Wykład 8 - Polityka Energetyczna Azerbejdżanu PDF

Rola sektora energetycznego w zapewnieniu bezpieczeństwa ekonomicznego Azerbejdżanu Etapy rozwoju gospodarczego suwerennego Azerbejdżanu: (kryterium polityczne) I) Od 1993 roku - prezydentura Gajdara Alijewa, II) Od 2003 roku - prezydentura jego syna Ilhama Alijewa Kluczowe...

Rola sektora energetycznego w zapewnieniu bezpieczeństwa ekonomicznego Azerbejdżanu Etapy rozwoju gospodarczego suwerennego Azerbejdżanu: (kryterium polityczne) I) Od 1993 roku - prezydentura Gajdara Alijewa, II) Od 2003 roku - prezydentura jego syna Ilhama Alijewa Kluczowe znaczenie Azerbejdżanu dla polityki energetycznej na Kaukazie i w Azji Centralnej. „Azerbejdżan jest jak korek w butelce zawierającej bogactwa Morza Kaspijskiego i Azji Centralnej (...) Niepodległość Azji Centralnej może okazać się bez znaczenia, jeśli Moskwa zdoła podporządkować sobie Azerbejdżan”  znaczenie geopolityczne i gospodarcze Kaukazu oddaje pojęcie ,,geopolityki rurociągów”  potencjał Kaukazu wynika z faktu, że państwa regionu są państwami tranzytowymi dla bogatej w surowce energetyczne Azji Centralnej. Początki rozwoju sektora naftowo-gazowego Azerbejdżanu  XIII-XVII wiek – początki rozwoju sektora naftowego w Azerbejdżanie  Alfred Nobel - 12% udziałów w Kompanii Noblów, kontrolującej przeszło 50% wydobycia ropy w Azerbejdżanie  1860 roku – cena baryłki ropy - 8 USD (112-113 dzisiejszych USD)  W 1900 roku z terenów Azerbejdżanu pochodziła ponad połowa ropy wykorzystywanej w świecie.  1897–1907- zbudowano pierwszy naftociąg- „cud inżynierii” (Baku – Batumi w Gruzji) Azerskie pola naftowe – I połowa XX wieku Problemy przemysłu naftowego Azerbejdżanu po rozpadzie ZSRR: 1) skomplikowana struktura geologiczna nowo odkrywanych złóż 2) deficyt nowoczesnych technologii w celu zagospodarowania złóż głębinowych Morza Kaspijskiego 3) potrzeba ogromnych inwestycji kapitałowych i środków niezbędnych do prowadzenia prac poszukiwawczo- badawczych 4) zagwarantowanie niezawodnego i efektywnego sposobu dostawy ropy azerskiej na rynki światowe  Wielka gra o ropę Rozpad ZSRR umożliwił:  Azerbejdżanowi oraz innym państwom regionu prowadzenie niezależnej od Moskwy polityki,  koncernom i państwom zachodnim angażowanie się gospodarcze i polityczne w nowo powstałych państwach. Cele USA w regionie Kaukazu i Azji Centralnej:  pozbawienie Rosji wpływów na Zakaukaziu - „bramie” do makroregionu kaspijskiego i Azji Centralnej  stworzenie korytarza między Rosją a Iranem, którym do Europy Zachodniej miały być transportowane surowce kaspijskie.  Wielka gra o ropę 1981-1987 w Morzu Kaspijskim odkryto 3 duże złoża ropy – Azeri, Czirag i Giuneszli (ACG) 1992 – firmy zachodnie utworzyły konsorcjum - Azerbaijani International Operating Company (AIOC) W skład AIOC weszły:  4 koncerny amerykańskie  1 brytyjski (BP),  1 norweski (STATOIL)  2 tureckie (TURKISH PETROLEUM i BOTAS) 1994 - w Baku podpisano „kontrakt stulecia” między:  władzami Azerbejdżanu,  konsorcjum AIOC  rosyjską spółką Łukoil  Negocjacje nad „kontraktem stulecia”:  prowadzone bez przerw przez 7 tygodni w Stambule  konsorcjum zachodnich firm naciskało, by przekazać Azerbejdżanowi należną mu część dochodów w ciągu 35 lat, dopiero po odzyskaniu zainwestowanych 9 mld USD  Kontrakt zakładał wydobycie do 600 mln ton ropy