Czynniki Niepełnosprawności w Rodzinie PDF

Ćwiczenia Niepełnosprawność w systemie rodzinnym 1. Niepełnosprawność w systemie rodzinnym Niepełnosprawność - stan fizyczny, psychiczny bądź umysłowy powodują niemożność bądź istotne utrudnienia w funkcjonowaniu społecznym (niemożność pełnienia ról społecznych), może pow...

Ćwiczenia Niepełnosprawność w systemie rodzinnym 1. Niepełnosprawność w systemie rodzinnym Niepełnosprawność - stan fizyczny, psychiczny bądź umysłowy powodują niemożność bądź istotne utrudnienia w funkcjonowaniu społecznym (niemożność pełnienia ról społecznych), może powodować wykluczenie społeczne Niepełnosprawność: ​ żałoba po utracie sprawności (u osoby która utraciła sprawność, u rodziny dla której jest to nowa sytuacja) ​ zmniejszenie odczuwania cierpienia (psychiczne - poradzenie sobie z sytuacją poprzez akceptację, fizyczne - praktyki mindfulness) ​ zasoby się obniżają ​ wykluczenie (ze strony społecznej) ​ zmiana w obszarze ról społecznych ​ systemowy kontekst → osoba z niepełnosprawnością musi być brana pod uwagę ze względu na kontekst wokół niej (jaki to jest etap rozwojowy rodziny, jak oni funkcjonują interakcyjnie, komunikacyjnie) ​ cierpienie psychiczne → ból diagnoza pozytywna - jakie są zasoby; predyspozycja do (najlepiej używać przy dzieciach i młodzieży) adaptacja → faktyczne wykonanie procesu (poziom behawioralny); proces sprzężony z akceptacją → najlepiej aby proces rozumienia niepełnosprawności łączył się z adaptacją i akceptacją; nie ma akceptacji bez procesu adaptacji akceptacja → wewnętrzny proces, poznawczy proces, emocje, asymilowanie pewnych rzeczy deinstytucjonalizacja → likwidacja instytucji segregujących, ograniczenie ich do minimum lub całkowite zlikwidowanie tych ich właściwości, które zdecydowanie odróżniały je od naturalnych warunków życia; postawienie na sieć oparcia społecznego w procesie leczenia przeszacowanie sprawności → polega na upowszechnianiu w świadomości społecznej przekonania o braku niepełnosprawności u osób niepełnosprawnych i wyraża się często w określeniu osób niepełnosprawnych jako sprawnych inaczej, równe traktowanie jest tak ważne ale może prowadzić do wyuczonej bezradności, nie wykluczać/nie stygmatyzować osób niepełnosprawnych Niepełnosprawność dorosłego: ​ kryzys nienormatywny ​ redefinicja roli → pomocna w adaptacji; trzeba uważać na 3 kryzysy żeby móc przejść ten proces: kryzys rzeczywistości, kryzys nowości (poznawcza gotowość i behawioralna możliwość → poczucie skuteczności), kryzys wartości; (coś co na poziomie mentalnym wydaje się do przeskoczenia, faktycznie jest bardzo trudne) ​ generator problemów → jaka jest jego sytuacja na kontinuum i jakie problemy może to wygenerować ​ predyspozycja do → praca na zasobach + zobaczenie deficytów ​ regulator → specyficzna sytuacja wymuszająca jakieś działanie; paradoksalna homeostaza; wpływa na cały system; reguluje emocje, słowa; ważna dla zrozumienia systemowego kontekstu Niepełnosprawność dziecka: ​ wraz ze wzrostem niewiadomych wzrasta lęk u rodzica → warto udzielać odpowiedzi, informacji, wypracowywanie postaw na temat niepełnosprawności (wtedy obniżamy lęk) ​ niekonstruktywne radzenie sobie; próba radzenia sobie zadaniowego w czymś czego już nie ma “co mogłam zrobić inaczej?” ​ rozjazd pomiędzy wyobrażeniami a zetknięcie wyobrażenia z realizmem ​ im bardziej realistyczny obraz dziecka i jego zaburzeń (przekazanie info rodzicom) tym łatwiejsza będzie adaptacja ​ rodzice i tak czują się winni bez względu na okoliczności powstania niepełnosprawności Jak powinni być informowani rodzice, żeby cały proces był łatwiejszy? ​ używać prostego języka → nie używać żargonu medycznego jest to słownictwo lękogenne dla odbiorcy ​ musimy informować o deficytach ale warto ująć to w sposób pozytywny (co dziecku będzie potrzeba) ​ zasoby i pozytywy ​ wystąpiła niepełnosprawność → co dziecko potrzebuje ​ zaburzenie samo w sobie nie stanowi problemu, problemem są skutki jakie powoduje ​ w trakcie procesu diagnozowania możemy udzielać pomocy; podawać sposoby na rozwiązanie najcięższych problemów; przykład z chłopcem i skarpetkami ​ diagnozę przekazywać obojgu rodzicom w bezpiecznej atmosferze → uważać na okoliczności np. rodzice w separacji ​ diagnoza powinna być przekazywana jak najwcześniej! Bardzo ważna jest możliwość uzyskania form wsparcia instytucjonalnego → bardzo ważne w każdym aspekcie życia z dzieckiem niepełnosprawnym Rola rodzica dziecka z niepełnosprawnością → przepisać fotkę ze slajdu 1.​ chaos → powstają wyobrażenia nie =przystające do realizmu 2.​ skupienie się na zadaniach (zapewnieniu potrzeb) dziecka Stopniowanie: ​ lekka → w nieznaczny sposób utrudniają wykonywanie czynności dnia codziennego, czynności kompensacyjne mogą wszystko uratować ​ umiarkowana → potrzeba opieki czasowej ​ znaczna → osoba która absolutnie wymaga wsparcia ze strony innych osób i nie jest wstanie funkcjonować samoistnie ​ Rodzice też relacyjnie wpływają na dziecko​ Wpływ zaburzonego rodzica na dziecko:​ ○​ problem z poczuciem bezpieczeństwa ○​ brak wsparcia ○​ styl przywiązania się tworzy → może być unikowo-ambiwalentny ○​ brak przewidywalności ○​ brak stałości doświadczeń ○​ zasoby ○​ brak stabilnej komunikacji ○​ parentyfikacja ​ Czynniki rodzinne i pozarodzinne → alternatywne modele dla dziecka (jeśli rodzina np. ciocie, babcie jest wspierająca) Zjawisko asymptomatyczności → wszystkie znaki na niebie i ziemi mówią że będzie źle i zaburzenia się pojawią a tu jednak cyk zaburzeń nie ma Zagadnienia stresu mniejszościowego Stres mniejszościowy → dodatek do stresów ogólnych, chroniczny (wyczerpuje organizm), unikatowy, społecznie uwarunkowany, internalizacje Stres mniejszościowy - nawiązuje do konfliktu występującego między dwoma systemami wartości: mniejszościowym, charakterystycznym dla stygmatyzowanej grupy, i większościowym, preferowanym w środowisku społecznym, w którym funkcjonują członkowie grupy mniejszościowej. Najbardziej boli stygmatyzacja, powstają wokół niej prawdziwe bądź fałszywe przekonania, przeradzające się w uprzedzenia Stres mniejszościowy charakteryzuje się trzema podstawowymi cechami (Meyer, 2003): 1.​ Unikatowością, co oznacza, że nie jest on stresem powszechnym, lecz dodatkowym obciążeniem psychicznym charakteryzującym osoby należące do grupy mniejszościowej, doświadczającej stygmatyzacji. 2.​ Chronicznością, która jest wynikiem względnej stałości struktur społecznych i kulturowych, odgrywających istotną rolę w transmisji przekonań i postaw wobec grup mniejszościowych (od stresu społecznego do stresu mniejszościowego) 3.​ Społecznym uwarunkowaniem, z czego wynika, że stres mniejszościowy jest związany raczej z procesami, instytucjami i strukturami społecznymi, istniejącymi poza jednostką, niż z indywidualnymi wydarzeniami i warunkami charakteryzującymi stresory ogólne lub biologicznymi, genetycznymi czy innymi niespołecznymi właściwościami jednostki bądź całej mniejszościowej grupy Trzy procesy wchodzące w skład stresu mniejszościowego: 1.​ Zewnętrzne, obiektywnie stresujące wydarzenia lub warunki życia (chroniczne bądź nagłe). 2.​ Oczekiwanie takich wydarzeń, powodujące ciągłą, wzmożoną czujność. 3.