępienia. A. Smith zanegował ten pogląd, stwierdził, że działanie kierowane własnym interesem jest działaniem pożądanym godnym pochwały i że jesli większosć obywateli kieruje się takimi motywami to społeczeństwo to naród bogaci się. Liberalizm A. Smith jest autorem powiedzenia „nie od dobroczynności rzeźnika, piekarza i piwowara oczekujemy naszego obiadu, lecz od ich dbałości o własny interes”. „It is not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the baker that we expect our dinner, but from their regard to their own interest” A. Smith jest twórcą ekonomii liberalnej, której ideą prewodnią jest ograniczanie ingerencji państwa w gospodarkę i która po okresie niepopularności wróciła do łask w latach 70 XX w.  Marksizm Zalety gospodarki kapitalistycznej, które tak zachwyciły A. Smitha, przybladły w XIX stuleciu i to z paru powodów: ◼ Zniknął patriarchalno-rodzinny sposób zarządzania przedsiębiorstwami. Gdy przedsiębiorstwa były małe, stosunki między właścicielem a załogą przypominały relację rodzinną. ◼ Wiek XIX przyniósł szybki rozwój przemysłu, zakłady dochodziły to kilku tysięcy zatrudnionych. ◼ Mechanizacja prac w zakładach przemysłowych doprowadziła do szybkiego wzrostu liczby wypadków przy pracy. Robotnik po takim wypadku niejednokrotnie stawał się niezdolny do pracy i był z niej usuwany bez odszkodowania.  Marksizm ◼ Szybki rozwój produkcji doprowadził do konkurencji pomiędzy producentami, a skutkiem konkurencji była walka o obniżenie kosztów. To obniżenie kapitaliści osiągali przez przedłużenie czasu pracy bez podnoszenia zarobków, a także masowe zatrudnianie nieletnich. Dzień pracy został przedłużony do 14h/na dobę. ◼ W XIX stuleciu pojawiły się pierwsze kryzysy gospodarcze polegające na okresowych nadwyżkach podaży, na hamowaniu produkcji i masowych zwolnieniach pracowników. Objawy te stały się przyczyną powszechnego niezadowolenia klasy robotniczej. Aby strajk był skuteczny, wymagał koordynacji i przywódców.  Marksizm ◼Pojawiły się wówczas pierwsze związki zawodowe (ang. trade unions), a także pierwsze partie socjalistyczne. ◼Dość szybko doszło do pierwszego w historii Europy niezadowolenia ludowego, zamieszek i walk które zaczęły się na zachodzie, a dotarły do Wielkopolski i na Węgry. Historycy nazywają je Wiosna ludów. ◼W tym czasie, czyli 1848 dwaj sympatyzujący z klasą robotniczą intelektualiści Fryderyk Engels i Karol Marks wydali broszurę w której sformułowali program walki politycznej. Pierwsze słowa tej broszury brzmią „widmo krąży po Europie, widmo komunizmu”, a ostatnie słowa brzmią „proletariusze wszystkich krajów łączcie się”. 02/23/18  Marksizm ◼Wiosna ludów została ostatecznie zdławiona, Marks i Engels musieli emigrować do liberalnej Anglii, ale popularność ich manifestu zwanym manifestem komunistycznym nie umarła, wręcz przeciwnie, w miarę upływu lat urosła, a Marks na emigracji napisał dzieło życia – Kapitał (Krytyka ekonomii politycznej). ◼Marks nie skończył tego dzieła, gdyż zmarł zostawiając nie do końca zredagowane zapiski. Ostateczną redakcję wykonał jego przyjaciel Fryderyk Engels. Główna myśl, na której bazuje Kapitał to myśl o tzw. wyzysku, czyli myśl o tym, że robotnik zatrudniony w zakładzie będącym własnością kapitalisty nie otrzymuje całości produktów, które wytwarza, tylko jego fragment.  Marksizm ◼Resztę, czyli to czego robotnik nie otrzymuje, Marks nazwał wartością dodatkową. ◼Dzieło Marksa zrobiło ogromną karierę, stało się czymś w rodzaju pisma świętego ruchów socjalistycznych. Było wydawane bardzo wiele razy i było wydawane popularnonaukowe streszczenia Kapitału. Marks został na swój sposób kanonizowany, stał się czymś w rodzaju proroka ruchów socjalistycznych. ◼Kiedy w roku 1917 r. wybuchła rewolucja październikowa, Marks został ogłoszony jej patronem, choć nie żył już od wielu lat. W swoich pismach Marks niejednokrotnie wspominał o możliwości stworzenia ustroju zasadniczo odmiennego od kapitalizmu, takie w którym nie będzie własności prywatnej, w którym nie będzie pieniądza, nie będzie właściwych w gospodarce rynkowej kryzysów i w którym gospodarka będzie sterowana państwowymi planami.  