przez 30 lat  azerska państwowa spółka SOCAR otrzymała 20% udziałów w Główny operator złoża – BP – 35,78% udziałów Spór o status Morza Kaspijskiego Rosja uznała podpisany kontrakt za bezprawny i oskarżyła Azerbejdżan o łamanie prawa Międzynarodowego (ze względu na nieuregulowany status Morza Kaspijskiego) Status Morza Kaspijskiego wg Rosji:  Morze Kaspijskie ma status śródlądowego zbiornika wodnego - wszystkie państwa przybrzeżne mają równe prawa do korzystania z jego bogactw  nie można stosować wobec niego norm międzynarodowego prawa morskiego - ustanawianie specjalnych stref ekonomicznych Rosja zagroziła zachodnim koncernom utratą korzystnych kontraktów na wydobycie ropy naftowej na Zachodniej Syberii. Kontrakt stulecia pozwolił na:  inwestycje w przemyśle naftowo-gazowym  wykorzystanie nowych technologii przy eksploatacji złóż głębinowych  zwiększenie wydobycia ropy  zajęcie pozycji lidera na rynku ropy regionu  realizację projektów budowy tras eksportowych ropy naftowej i gazu ziemnego  intensyfikacje prac badawczo-poszukiwawczych w sektorze naftowo-gazowym  stworzenie Państwowego Funduszu Naftowego Złoże gazowe Szah Deniz:  złoże gazu ziemnego szacowane na 100 mln ton  najwięksi udziałowcy: BP (25,5%), Statoil (25,5%), SOCAR (10%), Total (10%) Łukoil (10%),  Boom ekonomiczny lat 2003-2008  Azerbejdżan – lider regionu w zakresie tempa wzrostu gospodarczego Wzrost gospodarczy został osiągnięty dzięki: 1) inwestycjom w sektorze naftowym, 2) zwiększeniu eksportu ropy i gazu 3) wzrostowi cen ropy na rynkach światowych Wzrost ceny ropy na rynkach światowych:  cena baryłki ropy 2000 – 25 USD  cena baryłki ropy 2008 – 125 USD  Boom ekonomiczny lat 2003-2008  2004-2008- 3-krotny wzrost produkcji ropy (do 44,7 mln ton)  wzrost wydobycia ropy + wzrost cen ropy wpłynął na 9- krotny wzrost wartości eksportu ropy naftowej (2008 – eksport osiągnął poziom 29,1 mld USD)  ponad 3-krotny wzrost produkcji gazu ziemnego (do 14,8 mld m3)  2008 - udział ropy i gazu w eksporcie - 97%: w przychodach budżetowych – 39%.  W latach 2005-2008 udział sektora naftowego w PKB kraju wzrósł z 44% do 55,5%.  Rola BP w kreowaniu bezpieczeństwa Azerbejdżanu  BP – główny operator azerskich złóż naftowo- gazowych  BP - główny zarządcą kaukaskich ropociągów i gazociągów  skuteczność rządzącej rodziny Alijewów opiera się na dobrej współpracy z BP, dzięki któremu mają pieniądze na rozwój kraju, co zapewnia im wysokie poparcie społeczne  Azerbejdżan to Republika BP  każdy kryzys BP staje się rychło kryzysem Azerbejdżanu  Projekty inwestycyjne realizowane w latach 2003-2013 Połączenia rurociągowe/kolejowe: Azerbejdżan- Gruzja-Turcja 1) Budowa ropociągu Baku-Tbilisi-Ceyhan – tranzyt ropy - (2006) – rozpoczęcie eksportu ropy kaspijskiej na nowe rynki. 2) Budowa gazociągu Baku-Tbilisi-Erzerum – tranzyt gazu – (2007) 3) 2007 – umowa transportowo-komunikacyjna pomiędzy Azerbejdżanem, Gruzją i Turcją o budowie drogi kolejowej Baku-Tbilisi-Kars (Połączenie kolejowe działa od 2017r.) 4) TANAP – Transanatolijski Rurociąg Gazowy (dziecko Nowe ropociągi i gazociągi eksportowe Azerbejdżanu Ropociąg Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) Gazociąg Baku-Tbilisi-Erzurum (BTE)  Ewolucja koncepcji Południowego Korytarza Gazowego Południowy Korytarz Gazowy :  to projekt dywersyfikacji tras i źródeł gazu do Unii Europejskiej.  