​ Internalizację negatywnych społecznych przekonań. Dodano ukrywanie swojej orientacji, co ma znaczący wpływ zarówno na psychologiczne funkcjonowanie, jak też na procesy psychoneuroimmunologiczne, a co za tym idzie na możliwość pojawienia się somatycznych zaburzeń Stres mniejszościowy jest tu umieszczony w kontekście ogólnych warunków środowiskowych, na które składają się korzyści bądź niekorzyści związane ze statusem socjoekonomicznym, jest on czynnikiem raczej modulującym – lepszy status socjoekonomiczny pozytywnie wpływa na radzenie sobie ze stresem przez możliwość korzystania z większej liczby czy różnorodności zasobów. Zinternalizowana homofobia, oczekiwanie odrzucenia czy ukrywanie się, ze względu na to, że biorą udział w sposobie percepcji siebie, zostały opisane jako proksymalne, czyli te bardziej wewnętrzne. Dystalne stresory - obiektywne i niezależne od tego jak one są spostrzegane przez człowieka. Stresory proksymalne - subiektywne i biorą udział w tworzeniu samoidentyfikacji bądź identyfikacji z mniejszością. W przypadku osób należących do mniejszości, u których kształtuje się mniejszościowa tożsamość (tzn. taka, która jest oparta na identyfikacji z grupą mniejszościową), identyfikacja z grupą może być czynnikiem zarówno chroniącym, buforującym stresory poprzez wsparcie, jakie mogą otrzymywać od innych, jak też sama w sobie może być konfliktorodna w kontekście relacji jednostki z otoczeniem (różne wartości, normy, zwyczaje itp.) Zinternalizowana homofobia - proces zinternalizowań społecznych, negatywnych postaw wobec homoseksualności lub biseksualności przez osoby o homoseksualnej lub biseksualnej orientacji. Jest to wynik działania wielu nieświadomych mechanizmów obronnych np. racjonalizacji, zaprzeczenia, projekcji czy identyfikacji z agresorem. Zagadnienia przemocy rówieśniczej Definicja przemocy rówieśniczej Przemoc rówieśnicza to wielowymiarowe zjawisko obejmujące różne formy agresji między uczniami, wyróżniające się powtarzalnością i nierównowagą sił między sprawcą a ofiarą. Kluczowe typy przemocy: ​ Przemoc fizyczna: Bicie, popychanie, kopanie, rzucanie przedmiotami, niszczenie rzeczy, napady w drodze do lub ze szkoły, wywołujące strach u ofiary. ​ Przemoc werbalna: Wyzwiska i obelgi służące poniżaniu, izolacji i ośmieszaniu ofiary, często publicznie. Wyzwiska dotyczyły cech wyglądu, ubioru, zachowania lub sytuacji rodzinnej. ​ Przemoc relacyjna/psychiczna: Wykluczanie z grupy, ignorowanie, wskazywanie „inności” jako negatywnej cechy. Takie działania prowadziły do izolacji ofiary, odrzucenia przez rówieśników, a nawet przejścia byłych przyjaciół na stronę agresora. ​ Cyberprzemoc: Przemoc przy użyciu technologii informacyjno-komunikacyjnych, charakteryzująca się anonimowością sprawcy i globalnym zasięgiem. Doświadczenia przemocy Badani opisują różne formy przemocy i ich wpływ: ​ Rodzaje przemocy: W szkole średniej dominowała przemoc psychiczna i relacyjna, podczas gdy przemoc materialna i fizyczna występowały rzadziej. ​ Postrzeganie przyczyn prześladowania: ○​ Wewnętrzne: Ofiary postrzegały swoją odmienność jako powód przemocy – zarówno pozytywną (np. lepszy status społeczny, wysoka wrażliwość, osiągnięcia), jak i negatywną (np. nadwaga, brak umiejętności społecznych, niska samoocena). ○​ Zewnętrzne: Czynniki niezależne od ofiary, takie jak zaburzenia agresora, nuda w klasie czy presja grupy. ​ Najbardziej dotkliwy czynnik: Wykluczenie z grupy i wskazywanie inności jako powodu prześladowania. Dynamika relacji szkolnych ​ Agresorami byli częściej chłopcy niż dziewczęta. ​ Ofiary, które nie znalazły wsparcia w klasie, szukały przyjaźni w innych środowiskach, np. w aktywnościach pozaszkolnych. ​ Osoby doświadczające przemocy preferowały relacje w małych, komfortowych  grupach, które zapewniały im poczucie bezpieczeństwa. Relacje z dorosłymi ​ Brak wsparcia ze strony szkoły: ○​ Nauczyciele, pedagodzy i psychologowie byli postrzegani jako bezradni lub ignorowali problem. ○​ Zgłoszenia przemocy rzadko prowadziły do skutecznych działań, co powodowało utratę zaufania do dorosłych. ​ Brak wsparcia rodziców: ○​ Dzieci często obawiały się, że rodzice nie potraktują ich problemu poważnie. ○​ Rodzice, którzy wspierali dzieci, podejmowali próby zgłaszania problemów nauczycielom, ale często bezskutecznie. ​ Konsekwencje braku wsparcia: Poczucie odrzucenia i konieczność samotnego radzenia sobie z przemocą. Konsekwencje przemocy ​ Psychiczne i emocjonalne: ○​ Obniżona samoocena, lęk, zaburzenia depresyjne, zachowania autodestrukcyjne. ○​ Przekonanie o konieczności akceptowania przemocy, co prowadzi do rozwoju „tożsamości ofiary”. ○​ Autoagresja jako sposób radzenia sobie (np. zaburzenia odżywiania). ​ Edukacyjne: ○​ Unikanie szkoły, wybór placówki z dala od oprawców. ○​ Traktowanie szkoły jako przestrzeni, którą należy „przetrwać”. ​ Społeczne: ○​ Trudności w nawiązywaniu relacji, wycofanie społeczne, unikanie kontaktów. Strategie radzenia sobie z przemocą 1.​ Aktywne podejście: ○​ Konfrontacja werbalna lub fizyczna ze sprawcami. ○​ Próby ochrony swoich granic i odzyskania poczucia sprawczości. 2.​ Poszukiwanie wsparcia: ○​ W relacjach rówieśniczych (głównie wśród innych ofiar przemocy). ○​ W internecie: anonimowe rozmowy, terapeutyczne dzielenie się doświadczeniami. 3.​ Unikowe podejście: ○​ Wycofanie się z życia społecznego, unikanie sprawców. ○​ Rezygnacja z wyrażania siebie (np. zmiana stylu ubierania się, by uniknąć wyśmiewania). 4.​ Fantazjowanie: ○​ Ucieczka w świat wyobraźni i wymyślanie alternatywnych scenariuszy. 5.​ Autoagresja: ○​ Objawy depresji i zaburzeń odżywiania, jako sposób unikania konfrontacji z problemami. Cyberprzemoc  ​ Formy cyberprzemocy: ○​ Obelgi, prześladowanie, oczernianie, podszywanie się, ujawnianie tajemnic, ostracyzm, „happy slapping”. ​ Charakterystyka: ○​ Dostępność 24/7, anonimowość sprawcy, szeroka widownia. ○​ Efekt kabiny pilota – brak empatii i poczucia winy u sprawców. ○​ Szybkie rozprzestrzenianie informacji i trudność w uniknięciu przemocy. Porównanie przemocy szkolnej i cyberprzemocy ​ Przemoc szkolna: ○​ Bezpośrednia (fizyczna/słowna) lub pośrednia (wykluczanie, plotki). ○​ Najbardziej dotkliwa: przemoc pośrednia, upokarzająca i prowadząca do długotrwałych konsekwencji. ​ Cyberprzemoc: ○​ Działania przemocowe możliwe wszędzie i w każdym czasie. ○​ Duża liczba świadków i poczucie osaczenia u ofiary. ○​ Trudność w identyfikacji i ukaraniu sprawcy. Pojęcie i istota zachowania zdrowotne Definicja zachowań zdrowotnych Zachowania zdrowotne to wszelkie formy aktywności człowieka, które pozostają w istotnym związku z jego zdrowiem. Mogą one: 1.​ Promować zdrowie – wspierać dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny. 2.​ Zapobiegać chorobom – minimalizować ryzyko wystąpienia chorób. 3.​ Niszczyć zdrowie – przyczyniać się do osłabienia zdrowia lub powodować choroby. Istnieją dwa główne podejścia do definiowania zachowań zdrowotnych: ​ Podejście skutkowe (funkcjonalne): ○​ Zachowania są oceniane przez pryzmat ich skutków dla zdrowia, które mogą być korzystne lub niekorzystne. ○​ Wyróżnia się: ​ Zachowania prozdrowotne: sprzyjające zdrowiu, np. zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna. ​ Zachowania antyzdrowotne: szkodliwe dla zdrowia, np. palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu. ○​ Związki między zachowaniami a zdrowiem mogą być: ​ Bezpośrednie – natychmiastowe (np. wypicie alkoholu i upośledzenie funkcji poznawczych). ​ Pośrednie – wpływające na zdrowie przez oddziaływanie na psychikę i samopoczucie (np. stres związany z nieregularnym snem). ​ Odroczone – widoczne dopiero po dłuższym czasie (np. skutki długotrwałego zaniedbywania aktywności fizycznej). ​ Podejście celowościowe:  ○​ Zachowania zdrowotne są ukierunkowane na zdrowie, świadome i intencjonalne. ○​ Ważną rolę odgrywają motywacje, subiektywne przekonania oraz wiedza na temat zdrowia. Typologia zachowań zdrowotnych W podejściu celowościowo-funkcjonalnym wyróżnia się cztery typy relacji między wiedzą a zachowaniami zdrowotnymi: 1.