Marksizm Próbę stworzenia takiego ustroju podjęto w związku radzieckim, ale szybko się okazało, że jest to niemożliwa do realizacji utopia, która wprowadzana w życie zakończyła się tragicznie dla milionów ludzi. Jeszcze w latach 60 XX w wierzono, że możliwa jest realizacja tej utopii. Ówczesny pierwszy sekretarz komitetu centralnego ZSRR Chruszczow zapowiadał, że w ciągu 20 lat w Związku Radzieckim zostanie utworzony ustrój komunistyczny. Rzucił wyzwanie USA w tym sensie, iż zapowiadał w przeciągu 20 lat Związek Radziecki będzie miał największą na świecie stopę życiową. Nic z tych planów nie wyszło, a kiedy w roku 1991 rozpadł się Związek Radziecki, to okazało się, że ten związek był krajem słabym ekonomicznie. Dzisiaj Rosja obszarowo ciągle największy kraj na świecie wytwarza PKB równy mniej więcej 10% PKB Stanów Zjednoczonych. „Jedna tylko alternatywa pozostała Europie. Albo barbarzyństwo azjatyckie pod moskiewskim przywództwem zaleje ją jak lawina, albo musi ona odbudować Polskę tak, aby między nią a Azją stanęło dwadzieścia milionów bohaterów i by dzięki temu zyskała ona na czasie na dokonanie swego społecznego odrodzenia” Karol Marks Szkoła austriacka Zdaniem przedstawicieli szkoły austriackiej, zwalczanie bezrobocia i inflacji uzależnione jest nie tylko od ograniczania i stabilizowania tempa podaży pieniądza, ale także od skutecznego hamowania ekspansji i roli związków zawodowych, które są poważnym czynnikiem zwiększającym poziom inflacji, recesji oraz przeszkodą w podnoszeniu poziomu życia pracowników najemnych. C. Menger Szkoła austriacka Emisja pieniądza nie powinna być domeną monopolu banku centralnego, ale także konkurujących ze sobą banków komercyjnych, które to dopiero zapewnią odpowiednią podaż pieniądza. Właściwa jest stabilizacja kursów walutowych ponieważ rząd zmuszony jest w takiej sytuacji do podtrzymywania określonego parytetu wymiennego. Skutecznie uniemożliwi mu to zatem używanie kursu walutowego do realizacji dyskrecjonalnych celów polityki gospodarczej. Nie może bowiem być tak, że rząd ogranicza w jakikolwiek sposób wymianę walut.  Szkoła austriacka Przedsiębiorstwa państwowe są o tyle niekorzystną formą gospodarowania, o ile powodują powstanie monopolu w gospodarce. Mogłyby wtedy bowiem stać się realnym zagrożeniem dla wolności, jeżeli nazbyt wielka część działalności gospodarczej przeszłaby pod bezpośrednią kontrolę państwa. Najgorsze są te przypadki, kiedy to działania władz wiążą się z wszelkiego rodzaju różnicowaniem ludzi.  Szkoła austriacka Szczególnie szkodliwa jest jednak działalność polegająca na jakiejkolwiek kontroli cen. Wszystkie takie kontrole musiałyby bowiem być w pewien sposób arbitralne, a poza tym niemożliwe jest przeprowadzenie ich w sposób pozwalający na właściwe funkcjonowanie wolnego rynku. Dopóki bowiem istnieje mechanizm przystosowawczy, w postaci zmian cen, „niewidzialna ręka rynku” sama przystosuje się do każdego zestawu warunków. Dla zapewnienia wolności gospodarowania oraz konkurencji niezbędne jest zagwarantowanie swobody zawierania umów. Dopuszczalność konkretnego aktu zależy bowiem wyłącznie od ogólnych przepisów, a nie od zaaprobowania go przez wyznaczony do tego organ administracyjny władzy. 