Podstawy Ekonomii - Notatki PDF

PODSTAWY EKONOMII Dr Magdalena Czerwińska Katedra Ekonomii, Innowacji i Kapitału Społecznego Wydział Zarządzania Politechnika Lubelska Rok akademicki 2024/2025  Dr Magdalena Czerwińska Katedra Ekonomii, Innowacji i Kapitału Społecznego...

PODSTAWY EKONOMII Dr Magdalena Czerwińska Katedra Ekonomii, Innowacji i Kapitału Społecznego Wydział Zarządzania Politechnika Lubelska Rok akademicki 2024/2025  Dr Magdalena Czerwińska Katedra Ekonomii, Innowacji i Kapitału Społecznego Wydział Zarządzania Politechnika Lubelska Konsultacje: środa godz. 11.30-12.30 (p.240 WZ) [email protected] (w trakcie nauczania zdalnego konsultacje odbywają się na platformie Teams po uprzednim umówieniu się drogą mailową) Literatura Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Mikroekonomia, Makroekonomia, zbiór zadań Kamerschen D.R., McKenzie R.B., Nardinelli C.: Ekonomia Krugman P.R., Wells R.: Mikroekonomia, Makroekonomia Samuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia 3 Literatura Milewski R.: Podstawy ekonomii Milewski R. : Elementarne zagadnienia ekonomii Czarny B., Czarny E., Bartkowiak R., Rapacki R.: Podstawy ekonomii Duda S., Mamcarz H., Pakuła A.: Ekonomia (red. M. Żukowski): Zarys ekonomii 4 Ekonomia jako nauka Ekonomia: badanie działań człowieka dotyczących produkcji oraz wymiany między ludźmi analizuje zmiany w całości gospodarki nauka o dokonywaniu wyborów nauka o sposobie organizacji działań w sferze konsumpcji i produkcji nauka o pieniądzu, stopie procentowej, kapitale i bogactwie nauka o procesach gospodarczych, wykrywająca i opisująca prawidłowości nimi rządzące (prawa ekonomiczne) nauka gromadząca i porządkująca prawdziwą wiedzę o gospodarowaniu 5 Ekonomia jako nauka nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać nauka o tym, jak jednostki i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu rzadkich zasobów - które mogą mieć także inne alternatywne zastosowania - w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję, obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie 6 Podstawowe problemy ekonomiczne co (jakie dobra) produkować i w jakich ilościach? jak się powinno produkować? dla kogo wytwarzać dobra? Rzadkość - fakt, że nie możemy mieć wszystkiego, co chcemy przez cały czas; brak nieograniczonej dostępności dóbr 7 Ekonomia pozytywna i normatywna Sposoby stosowania ekonomii: ◼ opis, wyjaśnianie i prognozowanie zachowań w sferze produkcji, inflacji, dochodów itd. ◼ poprawa efektów gospodarczych Ekonomia pozytywna - zajmuje się naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki; zajmuje się opisem faktów, okoliczności i wzajemnych zależności w gospodarce; stawia pytania, na które można odpowiedzieć odwołując się do faktów; gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim, jakim jest Ekonomia pozytywna = ekonomia opisowa (informuje o tym jak jest w gospodarce-stwierdza fakty) 9 Ekonomia pozytywna i normatywna Ekonomia normatywna - dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących; stawia pytania, zawierające oceny wartościujące lub moralne - można je rozważać, ale nie da się na nie odpowiedzieć na podstawie nauki czy odwołania się do faktów, gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim, jakim być powinien Ekonomia normatywna = ekonomia postulatowa, wartościująca (informuje o tym jak powinno być w gospodarce) 10 Mikroekonomia i makroekonomia Mikroekonomia: zajmuje się szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych towarów bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie gospodarki, rynki określonych produktów i usług itd.) patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści analizuje sposób zachowania się na rynku poszczególnych konsumentów