miał łączyć UE ze złożami Azerbejdżanu: złoże Szah-Deniz, w które inwestowały firmy zachodnie m.in. BP, Total, Statoil  wymiar polityczny - gazociąg miał pomóc UE w zbliżaniu Kaukazu do Zachodu  Gazociąg miał być autostradą gazową, kontrolowaną przez zachodnie firmy (właścicieli infrastruktury) i opartą na prawie unijnym  Południowy Korytarz Gazowy  UE nadawała kształt idei Korytarza, licząc, że doprowadzi on do znaczącej dywersyfikacji dostaw  rola Turcji – tranzyt gazu, rola Azerbejdżanu – dostawa gazu  2012 – upadek projektu gazociągu Nabucco;  UE utraciła zainteresowanie Południowym Korytarzem Gazowym,  kryzys w relacjach UE i Rosji na tle Ukrainy - powrót Unii do kwestii dywersyfikacji dostaw gazu - Korytarz dzisiaj: nowe zasady funkcjonowania Południowy Korytarz Gazowy – dziś to szlak azerbejdżańsko-tureckim, złożony z trzech projektów gazociągów 1) Gazociąg Południowo-kaukaski (paralelny do istniejącego szlaku Baku-Tbilisi- - Erzurum) – trasa: Azerbejdżan-Gruzja  udziałowiec - konsorcjum operujące na złożu Szah-Deniz, w którego skład wchodzą: BP - 28,8%, SOCAR - 16,7 i inni  koszt budowy będzie pokryty wyłącznie przez Azerbejdżan (całkowita kontrola nad szlakiem) Południowy Korytarz Gazowy 2) Gazociąg TANAP (trans-anatolijski); trasa: od granicy gruzińsko- tureckiej przez Turcję do granicy z Grecją. – ukończony w 2019  udziałowcy: SOCAR - 58%, turecki BOTAS - 30% i brytyjskie BP - 12%  koszt budowy - pokryty przez udziałowców projektu proporcjonalnie do wielkości udziałów  kontrola BOTAS nad szlakiem 3) Gazociąg TAP (gazociąg trans-adriatycki) – ukończony w 2019 trasa: Grecja-Albania-Włochy  udziałowcy: BP - 20%, SOCAR - 20%, Statoil - 20% i inni  Znaczenie Południowego Korytarza Gazowego Azerbejdżan  gazociąg ma zapewniać trasę dla około 70% eksportowanego przez Azerbejdżan gazu  gazociąg ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju sektora gazowego w Azerbejdżanie  rozwój wydobycia gazu ma kluczowe znaczenie dla zachowania stabilności gospodarczej i politycznej kraju (w kontekście spadku wydobycia ropy)  Azerbejdżan – relacje z otoczeniem Zrównoważona polityka zagraniczna (energetyczna) Azerbejdżanu: 1) Dopuszczenie do rynku energetycznego kapitału zachodniego 2) Pozostawanie w dobrych relacjach polityczno- gospodarczych z Rosją Taka strategia umożliwiła niezależny od Kremla rozwój państwa, czego symbolem było uczestnictwo zachodnich firm w zagospodarowaniu złóż w Azerbejdżanie oraz wybudowanie niezależnych od Rosji szlaków transportu ropy i gazu przez Gruzję i Turcję. Efektem współpracy z Zachodem był także wzrost dochodów Azerbejdżanu, zwiększenie wydatków na zbrojenia i umocnienie armii oraz bogacenie się przede wszystkim sprawujących władzę klanów.  Reformy a system klanowy  Głębsze reformy dla skorumpowanego i ograniczonego więzami klanowymi układu rządzącego stanowią duże zagrożenie  grupy klanowo-regionalno-biznesowe w zamian za lojalność wobec Alijewa obdarzane są określonymi aktywami tak państwowymi (urzędy) oraz gospodarczymi (monopole).  Układ ten powoduje, że jakiekolwiek zmiany strukturalne godzą w interesy grup będących u władzy  Luty 2017 - Ilham Alijew wyznaczył swoją żonę Mehriban Alijewą na stanowisko pierwszego wiceprezydenta (wzmocnienie roli politycznej klanu Paszajewów)