Wykład 2 - Polityka Gazpromu wobec Ukrainy PDF

Polityka energetyczna Rosji wobec Ukrainy  Relacje energetyczne Rosja – Ukraina Po upadku ZSRR Ukraina była zależna do importu z Rosji: a) gazu ziemnego (ponad 80% zużycia) b) Ropy naftowej (około 90% zużycia) c) Całości paliwa jądrowego Gaz ziemny i ropa naftowa są podsta...

Polityka energetyczna Rosji wobec Ukrainy  Relacje energetyczne Rosja – Ukraina Po upadku ZSRR Ukraina była zależna do importu z Rosji: a) gazu ziemnego (ponad 80% zużycia) b) Ropy naftowej (około 90% zużycia) c) Całości paliwa jądrowego Gaz ziemny i ropa naftowa są podstawowymi surowcami w bilansie energetycznym Ukrainy (surowce o znaczeniu strategicznym) Energochłonność i nieefektywność ukraińskiej gospodarki  Energochłonność Ukrainy jest 2-3 krotnie wyższa niż w Polsce i 7- krotnie wyższa niż w Niemczech.  Na poprawę efektywności Ukraina potrzebuje około 40 mld euro inwestycji  główni konsumenci surowców energetycznych – przedsiębiorstwa (40%)  antybodźcem do wdrażania technologii energooszczędnych jest system subsydiów dla gospodarstw domowych.  Oligarchizacja sektora energetycznego Energetyka jest jednym z najbardziej zoligarchizowanych sektorów gospodarki Kierownicze stanowiska w przedsiębiorstwach państwowych obsadzane były przez osoby z grup oligarchicznych Ukraińscy oligarchowie hamują wejście obcego kapitału do kluczowych dla siebie gałęzi gospodarki, w tym do energetyki. Do silnej pozycji oligarchów przyczynia się:  wysoki poziom korupcji,  niska efektywność administracji państwowej,  faworyzowanie monopoli oraz firm państwowych Największy wpływ na sektor energetyczny ma: Rinat Achmetow, Igor Kołomojski, Wiktor Medwedczuk i Wiktor Pinczuk.  Polityka energetyczna Rosji wobec Ukrainy:  Polityka energetyczna Rosji nie ma charakteru czysto biznesowego  Zgodnie z doktryną Falina-Kwicińskiego jest ona istotnym instrumentem kształtowania relacji zewnętrznych i osiągania celów politycznych  Szczególnie podatne na stosowanie tego instrumentu są państwa Europy Środkowo-Wschodniej  Na korzystne warunki sprzedaży surowców energetycznych i ich niezawodne dostawy mogą liczyć tylko te państwa Europy Środkowo-Wschodniej, które chcą pozostać w strefie wpływów Rosji lub akceptują stawiane przez Rosję warunki Punktem oparcia dla doktryny Falina-Kwicińskiego jest, skonstruowany wraz z infrastrukturą w latach 70 XX wieku, system gazociągów i ropociągów, którymi ZSRR eksportował surowce energetyczne do państw  Problematyka energetyczna w stosunkach rosyjsko-ukraińskich Kwestie sporne z zakresu energetyki: 1. Problem cen/taryf za surowce energetyczne 2. Problem ukraińskiego długu wobec Gazpromu 3. Problem obecności Rosji w ukraińskim sektorze energetycznym 4. Problem kradzieży i reeksportu gazu ziemnego Problem cen za surowce energetyczne  1991-2005 - niskie ceny gazu dla Ukrainy  2005 rok - Niemcy płaciły za gaz 200 USD, Ukraina - 50 USD  na każdy przejaw zacieśniania współpracy na linii Ukraina-UE, Rosja reagowała groźbą podniesienia cen na gaz i ropę  Problem ukraińskiego długu wobec Gazpromu  Słaba kondycja finansowa ukraińskiej spółki energetycznej – Naftohaz – firma nie była w stanie płacić Gazpromowi za gaz  Rosja naliczała kary pieniężne za każdą nieopłaconą dostawę Rosnące zadłużenie Ukrainy wobec Gazpromu powodowało, iż Rosja: A) ograniczała/przerywała dostawy gazu dla Ukrainy B) domagała się przekazania pod jej kontrolę ukraińskiego sektora gazowego Kwestia kontroli ukraińskiego sektora gazowego Ukraińskie zadłużenie wobec Rosji stało się argumentem podjęcia próby przejęcia kontroli nad ukraińskim sektorem energetycznym:  ukraiński system gazociągowy,  podziemne magazyny gazu,  przedsiębiorstwa chemiczne i petrochemiczne Rada Najwyższa Ukrainy zakazała prywatyzacji sieci gazociągów i związanej z nią infrastruktury Kwestie sporne z zakresu