Samenvatting Handboek Kabinetten, Galerijen, Musea PDF

[Handboek Kabinetten, galerijen, musea samenvatting Kim Datema] **Hoofdstuk 1: De vorstelijke Kunst- und Wunderkammer (Elisabeth Scheicher)** **Kunst- und Wunderkammer** - Kunstkammer - Eerste vermelding: 1550, Keizer Ferdinand I - Verzameling schilderijen, kostbaarheden, bekers,...

[Handboek Kabinetten, galerijen, musea samenvatting Kim Datema] **Hoofdstuk 1: De vorstelijke Kunst- und Wunderkammer (Elisabeth Scheicher)** **Kunst- und Wunderkammer** - Kunstkammer - Eerste vermelding: 1550, Keizer Ferdinand I - Verzameling schilderijen, kostbaarheden, bekers, spelen en naturalia - Wunderkammer - Eerste vermelding: 1564-1566, Kroniek van de graven von Zimmern - Zeldzame naturalia, vooral rariteiten als alruinen en vergroeide geweien - Samuel Quiccheberg 1565: kabinet kunstvoorwerpen (artificiosarum rerum conclave) en voorraadkamer wonderlijke dingen (miraculosarum rerum promptuarium) - Wetenschappelijk behandeld door Julius von Schlosser in 1908 -\> objectievere kijk op term + historisch gefundeerde rehabilitatie verzamelen van curiosa en rariteiten - 'Museum': betekent eenvoudigweg verzameling - 'Theater': verwijst meer naar de presentatie, de enscenering van een verzameling - Voorganger: middeleeuwse schatkamer (wereldlijke + kerkelijke sfeer) **Voorlopers Kunst- und Wunderkammer** - Verzameling hertog van Berry - Nauwkeurige inventaris van 1413-1416 van kanselier Robinet des Estamps - Bepaalde structurele kenmerken van Kunst- und Wunderkammer - Verzameldrift boven politiek en oorlogsvoering - Niks bekend over indeling, opstelling en rangschikking van zijn schatten - De 'estudes' van Karel V van Frankrijk - Beschrijving dagelijkse leven (+ verzameling, voorwerpen naar locatie) - Verdeeld verschillende kastelen -- kern voorwerpen eigen gebruik in estudes - Dialoog tussen verzamelaar en studieobject: intiem, persoonlijk karakter - Verscheidenheid verzameling -- universele machtsaanspraak, aanschouwelijke kosmologie, waarvan de vorst zichzelf als het middelpunt zag - De scrittoio van Piero de' Medici - Gebaseerd op ideaal homo universalis: bezitter kon door zo'n verzameling demonstreren verbonden was met verscheidenheid wereld - Florentijnse stadspaleis, Palazzo Medici, studeerkamer (scrittoio) - Waardig, grootmoedig mens ieder waardig, buitengewoon ding bemachtigen - De scrittoio van Lorenzo il Magnifico - Nog universeler + vorstelijk aspect krijgt de nadruk - Koopmansfamilie -\> adellijk geslacht uitbreiding verzameling - Universaliteit: verwijzing sociale rangorde + gevarieerde herkomst - De studiolo van Francesco I de' Medici - Spiegel van alle producten, toegankelijk universum voor de leergierige - Verzamelde bezit getoond in logische samenhang met ruimtelijk omgeving - Iconografie van decoratie: ordeningsprincipe naar elementaire bepaaldheid - Samenwerking natuur en kunst: personificaties op het gewelf + 4 elementen - Voorstelling kastdeuren verwijzing objecten + verband tussen voorstellingen **Opbouw van een Kunst- und Wunderkammer** - Naturalia en artificialia - Naturalia -- de voortbrengselen van de natuur - Naast natuurwetenschappelijke interesse -- geloof in wonderbaarlijke/ genezende krachten drijfveer tot vergaren bepaalde naturalia - Artificialia -- de door mensen vervaardigde producten - Markeren begin en einde van een ontwikkelingsproces, waarvan God zelf, als schepper van hemel en aarde, de oorsprong was - Staan niet los van elkaar, ontstonden mengvormen (kokosnoot in goud gevat) - Verzamelingen Habsburgse vorsten - Artificialia die bedrieglijke imitaties van naturalia zijn - Afgietsels naar de natuur zijn theoretisch verantwoord door de eis van natuurgetrouwheid in de natuur - Kunstkammer-stukken - 'Ars': ambachtelijke vaardigheid, 'kunst' is afgeleid van 'kunnen' - Pronkstukken, demonstraties van het menselijke kunnen - Torens en pieken samengesteld uit allerlei geometrische, abstracte vormen - Ook ateliers inrichten om zelf de kunst te beoefenen - Scientifica - Omvatte alle voortbrengselen van het menselijke vernuft - Exact theoretisch + grondig praktisch onderzoek meetinstrumenten - Raderuurwerk: deelde dag in + hulpmiddel bij navigatie en astronomie - Antiquiteiten - Het cultuurgoed van een voorbije periode uit de Europese geschiedenis - Waren vaak afgietsels in de vorstelijke Kunstkammer - Mirabilia - Alles wat buiten de gangbare norm