Energetyka Ukrainy po 1991 roku

Polityka energetyczna Rosji wobec Ukrainy

• Rosja uzależniła Ukrainę od importu gazu ziemnego (ponad 80% zużycia), ropy naftowej (około 90% zużycia) i paliwa jądrowego po rozpadzie ZSRR.
• Gaz ziemny i ropa naftowa są strategicznymi surowcami dla Ukrainy.
• Ukraina charakteryzuje się dużą energochłonnością, 2-3 razy wyższą niż Polska i 7 razy wyższą niż Niemcy.
• Aby poprawić efektywność energetyczną, Ukraina potrzebuje około 40 mld euro inwestycji.
• Firmy i przedsiębiorstwa odpowiadają za 40% zużycia surowców i zasobów energetycznych.
• System subsydiów dla gospodarstw domowych sprzyja niskiej efektywności energetycznej.

Oligarchizacja sektora energetycznego

• Sektor energetyczny na Ukrainie jest silnie zoligarchizowany.
• Stanowiska kierownicze w państwowych przedsiębiorstwach obsadzane były przez osoby z grup oligarchicznych.
• Oligarchowie ukraińscy hamują wejście obcego kapitału do kluczowych dla nich sektorów gospodarki (w tym energetyki).
• Wysoki poziom korupcji, niska efektywność administracji państwowej i faworyzowanie monopoli oraz firm państwowych sprzyjają silnej pozycji oligarchów.
• Rinat Achmetow, Igor Kołomojski, Wiktor Medwedczuk i Wiktor Pinczuk mieli największy wpływ na sektor energetyczny.

Polityka energetyczna Rosji wobec Ukrainy

• Polityka energetyczna Rosji ma charakter instrumentalny w kształtowaniu relacji zewnętrznych i osiąganiu celów politycznych, a nie tylko biznesowych.
• Państwa Europy Środkowo-Wschodniej są szczególnie podatne na stosowanie przez Rosję instrumentów, takimi jak dostawy gazu, jako narzędzie wpływów i presji.
• Stanowiska Rosji wobec Ukrainy są oparte na infrastrukturze gazociągowej i ropociągowej zbudowanej w latach 70. XX w.

Problematyka energetyczna w stosunkach rosyjsko-ukraińskich

• Kwestie sporne w dziedzinie energetycznej obejmują: ceny/taryfy za surowce energetyczne, długi Ukrainy wobec Gazpromu, obecność Rosji na ukraińskim rynku energetycznym oraz kradzież i reeksport gazu ziemnego.
• W latach 1991-2005 ceny gazu dla Ukrainy były niskie, a od 2005 roku Niemcy płaciły 200 USD za gaz, a na Ukrainie płacono 50 USD.

Problem ukraińskiego długu wobec Gazpromu

• Słaba kondycja finansowa Naftohazu (ukraińska firma energetyczna) uniemożliwiała regularne płacenie Gazpromowi za gaz.
• Rosja ograniczała dostawy gazu i naliczała kary za zaległości w płatnościach, próbując skłonić Ukrainę do ustępstw.
• Rosja domagała się przejęcia kontroli nad ukraińskim sektorem gazowym (gazociągi, magazyny gazu, przedsiębiorstwa chemiczne i petrochemiczne).
• Rada Najwyższa Ukrainy zakazała dalszej prywatyzacji sieci gazociągów i infrastruktury.

Kwestie sporne z zakresu energetyki na linii Rosja–Ukraina

• Oskarżenia o kradzież rosyjskiego gazu oraz eksportowanego do krajów europejskich.
• Ukraina podejmowała działania tranzytowe, które obniżały jej wiarygodność jako kraju tranzytowego, co było argumentem dla Rosji w budowie alternatywnych tras.
• Ukraina sprzedawała gaz na Zachód po preferencyjnych cenach, co nie było zgodne z umowami z Rosją.

Zasadnicze instrumenty energetycznego nacisku Rosji

• Powodowanie kryzysów gazowych poprzez ograniczanie lub wstrzymywanie dostaw gazu.
• Wpływ na podnoszenie cen gazu.
• Wpływ na podsektor energetyki jądrowej.
• Cyberataki na infrastrukturę energetyczną Ukrainy.

Pierwszy kryzys gazowy (2005–2006)

• Pomarańczowa Rewolucja na Ukrainie pogorszyła stosunki z Rosją.
• Rosja wprowadziła politykę urynkowania cen gazu dla Ukrainy, wprowadzając ceny na poziomie europejskim (2005 – 50 USD, 2006 – 160 USD, 2012 – 426 USD).
• Polityka Rosji miała osłabić nowe władze ukraińskie.
• Kryzys doprowadził do wstrzymania dostaw gazu w 2005/2006 roku.
• Konflikt był związany z wzrostem ceny gazu dla Ukrainy do poziomu 95 USD na 1000 m3.

Drugi kryzys gazowy (2007)

• Powodem kryzysu był dług Ukraińców wobec Gazpromu.
• Gazprom zagroził wstrzymaniem dostaw gazu.
• Zaproponowano stworzenie koncernu, który sprzedawałby gaz dla Ukrainy, z Gazpromem i Naftohazem.
• Nową cenę za gaz ustalono na 180 USD.

Trzeci kryzys gazowy (2009)

• Rosja zagroziła zwiększeniem ceny gazu do 418 USD za 1000 m3.
• Kryzys zmusił Ukrainę do zawierania umów, np. z Westinghouse w 2014.

Możliwość wpływania na funkcjonowanie energetyki jądrowej

• Rosja mogła ograniczać lub wstrzymywać dostawy paliwa jądrowego oraz usług związanych z jego przechowywaniem po zużyciu.
• W 2014 r. Rosja ogłosiła embarga na eksport paliwa jądrowego do ukraińskich elektrowni.
• Ukraina częściowo zdywersyfikowała swoje dostawy paliwa jądrowego, przedłużając umowę z Westinghouse w 2014 r.

Cyberataki na system energetyczny

• 16% wszystkich cyberataków dotyczy sektora energetycznego.
• W grudniu 2015 roku atak złośliwego oprogramowania „BlackEnergy” spowodował przerwy w dostawie energii elektrycznej dla 230 tys. osób.
• W grudniu 2016 roku grupa Electrum zaatakowała spółkę Ukrenerho.
• W lipcu 2017 roku atak NotPetya miał na celu sektor publiczny, finansowy i energetyczny.

Strategia podnoszenia cen gazu

• Po Rewolucji Pomarańczowej i dążeniach proeuropejskich ceny gazu wzrosły do 95 USD za 1000m3.
• Od 2009 Ukraina kupowała gaz według poziomu cen europejskich.
• W 2007-2008 nastąpił umiarkowany wzrost cen gazu.
• W 2011 Rosja zażądała zgody na członkostwo w Unii Celnej i fuzji Gazpromu i Naftohazu.

Quiz dotyczący surowców energetycznych Ukrainy po upadku ZSRR. Sprawdź swoją wiedzę na temat oligarchów, polityki energetycznej oraz kryzysów gazowych. Dowiedz się, jakie czynniki wpływają na sektor energetyczny w Ukrainie.