energetyki na linii Rosja-Ukraina: Kwestia kradzieży gazu  Oskarżanie Ukrainy o kradzież rosyjskiego gazu eksportowanego do krajów europejskich, a także składowanego w podziemnych magazynach gazu na Ukrainie  postępowanie Ukrainy obniżało jej wiarygodność jako kraju tranzytowego i było argumentem na rzecz budowy alternatywnych gazociągów z Rosji na Zachód Kwestia reeksportu gazu  Ukraina sprzedawała na Zachód gaz ziemny, który sama sprowadzała z Rosji po preferencyjnych cenach (umowy z Rosją nie dawały jej do tego prawa), by osiągnąć wymierne zyski  Zasadnicze instrumenty energetycznego nacisku Rosji na gospodarkę Ukrainy: Powodowanie sytuacji kryzysowych w energetyce i gospodarce Ukrainy: a) Wywoływanie kryzysów gazowych (ograniczenie lub wstrzymywanie dostaw gazu) b) Strategia podnoszenia cen gazu c) Możliwość wpływania na funkcjonowanie podsektora jądrowego d) Cyberataki na infrastrukturę energetyczną Ukrainy a) Wywoływanie kryzysów gazowych Możliwość ograniczenia lub wstrzymania dostaw gazu należy uznać za najbardziej istotny, skuteczny i najczęściej stosowany instrument powodowania sytuacji kryzysowych w gospodarce i energetyce Ukrainy.  Pierwszy kryzys gazowy - 2005-2006 Był reakcją Rosji na zwycięstwo na Ukrainie Pomarańczowej Rewolucji Pomarańczowa Rewolucja - wybór na prezydenta Wiktora Juszczenki (porażka Putina) - pogorszenie stosunków ukraińsko-rosyjskich Rosja podjęła działania mające osłabić nowe ukraińskie władze: Wprowadzenie polityki urynkawiania ceny gazu do „poziomu europejskiego” dla Ukrainy : 2005 –50 USD za 1000 m3, 2006 - 160 USD na tys. m3 2012 - 426 USD za 1000 m3 2005 – rezygnacja Gazpromu z wymiany barterowej (gaz za opłaty tranzytowe) Podwyżka cen gazu mogła sparaliżować ukraińską gospodarkę  Pierwszy kryzys gazowy - 2005-2006 Kryzys doprowadził do wstrzymania dostaw gazu w środku sezonu grzewczego 2005-2006 Zakończenie konfliktu łączyło się nie tylko ze znacznym wzrostem ceny gazu dla Ukrainy do poziomu 95 USD za 1000 m3, ale także z wprowadzeniem pośredników do relacji handlowych między spółkami Gazprom i Naftohaz spółki RUE i UkrHazEnergo lobbowały rosyjskie interesy w życiu gospodarczym i politycznym Ukrainy Kryzys gazowy miał osłabić wiarygodność Ukrainy na arenie międzynarodowej i stanowić argument na rzecz budowy Nord Stream.  Drugi kryzys gazowy - 2007  Powód: dług Ukraińców wobec Gazpromu  Gazprom zagroził wstrzymaniem dostaw gazu z powodu niezapłaconego przez spółkę Naftohaz długu  W marcu 2008 roku Gazprom ograniczył dostawy o połowę  Warunkiem rozwiązania kryzysu było utworzenie koncernu spółek Naftohaz i Gazprom, który sprzedawałby gaz na Ukrainie  Nową cenę za gaz ustalono na poziomie 180 USD za 1000 m3  Trzeci kryzys gazowy - 2009  Ukraina coraz mocniej zacieśniała relacje z UE  Zimą 2008 roku Rosja zagroziła zwiększeniem ceny za gaz do 418 USD za 1000 m3 i przerwaniem jego dostaw, jeśli Ukraina nie spłaci swoich długów  wstrzymanie dostaw gazu dla ukraińskich zakładów chemicznych i metalurgicznych oraz dla odbiorców europejskich  kryzys gazowy zmusił Ukrainę do zawarcia w Charkowie w 2010 roku umowy „flota za gaz”, w ramach której rosyjska Flota Czarnomorska miała stacjonować na Krymie co najmniej do 2024 roku  Rosja zgodziła się obniżyć cenę gazu o 30%, gdy jej poziom nie przekraczał 330 USD za 1000m3 surowca lub o 100 USD, gdy był on wyższy od 300 USD  W 2011 roku Ukraina podjęła działania zmierzające do uzyskania obniżek cen gazu (z 309 USD) Rosja zażądała od Ukrainy kolejnych ustępstw: a) Zgodę na członkostwo w Unii Celnej, która tworzyła Rosja, Białoruś i Kazachstan b) Fuzję spółek Gazprom i Naftohaz, która miała umożliwić przejęcie ukraińskiej infrastruktury gazowej Zachętą dla Ukrainy miały być niższe ceny na gaz. Zmiany cen rosyjskiego gazu świadczą wyraźnie o ich wykorzystywaniu przez Rosję w ramach doktryny Falina-Kwicińskiego:  Wzrost cen gazu łatwo powiązać z niewygodnymi dla Rosji wydarzeniami lub zwrotami w polityce zagranicznej Ukrainy.  