producentów, sprzedawców i nabywców 11 Mikroekonomia i makroekonomia Mikroekonomia: upraszcza rzeczywistość zakładając najczęściej ekstremalne warunki gospodarowania tzn. doskonałą konkurencję, lub pełny monopol. Dzięki temu przyczynia się ona do wypracowania bardzo precyzyjnych narzędzi analizy zachowania producenta i konsumenta kładzie ogólny nacisk na sprawność mechanizmów rynkowych. Zapewniają one bowiem racjonalność gospodarowania ograniczonymi środkami 12 Mikroekonomia i makroekonomia Makroekonomia: kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości celowo upraszcza analizę poszczególnych elementów badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki bada wielkości agregatowe (dotyczące całej gospodarki) bada zależności pomiędzy takimi agregatami, jak dochód narodowy, wydatki na konsumpcję, wydatki na inwestycje, oszczędności, dochody i wydatki budżetu państwa, bilans handlowy i płatniczy kraju, rozmiary zatrudnienia i bezrobocia w kraju itp. 13 Mikroekonomia i makroekonomia Makroekonomia: badanie związków pomiędzy tymi agregatami ma na celu wykazanie przyczyn niepełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych i niepełnego zatrudnienia siły roboczej oraz ustalenia środków zaradczych do lepszego wykorzystania istniejącego zasobu czynników produkcji akceptuje zawodność samoregulujących mechanizmów rynkowych i podkreśla niezbędność ingerencji państwa w celu doprowadzenia do lepszego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych 14 Ekonomia a inne nauki Prawo Związek Ekonomii z innymi naukami Matematyka Logika Historia Prakseologia Gospodarcza Ekonomiki Geografia Nauki Statystyka Ekonomiczna społeczne Ekonomiczna 15 Prawa ekonomiczne twierdzenia wyrażające ważne i trwałe prawidłowości procesu gospodarczego wyrażają powtarzające się związki między różnymi elementami procesu gospodarczego jedne z nich działają zawsze (np. prawo malejących przychodów), inne - tylko w określonych sytuacjach (np. prawo popytu i podaży) Rodzaje praw ekonomicznych: Cechy praw ekonomicznych: 1. przyczynowe 1. obiektywne 2. współistnienia 2. stochastyczne 3. funkcjonalne 16 Prawo gospodarcze całokształt norm prawnych regulujących ustrój prawny podmiotów gospodarczych, działalność gospodarczą oraz stosunki prawne związane z działalnością gospodarczą określa strukturę organizacyjno-prawną podmiotów gospodarczych oraz ich kompetencje powstaje na drodze legislacyjnej jego źródłem są kodeksy, ustawy, rozporządzenia, uchwały, zarządzenia, dyrektywy itp. - cechuje je z reguły dość znaczna obszerność i stosunkowo mała stabilność 17 Potrzeby ludzkie potrzeba - odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie, jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społ., zachowania równowagi psychicznej pragnienia o charakterze biologicznym, społecznym, ekonomicznym chęć zaspakajania potrzeb pobudza aktywność ludzi, wywołuje działania „Potrzeba matką wynalazków” rozbudzanie potrzeb jest istotne w procesie pobudzania wzrostu gospodarczego, społeczeństwa o rozbudzonych potrzebach wykazują dużą motywację do podnoszenia swoich dochodów cechy potrzeb: autodynamizm i nieograniczoność 18 Potrzeby ludzkie Potrzeby podstawowe wyższego rzędu I rzędu m.in. warunki (na dobra luksusowe, do egzystencji będące wynikiem postępu gosp.