lag - Natuurproducten uit verre landen, een uit kersenpit gesneden sculptuurtje, kolossale uit gevlamd hout vervaardigde vaten - Harige mensen, kreupelen, reuzen en dwergen - Exotica - Ontdekking nieuwe werelddelen stimulans verzamelwezen 16^e^ eeuw - Vooral in bezit van vertegenwoordigers van vorstenhuizen met politieke belangen en invloedsferen buiten de oude wereld **Wijzen van verwerven** - Erven van generatie op generatie - Bokalen van goud en zilver en sieraden, geschonken bij bepaalde gelegenheden - Via agenten of handelaars - Verzamelaars richtten aan het hof ateliers in om in eigen behoeften te voorzien **Besluit** - Nieuwsgierigheid en onderzoekingsdrang, representatie en verzamelmode Kunst- und Wunderkammer - 17^e^ eeuw: vast onderdeel in mecenaat vorst + statussymbool van geleerde burger - 19^e^ eeuw: Verlichting -\> verzameling die is ontdaan van mirabilia en curiositeiten en volgens de dan heersende wetenschappelijke en esthetische inzichten geordend **Hoofdstuk 3: Italiaanse verzamelingen late ME tot einde 17^e^ eeuw (Giuseppe Olmi)** **Musea in de open lucht** - Begin 16^e^ eeuw: klassieke wereld onthuld en tot object van algemene bewondering en navolging geworden verzamelingen krijgen grotere mate zelfstandigheid - Leeftijd en zeldzaamheid hoger geschat dan kostbaarheid - Belangstelling verzamelaar ook op antieke sculptuur van monumentale afmetingen - Deel van verzameling verdween uit bescheiden ruimten of kabinetten -- grotere objecten opstellen in binnenhoven en tuinen - Paus Julius II della Rovere: Bramante moet complex ontwerpen voor representatieve doeleinden op ongebruikte terrein tussen Vaticaanse paleis en Belvedere - Voorbeelden antieke Rome (keizerlijke villa's) inspireren - Scenografisch complex van binnenhoven ('cortili') en tuinen - Cortile del Belvedere: belangrijkste antieke sculptuur (Apollo en Laocoön) - **Symbolisch-ideologische functie** - Verheerlijking pauselijke monarchie - Blies concept van antieke villa nieuw leven in - Vormde visuele uitdrukking van positie paus als erfgenaam macht Rome - Aantal personen dat kennis kon nemen van gehechte betekenis nam sterk toe - Kardinalen: status als erfgenamen van Romeinse senatoren uit de oudheid - 2^e^ helft 16^e^ eeuw: 'openbare school' - Kunstenaars en geleerden voor studie en onderzoek - 'School van de wereld' nieuw leven in blazen - VB. Domenico Grimani -- collectie tot publiek nut bestemmen - Loop 16^e^ eeuw: ononderbroken stroom van oudheden opgang -- vanuit Rome naar vele andere steden en vorstenhoven - Streken en steden: liefde en eerbied klassieke beschaving tot grotere bloei - Kardinalen brengen eigen collecties bijeen + voldoen aan dringende verzoeken van hoofden van hun dynastieën om antieke objecten voor vaderstad verwerven - Beroepen zich op de oudheid om legitimiteit heerschappij bevestigen - Iedere daad uit het heden werd gerechtvaardigd op grond van een gelijkenis of een continuïteit met een gebeurtenis uit het klassieke verleden - **Aandacht besteden aan samenstelling + opstelling** **Studioli** - De vrucht van een lange ontwikkeling zowel in vorm als in functie - Gebruikelijk in vorstelijke paleizen en residenties van kardinalen en rijke burgers - De studiolo van Federico da Montefeltro - Kasten en nissen met voorwerpen: kunsten, wetenschappen en krijgskunst - Portretten illustere personen uit oudheid, meer recente verleden en eigen tijd - **Vita activa en vita contemplative:** actieve en [contemplatieve leven] - De studiolo van Isabella d'Este - Niet studie + afgezonderde meditatie -- bewaren, tentoonstellen verzameling - Naar buiten gericht: bedoelt voor bezoekers - Antieke voorwerpen, naturalia en mirabilia - Geïnteresseerd in elk schilderij door talentvol kunstenaar was vervaardigd - Nieuwe, moderne fase verzamelen: eigentijds + esthetisch **De betovering van de natuur** - 2^e^ helft 15^e^ eeuw: 'naturalia' - Eerst in de studioli van de Medici, vervolgens in die van Isabella d'Este - Verworven om vermoede magische en heilzame kwaliteiten, of als 'curiositeit' - Begin 16^e^ eeuw: consistente encyclopedische tendensen -- gebaseerd op tweeledige appreciatie van de kunst (het door de mens gemaakte) en de natuur - Giovanni Filotèo Achillini over bewoning Ombrone - Beschreven als zeer ruim opgezet theater - Teruggrijpen op eigen ervaring als verzamelaar oudheden + inhoud studioli + middeleeuwse gebruik mengsel