02/23/18 Keynesizm ◼W pierwszej połowie lat 20 XX w. świat przeżywał okres niesłychanej koniunktury. ◼Wydawało się, że koniunktura ta będzie trwać w nieskończonosć. Ludzie się bogacili, bardzo powszechne było nabywanie akcji przedsiębiorstw. Poczucie zadowolenia i dobrobytu towarzyszyło społeczeństwom w tamtym czasie. W październiku roku 1929 nastąpiło załamanie tej koniunktury i rozpoczął się okres tzw. Wielkiego Kryzysu.  Keynesizm ◼Ekonomiści do dzisiaj się spierają na temat przyczyn tego załamania. ◼Niezależnie od tego, co było tą przyczyną, załamanie okazało się największą gospodarczą katastrofą w historii ludzkości. W ciągu kilku lat produkcja spadła o kilkadziesiąt procent, bezrobocie sięgnęło rozmiarów nigdy wcześniej nienotowanych, nawet w najbogatszych krajach pojawiła się nędza. ◼Na tym tle karierę zrobiły ekstremalne ruchy polityczne, w szczególności hitleryzm, który zatriumfował w roku 1933 w Niemczech. Można sądzić, że gdyby nie wielki kryzys, historia świata potoczyłaby się zupełnie inaczej. ◼Gdy wydawało się, że nie ma wyjścia z tego załamania, ukazała się praca autorstwa J.M. Keynesa pt. Ogólna teoria zatrudnienia procentu i pieniądza. Autor zamieścił w niej koncepcję, którą nazwał niepełnym zatrudnieniem, a w której wykazał, że podstawowym nieszczęściem gospodarki rynkowej jest niedostateczny popyt.  Propozycje Keynsa: Większe opodatkowanie największych dochodów przy jednoczesnym wzroście świadczeń społecznych na rzecz grup Zachęcanie do inwestowania - obniżenie stopy biedniejszych. podatkowej od zysków przeznaczonych na inwestycje. Odpowiednia manipulacja wielkością globalnych wydatków rządowych – np. na inwestycje i roboty publiczne. Wg Keynesa deficyt budżetowy nie stanowi problemu w okresie kryzysu. W okresie dekoniunktury państwo ma podejmować działania mające na celu zwiększenie zasobów pieniądza w społeczeństwie.  Keynesizm ◼Jego zdaniem jeśli popyt jest niedostateczny, to jedynym podmiotem, który może ten brak uzupełnić, jest państwo. ◼ W oparciu o tę koncepcję ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych F.D. Roosevelt zrealizował politykę gospodarczą nazywaną New Deal. Polityka ta prowadzona najpierw w USA, a później w innych krajach okazała się skuteczna. ◼W oparciu o zalecenie Keynesa do połowy lat 70 XX w. w krajach Zachodnich prowadzono politykę gospodarczą nazywaną keynesistowską Y=C+I+G+X-Z  Monetaryzm ◼Wielu ekonomistów sądziło, że ludzkość znalazła skuteczne lekarstwo na choroby gospodarki rynkowej. Niestety w latach 70 politycy przesadzili z tym lekarstwem, gdyż państwowe wydatki, drukowanie pieniędzy, deficyt budżetowy stały się przyczyną inflacji. Trzeba podkreślić, że nie tyle keynesistowska polityka była tego przyczyną, co przesada w prowadzeniu tej polityki. ◼Reformy M. Thatcher w Wielkiej Brytanii i R. Reagana w USA zmierzały do likwidacji tej przesady. Na tym tle pojawił się kolejny nurt w makroekonomii nazywany monetaryzmem. Główna postać monetaryzmu to M. Friedman, laureat Nobla w ekonomii w 1976 r.  Monetaryzm ◼Główna teza monetaryzmu państwowe wydatki nie powodują poprawy funkcjonowania gospodarki a jedynie stają się przyczyną inflacji. Monetaryści zaliczani są do nurtu liberalnego sięgającego jeszcze czasów Adama Smitha i wracającego do tezy, że najlepszym rodzajem polityki gospodarczej jest brak polityki gospodarczej. Przyczyny powstania: Nieskuteczność teorii keynesizmu dotyczących wydarzeń w gospodarce światowej w latach 70-tych (wzrostu inflacji i spowolnienia wzrostu gospodarczego) Założenia teorii: Teoria analizy zmian długookresowych Gospodarka ze swej natury jest stabilna, w długim okresie sama dąży do równowagi na rynkach Dominującą formą własności powinien być sektor prywatny Zakres ingerencji państwa powinien być jak najmniejszy Głównym problemem, z którym borykają się gospodarki jest inflacja, wywołana nadmierną ilością pieniądza w obiegu W długim okresie brak jest substytucji