Wykład 6 - Polityka Gazpromu wobec Białorusi PDF

Polityka Gazpromu wobec Białorusi  Model gospodarczy Białorusi (definicja) „Narodowa Strategia Zrównoważonego rozwoju społeczno- gospodarczego Republiki Białoruś do 2020 roku” (2004) „społecznie zorientowana gospodarka rynkowa” to „efektywna gospodarka z zaawansowaną przedsiębiorczością i...

Polityka Gazpromu wobec Białorusi  Model gospodarczy Białorusi (definicja) „Narodowa Strategia Zrównoważonego rozwoju społeczno- gospodarczego Republiki Białoruś do 2020 roku” (2004) „społecznie zorientowana gospodarka rynkowa” to „efektywna gospodarka z zaawansowaną przedsiębiorczością i infrastrukturą rynkową, skuteczną regulacją państwową, zachęcającą przedsiębiorców do rozwoju i poprawy jakości produkcji, a pracowników do bardziej wydajnej pracy” Model gospodarczy Białorusi (w praktyce): 1) Wysoki udział państwa w gospodarce, 2) Centralizacja zarządzania gospodarką, 3) Utrzymywaniu wysokiego zatrudnienia dzięki systemowi zamówień rządowych i całkowitemu zakazowi zwolnień pracowników; 4) Subsydiowaniu przez państwo nierentownych przedsiębiorstw państwowych, 5) Wyhamowaniu procesu prywatyzacji  Kontrola państwa nad gospodarką Negatywny stosunek prezydenta Łukaszenki do gospodarki wolnorynkowej, utożsamianej z „anarchią”, „zamieszaniem” czy „chaosem”.  Około 60-70% produkcji przemysłowej wytwarzanej jest przez wymagający restrukturyzacji sektor państwowy.  91% ziem uprawnych na Białorusi należy do kołchozów, agroholdingów i innych organizacji pośrednio podległych kontroli państwowej,  W 2018 roku MFW wskazywał na Białoruś jako kraj europejski z największą kontrolą państwa w gospodarce. „W naszym kraju mówimy „gospodarka” – a mamy na myśli „państwo”. Mówimy „państwo” – a mamy na myśli „gospodarkę”, Jarosław Romanczuk  „O rozwoju gospodarki cyfrowej” - 2017 Cel dekretu: przyspieszenie wzrostu sektora IT poprzez: a) przyciągnięcie inwestorów zagranicznych, wykwalifikowanych specjalistów z innych krajów b)rozwijanie najnowocześniejszych technologii informatycznych z zastosowaniem w sektorze finansowym  firmy IT, skoncentrowane w Parku Wysokich Technologii (PWT) pod Mińskiem - najbardziej dynamicznie rozwijające się podmioty gospodarcze na Białorusi,  ponad 90% ich produkcji trafia na eksport  Wzrost branży IT na Białorusi w ostatnich latach W 2019 r sektor IT wypracował 6,5% PKB, czyli tyle, co rolnictwo czy transport. Analitycy zakładali dalszy wzrost IT w gospodarce Białorusi do 10% PKB w latach 2022-2023  Ekonomiczne łańcuchy zależności Białorusi od Rosji Archaiczny model gospodarki Białorusi był w stanie funkcjonować dzięki ogromnemu wsparciu ze strony Rosji, które miało trzy wymiary:  kredytowy,  inwestycyjny  energetyczny Oferta kredytowa Rosji dla Białorusi  Rosja jest największym kredytodawcą Białorusi  2011- Rosja udzieliła Białorusi kredytu do 10 mld USD na budowę elektrowni jądrowej w Ostrowcu.  Na Rosję przypada ponad 60% całkowitego zewnętrznego długu publicznego Białorusi Oferta inwestycyjne Rosji dla Białorusi W ciągu 30 lat ponad połowa wszystkich inwestycji na Białorusi przypadała na inwestorów z Rosji.  Oferta energetyczna Rosji dla Białorusi Preferencyjne ceny gazu ziemnego, eksportowanego przez Gazprom do Białorusi  Wysoki stopień energochłonności białoruskiej gospodarki (rozbudowany przemysł chemiczny, maszynowy oraz metalurgiczny)  Tani gaz z Rosji pozwalał na działanie archaicznej białoruskiej gospodarki  Niewielka produkcja krajowa surowców energetycznych  Niskie ceny rosyjskiego gazu = brak działań na rzecz dywersyfikacji źródeł eksportu gazu ziemnego Transakcje barterowe – zobowiązania za gaz i ropę regulowano towarami białoruskiego przemysłu (samochody, traktory, kombajny, lodówki, telewizory) Ropa naftowa odgrywa