oud en nieuw + zin voor wonderbaarlijke - Week af van gevestigde gebruik + bood inzicht op nieuwe ontwikkelingen - Burgerlijke naturaliënkabinetten en hun gebruik - Midden 16^e^ eeuw: studie van de natuur ontwikkelt zich in Italië - Dieren, planten, gesteenten: op zichzelf, in hun fysieke verschijningsvorm i.p.v. symbolisch en allegorisch geïnterpreteerd (middeleeuwen) - Verschuiving symbolisch naar wetenschappelijk mogelijk door: - Vestiging seculiere wereldbeeld humanisme - Grotere verbreiding (d.m.v. drukpers) - Preciezere kennis van resultaten van natuurwetenschap antieken - Toevloed nieuwe informatie verre landen (afbeeldingen) - 'Musea' openbaar toegankelijk gastenboek - De rol van naturalia in de hof verzamelingen - Interesse voor naturalia van vorsten komt vanuit aandacht voor de schepping - Poging om werkelijkheid opnieuw te ordenen + opnieuw eigen maken - De Medici (Palazzo Vecchio) **De Galleria degli Uffizi** - Cosimo I 1574 dood Francesco groothertog Toscane culturele politiek met **verregaande herordening van verzamelingen** van zijn dynastie - Uffizi: huisvesting ambtelijke organen multifunctioneel gebouw - Besloten studiolo's museum: ruim opgezet, goed verlicht, toegankelijk - Glorie vorst + verheerlijking roemruchte daden aan licht treden + diep in geheugen van onderdanen geprent - Eerste voorbeeld in Italië van een overheidswege geëntameerd 'museumproject' - Politieke en educatieve bewegingsredenen - Samenstelling van de collectie - Inhoud: encyclopedie van kunsten, geschiedenis, techniek en wetenschap - Beeld geven van scheppingskracht van mens -- voornamelijk artefacten - Naturalia hadden decoratieve functie/waren kostbaar - U-vormige galerij: beeldhouwkunst, antieke + moderne portretkunst - Tribuna - Meest spectaculaire vertrek, ontworpen door Bernardo Buontalenti - Architectuur, decoratie, voorwerpen **allegorie op de macht van Medici** - Belangrijkste meesterwerken en meest kostbare voorwerpen - Kleuren wanden + koepel = kleuren wapen Medici - Volledig, allegorisch beeld van de kosmos - Macht vorst onlosmakelijk deel van door God geschapen kosmische ordening - Verzamelen is voortdurend vechten tegen verval - Vergankelijkheid van het materiaal - Met de verzamelaar sterft de verzameling: verkocht/valt uit elkaar - Voor het nageslacht bewaren - Catalogus maken/geheel of gedeeltelijk in folianten afbeelden/beschrijven - Nalaten aan wetenschappelijke instelling - Niet van 1 persoon afhankelijk continuïteit - Echter: particulier belangrijker artistiek en wetenschappelijk - Kern geweest vermaarde museale verzamelingen (latere eeuwen) - Meer gegevens van bekend (collecties en achtergronden) - Belangrijke rol in beoefening (natuur)wetenschap - 17^e^ + 18^e^ eeuw: twee typen instelling voor nadere behandeling - Universiteiten: botanische tuin, anatomisch theater - Nieuwe academies en genootschappen: wetenschappelijk onderzoek - **Hortus Botanicus** - Belangrijke vernieuwing: *hortus medicus* t.b.v. onderwijs in geneeskunde - Mislukte aanloop 1594: daadwerkelijk met aanleg begonnen - Bedoeld als *hortus medicus* + liet andere dingen zien + kabinet - Bernardus Paludanus + Carolus Clusius + Dirk Outgertsz. Cluyt - Nieuwe soorten *hortus botanicus* (botanische doeleinden) - Ambulacrum (galerij): herbergt naturaliën en curiosa - Ideaal: ontmoetingsplaats natuur, kunst en wetenschap - Geen scherpe scheiding tussen wereld van natuur en cultuur - **Theatrum anatomicum** - Uit 16^e^-eeuwse vernieuwing van het academisch onderwijs - Eerste sectie: 1593 door Petrus Paaw - Snijplaats + opstelling skeletten als demonstratiemodel - Klein anatomisch museum - Instrueren over bouw skelet + inprenten dat leven kort en mens vergankelijk is - Uitbreiding 1617 door Otto Heurnius - Serie prenten: allegorieën -- humanistische levenshouding + christelijk moraal - Interpretatiekader: klassieke auteurs + christelijke waarheid + klassieke wetenschap konden harmonisch samengaan - Opdracht een inventaris van de collectie te maken 1623 ingeleverd - Natuur m.b.v. natuurlijke en menselijke objecten bepaalde les uitgedragen - Heurnius zag het geheel ook min of meer als persoonlijke verzameling - 1671: eerste catalogus van anatomische verzameling - Karakter veranderd: toeristische attractie met nadruk op miraculeuze - Groeit door losse aankopen en schenkingen + complete verzamelingen - Scheiding tussen rariteitenkabinet en een