między inflacją a bezrobociem Narzędzia: o Polityka monetarna Cele: o wzrost podaży pieniądza jest podstawowym stałym czynnikiem kształtującym tempo wzrostu nominalnego NBP o ceny i płace są względnie giętkie o gospodarka prywatna jest stabilna  Monetaryzm ◼Jestem zwolennikiem cięcia podatków w każdych okolicznościach i pod każdym pretekstem, z jakiejkolwiek przyczyny, kiedykolwiek jest to możliwe. (...) Ponieważ uważam, że dużym problemem nie są podatki, dużym problemem są wydatki. Wierzę, że rząd jest zbyt duży i natarczywy, że nie otrzymujemy równowartości naszych pieniędzy za około 40 procent naszych dochodów wydawanych przez rząd... Jak możemy przytrzeć nosa rządowi? Wierzę, że jest jeden, jedyny sposób: jest to sposób, w jaki rodzice kontrolują rozrzutne dzieci, przycinając ich kieszonkowe. Dla rządu oznacza to cięcia podatków.  Monetaryzm ◼Nie istnieje coś takiego jak darmowe obiady. There's no such thing as a free lunch. ◼Jeśli płacicie ludziom za to, że nie pracują, a każecie im płacić podatki gdy pracują, nie dziwcie się, że macie bezrobocie. ◼Rządy nie uczą się niczego. Tylko ludzie się uczą. Dziękuję za uwagę Ekonomia Studia stacjonarne Instytut Prawa Kierunek: Prawo Wykład 4 dr Michał Thlon Katedra Ekonomii Kolegium Ekonomii, Finansów i Prawa Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 2023/2024 Plan wykładu 1. Przesłanki niewypłacalności 2. Mikroekonomiczna analiza przedsiębiorstwa Niewypłacalność przedsiębiorstw w świetle nowych regulacji prawa upadłościowego Niewypłacalność jest pojęciem wykorzystywanym na gruncie prawa upadłościowego. Zaistnienie stanu niewypłacalności przedsiębiorstwa stanowi podstawową przesłankę warunkującą wszczęcie postępowania upadłościowego. W języku ekonomicznym w tym kontekście mówi się często o bankructwie przedsiębiorstwa. Ustalenie właściwego momentu, w którym zaistniały takie przesłanki, jest niezwykle ważne ze względu na pewność obrotu gospodarczego, ochronę interesów wierzycieli oraz właścicieli przedsiębiorstw. Ze względu na ekonomiczną istotę przesłanek warunkujących wszczęcie postępowania upadłościowego w praktyce gospodarczej i sądowniczej wykorzystuje się w tej procedurze dane z systemu rachunkowości przedsiębiorstw. Kluczowe znaczenie mają tu zarówno zapisy w księgach rachunkowych, jak i syntetyczny obraz firmy w sprawozdaniu finansowym. Ustalenie stanu niewypłacalności przedsiębiorstwa rodziło na gruncie przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2015 r. wiele trudności natury interpretacyjnej i technicznej. Począwszy od 1 stycznia 2016 r. weszły w życie zupełnie nowe regulacje dotyczące tego zagadnienia. Dotychczasowa ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. [Dz.U. z 2015 r., poz. 233] Prawo upadłościowe i naprawcze (PUiN) przyjęła nazwę Prawo upadłościowe (PU) i jednocześnie weszła w życie odrębna ustawa z dnia 15 maja 2015 r. pt. Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2015 r., poz. 978). W nowej ustawie PU radykalnej zmianie uległo pojęcie niewypłacalności, wystąpienie jej jest przesłanką wszczęcia postępowania upadłościowego. Niewypłacalność jest stanem faktycznym, który jest weryfikowany przez zgłaszających wniosek o ogłoszenie upadłości oraz sąd upadłościowy. Wydaje się − co potwierdza praktyka orzecznicza że najlepszym źródłem ustalenia tego, czy określone prawem przesłanki wystąpiły w przypadku konkretnego przedsiębiorstwa, są dane zawarte w księgach rachunkowych tego przedsiębiorstwa. Kluczowe pytanie!!! Czy i jakie informacje generowane przez system rachunkowości przedsiębiorstwa są niezbędne do ustalenia, czy zaistniał stan upadłości w myśl nowych przepisów Prawa upadłościowego? Z racji tego, że upadłość przedsiębiorstwa jest także pojęciem ekonomicznym (w tym