-tech.) biologiczne socjologiczne psychologiczne np. potrzeba będące wynikiem zaspokojenia związane z współżycia ludzi głodu, ubrania, przeżyciami w grupie; potrzeba ochrony przed duchowymi; naśladowania zimnem samorealizacji, określonego kulturalne stylu życia 19 Potrzeby ludzkie Potrzeby indywidualne zbiorowe wyrażane przez będące wynikiem jednostkę współżycia ludzi w grupie potrzeby jednostki (potrzeba ładu społecznego, w sferze biologicznej, bezpieczeństwa zbiorowego) psychologicznej i socjologicznej 20 Hierarchia potrzeb MASLOWA samorealizacji prestiżu i uznania przynależności i miłości bezpieczeństwa fizjologiczne 21 Czynniki kreujące potrzeby proces produkcji - tworzy nowe dobra, np. telewizję i potrzebę korzystania z niej zmiany stylu życia - proces urbanizacji, zmiany roli kobiet w społeczeństwie tworzenie nowych cech człowieka - np. podnoszenie kwalifikacji, sprawności psychofizycznej konieczność przeciwdziałania negatywnym skutkom postępu technicznego, np. chorobom cywilizacyjnym, zanieczyszczeniu środowiska naturalnego 22 Środki zaspokajania potrzeb Środki zaspokajania potrzeb materialne niematerialne usługi niematerialne, np. przekazywanie wiedzy i dobra wolne dobra ekonomiczne informacji, porady prawne powstają w wyniku i lekarskie, dostarczanie naturalne zasoby poddania zasobów rozrywek przyrody, występują przyrody działalności w nieograniczonych człowieka, ilościach, ich jakość są ograniczone, nie ma się pogarsza do nich nieograniczonego dostępu środki pracy przedmioty pracy urządzenia, maszyny, surowce, materiały, ich zużycie jest częściowe zużycie w 1 cyklu prod. 23 Produkcja i usługi Produkcja: świadoma i celowa działalność polegająca na przystosowaniu zasobów i sił przyrody do potrzeb człowieka działalność ludzka polegająca na wytwarzaniu różnych środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich (produktów i usług) Usługi - wszelkie czynności związane bezpośrednio lub pośrednio z zaspokojeniem potrzeb ludzkich, ale nie służące bezpośrednio do wytwarzania przedmiotów ✓ produkcyjne (pakowania, transport, naprawcze) ✓ nieprodukcyjne (oświata, kultura, wypoczynek) 24 Produkcja Produkcja Produkcja (outputs) Produkcja wytworzone przez firmę (production) produkty lub sprzedane proces wytwarzania usługi 25 Czynniki produkcji Praca - zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na otaczającą go przyrodę i przekształca ją ✓ teoria kapitału ludzkiego - rozwijana przez G.S. Beckera - noblistę z 1992 r. Ziemia - szeroko rozumiane zasoby naturalne - ziemia w ścisłym tego słowa znaczeniu (ziemia uprawna, grunty pod zabudowę, tereny rekreacyjne) oraz wszelkie zawarte w niej bogactwa naturalne, drogi, lasy, wody, cechy takie jak np. żyzność Kapitał : ✓ fizyczny - potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej budynki, maszyny, urządzenia, środki transportu, narzędzia, surowce i zapasy produktów ✓ finansowy - różnego typu środki finansowe (środki pieniężne i papiery wartościowe 26 Podmioty gospodarcze Gospodarstwa domowe (konsumenci) - 1 14,1 mln (2021 r.) ✓ ludzie wspólnie mieszkający i podejmujący wspólne decyzje finansowe ✓ pełnią funkcje produkcyjne i konsumpcyjne ✓ dążą do max. użyteczności w ramach ograniczonych środków ✓ właściciele czynników produkcji ✓ zgłaszają popyt Przedsiębiorstwa (producenci) – 2 349 755 mln (GUS, 2022 r.) ✓ ludzie dysponujący określonymi środkami niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usług ✓ dążą do max. zysku ✓ tworzą podaż ✓ kupują zasoby, by produkować dobra i świadczyć usługi Państwo 27  strumień płatności pieniężnych (praca, ziemia, kapitał) strumień zasobów wydatki dochody transfery ulgi podat. podatki zapłata za dobra, usługi czyn. wytw. i usługi zapłata za dobra rząd czyn. wytw. producenci konsumenci dotacje, ulgi podatki wydatki strumień dóbr i usług sprzedaży przychody ze strumień płatności pieniężnych Obieg towarów i pieniądza w gospodarce odszkodowania odsetki lokaty kredyty spłaty kredytów kredyty spłaty kredytów odsetki instytucje finansowe lokaty odszkodowania składki ubezp. 