anatomisch kabinet - Anatomisch kabinet verzorgd -- rariteiten aan verwaarlozing ten onder **Het 'museum' van de Royal Society** - Nieuw verschijnsel: wetenschappelijke genootschappen die uitsluitend met bevordering en beoefening van wetenschappelijk onderzoek bezighielden - Late institutionalisering natuurwetenschap in Republiek 2^e^ helft 18^e^ eeuw verschijnsel wetenschappelijke en geleerde genootschappen tot bloei - 1752: Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen - Particulieren schenken objecten inrichting kabinet 1759 - 1762 voor publiek: eerste openbaar toegankelijke museum voor natuurlijke historie in Nederland - 1800: bloeiperiode onder directie van Martinus van Marum - 1866: grotendeels verkocht aan Artis - 1660 -- Royal Society of London - Onderhield met wisselend succes een naturaliënkabinet - 1663: Robert Hook Curator of Experiments -- beheer van de willekeurige collectie - 1664: eerste plannen voor meer systematisch aanpak van verzameling - 1665: pestepidemie verval -- 1666: vatten oude plannen weer op - Wetenschappelijk programma van Francis Bacon als richtsnoer (empirisme) - Aanschaffen groot kabinet genootschap een imposante collectie rijker - Collectie van Robert Hubert (virtuoso-verzameling) - 1664: gedrukte catalogus van meer dan 75 bladzijden - Liefhebber in de natuurwetenschappen - Het zeldzame, exotische, en wonderbaarlijke, 'rarity for Rareness-sake' - Voorliefde voor objecten: natuur en kunst merkwaardig verbond gesloten - Vorsten noemen die object hadden geschonken/verzameling laten zien - Beperkt tot natuurlijke historie - Stelde verzameling open voor iedereen die objecten wilde bezichtigen - Huberts verzameling niet verder uitbouwen, groter maken -- gebruiken bij wetenschappelijke vernieuwing die voor ogen stond - Verwerkelijking van utopische Salomon's House - Nieuwe gegevens verzamelen aanleggen van systematische verzameling - Complete verzameling van alle objecten in natuur -- tegenhanger nieuwe taxonomie - Geen succes: middelen beperkt + inzichten verschilden onderling - 1680: nieuwe giften, aankopen + expedities Willisel 2/3 keer zo groot -- nog steeds karakter van verzameling van een virtuoso (nadruk op exotische en bijzondere) - Ook etnografische objecten en kunstnijverheidsproducten - Uitbreiding collectie afhankelijk van giften van virtuosi mengeling soorten objecten, niet alleen stikt wetenschappelijke items (X Hooke en Grew) - Onmogelijk om complete verzameling drie rijken van natuur bijeenbrengen - Complete verzameling was niet wenselijk - Exotica: waardevolle aanvulling op studie van gewone soorten en exemplaren **Besluit** - Opvallend verschil tussen pretenties en werkelijkheid bij institutionele verzamelingen - Pretendeerden duurzaamheid en continuïteit te bieden - Particuliere verzamelaars: gefortuneerd + beschikking ruimere middelen - Onderhoud verzameling grotere aanslag op beperkte middelen van instelling - Intrinsieke eigenschappen + grote openbaarheid meer informatie beschikbaar **Hoofdstuk 6: Het 'encyclopedische' museum van de achttiende eeuw** **Inleiding** - Aanleggen van kunst- en rariteitenkabinetten: streven naar alomvattend overzicht van alles wat door God en door mens geschapen was - Parallel aan meer wetenschappelijke benadering: grotere samenhang opgeven door verscheidene gespecialiseerde verzamelingen af te splitsen - Verschuiving 'museum': particuliere verzamelingen van zeldzaamheden publieke instelling -- systematisch ingericht + opdracht vorst/ parlement/ uni + stimulering van kunsten en wetenschappen + bevordering algemeen welzijn -- [inspiratie uit oudheid ] - Ashmolean Museum, Oxford, 1683 - Gesticht door uni: doel studie natuurlijke historie bevorderen - Zelfstandig, eigen gebouw dat openbaar toegankelijk was - Geschenk Elias Ashmole: boeken, manuscripten, archeologische voorwerpen - Kunstkamera, Sint Petersburg, 1728 (Peter de Grote) - Naturalia, artificialia en boeken van een vorst - Geïnspireerd door collecties gezien op Europese reizen - Volledige kabinetten Albertus Seba en Frederick Ruysch aangekocht - Palais des Sciences, Dresden, 1728 (August II de Sterke) - Tweedeling: natuurlijke historie -- betrokkenheid van de mens - In grote lijnen hiërarchisch geordend: het materiële het geestelijke - Cabinet d'Ignorance: alles wat nog niet goed bekend/benoembaar was - Tempel: symbool voor kenniswerving via onbevooroordeelde observatie **Drie nieuwe musea** - Het British museum, 1753 (1759) - Alomvattend karakter + weerspiegeling band alle kunsten en wetenschappen - Resultaat adel + burgerij: Robert Cotton, Hans Sloane, Robert + Edward Harley - 3 hoofdafdelingen: handschriften, boeken, 'Natural and Artificial Productions' - Instructief totaaloverzicht van alle gebieden van natuur en cultuur - Het museum Fridericianum, 1769 (1779) - Verzamelingen: landgraaf Wilhelm VIII van Hessen-Kassel + zoon Friedrich II - Wilhelm: schilderkunst galerij voor wedijver met andere vorsten - Friedrich: beeldhouwkunst en natuurwetenschappen - Stadsvernieuwingsplan: oude centrum verbinden met nieuw stadsdeel - Museumgebouw als scharnier tussen beide delen -- verhouding tussen nieuw en oud - Moderne + klassieke nieuwe houding t.o.v. omgang voorbeelden verleden - Splitsing: natuur, kunst + door mens geproduceerd ter bestudering - Systematische indeling: functie van onderzoeksinstituut - Het museum National in het Louvre, 1793 - Collecties Franse koning verspreid schilderijen tijdelijk tentoongesteld voorstanders openbare verzameling niet tevreden museum in het Louvre - Museum voor beeldende kunst en archeologie ipv encyclopedische reeks - Lijkt op Fridericianum -- aangevuld met grote afdeling schilderijen - 1793: gevarieerde opstelling -- afwisseling met overige voorwerpen **Een nieuw type encyclopedie** - Nieuwe type museum: vorm van geschiedenis - Naar buiten gerichte functie - Bedoeld om door een publiek bezichtigd te worden -- niet veel van voorstellen - Buitelanders: verslagen roem van vorst en staat verbreidt zich - Wetenschappelijke, artistieke en economische uitstraling - Verschil in regeringsvorm en politieke constellatie - British Museum: een daad van burgers - Palais des Sciences: roem en schatkist van de koning - Louvre: resultaat van de Franse Revolutie - Museum ingezet voor het algemeen welzijn - Samenstelling en ordening - Ten grondslag: encyclopedische wetenschapsopvatting - Objecten strikter en volgens andere gedachtegang gescheiden - Tastbare variant van manier van denken -- ook in boekvorm ten grondslag - Johann Georg Krünitz - Kunstkamer is iets ander dan een naturaliënkabinet - Geen voorstander van gemengde verzameling - Kunst-Geräth: werktuigen waarmee kunstwerken worden gemaakt - Kunst-Werke: optica, fysica, klokken, modellen van architectuur - Johann Heinrich Zedler - Kunst en natuur nog niet onderscheiden - Kunstkamer niet uitsluitend om kunstvoorwerpen (+ naturalia) - Nadruk op confrontatie tussen zeldzaamheden verschillende soort - Denis Diderot en Jean Lerond d'Alembert - Voorwerpen soort bij soort in afzonderlijke ruimten - Centrale punt waaruit alles ontspringt = het verstand - 3 gebieden: rede, herinnering, verbeelding - Elk object krijgt vaste en traceerbare plaats in dit systeem - Ons gezichtsveld heeft beperkingen stapsgewijze benadering - De geschiedenis van de mensheid - Nieuwe musea: ruimer publiek -- eigentijdse beoefening en verbreiding wetenschappen en kunsten - Groeiende belangstelling voor verouderde vindingen - Belangstelling documentatie ontwikkelingsstadia kunsten en wetenschappen - Natuur van mens niet voor verbetering vatbaar -- omstandigheden aanpakken - Confrontaties beeldende kunsten en natuurwetenschappen + ouden en modernen: aansporen tot aangaan competitie + leveren betere presentaties - Mens moet met zelfde methoden als natuur bestudeerd worden -- met behulp van fysica en metafysica **\ ** **Hoofdstuk 7: de ontwikkeling van het natuurhistorische museum sedert 1750** **Kabinetten en musea** - Natuurlijke historie grote invloed op naturaliëncollecties in 2^e^ helft 18^e^ eeuw - Wetenschappelijke studie van 3 rijken der natuur gedomineerd door - Classificatie gesteenten, planten, dieren (ook mens) - Beschrijving gesteenten, planten, dieren (ook mens) - Carolus Linnaeus leidende vertegenwoordiger van classificatie - Classificatie + naamgeven: fundamenten van natuurlijke histories - In de natuur was een door God geschapen systeem aanwezig - Natuurhistorische verzameling als hulpmiddel om doelstelling te realiseren - Natuurkennis alleen verkregen door bestudering van objecten zelf - Vooruitgang in natuurlijke historie is recht evenredig met groei van natuurhistorische musea - Leclerc (Buffon): - Hogere taxonomische categorieën hebben geen realiteitswaarde en zijn mentale abstracties - Volledig mogelijke beschrijving