kontekście używane jest często określenie „bankructwo”), w ramach wykładu analizie poddane zostaną pojęcia użyte w PU pod kątem spójności znaczeniowej z ich ekonomiczno- finansowym sensem. Porównanie pojęcia upadłości w Prawie upadłościowym i naprawczym oraz nowym Prawie upadłościowym Definicje niewypłacalności dłużnika, jak i wszczęcia postępowania upadłościowego, zawarte są w art. 11 starej i nowej ustawy. Z kolei istniejąca na gruncie PUiN regulacja art. 12 została skreślona, a przedmiot regulacji tego artykułu został przeniesiony w zmienionej formie do art. 11, który obecnie kompleksowo reguluje przedmiotowe zagadnienie. Pierwszą kluczową zmianą jest usunięcie z samej definicji niewypłacalności zawartej w art. 11, ust. 1 stwierdzenia o „niewykonywaniu wymagalnych zobowiązań pieniężnych”. Interpretacja tego przepisu, obowiązującego od 2003 r., prowadziła do wniosku, że jeżeli przedsiębiorca nie ureguluje w terminie co najmniej dwóch wymagalnych zobowiązań, mamy już do czynienia z jego niewypłacalnością. Bez znaczenia jest przy tym fakt, czy dłużnik nie wykonuje wszystkich zobowiązań, czy tylko niektórych z nich. Podobnie nieistotna była wartość i przyczyna niewykonania zobowiązań (może chodzić o nieistotne w sensie ekonomicznym drobne zobowiązania dłużnika). Zastosowane w obowiązującej do końca 2015 r. ustawie kryteria były niezwykle wymagające.  duża część działających w Polsce spółek spełnia to kryterium i w świetle ustawy powinna być uznana za bankrutów. Każdy aktywny uczestnik życia gospodarczego spotkał się z problemem zatorów płatniczych i opóźnień w płatnościach nawet w przedsiębiorstwach, które znajdują się w generalnie dobrej kondycji finansowej. Tak restrykcyjne ujęcie pojęcia upadłości spowodowało, że w praktyce przepis ten nie był respektowany, co przyczyniło się do spadku zaufania do ważnej instytucji, jaką jest prawo upadłościowe Kowalewski O., Kwaśnicki R. (2007), Tysiące „ustawowych bankrutów” – uwagi na tle PrUpadNapr odnośnie do terminu „niewypłacalność”, „Monitor Prawniczy”, nr 20. Tworząc zmiany, które obowiązują począwszy od 2016 r., pośrednio odwołano się do przedwojennej koncepcji upadłości bazującej na koncepcji „zaprzestania płacenia długów”. W nowej regulacji pojawia się element trwałości i definitywności stanu, w którym nie są regulowane zobowiązania pieniężne. Przeprowadzoną zmianę należałby ocenić pozytywnie Nowe podejście Jedną z najbardziej istotnych elementów znowelizowanych przepisów jest zmiana definicji stanu niewypłacalności przedsiębiorcy i zasad odpowiedzialności za terminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Prawo restrukturyzacyjne wprowadza bardziej elastyczne pojęcie stanu niewypłacalności przedsiębiorcy. Poprzednio obowiązujące przepisy łączyły stan niewypłacalności przedsiębiorcy z niewykonaniem przez dłużnika zobowiązań pieniężnych w przewidzianym do tego terminie albo z sytuacją w której zobowiązania dłużnika przekraczały wartość jego majątku nawet w przypadku terminowego regulowania zobowiązań. Przepisy Prawa restrukturyzacyjnego łączą stan niewypłacalności z niemożnością spełnienia ciążących na przedsiębiorcy zobowiązań pieniężnych albo z utrzymywaniem się stanu, w którym zobowiązania przekraczają wartość majątku przedsiębiorcy, przez ponad 24 miesiące. Ustawa wprowadza też system domniemań, które określają, po jakim okresie brak płatności zobowiązań albo utrzymywanie się niekorzystnej bilansowej relacji zobowiązań i majątku będzie skutkowało uznaniem, że powstał stan niewypłacalności. Domniemania te są możliwe do obalenia. Wydaje się, że takie zdefiniowanie stanu niewypłacalności przedsiębiorców daje szansę na odróżnienie przejściowych trudności od rzeczywistych problemów i pozostawi czas niezbędny na to, by