ważniejszą rolę od gazu ziemnego w kontekście interesów gospodarczych Białorusi Preferencyjne ceny ropy naftowej importowanej z Rosji - pozwalały na pomyślne funkcjonowanie dwóch wielkich białoruskich rafinerii – największych płatników białoruskiego budżetu: 1) Rafineria w Mozyrzu 2) Rafineria w Nowopołocku Białoruś importowała ropę naftową według stałych stawek uzgodnionych Rosją, by następnie sprzedawać swoje produkty naftowe po cenach światowych na rynkach europejskich. Branża naftowa generuje ok. 10% PKB, 25% eksportu oraz 20% dochodów budżetowych. Około 90% zużywanej na Białorusi energii pochodzi z Rosji (ropa, gaz, węgiel kamienny, energia elektryczna)  Szczodre dotacje ze strony Rosji pozwoliły gospodarce białoruskiej w pierwszych latach XXI stulecia wejść na drogę wzrostu gospodarczego bez przeprowadzania strukturalnych reform rynkowych. Uzależnienie gospodarcze Białorusi od Rosji skutkowało transferem problemów gospodarczych, z Rosji (2008, 2014). Mechanizm wspierania białoruskiej gospodarki przez Rosję miał swoją cenę – była nią lojalność polityczna Mińska wobec Moskwy, zaś każdy kolejny przejaw spadku owej lojalności kończył się sporem energetycznym na linii obu państw.  Kryzys migracyjny Sfałszowane wybory prezydenckie w 2020 Rosyjska agresja na Ukrainę w 2022 Wymienione wydarzenia pociągnęły za sobą sankcje gospodarcze nałożone na Białoruś przez Zachód Białoruska gospodarka w warunkach sankcji: Utrata europejskiego rynku eksportowego Utrzymywanie zawyżonej produkcji przemysłowej Blokowanie wzrostu cen Wsparcie rządowe dla sektorów zdominowanych przez państwo Ataki na prywatny biznes Transfer siły roboczej i firm na Zachód Odcięcie od finasowania z Zachodu  Kryzysy gazowe na linii Rosja-Białoruś w latach 90 XX wieku I kryzys gazowy (premier Wiaczesław Kiebicz)  1993 roku - zadłużenie Białorusi wobec Gazpromu – 450 mld USD  Gazprom ogranicza 1/3 dostaw gazu - paraliż przemysłu; kryzys  dostawy gazu wznowiono, gdy Białoruś spłaciła wówczas połowę długu  Pierwsza nieudana próba przejęcia kontroli Gazpromu nad BiełTransGaz Umowa przewidywała wydzierżawienie Gazpromowi aktywów przedsiębiorstwa na 99 lat w zamian za zwiększenie dostaw gazu na Białoruś oraz zgodę na jego reeksport. Dokument nie został jednak ratyfikowany przez parlament białoruski.  Kryzysy gazowe na linii Rosja-Białoruś w latach 90 XX wieku II kryzys gazowy (prezydent Łukaszenko)  1994 - zadłużenie Białorusi wobec Gazpromu - 400 mld USD  zapowiedź ograniczenia dostaw gazu, jeśli Białoruś nie ureguluje zobowiązań 1994 – decyzja o budowie Gazociągu Jamalskiego (przez Białoruś) - gazociąg połączył odbiorców gazu w Białorusi, Polsce i Niemczech z Półwyspem Jamał  operator białoruskiego odcinka gazociągu – Biełtransgaz  Gazprom umorzył białoruskie długi za gaz 1995 - Układ o przyjaźni, stosunkach dobrosąsiedzkich i współpracy - zgoda na dopuszczenie spółek rosyjskich do białoruskiego przemysłu petrochemicznego Źródło: https://wysokienapiecie.pl/83-gazociag-z-rosji-wybuchl-zanim- zdazyl-powstac/  Schemat rozliczeń finansowych za gaz ziemny:  do 1997 - 70% dostaw gazu Białoruś opłacała barterem  Po 1998 – barter stanowił 30% płatności  wzrost zadłużenia Białorusi względem Rosji Schemat rozliczeń 1) Rosja udzielała Białorusi kredytów, którymi ta regulowała dług wobec Gazpromu 2) Gazprom miał środki na spłatę zaległości podatkowych do budżetu 3) Pieniądze te przekazywano Ministerstwu Obrony 4) Ministerstwo wykorzystywało te kwoty do realizacji zamówień w białoruskim przemyśle obronnym 5) dzięki wpływom ze sprzedaży uzbrojenia Białoruś spłacała rosyjskie kredyt 1999 – powstaje Państwo Związkowe Rosji i Białorusi – mające na celu doprowadzenie w przyszłości do integracji politycznej, gospodarczej i walutowej