van soorten = basis van natuurlijke historie - Natuurhistorische verzameling als hulpmiddel om doelstelling te realiseren - Natuurkennis alleen verkregen door bestudering van objecten zelf - Beoefening natuurlijke historie niet mogelijk zonder beschikking over collectie met vertegenwoordigers van alle soorten die het universum bevolken - Zocht naar fundamentele anatomische overeenkomsten om inzicht te krijgen in de werking van het dierlijk organisme - Louis Daubenton (medewerker Buffon in Cabinet du Roi) - Museum heeft de taak iedere belangstellende op zijn eigen niveau de mogelijkheden te bieden om natuurhistorische kennis te vergaren - Museum kan taak alleen volbrengen als het ordelijk was ingericht - Zocht naar fundamentele anatomische overeenkomsten om inzicht te krijgen in de werking van het dierlijk organisme - Geoorloofd om door kunstmatige creatie van symmetrie en contrast wetenschappelijke presentatie te verlevendigen - J.C. Valmont de Bomare - Daubentons denkbeelden meer in detail uitgewerkt - Ieder van drie rijken der natuur geplaatst zien in aparte kamer - Binnen afdelingen: afzonderlijke soorten op methodische wijze gerangschikt - Representatief voor inrichting van verzamelingen 2^e^ helft 18^e^ eeuw - Leer- en onderzoeksfunctie van natuurhistorisch museum op 1^e^ plaats - Suggesties om oogstrelend effect vergroten - Kasten: vazen, bustes, antieke bronzen, grote schedels, slagtanden - Plafond: dierenhuiden, opgezette krokodil, hangmat, verentooi - Vlakken boven deuren: gedroogde huiden van exotische vissen - Museum kreeg uiterlijk naturaliënkabinet uit periode vóór 1750 - 2^e^ helft 18^e^ eeuw: natuurlijke historie geweldige populariteit natuurhistorisch museum domein van onderzoekers + amateurs - Kenniswerving behoort te allen tijde het hoofddoel van museumbezoek te zijn **Opkomst van Nationale Natuurhistorische Musea** - Jardin Royal des Plantes Muséum d'Histoire Naturelle - 3 hoofdtaken - Geven van onderwijs in alle taken van natuurlijke historie - Doen van onderzoek - Aanleggen van collecties om natuur te leren kennen - Hoge kwaliteit wetenschappelijke staf + beschikbaarheid bronnen museum = belangrijkste centrum voor natuurhistorisch onderzoek - Londense museum: simpele bewaarplaats naturaliën onderzoeksinstelling - Nauwelijks officiële steun voor natuurhistorici om ambities te verwezenlijken - 1856: Richard Owen hoofddirecteur van natuurhistorische afdeling - **British Museum (Natural History)** - Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden (nieuw) - Initiatief: Coenraad Jacob Temminck - Sieraad voor vaderland en vorst + vergrootte wetenschappelijke roem - Systematisch en op grote schaal materiaal verzamelen beschrijving + classificatie van alle natuurhistorische objecten - Expedities door Frankrijk en Engeland voor verkenning van Stille Oceaan - Nederlandse overheid verschaft mogelijkheid in overzeese gebieden verzamelen - Enorme hoeveelheid materiaal - 1767: Linnaeus alles bij elkaar geclassificeerd (5633 diersoorten) - Grote variatie biologische soorten zoveel mogelijk van iedere soort - Specialisme: taxidermie = prepareren/opzetten dieren - Meubilair kasten met glazen deuren systematische rangschikken in rijen - Wetenschap op eerste plaats en de rest daaraan ondergeschikt - Eerste helft 19^e^ eeuw: verbetering in voorlichting aan het publiek **Van Onderzoek naar Educatie** - Pogingen British Museum ruimere behuizing verschaffen vragen naar doelstelling - Owen: schatting benodigde ruimte = 45.000 vierkante meter - Diversiteit van de natuur maximaal tot uitdrukking laten komen - Niets in de tentoonstelling mocht ontbreken -- publieksfunctie - Plicht van de samenleving om kennis te nemen van de wetenschap -- museum = middel om die plicht te vervullen - Natuur geordend in al haar diversiteit tentoonstellen - John Edward Gray (conservator Department of Zoology) - Bezoekers overzicht van de natuur geven d.m.v. geselecteerd materiaal - Verdeling museum: afzonderlijke ruimten voor publiek en onderzoekers - Publiek: selectie museumbezit getoond - Onderzoek: overgrote deel systematisch gerangschikt - William Henry Flower -- opvolger Owen als directeur: instemming met Gray - Fredericus Anna Jentink (Rijksmuseum): toestemming bouw nieuw museum - Publieksfunctie beschouwen als van ondergeschikt belang - Flowers model centrale positie wetenschap versterken - George Brown Goode: richtlijnen