28 Obieg towarów i pieniądza w gospodarce zintegrowany przepływ zasobów, dóbr i usług między szeroko pojętymi działami gospodarki, takimi jak producenci, konsumenci i rząd zasoby (dobra i usługi) oraz płatności za nie płyną nie tylko między konsumentami a producentami, ale także między producentami konsumenci rolnicy młynarze piekarze 29 Racjonalność gospodarowania konieczność racjonalnego gospodarowania wynika z ograniczoności zasobów istotą racjonalnego gospodarowania jest dokonywanie najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społ.-gosp. oraz środków i metod (sposobów) realizacji tych celów istnienie alternatywnych rozwiązań oraz kryteriów wyboru zasada racjonalnego gospodarowania: ✓ zasada największego efektu przy danym nakładzie środków ✓ zasada najmniejszego nakładu środków do osiągnięcia danego efektu 30 Działania racjonalne i irracjonalne Działanie jest racjonalne jeżeli: KORZYŚCI > KOSZTY Działanie jest irracjonalne jeżeli: KORZYŚCI < KOSZTY i jednostka decyzyjna jest tego świadoma 31 Rachunek ekonomiczny porównywanie uzyskiwanych z danej działalności gospodarczej efektów (np. dochodów) z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami (np. wydatkami) w celu wybrania możliwie najlepszych (najbardziej efektywnych ekonomicznie) wariantów decyzji Warunki posługiwania się rachunkiem ekonomicznym: ✓ efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią nakłady muszą być mierzalne ✓ efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią nakłady muszą być wyrażone w takich samych jednostkach miary ✓ trzeba dysponować możliwie jednoznacznym kryterium wyboru 32 Pojęcia wyjściowe Konieczność PROBLEM podejmowania NIEDOBORU decyzji EKONOMICZNEGO ekonomicznych WYBÓR Ograniczoność EKONOMICZNY zasobów ekonomicznych KOSZT ALTERNATYWNY 33 Koszt alternatywny Wartość preferowanej lecz nie wybranej alternatywy Wartość utraconych korzyści Wartość rozwiązania alternatywnego Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra Koszt alternatywny nie zawsze jest mierzalny, czasami oznacza konsekwencje wynikające z niepodjęcia danego działania Koszt alternatywny jest kategorią teoretyczną, subiektywną i często niemierzalną Koszt alternatywny nie jest kosztem finansowym 34 Koszt alternatywny - zastosowanie Wygrałeś na loterii 100.000 $ Alternatywa 1 Alternatywa 2 inwestycja w zakup najnowszego obligacje modelu Jaguara skarbu państwa Jeżeli zdecydujesz się na alternatywę 1, to kosztem alternatywnym jest utrata użyteczności pojazdu i przyjemności z posiadania Jaguara Jeżeli zdecydujesz się na alternatywę 2, to kosztem alternatywnym jest utrata dochodów z obligacji skarbu państwa. 35 Krzywa możliwości produkcyjnych granica możliwości produkcyjnych krzywa transformacji produktu graficzne przedstawienie różnych kombinacji dóbr, które mogą być wytwarzane, gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane, przy zastosowaniu najlepszej znanej technologii 36 Krzywa możliwości produkcyjnych - KMP wypukłość KMP wynika ze zmienności kosztu alternatywnego Dobro A przy różnym poziomie nasycenia danym dobrem 100 A 50 B 50 70 Dobro B 37 Interpretacja KMP Dobro A Z Rozwiązania nierealne - brak możliwości produkcyjnych Y Rozwiązania optymalne - X pełne wykorzystanie możliwości produkcyjnych Rozwiązanie realne, ale nieefektywne - niepełne wykorzystanie Dobro B możliwości produkcyjnych 38 KMP - zmiany położenia Wzrost możliwości Dobro A produkcyjnych w obu działach Spadek możliwości produkcyjnych w obu działach Dobro B 39 KMP - zmiany położenia Dobro A Dobro B 40 Gospodarka i systemy gospodarcze System gospodarczy - układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma być produkowane (def. Samuelsona i Nordhausa) Gospodarka naturalna - nastawiona na wytwarzanie produktów przeznaczonych na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb producentów, a nie na wymianę; najniższy