tych dwóch państw Łukaszenka żądał, aby cena surowca była identyczna z tą dla odbiorców rosyjskich. Celu nie osiągnął, ale i tak cena gazu była dwukrotnie niższa niż ta, jaką płaciła na przykład Ukraina III kryzys gazowy (prezydent Łukaszenko)  jesień-zima 2002 – Białoruś zwiększa pobór gazu, w odpowiedzi na co Gazprom redukuje dostawy o 50%, a po kilku tygodniach całkowicie wstrzymał dostawy gazu  kwiecień 2002 – podpisano umowę - tani gaz z Rosji w zamian za stworzenie do 1 lipca 2003 roku wspólnego przedsiębiorstwa na bazie Biełtransgazu. Do Gazpromu miało należeć 50% akcji.  IV kryzys gazowy (prezydent Łukaszenko) Do 2004 roku umowa nie weszła w życie, co coraz bardziej irytowało stronę rosyjską. 2004 – Rosja wstrzymuje dostawy gazu dla Białorusi; Białorusini zaczęli pobierać brakujący gaz z gazociągu jamalskiego Łukaszenka oskarża Rosję o „terroryzm gazowy” i grozi wystąpieniem z Państwa Związkowego. Rosja nie uzyskała kontroli nas Białtransgazem, ale w dodatku udzieliła Białorusi 200 mln dolarów kredytu na złagodzenie skutków podwyżki. Białorusko-rosyjski kryzys gazowy miał także wpływ na spadek wiarygodności Gazpromu jako dostawcy surowca oraz wywołał poważne obawy co do bezpieczeństwa dostaw w państwach unijnych.  V kryzys gazowy (prezydent Łukaszenko) I kryzys naftowy Do wyborów prezydenckich na Białorusi w 2006 roku Rosja utrzymuje niską cenę na gaz (wyraz poparcia politycznego dla Łukaszenki) Do końca 2006 r. Białoruś:  kupowała rosyjski gaz za 15% ceny rynkowej  pozostawiała sobie cały zysk z eksportu produktów naftowych na rynki światowe, importując Rosji surowiec po cenach wewnątrzrosyjskich Po wyborach Gazprom żąda wzrostu ceny gazu (z 47 USD do 200 USD)  nowy kontrakt – wzrost ceny do 100 USD; do 2011 roku cena miała się zrównać z „ceną europejską”  w zamian za okres przejściowy Mińsk sprzedał Gazpromowi 50% akcji Biełtransgazu  Relacje energetyczne Rosja-Białoruś po 2010 roku Rosyjska polityka redukcji preferencji energetycznych dla Białorusi  Rosja zaczęła eksportować ropę na Białoruś według cen światowych (po niższej, sprzedała tylko ropę na „użytek wewnętrzny”.)  wzrost ceny gazu z 150 USD do 194 USD (zapowiedź dalszego wzrostu cen) Rosja przejmuje pozostałe 50% Biełtransgazu. 2011 – Rosja uruchomiła ropociąg BTS-2 i gazociąg Nord Stream (w kierunku zachodnim) – spadek znaczenie Białorusi w tranzycie rosyjskich surowców energetycznych na Zachód 2015 – powstanie Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej Członkowie: Rosja, Białoruś, Kazachstan, Armenia, Kirgistan Cele Unii: pełne wprowadzenie czterech swobód (przepływ towarów, osób, kapitału i usług); Od 2025 roku ma powstać wspólny rynek ropy i gazu Białoruś jako członek żądała od Rosji niższych cena na gaz  Mińsk zażądał obniżki - zaczął opłacać dostawy gazu według obniżonej ceny na poziomie od 80 do 107 USD za 1000 m3 zamiast 132–141 USD.  Gazprom nie uznał tej argumentacji - Rosło zadłużenie Białorusi wobec Gazpromu  2016 – Rosja redukuje dostawy ropy dla białoruskich rafinerii, aby wymusić na Łukaszence spłatę zadłużenia Konflikt energetyczny przerodził się w głęboki kryzys na linii Moskwa-Mińsk, który objął:  procedury kontroli granicznej  dostęp białoruskich produktów spożywczych (wyrobów mięsnych i mleczarskich) do rosyjskiego rynku  dostęp Białorusi do rosyjskiej oferty kredytowej W rosyjskich mediach nasilała się kampania propagandowa, w której podważano lojalność Łukaszenki wobec Rosji Kulminacja sporu - Łukaszenka zbojkotował szczyt przywódców EUG Ostatecznie Rosja zgodziła się:  Obniżyć cenę za gaz dla Białorusi  udzielić Białorusi kredytów o łącznej wysokości 1,6 mld USD Białoruś mogła czasowo ustabilizować swoją sytuację gospodarczą. Jednakże rosyjskie subsydia były znacznie poniżej poziomu oczekiwań Mińska.  