​ Relacja typu A: ○​ Działania są zgodne z subiektywną wiedzą jednostki na temat zdrowia. ○​ Mogą być wynikiem świadomego wyboru lub przekazów społecznych. 2.​ Relacja typu B: ○​ Subiektywna koncepcja zdrowia stanowi cel zachowań. ○​ Przekonania i wiedza pełnią funkcję motywacyjną. 3.​ Relacja typu C: ○​ Zachowania wynikają z naukowo potwierdzonych zależności między działaniami a zdrowiem (np. unikanie palenia ze względu na ryzyko raka). 4.​ Relacja typu D: ○​ Zachowania są kształtowane przez zasoby odpornościowe, stresory i poczucie koherencji (model salutogenezy). Rodzaje zachowań zdrowotnych Zachowania zdrowotne można klasyfikować na różne sposoby: 1.​ Ze względu na ich funkcję: ○​ Prozdrowotne: wspierają zdrowie, np. regularne badania kontrolne. ○​ Antyzdrowotne: szkodzą zdrowiu, np. nadmierne spożywanie cukru. 2.​ Ze względu na formę: ○​ Nawyki: stabilne, powtarzalne wzorce zachowań (np. mycie rąk). ○​ Czynności celowe: świadome działania podejmowane w określonych celach (np. zmiana diety przed planowaną ciążą). 3.​ Ze względu na sytuację zdrowotną: ○​ W sytuacji zdrowia: działania profilaktyczne i promujące zdrowie. ○​ W sytuacji choroby: działania związane z leczeniem i radzeniem sobie z chorobą. 4.​ Ze względu na poziom świadomości: ○​ Świadome: wynikające z refleksji nad zdrowiem. ○​ Automatyczne: nawykowe działania wynikające z socjalizacji i kultury. Nawyki a celowe czynności zdrowotne ​ Nawyki zdrowotne: ○​ Powstają w wyniku procesów socjalizacyjnych i kulturowych. ○​ Przykłady: higiena osobista, regularne posiłki, aktywność fizyczna. ○​ Są trudne do zmiany, ale stabilne i często automatyczne. ​ Celowe czynności zdrowotne: ○​ Pojawiają się w sytuacjach wymagających zmiany (np. ciąża, choroba).  ○​ Wymagają świadomości, zaangażowania i motywacji. Badania nad zachowaniami zdrowotnymi 1.​ Czynniki ryzyka zdrowotnego: ○​ Palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, ryzykowne zachowania seksualne, niebezpieczna jazda samochodem. 2.​ Zachowania prozdrowotne: ○​ Zdrowa dieta, aktywność fizyczna, higiena psychiczna, unikanie stresu. ○​ W polskich badaniach młodzież szczególnie akcentuje znaczenie zdrowego odżywiania, eliminacji uzależnień, aktywności fizycznej i regularnych badań kontrolnych. 3.​ „Wielka piątka” zachowań zdrowotnych: ○​ Eliminacja uzależnień, zdrowa dieta, aktywność fizyczna, higiena psychiczna, prewencja wypadków. Styl życia a zdrowie Styl życia obejmuje zestaw zachowań zdrowotnych wynikających z wpływów społecznych, kulturowych i indywidualnych przekonań. ​ Definicje: ○​ WHO: Styl życia to sposób życia wynikający z interakcji warunków społecznych i indywidualnych wzorców zachowań. ○​ Psychologiczna: Styl życia to system zachowań zdrowotnych uwarunkowany cechami temperamentu, wiedzą, przekonaniami, wartościami i doświadczeniami. ○​ Socjologiczna: Styl życia odzwierciedla przynależność społeczną i wpływ systemów społeczno-kulturowych. ​ Znaczenie: ○​ Styl życia jednostki wpływa na zdrowie zarówno pozytywnie (zdrowe wzorce) jak i negatywnie (nawyki szkodliwe). ○​ Regulacja emocji i napięcia (np. przez relaksację) odgrywa kluczową rolę w prozdrowotnych wzorcach stylu życia. Zagadnienia niepłodność Definicja i klasyfikacja niepłodności ​ Niepłodność: stan, w którym para nie może począć dziecka mimo regularnych stosunków seksualnych (2-3 razy w tygodniu) bez stosowania metod antykoncepcyjnych przez co najmniej 12 miesięcy. ​ Wyróżnia się: ○​ Sterilitas: niemożność zajścia w ciążę. ○​ Infertilitas: niemożność donoszenia ciąży. ​ Płodność: prawdopodobieństwo poczęcia w jednym cyklu przy odpowiedniej częstotliwości stosunków. Przyczyny niepłodności Van den Akker (2012): ​ Czynniki behawioralne: np. odraczanie decyzji o posiadaniu dziecka, niska częstotliwość współżycia. ​ Czynniki zdrowotne: 1.​ Wrodzone: np. zaburzenia genetyczne, przedwczesne wygasanie czynności jajników. 2.​ Hormonalne: zaburzenia regulacji hormonalnej. 3.​ Infekcje i choroby narządów płciowych. 4.​ Uszkodzenia gamet: skutki chemioterapii, radioterapii. 5.​ Powikłania po chorobach dzieciństwa: np. świnka. Niepłodność kobieca: ​ Zaburzenia owulacji, niedrożność jajowodów, endometrioza, nieprawidłowości macicy, choroby autoimmunologiczne. Niepłodność męska: ​ Oligospermia, azoospermia, nieprawidłowa budowa plemników, wady genetyczne. Teoretyczne modele wyjaśniające niepłodność 1.​ Model psychogenny: ○​ Przyczyny psychiczne jako wyłączne źródło niepłodności (np. konflikty związane z rodzicielstwem). 2.​ Model niepłodności nieznanego pochodzenia: ○​ Czynniki psychiczne brane pod uwagę, gdy nie stwierdzono przyczyn biologicznych. 3.​ Model psychologicznych następstw niepłodności: ○​ Niepłodność prowadzi do stresu, depresji, niepokoju. 4.​ Model cykliczny: ○​ Oddziaływanie czynników biologicznych i psychologicznych jako wzajemnie powiązanych. Poronienia, martwe urodzenia i zgony okołoporodowe ​ Poronienie samoistne: zakończenie ciąży przed 22. tygodniem. ○​ Występuje u 10-25% kobiet. ○​ Przyczyny: ​ Genetyczne: nieprawidłowości chromosomalne płodu. ​ Związane z matką: zaburzenia hormonalne, urazy. ​ Autoimmunologiczne i środowiskowe: palenie tytoniu, niski poziom wykształcenia, stres. ○​ Czynnikami ryzyka są: wiek kobiety, wcześniejsze poronienia, niska masa ciała, spożywanie alkoholu, stres. ​ Wewnątrzmaciczne obumarcie płodu: zgon płodu po 28. tygodniu ciąży. ○​ Przyczyny obejmują: infekcje, zaburzenia placenty, wady wrodzone,  nieprawidłowości genetyczne, choroby matki. ​ Zgon noworodka: śmierć w ciągu 28 dni od narodzin. ​ Zgon niemowlęcia: śmierć w pierwszym roku życia. Psychologiczne konsekwencje niepłodności i strat ciąży Diagnoza niepłodności – reakcje emocjonalne ​ Reakcje opisywane za pomocą modelu żalu po stracie: ○​ Zdziwienie i zaprzeczenie diagnozie. ○​ Gniew i złość wobec lekarzy. ○​ Akceptacja sytuacji i jej konsekwencji. ​ Kobiety: ○​ Częściej niż mężczyźni doświadczają smutku, niepokoju, depresji. ○​ Traktują niepłodność jako zagrożenie dla własnej wartości. ​ Pozytywne aspekty: ○​ Potraumatyczny wzrost – zmiana nastawienia do życia, relacji, percepcji siebie. Straty ciąży – następstwa psychologiczne ​ Żal po stracie: ○​ Intensywniejszy w późniejszych etapach ciąży. ○​ Wpływają na niego cechy osobowości (np. neurotyzm). ​ Depresja: ○​ Częstsza po późnych poronieniach, powtarzających się stratach, przy silnym pragnieniu dziecka. ○​ Kolejna ciąża łagodzi objawy depresji. ​ Lęk i PTSD: ○​ Większe ryzyko u kobiet z problemami zdrowotnymi w ciąży, poczuciem winy za stratę. ​ Relacje w parze: ○​ Może dojść do wzmocnienia więzi, ale też do zwiększenia dystansu. Specyficzne wzorce rodzicielstwa po stratach 1.​ Zespół zastępczego dziecka: ○​ Trudność w traktowaniu kolejnego dziecka jako odrębnej indywidualności. 2.