natuurhistorische musea = scheiding afdelingen + beperking aantal tentoongestelde voorwerpen - Charles Darwin inspireerde verder tot museale aandacht voor geografische variatie **Hoofdstuk 8: Het negentiende-eeuwse openbare etnografische museum** **Etnografica en het negentiende-eeuwse 'exhibitionary complex'** - Museum verbonden met andere instituties, zoals wereldtentoonstellingen - Lering en vermaak - Von Siebold: etnografisch museum -- amusement + educatie verschaffen - **Exhibitionary complex:** cultuur in dienst van staat d.m.v. visuele technieken - Openbaar toegankelijke ruimte - Bezoekers - Kunstnijverheid 'primitieve' culturen gepresenteerd als tegenhanger van IR - Wereld- of industriële tentoonstellingen - Uitstraling van geavanceerde technologie - Producten in dezelfde ruimte als etnografische voorwerpen - Nieuw onderscheid: burgers van natie de 'anderen' (kolonie) - Nieuwe architectonische: enscenering stimuleerden dat bezoekers elkaar konden observeren -- imiteren burgerlijk gedrag (Crystal Palace) - Zichtbare 'anders-zijn': gewone burgers zien eigen nationale bevolking + haar veronderstelde vooruitgang + identificeren zich ermee - Inheemse dorpen nagebouwd - Etnografische 'typen' - Het opleiden van ambtenaren - Industriële/algemene tentoonstellingen van 19^e^ eeuw etnografische musea - British Museum: sinds 1753 voorwerpen aparte afdeling na 1851 - Koloniale mogendheden streden om prestige via tentoonstellingen: 'primitieve' = als contrast voor eigen vooruitgang - Viering van het kolonialisme met 'visuele leergang' voor arbeiderspubliek - Etnografische musea veel minder populair dan wereldtentoonstellingen: spanning tussen wetenschappelijke kennis + volkseducatie en amusement - Pedagogische rol van musea in opleiding van ambtenaren - Von Siebold: etnografisch museum = kennisbron zendelingen, ambtenaren, officieren, handelaren en zeelieden ter voorbereiding op overzeese dienst - Tentoongestelde voorwerpen kijken helder idee beschaving, stand van kunsten + wetenschappen met te overheersen bevolking - Verlichte + nobele interesse in medemens = kenmerk van beschaving - Etnografica Koninklijk Kabinet Zeldzaamheden + Overmeer Fisschercollectie + eigen Japanse collectie samenvoegen 1 nationaal etnografisch museum - Soevereine 'natie' + natiestaat als specifieke vorm van menselijk samenleven opkomst specifiek type mens: individu als burger in de (natie)staat - Museum = instrument voor verbeelden van gemeenschappen **Classificatie** - Von Siebolds systematische classificatie - Basisprincipes voor samenvoegen, classificeren en rangschikken van etnografische voorwerpen dubbele publieke functie realiseren - 19^e^ eeuw publiekseducatie = nieuwe doelstelling geografische herkomst en functie als ordeningscriteria voor collecties krijgen nieuwe betekenis - Classificatie: voorwerpen in verband met 'onze koloniale bezittingen' - Wetenschappelijke Voorwerpen, Voorwerpen Nationale Makelij, Modellen - Nadruk op materialen + bereikte technische niveau hangt samen met algemene omstandigheden van het betrokken volk - Pitt Rivers' typologische reeksen - Geïnspireerd door theorieën natuurlijke selectie - Charles Darwin: toepassing natuurlijke wereld - Herbert Spencer: toepassing sociale en politieke organisatie mensheid - Opgravingen historische tijdspanne blootgelegd evolutie aantonen - Aanbod British Museum: aanwinst geografisch ingedeelde collecties afgewezen: niet eens met typologische organisatie + zeggenschap Pitt Rivers - Bethnal Green: educatief instrument voor algemeen stadspubliek - Oxford: hulpmiddel bij academisch onderzoek en onderwijs - Farnham : arbeiderspubliek evolutie boerenbestaan in materiële cultuur - Typologische indeling: wetenschappelijke kennis van natuurwetten + evolutionaire verandering + weerklank van zijn politieke standpunten **Esthetiek in de presentatie en de ervaring van het publiek** - Klassiek en pittoresk in het Rijksmuseum voor Volkenkunde - 'Nationaal' etnografisch museum -- universiteit belangrijke rol in behoud - Oude gebouw van Academisch Ziekenhuis juli 1937 opengesteld - Nadruk Indonesië: weerspiegeling belang als koloniaal bezit - Levensgrote figuren tot leven wekken decoratieve tentoonstellingstaal - Nadruk op kunst, klassieke oudheid en vreemde beschavingen - De Architectuur van de koloniale onderneming: Koloniaal Instituut - Richt zich op koloniale waren: 'ruwe