Kryzys energetyczny na początku 2020 roku Początek 2020- Rosja wstrzymała dostawy ropy naftowej na Białoruś Przyczyna – brak osiągnięcia porozumienia dotyczącego ceny ropy naftowej w kontrakcie na 2020 rok We wcześniejszych miesiącach Rosja zgodziła się na niższe ceny ropy pod warunkiem pogłębienia wzajemnej integracji w ramach Państwa Związkowego. Strona białoruska nie wyraziła na to zgody. Białoruś przyspieszyła dywersyfikację źródeł dostaw ropy  Krótkoterminowy charakter zawieranych umów na dostawy ropy naftowej —kontrakty dotyczyły 3-4 tankowców  Postawiono na dostawy ropy z Norwegii, Stanów Zjednoczonych, Arabii Saudyjskiej, Azerbejdżanu  W wyniku trwającego od sierpnia 2020 roku kryzysu politycznego na Białorusi relacje tego państwa z krajami Zachodu uległy pogorszeniu (kryzys migracyjny, sfałszowane wybory prezydenckie)  Jednocześnie nastąpiła poprawa stosunków białorusko- rosyjskich, bowiem Rosja wsparła prezydenta Łukaszenkę i brutalne metody tłumienia protestów przez białoruskie władze  Kryzys polityczny z sierpnia 2020 roku wpłynął na zawieszenie współpracy energetycznej Białorusi z państwami innymi niż Rosja oraz na renegocjacje umów z Federacją Rosyjską, w zakresie dostaw ropy naftowej  Cenę gazu ustalono na poziomie 128,5 USD za 1000 m3 (nieco niższa od ceny dla UE)  Cena ropy naftowej dla Białorusi wynosi około 90% ceny światowej (ok. 40-50 USD za baryłkę) Brak ulg na ropę i gaz dostarczany z Rosji niekorzystnie niekorzystanie wpłynie na stan gospodarki i finansów państwa Białoruś, mimo podejmowanych w poprzednich latach prób dywersyfikacji źródeł dostaw surowców energetycznych, nie jest w stanie znaleźć korzystnej cenowo alternatywy dla rosyjskich dostaw i w perspektywie krótko- i średnioterminowej wydaje się to niemożliwe. Zależność energetyczna Białorusi od Rosji wpisuje się w kontekst skomplikowanych stosunków pomiędzy oboma państwami, w których Moskwa dąży do pełnego podporządkowania Mińska i wymuszenia strategicznych ustępstw podkreślających pełną lojalność wobec Moskwy. Kreml oczekuje od Mińska pełnego zaangażowania w proces integracji w ramach Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG) oraz poparcia dla swoich działań wobec Ukrainy. Jednocześnie Moskwa stara się optymalizować koszty subsydiowania białoruskiej gospodarki, systematycznie zmniejszając w ostatnich latach wielkość wsparcia dla Białorusi  Elektrownia jądrowa na Białorusi  2020 - otwarcie pierwszego bloku białoruskiej elektrowni jądrowej w Ostrowcu  2023 – uruchomienie drugiego bloku  Uruchomienie obu bloków jądrowych ma pozwolić na zmniejszenie dostaw gazu o 4,5 mld m3 rocznie — czyli o 1/4  Inwestycja realizowana od 2012 przez rosyjską spółkę Atomstrojeksport, która wykorzystała rosyjską technologię  Inwestycja finansowana z rosyjskiej linii kredytowej - 10 mld dol. Uzależnienie od Rosji w sferze:  budowy elektrowni  finansowania inwestycji  rosyjskiego paliwa jądrowego Realizacja tego projektu przyczyniła się do zmiany struktury uzależnienia Białorusi od dostaw źródeł energii z Rosji  Stanowisko Litwy wobec elektrowni w Ostrowcu  Zbyt bliska odległość elektrowni od litewskiej stolicy  zagrożenie ze strony elektrowni ze względu na podwyższone ryzyko sejsmiczne (trudne warunki geologiczne  dokonanie wyboru lokalizacji elektrowni przed zbadaniem jej wpływu na środowisko  konieczność podjęcia działań na rzecz zapobieżenia skutkom ewentualnej awarii  możliwość skażenia Wilii, która jest głównym źródłem wody pitnej dla litewskiej stolicy.  Litwa obawia się zwiększenia wpływów Rosji w związku z realizacją inwestycji: przekonanie, że elektrownia jądrowa na Białorusi to projekt ekonomiczno-polityczny realizowany przez Rosję przy użyciu spółki Rosatom