​ Zespół dziecka chronionego: ○​ Nadopiekuńczość wobec kolejnego potomka. Przezwyciężanie trudności prokreacyjnych ​ Techniki wspomaganego rozrodu (ART): ○​ Zapłodnienie pozaustrojowe (IVF) jest najpopularniejszą metodą. ○​ Alternatywa: naprotechnologia – systemowe podejście do diagnozy i terapii, skupione na poprawie naturalnych procesów fizjologicznych. Rozwój dzieci urodzonych dzięki ART  ​ Badania nie wykazały istotnych różnic w rozwoju fizycznym, emocjonalnym i społecznym między dziećmi poczętymi w sposób naturalny a dziećmi urodzonymi dzięki wspomaganemu rozrodowi. Relacje rodzinne w przypadku ART i adopcji ​ Adopcja: ○​ Matki i ojcowie angażują się w podobny sposób. ​ Biologiczni rodzice (w tym po IVF): ○​ Matki częściej angażują się emocjonalnie i czasowo niż ojcowie. Funkcjonowanie rodzin po ART ​ W większości przypadków rodziny funkcjonują podobnie jak rodziny z dziećmi poczętymi naturalnie. Relacje rodzicielskie są intensywne, a zaangażowanie rodziców wysokie. Wykłady Główne tezy podejścia systemowego Systemy - system to zbiór elementów i zachodzących między nimi wzajemnych, dynamicznych relacji i sprzężeń, tworzących zdolną do funkcjonowania całość. Jest całością wchodzące w jego skład obiekty oraz ich atrybuty mogą być rozumiane jedynie z punktu widzenia funkcji jaką pełnią w systemie Subsystemy - mama, tata, dziecko pojęcie granic - wyznaczają jego tożsamość w czasie i przestrzeni. Systemy są otwarte bądź zamknięte - system wymaga półprzepuszczalności - np.pozwolenie na rozmowę. Dobrze jak system jest elastyczny. Granice mogą być zamknięte - nie przyjmują niczego z zewnątrz w ten sposób zmierza do entropii (tendencja do dezorganizacji). Takie systemy działają w obrębie swoich własnych nieprzenikalnych granic, przez które nie może być przekazywana energia czy informacja. Systemy otwarte wymieniają energię z otoczeniem, ponieważ ich granice są przynajmniej częściowo otwarte. Systemy otwarte mają tendencję do podtrzymywania stanu entropii ujemnej (negentropii), co wyraża się w tendencji systemu do podtrzymywania uporządkowania. pozytywne znaczenie objawu - ważne dla zrozumienia trudności w funkcjonowaniu - zakładamy że coś ktoś chce zmienić pojęcie sprzężeń zwrotnych: 1.​ Mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego (zwiększenie siły oddziaływania bodźca na system powoduje zmniejszenie nasilenia reakcji systemu na to oddziaływanie) – warunkuje stałość w systemie, mechanizm morfostatyczny- uwaga na stagnację i zablokowanie 2.​ Mechanizm sprzężenia zwrotnego dodatniego (zwiększenie siły oddziaływania  bodźca na system powoduje zwiększenie nasilenia reakcji systemu na to oddziaływanie) warunkuje proces zmiany, mechanizm morfogenetyczny – uwaga na utratę tożsamości systemu pojęcie dyferencjacji: ​ podstawowa dyferencjacja (siły zrównoważone) → trwałe ja ​ funkcjonalna dyferencjacja (fuzje i brak równowagi sił) → pseudo ja (zmienne, zależne od wpływu innych, unikające odrzucenia, wysoki poziom lęku) prawo całości prawo ekwipotencjalności - ten sam stan początkowy może prowadzić do różnych skutków Prawo ekwifinalności - różne stany początkowe mogą prowadzić do tego samego rezultatu epistemologia rodzinna - utrwalony zbiór wiedzy o systemie rodzinnym, wyrażany werbalnie i niewerbalnie, konstytuujący obraz członków rodziny i ich tożsamość, stanowi podstawę struktury systemu struktura rodziny - utrwalony zbiór wiedzy o systemie rodzinnym, wyrażany werbalnie i niewerbalnie, konstytuujący obraz członków rodziny i ich tożsamość, stanowi podstawę struktury systemu. Procesy strukturalne w rodzinie (S. Minuchin) Dwa dążenia systemu rodzinnego: utrzymanie stałej struktury (rodzinna tożsamość), zmiana struktury (adaptacja do nowych okoliczności) Elementy charakteryzujące system rodzinny w rozumieniu strukturalnym: ​ struktura rodziny to otwarty system społeczno-kulturowy podlegający zmianom ​ rodzina przechodzi różne etapy rozwojowe, każdy etap wymaga zmiany struktury ​ rodzina przystosowuje się do zmian tak, aby utrzymać ciągłość i umożliwić rozwój psychospołeczny każdemu członkowi ​ zasady organizacji systemu oraz zasady postępowania zabezpieczają jego tożsamość System zaburzony z uwagi na strukturę: ​ splątany ​ nie związany projekcja rodzinna - emocjonalność rodzica kształtuje emocjonalność dziecka; zachowanie dziecka potwierdza diagnozę rodzica Relacje w systemie (wspólnota-wymiana) morfostaza a morfogeneza - zaburzenie równowagi: morfostaza (spójność, integracja, całość ) + mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego => morfogeneza (rozwój i adaptacja) + mechanizm sprzężenia zwrotnego dodatniego Triangulacje - to włączenie trzeciej osoby w konflikt w obrębie pary lub dwóch innych członków rodziny czy związku. Najczęściej uczestnikami tej sytuacji są rodzice i dziecko, które niby ma pomóc w rozwiązaniu konfliktu. Pojęcie cyrkularności - zależność kołowa, prowadzi do odzyskiwania homeostazy, oparta na szukaniu równowagi w rozumieniu negatywnym. Powtarzające się zachowania i interakcje tworzące tzw. taniec rodzinny, zaburzenia o charakterze cyrkularnym Pojęcie normy systemu, system zdrowy, system zaburzony Norma: ​ medyczna - brak patologii w sensie medycznym ​ idealna - odwołanie do idealnego modelu ​ statystyczna ​ w ujęciu systemowym (proces, możliwości adaptacyjne systemu) Zdrowy system rodziny: ​ jasne granice systemu - otoczenie ​ jednoznaczne wyodrębnione subsystemy ​ struktura otwarte i czytelne ​ elastyczność - zdolność przystosowania do zmian i pokonywania kryzysów ​ wspólne konstruowana epistemologia rodzinna, otwarta na nowe informacje i jawa ​ równowaga relacji: wspólnota - wymiana; morfostaza - morfogeneza System zaburzony - ekologia objawów ​ napięcia i kryzysy są nieuchronne są uwarunkowane ​ etapami naturalnego rozwoju rodziny ​ zmianami zewnętrznymi pozytywna funkcja objawu - ważne dla zrozumienia trudności w funkcjonowaniu - zakładamy że coś ktoś chce zmienić - objaw paradoksy komunikacyjne, paradoksalne komunikowanie się powtarzające się zachowania i interakcje tworzące tzw taniec rodziny (charakter cyrkularny) sztywna epistemologia, brak elastyczności mity i lojalność rodzinna zaburzenia równowagi: wspólnota- wymiana zaburzenia równowagi: morfostaza (spójność, integracja, całość)- morfogeneza (rozwój i adaptacja)  Role w rodzinie ​ rola to opis określonych wzorców zachowań jakie na siebie przyjmujemy w różnych sytuacjach społecznych. W ujęciu systemowym rola w znaczeniu wzajemnych powiązań tożsamości np kozła ofiarnego ​ role rodzinne są znacznie trwalsze i sztywniejsze a ich pełnienie mniej świadome w porównaniu z rolami społecznymi. Decydują o naszym obrazie siebie wierze we własne możliwości o tym jak inni nas widzą ​ kształtowanie ról rodzinnych to złożony proces obejmujący bieżące interakcje osobiste doświadczenia tradycyjne wyniesione z rodzin pochodzenia ​ rodzina jest komplementarna w zakresie pełnienia ról ​ istotne zależności między pełnioną rolą a poczuciem tożsamości i zdrowiem psychicznym członków rodziny ​ determinantą zachowań członków rodziny są role i pozycje rodzinne ale należy uważać na relacje pseudokomplementarne czy pseudosymetryczne ​ parentyfikacja - odwrócenie ról Modele rodziny 1.​ Strukturalne - istotna liczba osób w rodzinie, liczba pokoleń, hierarchia władzy ○​ tradycyjne ○​ alternatywne (partnerski, egalitarny) ○​ postmodernistyczne (kohabitacja, patchworkowe, typu LAT - bez wspólnego zamieszkania; typu DINKS - brak potomstwa/odraczanie tej decyzji, rodzina równoległych karier) 2.​ Operacyjne - zastosowanie badań dotyczących funkcjonowania rodzin i terapii rodzin ​ model Olsona: spójność- elastyczność - komunikacja (modele rodziny: zrównoważony, sztywno-spójny, pośredni, elastycznie niezrównoważony, chaotycznie niezwiązany, niezrównoważony) ​ model Beaversa: kompetencja (zarządzanie systemem rodzinnym) - styl (bliskość emocjonalna vs dystans: rodziny odśrodkowe i dośrodkowe) ​ model Minuchina (struktura) ​ model Bowena (procesy emocjonalne) ​ modele zdrowej rodziny Postawy rodzicielskie a zdrowie psychiczne ​ akceptacja vs odrzucenie ​ autonomia ​ nadmierne wymagania ​ brak konsekwencji ​ nadmierne ochranianie Postawa ma 3 komponenty: poznawczy, emocjonalny i behawioralny Komunikacja ​ Procesy komunikacyjne w rodzinie​ 1.​ najistotniejsze uwarunkowania funkcjonowania rodziny i zdrowia psychicznego jako właściwy przebieg procesów informacyjnych bazujących na jasnej otwartej komunikacji niektórzy badacze twierdzą że doskonalenie komunikacji to istota terapii rodzinnej 2.