Ceny gazu traktowane są zatem przez Rosję jako instrument „nagradzania” lojalnych lub „karania” nielojalnych wobec niej rządów Ukrainy. Zwiększenie cen gazu stanowi czynnik niekorzystnie wpływający na stan ukraińskiej gospodarki oraz bezpieczeństwa energetycznego Ukrainy.  Strategia podnoszenia cen gazu  2000-2005 - 50 USD za 1000 m3 gazu  Po Pomarańczowej Rewolucji i proeuropejskich dążeniach - 95 USD za 1000m3.  2007-2008 – umiarkowany wzrost cen gazu - wynikał z przychylnej wobec Rosji polityki nowego ukraińskiego rządu, który zawiesił dążenia do uzyskania przez Ukrainę członkostwa w NATO  Od 2009 - Ukraina kupowała gaz według poziomu tzw. cen europejskich.  2011-2012 – wzrost cen do 309 USD oraz do 426 USD za 1000 m3 surowca,  2013 rok – propozycja zmniejszenia ceny gazu – była to rosyjska próba zahamowania proeuropejskich dążeń Ukrainy; w wyniku tej propozycji Ukraina zrezygnowała z podpisania Umowy Stowarzyszeniowej z UE  2014 – Rewolucja Godności – podniesienie cen gazu, które sięgnęły 486 USD za 1000 m3 surowca  Możliwość wpływania na funkcjonowanie energetyki jądrowej Handel jądrowy ma naturę geopolityczną i tworzy trwające dekady więzy między dostawcami i odbiorcami Dwa modele biznesowe budowy elektrowni atomowych: 1) model „pod klucz” - dostawca projektuje i buduje reaktory zgodnie z wymogami regulacyjnymi, zanim odda je do eksploatacji przedsiębiorstwu użyteczności publicznej 2) BOO (Build-Own-Operate) – zobowiązanie dostawcy do zaprojektowania, utrzymania, eksploatacji oraz późniejszej likwidacji obiektu. Planowany cykl operacyjny elektrowni jądrowych wynosi 60 lat. cykl życia elektrowni – od projektowania po eksploatację i likwidację - 100 lat. Za dużą częścią 80-100-letnich umów z obszaru energetyki jądrowej zawieranych za granicą stoi rosyjski Rosatom. Stała obecność Kremla w wielu częściach świata. Ekspansja Rosatomu  Możliwość wpływania na funkcjonowanie energetyki jądrowej W przypadku Ukrainy Rosja mogła ograniczać lub wstrzymywać dostawy paliwa jądrowego oraz świadczenia usług jego przechowywania po zużyciu 5 marca 2014 r. w kontekście interwencji Rosji na Krymie, Rosja ogłosiła zamiar nałożenia embarga na eksport paliwa jądrowego do ukraińskich elektrowni jądrowych. Ukraina częściowo zdywersyfikowała swoje dostawy paliwa jądrowego, przedłużając umowę z Westinghouse w 2014 r. w kwietniu 2022 r. Westinghouse zaopatrywał 6 reaktorów, a w czerwcu 2022 r. Ukraina podpisała z nim umowę na dostawy całego paliwa dla ukraińskiej infrastruktury jądrowej (15 reaktorów).  Cyberataki na systemy energetyczne 16% wszystkich cyberataków dotyczy sektora energetycznego (jeden z najbardziej zagrożonych segmentów gospodarki) Cyberataki na ukraiński system energetyczny: 23 grudnia 2015 rok  złośliwe oprogramowanie „BlackEnergy”, wykasowało dane z części twardych dysków i tym samym uniemożliwiło pracę systemów dostarczających energię elektryczną Skutki:  atak pozbawił energii elektrycznej ok. 230 tys. osób przez 1-6 godzin w zachodniej części kraju (Obwód Iwano-Frankowski – ważny ośrodek przemysłu wydobywczego i chemicznego)  Próba osłabienia zaufania do ukraińskich firm energetycznych i rządu  Cyberataki na systemy energetyczne 17 grudnia 2016 rok – grupa Electrum  Atak przeprowadzony na spółkę Ukrenerho,  przez dwa dni bez energii elektrycznej była część Kijowa 27 lipca 2017 rok - NotPetya, atak na sektor publiczny, finansowy i energetyczny  atak NotPetya z czerwca 2017 roku dosięgnął wprawdzie komputerów ukraińskich spółek energetycznych, ale nie doprowadził do zakłóceń pracy elektrowni i systemu energetycznego Ukrainy.  Nastąpiła przerwa w pracy systemu monitorowania promieniowania elektrowni atomowej w Czarnobylu.