przedsiębiorstwa wymagające restrukturyzacji mogły wypracować przemyślany plan naprawczy Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 11 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze dłużnika uważało się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonywał swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Z kolei w myśl art. 11 ust. 1 znowelizowanej ustawy Prawo upadłościowe dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych PUiN PU Zaprzestanie wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych ma znaczenie wówczas, gdy wynika z niemożności ich zaspokojenia. Dlatego nowe Prawo restrukturyzacyjne kładzie nacisk nie na sam fakt naruszenia terminu wykonania zobowiązań pieniężnych, lecz na przyczyny takiego stanu rzeczy. Dłużnik, który nie wypełnia wymagalnych zobowiązań pieniężnych, nie musi zostać uznany za niewypłacalnego. Istotna jest okoliczność utraty zdolności do ich terminowego regulowania, a zatem trwała utrata płynności finansowej dłużnika Dłużnik, który z powodu przejściowych trudności nie spełnia świadczeń pieniężnych, nie może zostać uznany za niewypłacalnego. W znowelizowanej ustawie Prawo upadłościowe wprowadzono wzruszalne domniemanie niewypłacalności, które nie istniało na gruncie dotychczasowych przepisów. Zgodnie z art. 11 ust. 1a domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące Wprowadzenie powyższego domniemania przenosi ciężar dowodu na dłużnika, który może wykazać, że sam fakt niewykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez okres przekraczający trzy miesiące nie oznacza, że na trwałe utracił on zdolność do ich wypełnienia. W porównaniu z dotychczasową regulacją komentowany przepis zapewnia większą elastyczność w stosowaniu prawa, co pozwala na lepszą ocenę stanu wypłacalności dłużnika w stanie faktycznym konkretnej sprawy. Na uwagę zasługuje także zmiana art. 11 ust. 2 Prawa upadłościowego i naprawczego, który wprowadza dodatkową przesłankę niewypłacalności. Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem tego przepisu dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważało się za niewypłacalnego, gdy jego zobowiązania przekroczyły wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonywał. Przepis nie wskazywał, w jaki sposób należy wycenić majątek dłużnika; nie wskazywał też zobowiązań, które powinno się wziąć pod uwagę przy stosowaniu tej regulacji. Co istotne, przepis w swym dotychczasowym brzmieniu obejmował nawet przejściowe zaburzenia w wartości składników majątku dłużnika Znowelizowane Prawo upadłościowe stanowi, że dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, staje się niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Ustawodawca określił zatem czas trwania nadwyżki zobowiązań nad aktywami, który ma znaczenie z punktu widzenia spełnienia przesłanek ogłoszenia upadłości Doprecyzował także, że do majątku, o którym mowa w art. 11 ust. 2, nie wlicza się składników niewchodzących w skład masy upadłości, zobowiązań przyszłych i warunkowych, a także zobowiązań wobec wspólnika albo akcjonariusza z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami. Wyżej omówione kryteria zadłużenia nie mają charakteru bezwzględnego. Podobnie jak w omawianych wcześniej przypadkach ustawodawca przyjął założenie, że nadmierne zadłużenie stanowi przesłankę ogłoszenia upadłości dopiero wówczas, gdy prowadzi do trwałego zaburzenia zdolności płatniczej przedsiębiorcy. Z tego względu ustawodawca wprowadził nową podstawę do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości – sąd upadłościowy dysponuje takim uprawnieniem w przypadku, gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że pomimo złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie ma zagrożenia utratą przez dł