​ komunikacja przebiega w szerszym tle relacji w rodzinie, relacje to suma interakcji działań i komunikacji werbalnej i niewerbalnej, relacje mają względnie trwały charakter i implikują na poziomie zachowań serię interakcji osób, które nazywamy partnerami interakcji 3.​ komunikację w rodzinie wyróżnia to że przebiega ona w intensywnych interakcjach ze względu na dużą częstotliwość i swoistość kontaktów uwarunkowane to jest wspólnym zamieszkaniem i codziennym współżyciem, istnieniem więzi emocjonalnych, które sprzyjają odczytywaniu komunikatów niewerbalnych, Komunikacja ma charakter interakcyjny ​ Procesy komunikacyjne​ ​ 2 zasady komunikacji w rodzinie:​ 1.​ dialog 2.​ konformizm ​ rodziny konsensualne: wysoka orientacja konformistyczna i dialogowa​ ​ rodziny protekcyjne: wysoka orientacja konformistyczna i niska dialogowa​ ​ rodziny pluralistyczne: niska orientacja konformistyczna i wysoka dialogowa​ ​ rodziny typu każdy robi co uważa za słuszne - niska orientacja konformistyczna i niska dialogowa​ ​ Nie sposób nie komunikować! Komunikacja ma wymiar treściowy i relacyjny - ważne dla zrozumienia komunikatów Interakcje mogą mieć charakter symetryczny (takie same pozycje społeczne) lub komplementarny (różne pozycje społeczne)​ ​ Modele komunikacji​ 1.​ Jednostronny model komunikacji – komunikacja od nadawcy do odbiorcy przy braku troski o sprzężenie zwrotne (czy odebrano komunikat), działanie jest wewnętrzne a nie interakcyjne np. w rodzinach autorytarnych, są to systemy sztywne, z dużą ilością wymagań i poleceń oraz wysokim poziomem i potrzebą kontroli. 2.​ Dwustronny model komunikacji – sprzężenie zwrotne nadawca odbiorca, komunikacja to interakcja, seria przyczyn, skutków, bodźców i reakcji, ale często obwiniająca partnera jako przyczynę zachowań niekonstruktywnych 3.​ Relacyjny model komunikacji – nadawca i odbiorca skoncentrowani na przedmiocie komunikacji, to model trójstronny pozwala kreować nowe zachowania i relacje wzbogacające. To tzw. wzorzec współpracujący, dążenie do optymalnych rozwiązań. Ważne dla kształtowania postaw w rodzinie, nie ma potrzeby szukania winnego za brak porozumienia. Jakość komunikacji  zależy od charakteryzujących jednostkę kompetencji. 4.​ Modele nie muszą być rozłączne !!! ​ Uwarunkowania przebiegu komunikacji w rodzinie​ ​ Uwarunkowania podmiotowe (poziom rozwoju indywidualnego intelektualnego, emocjonalnego i społeczno-moralnego) Obraz własnej osoby i samoocena, ja realne a idealne Empatia i otwartość Płeć (orientacja emocjonalno-społeczna u kobiet), większe zdolności werbalne kobiet, niewerbalne akty komunikacyjne (gestykulacja, mimika, dystans fizyczny). Mężczyzna skupiony bardziej na tym co się mówi, kobieta jak się mówi​ ​ Uwarunkowania poza podmiotowe Rodzice jako model określonych form komunikacji, partnerski i niepartnerski styl komunikowania, pierwotny wzorzec i źródło doświadczeń międzyludzkich, sposobu komunikowania, utrwalone w systemie wiedzy Wzorce wypełniania ról społecznych​ ​ Zmiany w procesie komunikacji w rodzinie​ ​ 3 grupy czynników warunkujących komunikację w systemie, istotnych dla zdrowia psychicznego:​ 1.​ efektywność-nieefektywność, otwartość - brak otwartości (samo ujawnianie), bezpośredniość-pośredniość ​ Istotną role pełnią punkty przejścia i kryzysy, zmniejsza się ekspresja i bezpośredniość w kolejnych fazach cyklu życia, zmniejsza się otwartość, komunikacja staje się pośrednia, wykorzystanie w komunikacji rytuałów i tradycji, nie wymagających konwersacji wzrasta. Pary młode najbardziej intensywnie i ekspresyjnie, starsze pasywnie i zgodnie, a wiek średni pomiędzy dwoma biegunami.​ ​ Zmiany rozwojowe w zakresie komunikacji dokonują się :​ 1.​ Pod wpływem zmian w rozwoju indywidualnym u rodziców i dzieci w kontekście pojawiających się nowych potrzeb samodzielności i autonomii 2.​ Pod wpływem czynnika kohorty – pokolenie do jakiego należą rodzice i dzieci, oczekiwania społeczno-kulturowe a także treści środowiska 3.​ Na tle zmian relacji zawierającej określającej role 4.​ Na tle przejścia od relacji zależnościowych do autonomicznych ​ W okresie wczesnego dzieciństwa wzajemna komunikacja następuje w odpowiedzi na rozwój i potrzeby dziecka​ ​ Duża zmiana w okresie dorastania w zakresie komunikacji w stronę relacji bardziej partnerskiej z koniecznością kształtowania postaw dorastającego dziecka. Modyfikacja komunikacji w odpowiedzi na zmiany w zakresie postaw, wzorców rozmów i przekazywania uczuć, wzrost znaczenia komunikacji słownej ! Skuteczne formy komunikowania z dorastającymi: akceptacja, wiarygodność, poszanowanie intymności, równość zobowiązań, informacje, humor, współdecydowanie​ ​ Zaburzenia procesu komunikacji w rodzinie​ 1.​ Poruszanie spraw ważnych gdy dominują emocje negatywne  2.​ Koncentracja na tym co było zaplanowane, brak elastyczności 3.​ Kwestionowanie wszystkiego 4.​ Skupienie tylko na własnych przekazach 5.​ Skupienie na przekazach które wzmagają samoobronę innych 6.​ Oskarżanie Pojęcie transmisji międzypokoleniowej i jej znaczenie dla funkcjonowania rodziny Transmisja międzypokoleniowa zapewnia wieloaspektową ciągłość rodziny, umożliwia procesy adaptacyjne, stabilizuje rodzinę, zabezpiecza ciągłość zachowań i jednocześnie określa granice możliwych zmian. Przejawy transmisji obejmują aspekty jednostkowe (cechy, właściwości, światopogląd, sposoby zachowania) i aspekty ponadjednostkowe (obrzędy, tradycje, system wartości rodziny, normy postępowania), transmisja reguluje relacje między członkami rodziny. Bliskie więzi to podstawowy nośnik transmisji w rodzinie. Transmisja może być rozpatrywana ze względu na: Treści przekazywane między generacjami Sposoby środki i mechanizmy przekazu Warunki przekazu Efektywność Transmisja określana jest jako ciągłość pokoleniowa w zakresie przekonań i wzorów zachowań, jej zakres oddaje podobieństwa i różnice między rodzicami i dziećmi dotyczące cech psychofizycznych (osobowości, wartości, norm, koncepcji ról społecznych, rodzinnych, koncepcji życia). Transmisja wpleciona jest w proces socjalizacji Transmisja to jeden z podstawowych mechanizmów kształtujących tożsamość jednostkową i rodzinną, podstawa przynależności i identyfikacji z rodziną, poczucia ciągłości. Transmisja pełni rolę adaptacyjną w sytuacjach nowych, trudnych, umożliwia skorzystanie z zasobów takich jak: wartości, tradycje, sposoby radzenia sobie czy pełnienia ról, pełni funkcję ochronną w sytuacjach zagrażających dezorganizacją zachowania. Konflikty w rodzinie obrazują dynamikę zmian w zakresie przetwarzania transmitowanych treści i są reakcją systemu na próbę osłabienia jej wpływu (np. dorastanie) Pojęcie transmisji międzypokoleniowej w rodzinie i mechanizmy działania W rodzinie transmisja zachodzi przede wszystkim przez procesy naśladownictwa, modelowania i identyfikacji. Transmisja zakłada obecność modela osobowego lub wzorca zachowań. 1.​ Naśladownictwo – mechanizm uruchamiany przez wzorzec czynności, u podstaw poszukiwano podłoża instynktownego w postaci dążenia do zgodności, dziecko powtarza czynność aż do uzyskania pełnej zgodności ze wzorcem.​ 1.​ Naśladownictwo odruchowe, oparte na wrodzonych połączeniach nerwowych (uśmiech niemowlęcia w odpowiedzi na uśmiech matki) 2.​ Naśladownictwo nabyte, oparte na odruchach warunkowych, mimowolne lub dowolne (ma określony cel odtworzenia wzorca zachowania u wybranej osoby) dziecko nabywa umiejętności, nowe sprawności i wiedzę. Najbliższe otoczenie  ukierunkowuje rozwój dziecka, kształtuje osobowość. Stopniowo w naśladowanych czynnościach pojawia się coraz więcej elementów twórczych (naśladownictwo twórcze) 3.