stopień rozwoju gospodarczego, w jej warunkach społeczeństwo jest podzielone na oddzielne gospodarstwa, w których produkty są wytwarzane i konsumowane. Współcześnie występuje w wielu krajach słabo i średnio rozwiniętych, zanika w miarę rozwoju gospodarczego 41 Gospodarka i systemy gospodarcze Gospodarka towarowa - oparta na wytwarzaniu produktów przeznaczonych do wymiany przez transakcje kupna- sprzedaży, w wyniku czego stają się one towarami. Powstanie i rozwój gospodarki towarowej wiąże się ze społecznym podziałem pracy i wyodrębnianiem się poszczególnych producentów. Przesłankami produkcji towarowej są: ✓ rozwinięty podział pracy ✓ wyższy poziom sił wytwórczych ✓ wyodrębnienie własnościowe środków produkcji Gospodarka towarowo-pieniężna - wymiana oparta jest na pieniądzu pełniącym rolę powszechnego ekwiwalentu innych towarów 42 Gospodarka i systemy gospodarcze Klasyfikacja gospodarek i systemów gospodarczych: ze względu na skalę lub sferę gospodarowania: ✓ gospodarka światowa (system gospodarki światowej) ✓ gospodarka narodowa ✓ gospodarka przedsiębiorstw ✓ gospodarka terenowa ✓ gospodarka mieszkaniowa ✓ gospodarka rolna itd. ze względu na przeznaczenie produktów: ✓ gospodarka naturalna ✓ gospodarka towarowa ze względu na mechanizm regulowania i koordynacji procesów gospodarczych: ✓ gospodarka rynkowa (system rynkowy) ✓ gospodarka nakazowa (system nakazowy) 43 Gospodarka i systemy gospodarcze Klasyfikacja gospodarek i systemów gospodarczych: ze względu na własność czynników produkcji: ✓ gospodarka prywatna w ramach danego kraju ✓ gospodarka publiczna ✓ gospodarka kapitalistyczna w skali międzynarodowej ✓ gospodarka socjalistyczna 44 Charakterystyka gospodarki rynkowej dominacja własności prywatnej rynkowa alokacja zasobów gospodarczych swoboda prowadzenia działalności gospodarczej silne bodźce do optymalizacji skali produkcji i racjonalnego wykorzystania czynników produkcji samodzielne i samofinansujące się podmioty gospodarcze tendencja do ustalania się równowagi rynkowej ekonomiczny charakter więzi między podmiotami gospodarczymi 45 Zalety i słabości gospodarki rynkowej Zalety: ✓ tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych ✓ efektywny system motywacyjny ✓ duża innowacyjność gospodarki ✓ dyscyplina finansowa przedsiębiorstw ✓ tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej ✓ duża elastyczność gospodarki ✓ dobre zaopatrzenie sklepów Słabości (kwestie, których nie rozwiązuje rynek): ✓ czynniki ograniczające działanie rynku, np. monopolizacja gospodarki ✓ negatywne efekty zewnętrzne ✓ dobra publiczne ✓ zjawiska destabilizujące gospodarkę, np. inflacja, bezrobocie ✓ zróżnicowanie majątkowe społeczeństwa 46 Charakterystyka gospodarki centralnie planowanej państwowa własność czynników produkcji nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych administracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi brak swobody prowadzenia działalności gospodarczej plan centralny jako główny regulator gospodarki prymat planowania rzeczowego nad planowaniem finansowym państwo jako dominujący podmiot w gospodarce brak samodzielności ekonomicznej przedsiębiorstw ograniczenie racjonalności zachowań podmiotów gospodarczych 47 Wady gospodarki centralnie planowanej nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych nieefektywny system motywacyjny niska innowacyjność gospodarki brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej mała elastyczność gospodarki permanentne niedobory dóbr zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności zniekształcone, nieobiektywne informacje gospodarcze niekontrolowany rozrost administracji gospodarczej i biurokracji partyjno-państwowej  wysokie koszty funkcjonowania systemu społeczno-gospodarczego 48