​ Naśladownictwo odróżnicowane, zachodzi pod nieobecności modela – zdolność do tworzenia wyobrażeń, procesy interioryzacji czynności, uniezależnianie się od percepcji tu i teraz, kształtuje się funkcja symboliczna. 2.​ Naśladownictwo jest uwarunkowanym genetyczne najwcześniej funkcjonującym mechanizmem uspołecznienia, umożliwia złożone doświadczenie społeczne.​ 1.​ Modelowanie – proces wzbudzany przez przykład osobowy, wytworzenie zachowań stanowiących symboliczne równoważniki zachowań modela. Obejmuje dwie fazy: fazę przyswojenia (zrozumienie sensu obserwowanego zachowania i jego zapamiętanie, przetwarzanie i ćwiczenie) fazę wykonania (wykorzystanie zachowania w odpowiedniej chwili i okolicznościach, efekt wolicjonalny zależny od zdolności i sprawności dziecka). 1.​ Proces kształtuje się między 5 a 10 rokiem życia (zdolność kształtowania schematów). Skuteczność modelowania zależy od właściwości podmiotu, modela oraz cech czynności. 2.​ Identyfikacja – tendencja nie w pełni świadoma do bycia takim jak model (osoba wzbudzająca silne uczucia). Relacje to warunek identyfikacji (także w innych grupach niż rodzina). Identyfikacja to skuteczny mechanizm transmisji między pokoleniowej w rodzinie. Wyróżniamy: identyfikację przejawiającą się przejęciem zachowań modela i identyfikację uczuciową (sprzyja zdolności do empatii). Szczególnie ważna identyfikacja z rolami rodzinnymi (małżeńskie i rodzicielskie). Wymaga ona identyfikacji z płcią, uwewnętrznienia norm regulujących funkcjonowanie w bliskich związkach i akceptacji oczekiwań rodziny Pojęcie lojalności rodzinnej i mitów rodzinnych Najsilniejsze relacje lojalnościowe w rodzinie oparte są na biologicznym pokrewieństwie, wzmacniane są przez uczucia wdzięczności, poczucie winy, lojalność rozliczana jest międzypokoleniowo. Pionowe lojalnościowe zobowiązania mogą być w konflikcie z poziomymi. Lojalność to zinternalizowane oczekiwanie i zobowiązanie powstałe wobec rodziny generacyjnej a zachowujące swoją moc wobec rodziny prokreacyjnej. MIT RODZINNY specyficzny sposób postępowania, jakiego używa rodzina do podtrzymania stałości, głównie w kryzysie. To zintegrowane przekonania podzielane przez wszystkich członków rodziny na temat siebie i rodziny jako całości. Przekazywane z pokolenia na pokolenie. Są podstawą ról i interakcji. Mity pełnią funkcje mechanizmów obronnych chronią przed dezintegracją. Mity najczęściej powstają/uaktywniają wtedy gdy napięcie pomiędzy członkami rodziny osiąga stopień zagrażający Rodzaje mitów (wg. Stierlina) Mity harmonii Mity przebaczenia i pokuty wobec osób odpowiedzialnych za okoliczności w rodzinie Mity wybawienia wobec osób zewnętrznych np. terapeuta Mity stanowią mechanizm dośrodkowy, którego działanie jest specyficzne dla każdej rodziny, zwykle związane z rezygnacją z własnych potrzeb na rzecz rodziny. Przywiązanie i style przywiązania Doświadczenie przywiązania łączone jest ze stabilnością i jakością bliskich związków. Style przywiązania (kształtujące się w relacjach z osobami znaczącymi we wczesnym okresie życia) łączą się z takimi formami zachowania społecznego, takimi jak: poczucie bezpieczeństwa, osamotnienia, lęk, depresja, miłość, bliskość Przywiązanie to w miarę trwały związek społeczno-emocjonalny z drugą osobą oraz intrapsychiczne organizacje, które rozwijają się na bazie indywidualnych doświadczeń z pierwszymi osobami przywiązania. Jest to wewnętrzny, roboczy model znacząco wpływający na zachowanie, regulację emocji, spostrzeganie oraz interpretację bodźców dotyczących przywiązania. Styl przywiązania to poziom poczucia zaufania i bezpieczeństwa w związkach interpersonalnych, który ma swoją podstawę we wczesnych relacjach rodzinnych i wpływa na zachowania interpersonalne jednostki w toku jej życia. Relacja między dzieckiem a rodzicem odgrywa centralna rolę w psychospołecznym rozwoju dziecka i kształtowaniu stylu przywiązania. Trzy style przywiązania (Ainsworth, 1984): Styl bezpieczny – cechuje się zaufaniem dziecka do obiektu przywiązania, oparty na doświadczeniu jego dostępności, ujawnianiu wrażliwości w sytuacjach zagrażających poczuciu komfortu dziecka. Styl lękowo-ambiwalentny – kształtuje się w toku doświadczenia niepewności co do dostępności obiektu przywiązania. Wytwarza on wzmożoną czujność, obniżone poczucie bezpieczeństwa, silny lęk przed rozstaniem, obiekt może wyzwalać ulgę ale i złość. Styl unikający – kształtuje się w toku doświadczenia niedostępności obiektu przywiązania w sytuacjach zagrożenia, wzbudzonej potrzeby. Uruchamiają się mechanizmy obronne, unikanie kontaktu staje się formą obrony przed zranieniem, dziecko rezygnuje z walki o obiekt przywiązania. Współcześni badacze uwzględniają styl zdezorganizowany: -​ Często w rodzinach z doświadczeniem przemocy, zaniedbań -​ Rodzic traktowany jest jednocześnie jako źródło zagrożenia i poczucia bezpieczeństwa -​ Zachowania dziecka są niespójne, zdezorganizowane, lękowe, niestabilne -​ Dziecko jednocześnie dąży do rodzica i próbuje go unikać Doświadczenie relacji z obiektem przywiązania jest najważniejsze dla uaktywniania się struktur mózgowia które odpowiadają za przyszłe społeczne i emocjonalne funkcjonowanie. Doświadczenie odpowiednich wzorców przywiązania wiąże się z doświadczeniem wydarzeń stresowych, uczeniem się, radzenia sobie. Biologiczne reakcje są różne w różnych typach przywiązania. Zachowania rodziców regulują reakcję kortyzolu u niemowląt (separacja, ignorowanie płaczu). Różne wzorce przywiązania tworzą u niemowlęcia specyficzną neuronalną konstelację odpowiednich pól korowych i wpływają na przyszłe funkcjonowanie społeczne i emocjonalne oraz na odporność, podatność na stres, czego wskaźnikiem jest np. regulacja hormonalna (kortyzol). Wzór przywiązania jako wewnętrzny aktywny model kreuje wczesne doświadczenie od którego zależy rozwój osobowości i zachowanie. Doświadczenie przywiązania jest zapisem sposobów reagowania obiektu przywiązania na zachowanie niemowlęcia. Zachowania opiekuna mogą implikować specyfikę rozwoju emocjonalnego dziecka. Rodzicielskie odpowiedzi na efektywne sygnały dziecka doprowadzają do wewnętrznej organizacji emocjonalnego doświadczenia (dziecko wie, że może spodziewać się odpowiedzi opiekuna w sytuacji stresowej), jeżeli dziecko spodziewa się tylko selektywnego odzewu, wzmacniają się strategie wtórne – dezaktywacja (tłumienie zachowań korelujących z potrzebą przywiązania, także tłumienie afektu, charakterystyczne dla wzorca unikowego) i hiperaktywacja (wyolbrzymianie zachowań przywiązaniowych i emocji we wzorcu ambiwalentnym). Przywiązanie w okresie dorosłości Przywiązanie może być traktowane jako prototyp relacji społecznych w życiu dorosłym. Korzystne przywiązanie kształtuje w okresie dorosłości plastyczność na nowe relacje i szerokie społeczne sprawności. Wzór afektywnej regulacji stabilizuje emocjonalną bazę, oczywiście inne osoby mogą to modyfikować w toku doświadczeń. Wczesne przywiązanie to podstawa kształtowania zasobów podmiotowych jednostki. System ten może mieć związek z poziomem otwartości personalnej, ogólnym uspołecznieniem. Emocjonalna i behawioralna dynamika relacji niemowlę dorosły i dynamik romantycznych relacji w dorosłości są sterowane przez ten sam biologiczny system (podobna wrażliwość na sygnały związane z poczuciem bezpieczeństwa). Rodzaje indywidualnych zróżnicowań obserwowane w relacjach dorosły - niemowlę są podobne do obserwowanych w romantycznych relacjach. Te „pracujące modele” są relatywnie stabilne i jako takie mogą być odbiciem ich wczesnych doświadczeń opiekuńczych. Style wychowania i postawy rodzicielskie Styl wychowania stanowi wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny (przede wszystkim rodziców). Jest to dobór i zastosowanie środków wychowawczych. W danym stylu obserwujemy określone postawy rodzicielskie, współcześnie styl wychowania określamy stylem rodzicielskim (style of parenting) Styl wychowania determinuje rozwój dziecka w kontekście norm, systemu wartości, wzorców osobowych i sposobów zachowania. Wyodrębnione ze względu na określone wymiary: 1. Kontrola nad dzieckiem 2. Komunikacja z dzieckiem 3. Wsparcie udzielane dziecku 4. Reakcje rodziców na przewinienia dziecka 5. Czas dla dziecka 6. Organizacja życia rodziny 7. Sposób podejmowania decyzji dotyczących rodziny 8. Stałość i klarowność norm rodzinnych STYL DEMOKRATYCZNY STYL AUTOKRATYCZNY STYL LIBERALNY (brak jasnych norm i granic) STYL NIEKONSEKWENTNY (zmienność i nieprzewidywalność) Trzy istotne komponenty postawy rodzicielskiej: poznawczy, czyli to w jaki sposób rodzic postrzega swoje dziecko i ocenia jego zachowanie uczuciowo-motywacyjny - zostaje ujawniony w komunikacji oraz ekspresji lub jej braku behawioralny, który pokazuje w jaki sposób rodzic zachowuje się względem dziecka, czy stosuje nagrody i kary i w jaki sposób. Postawa Akceptacji-Odrzucenia Postawa Autonomii Postawa Nadmiernie Ochraniająca Postawa Nadmiernie Wymagająca Postawa Niekonsekwentna Pojęcie dysfunkcjonalności i patologii w rodzinie Dysfunkcjonalność rodziny wiąże się z zaburzeniem stosunków emocjonalnych i interpersonalnych pomiędzy rodzicami oraz rodzicami i dziećmi, często powodując traumatyczny klimat życia rodzinnego. Potrzeby dorosłych, dzieci nie są zaspokajane, życie rodzinne ulega dezorganizacji. Rodzina nie wypełnia dobrze swoich funkcji, nie potrafi sprostać zadaniom -​ dysfunkcja może dotyczyć sfery: ekonomicznej, socjalizacyjnej, wychowawczej, opiekuńczej i emocjonalnej  -​ często jest to proces wielopokoleniowy, rodzaj błędnego koła O rodzinie dysfunkcyjnej mówimy, gdy relacje pomiędzy jej członkami są trwale zaburzone i rzutują na samopoczucie psychiczne oraz fizyczne zarówno rodziców, jak i dzieci. Jedną z odmian dysfunkcji jest patologia – określa się nią najpoważniejsze formy zachowań dysfunkcyjnych w rodzinie takie jak: przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, uzależnienia ale także inne formy zachowań. O tym, czy daną rodzinę można uznać za patologiczną, decyduje skala zaburzeń w jej funkcjonowaniu. Rodzina dysfunkcyjna nie zaspokaja potrzeb emocjonalnych jej członków, nie zapewnia bezpieczeństwa ani właściwych warunków do prawidłowego rozwoju i wzrastania dzieci, nie spełnia istotnych funkcji z punktu widzenia zdrowia psychicznego samych członków rodziny oraz całego społeczeństwa. Charakterystyczne cechy rodziny dysfunkcyjnej to: -​ brak ustalonych ról i wzorców zachowań –przejmowanie ról, starsze rodzeństwo pełni w stosunku do młodszego rolę rodziców, parentyfikacja -​ brak prawidłowej komunikacji między członkami rodziny -​ rodzina nie stwarza warunków do rozwoju swoich członków, nie ma w niej miejsca na indywidualność, występuje rezygnacja z własnych potrzeb na rzecz utrzymania dotychczasowej sytuacji -​ brakuje intymności i akceptacji dla odmiennych postaw i opinii -​ istnieje brak przyzwolenia na okazywanie uczuć czy słabości, członkowie zmuszeni są często udawać, że wszystko jest w porządku. Zachowania dysfunkcyjne mają różny stopień nasilenia i szkodliwości, nasilenie i szkodliwość oraz konsekwencje a także wielość zachowań nieprawidłowych pozwalają wyodrębnić zachowania patologiczne. Do patologicznych zachowań w rodzinie możemy zaliczyć: -​ chorobę alkoholową, narkomanię lub inne uzależnienia (w tym behawioralne) -​ przemoc domową, w tym przemoc fizyczną, psychiczną, seksualną, ekonomiczną (zarówno w stosunku do partnera, jak i dzieci); -​ zbyt wygórowane wymagania matki i/lub ojca wobec dzieci i związana z tym nadmierna surowość oraz brak wyrozumiałości -​ nadużycia emocjonalne ze strony rodziców (szantażowanie dzieci,wykorzystywanie ich w konfliktach) -​ chłód emocjonalny rodziców i brak zainteresowania potrzebami dzieci -​ nadmierna kontrola i nadopiekuńczość; -​ narażanie dziecka na widok deprawujących zachowań (pośredniość i bezpośredniość doświadczenia) Cechy rodzin dysfunkcjonalnych: brak intymności, wstyd, utrwalone sztywne role, splątane granice, brak zaspokojenia indywidualnych potrzeb, zaburzona komunikacja, konflikt, indywidualność poświęcona na rzecz systemu, zasady sztywne, zaprzeczanie Co się dzieje w takiej rodzinie ? 1. Kontrola (iluzja, odsuwanie prawdy) 2. Perfekcjonizm (maskowanie własnych problemów) 3. Oskarżanie 4. Zaprzeczanie 5. Milczenie 6. Niedokończanie 7. Brak zaufania Przemoc w rodzinie, rodzaje i specyfika Przemoc w rodzinie: to działania lub rażące zaniedbania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystujące istniejącą lub stworzoną przez okoliczności przewagę sił lub władzy i powodujące u ich ofiar szkody lub cierpienie godzące w ich prawa lub dobra osobiste, a w szczególności w ich życie lub zdrowie (fizyczne bądź psychiczne). Istotą przemocy jest używanie siły w celu wyrządzenia krzywdy. Przemoc w rodzinie to zjawisko społeczne, ma miejsce wówczas, gdy członek rodziny próbuje zdominować fizycznie lub psychicznie drugiego partnera, dzieci [...], używając przewagi fizycznej, gróźb, szantażu w celu zranienia moralnie lub fizycznie. Przemoc w rodzinie to wymierzone i celowe zachowania zmierzające do szkodzenia innym , ewentualnie przybierające destruktywny lub awersyjny charakter, zaliczana jest do patologii społecznej, niezależnie od obszaru i cech ofiary. Według T. Lipowskiej –Teutsch (1998) przemoc w rodzinie to zespół atakujących, nadzorujących kontrolujących zachowań obejmujących przemoc fizyczną, seksualną i emocjonalną. Jest to spójna całość, ciąg zachowań o charakterze zamierzonym i instrumentalnym, których celem jest zniewolenie ofiary, wyeliminowanie jej suwerennych myśli i działań, podporządkowanie jej dążeniom i potrzebom sprawcy. Według K. Pospiszyla (1994) konieczne są dwa warunki mówienia o przemocy: -​ Realizacja celów sprawcy -​ Nierównowaga sił Cztery perspektywy mówienia o przemocy: a) prawna: przemoc w rodzinie to przestępstwo określone kodeksem karnym b) moralna: ocena osobista i społeczna krzywdzenia osoby słabszej c) społeczna: czynniki społeczne sprzyjające przemocy lub usprawiedliwiające ją, działania społeczne przeciwdziałające przemocy d) psychologiczna: cierpienie i bezradność ofiary, mechanizmy i sytuacje sterujące przemocą, procesy interakcji sprawca-ofiara Przemoc fizyczna, typ przemocy gorącej Przemoc psychiczna związana z trzema aspektami: -​ sprawca sprawuje psychiczną kontrolę nad ofiarą, -​ sprawca krzywdzi ofiarę przy pomocy oddziaływań psychicznych, -​ skutki przemocy odzwierciedlają się w psychice ofiary Jest to typ tzw. przemocy chłodnej, przejawiającej się w: straszeniu, znieważaniu, poniżaniu, wyśmiewaniu, naruszaniu intymności i prywatności, izolowaniu, zaborczej miłości, chłodzie emocjonalnym (tzw. sieroctwo ukryte), nadmiernym rygorze, sprawca realizuje zwój scenariusz, usprawiedliwia i uzasadnia swoje zachowanie wobec ofiary uprzedmiotawia ofiarę i neguje jej wartość. Przemoc rozmyta: -​ Spostrzegana jako nieintencjonalna -​ Pod pretekstem dobrych intencji -​ Akceptowana społecznie -​ Błędne koło trudne do rozpoznania i przerwania ! Proces wiktymizacji powtarzająca się przemoc zaburza obraz własnej osoby, poczucie tożsamości, powoduje utratę zaufania do siebie, negatywne myślidotyczące własnej osoby, izolację od świata, wzbudza w ofierze przekonanie, iż: zasługuje na przemoc, nikt inny się nią nie zainteresujepoza sprawcą, należy być wdzięczną za aprobatę, jej potrzeby nie są istotne, należy skupić się na zapobieganiu atakom, prowadzi to do stanu wyczerpania psychicznego. Proces wtórnych zranień występują na skutek nieadekwatnych reakcji otoczenia społecznego na agresję, jakiej doświadcza ofiara (brak wiary, pomniejszanie znaczenia sytuacji, obwinianie ofiary, odmowa pomocy) Na skutek tych procesów następuje przystosowanie do roli ofiary, zaprzestanie obrony, brak oczekiwania poprawy własnej sytuacji, utrata nadziei. Przemoc seksualna Definicja proponowana przez Standing Committe on Sexually Abused Children (SCOSAC); zgodnie z nią za dziecko wykorzystane seksualnie można uznać każdą jednostkę w wieku bezwzględnej ochrony (wiek ten określa prawo), którą osoba dojrzała seksualnie naraża na jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, w celu seksualnego zaspokojenia. Należy podkreślić, że seksualna aktywność pomiędzy dorosłym a dzieckiem traktowana jest zawsze jako nadużycie. „...Osoba dojrzała seksualnie przez swoje świadome działanie czy też przezzaniedbanie swoich społecznych obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko, dopuszcza się zaangażowania dziecka w jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest seksualne zaspokojenie osoby dorosłej...” Rodzaje przemocy seksualnej: 1. Bez kontaktu fizycznego (rozmowy o treści seksualnej, ekspozycja anatomii i czynności seksualnej, podglądactwo) 2. Kontakty seksualne mające na celu pobudzenie seksualne 3. Komercyjne seksualne wykorzystywanie dzieci (pornografia dziecięca, prostytucja) 4. Seksualne wykorzystywanie dzieci połączone z innymi formami przemocy (np. dewiacyjne formy przemocy seksualnej, odurzanie ofiary) Klasyfikacja objawów przemocy seksualnej (według F. Sink za: Kluczyńska, 2002) 1 poziom (bezpośrednia komunikacja) 2 poziom (komunikaty pośrednie...lęk, napięcie, zabawy o charakterze seksualnym) 3 poziom (ostre urazowe objawy: zaburzenia snu, moczenie nocne, zaburzenia łaknienia, płaczliwość) 4 poziom (objawy stresu chronicznego, zaburzenia psychosomatyczne, depresje, izolacja, próby samobójcze, PTSD) Cechy związku rodzic – dziecko: – psychologiczny przymus, siła i władza sprawcy (rodzica) – zastraszanie – szantaż emocjonalny – lęk i bezbronność ofiary Dlaczego dziecko nie mówi? – strach – poczucie małej wiarygodności – wstyd i poczucie winy – dysonans poznawczy (ktoś kto mnie kocha nie może robić mi krzywdy) Przemoc wobec dziecka- co się dzieje z dzieckiem maltretowanym ? zablokowane potrzeby (miłości, przynależności), brak możliwości rozwoju psychospołecznego  poczucie krzywdy i osamotnienia poszukiwanie zastępczego obiektu uczuć – zaburzone relacje społeczne ukrywanie przemocy (lęk) problemy wychowawcze (agresja, regresja) brak akceptacji siebie, zaniżone poczucie własnej wartości próby samobójcze poczucie wstydu (ślady przemocy) poczucie ciągłego zagrożenia w oczekiwaniu na kolejne ataki przemocy próby ucieczki od świata realnego bierność i brak inicjatywy brak orientacji na przyszłość zaburzenia emocjonalne - niezdolność do okazywania uczuć Przemoc - skutki: Najczęstsze symptomy uznane za uniwersalne: Depresja PTSD Zaburzenia lękowe Zaburzenia związane z nasileniem złości i agresji Zaburzone zachowania seksualne Uzależnienie w rodzinie, mechanizmy psychologiczne w uzależnieniu Mechanizm nałogowej regulacji emocji różnorodne stany emocjonalne są doświadczane jako potrzeba zażycia substancji, niezależnie od rzeczywistej przyczyny reagowanie zagrożeniem na stres niski poziom odporności na cierpienie, dążenie do szybkiego złagodzenia, proces panicznego poszukiwania ulgi zwiększone zapotrzebowanie na stymulację i zmianę stanów psychicznych na skutek biochemicznych zmian przyjemne oczekiwania związane z używaniem substancji uśmierzanie przykrości jako główny sposób doświadczana przyjemnych stanów emocjonalnych substancje uzależniające (alkohol) uszkadzają ośrodki przyjemności, osłabiają naturalną aktywność człowieka, działają tłumiąco na ośrodki bólu i przykrości, uszkadzając instynkt samozachowawczy, stają się głównym źródłem uczuć !!! Mechanizm iluzji i zaprzeczania zniekształcenia poznawcze służące podtrzymywaniu uzależnienia (zaprzeczanie, minimalizowanie, obwinianie, racjonalizowanie, fantazjowanie, odwracanie uwagi), mechanizm działa bez udziału świadomości, uniemożliwia rozpoznanie uzależnienia,  tworzy zwarty system przekonań i subiektywną wizję życia, obniża się zdolność weryfikacji przekonań w konfrontacji z rzeczywistością, obowiązuje nałogowa logika (to nie ja, od jutra będzie inaczej, wystarczy chcieć itp.) myślenie magiczno-życzeniowe, podtrzymujące poczucie własnej mocy, kontroli i wartości. Mechanizm rozpraszania ja rosnąca polaryzacja dwóch typów doświadczeń (trzeźwy/pijany), utrata poczucia wpływu na własne życie, ja pijane czuje się silne, ja trzeźwe traci złudzenia i alkohol przynosi ulgę, poczucie winy, wstyd, krzywdy, bezsilność, brak sensu. W centrum ja tworzy się próżnia psychiczna. Dysfunkcjonalność rodziny, dynamika procesu dezorganizacji i przystosowania 1. Zaprzeczanie 2. Konflikty – zaburzenia emocjonalne u dzieci 3. Pełna dezorganizacja 4. Ucieczka od problemu (rozstania, rozwody, terapia, popadanie w uzależnienie) 5. Powrót do zdrowia (bez osoby uzależnionej) Współuzależnienie Współuzależnienie to utrwalona forma funkcjonowania w długotrwałej, trudnej, niszczącej sytuacji życiowej, związanej z patologicznym zachowaniem partnera, ograniczająca w sposób istotny swobodę wyboru postępowania, prowadząca do pogorszenia własnego stanu i utrudniająca zmianę własnego położenia na lepsze. Współuzależnienie – problemy psychologiczne koncentracja zachowań, myśli, uczuć wokół osoby uzależnionej poczucie konieczności kontrolowania uzależnienia partnera utrwalenie sztywnego schematu kontaktów zaburzone życie emocjonalne poczucie niemożności rozstania z uzależnionym partnerem 3 grupy schematów w funkcjonowaniu osoby współuzależnionej: 1. Nieudane próby zmiany sytuacji 2. Nieudane próby wycofania się z sytuacji 3. Negatywne sposoby przystosowania się do sytuacji 4. Specyficzne strategie Etapy współuzależnienia Przywiązanie i zaprzeczanie Lęk o utratę związku Zablokowanie emocjonalne i uznanie własnej bezsilności Alienacja – współuzależniony przywykł do stałej obecności tępego bólu emocjonalnego. Rodzina z problemem alkoholowym „...Rodzina alkoholowa jest rodziną, którą charakteryzują 4 podstawowe cechy: zamkniętość, brak szczerości, brak wzajemności, sztywny podział ról...” Chronicznie trwający stres Zaprzeczanie i poczucie winy „Stan gotowości” – rozpaczliwe dążenie do stabilizacji Specyficzne normy i reguły życia „wokół uzależnienia” Ograniczenie kontaktów społecznych – poczucie wstydu Brak oparcia i ograniczone zaufanie Modele ról Społeczne problemy związane z uzależnieniami FAS (Fetal Alcohol Syndrome alkoholowy zespół płodowy); FAE (Fetal Alkohol Effect Alkoholowy Efekt Płodowy, bez widocznych fizycznych cech tego zespołu); ARND (Alcohol Related Neurodevelopment Disorders, poalkoholowe zaburzenie rozwoju neurologicznego i układu nerwowego) ARBD (Alcohol Related Birth Defects, Poalkoholowy Defekt Urodzeniowy, fizyczne anomalie wynikające z potwierdzonej prenatalnej ekspozycji na alkohol m.in. uszkodzenia serca, budowy szkieletu, dużej motoryki, zaburzenia widzenia i słyszenia) Społeczne problemy związane z uzależnieniami Zaniedbania w opiece nad dziećmi, edukacji dzieci Modelowanie niewłaściwych postaw i zachowań Przemoc jako konsekwencja uzależnień Przestępstwa, naruszanie prawa  Utrata praw rodzicielskich, opieka instytucjonalna nad dziećmi Ubóstwo