grondstoffen' + ambachtelijke producten - Woning F.W. van Eeden (Secretaris Maatschappij ter Bevordering Nijverheid) - Reizende collecties interesse NL-Indië jong publiek aanwakkeren - Amsterdam -- symboliek: koloniale machthebbers sponsoren + decoratie - Etnografica en kunst in Tervuren - Dieren, planten en etnografica uit Kongo om publieke interesse opwekken - 1908: Belgische kolonie -- museum belichaamt overgang - Losgemaakt uit context geanonimiseerd nieuwe context: 'artefacten' - Propaganda: objecten benadrukken de koloniale potentie en heerschappij - Een etnografisch museum in het hart van zwart Afrika: museum van Dundo - Doelstelling: de inheemse cultuur bewaren - Etnografisch + geologisch + prehistorisch + zoölogisch + historische stukken - 'Plaatselijk' museum: classificatie van geologische + natuuromgeving en bevolking o.b.v. natuurhistorische en etnografische principes - Wetenschappelijk werk legitimeren lucratieve diamantwinning - Manier om roof enorme hoeveelheden cultureel erfgoed tegengaan **Hoofdstuk 9: Kunstnijverheidsmusea -- van techniek naar esthetiek** **Ordening en architectuur** - De ordening van de collectie - Duidelijke systematiek in opbouw van de collectie -- musea veel ontleend aan rubricering die aan grote nijverheidstentoonstellingen ten grondslag lag - Behoefte aan exacte 'plaatsbepaling' vaan een product -- structuur van natuurwetenschappen hiërarchische ordening (klasse, orde, geslacht, soort) - Het hele universum/mensheid is 1 groot logisch samenhangend geheel begrijpen door alle onderdelen afzonderlijk te bestuderen + optellen - Afspiegeling van vooruitgangsgedachte: logische ontwikkeling in werkzaamheden van de mens, hiërarchie van natuur naar cultuur - Ordening en architectuur: de invloed van Gottfried Semper - Rubricering van voorwerpen naar menselijke/sociale behoeften -- naar maatschappelijk idee waaraan ze gestalte gaven - 4 'oervormen': textiel, keramiek, timmeren, kunst metselaar -- ingenieur - Museum moet actief zijn in organiseren van prijsvragen, uitloven van stipendia, inrichten van werkplaatsen, verzorgen van cursussen - Plattegrond: ruitvormig met 4 binnenhoven gevormd door 2 kruisende assen - **Moeilijk te realiseren** - Indelingen wereldtentoonstellingen met gesimplificeerd Semperianisme - Ingedeeld naar gebruikt materiaal, techniek of functie - Het exterieur als 'gebouwd manifest' - Stijl die verwijst naar de vroege Italiaanse renaissance = meest passend - Toscaanse stadsrepublieken vrije burgers democratisering kunst - Harmonieuze stedelijke samenleving: kunst maakt organisch deel uit van het dagelijks leven -- kunsten en ambachten werken samen - Praktische voordelen: sneller + goedkoper te realiseren - Plattegrond: zuilengalerijen rond binnenhoven + zalen verschillende grootte - Systematische opstelling volgens didactische uitgangspunten - **Praktisch gebouw dat toch representativiteit uitstraalde** **South Kensington Museum en School of Design** - Combinatie ideeën Semper + economische doelstellingen wereldtentoonstelling - Inspiratiebron stichting kunstnijverheidsmusea en -scholen in heel Europa - 1835: totstandkoming -- verzet tegen cultuurmonopolie van adel + streven om lagere klassen in samenleving te emanciperen - 1837: School of Design -- training ambachtslieden uit lagere standen - Wereldtentoonstelling 1851 Henry Cole leiding over Departement of Practical Art - Terrein waar alle organisaties op gebied van kunst en wetenschap gevestigd worden - De uitstraling van South Kensington - Propageert aanleren regels goed ontwerpen via methodisch tekenonderwijs en systematisch analyseren van vorm en ornament objecten - Vorm + decoratie gebruiksvoorwerp moeten dienstbaar zijn aan de functie - Samenhangend systeem van opleidingen en instructieve collecties - Bezoeker bij collectie betrekken: lezingen, bibliotheek, fotografie - Kritiek: militaristische trekken, hiërarchie, strakke regeling, strenge regels **Een Frans Antwoord** - Verbreiding stijl die zich niet spiegelde aan de roemrijke Franse traditie - South Kensington inspireerde internationaal tot de uitgave van een stroom van ornamentboeken voor de ambachtsman - 1855: Société du Progrès de l'Art industriel -- genootschap van ondernemers en kunstenaars om internationale positie FR nijvere kunsten op peil te houden - Voorkomen dat de Engelsen de Fransen in zouden halen - Wereldtentoonstelling Parijs 1855: inrichting speciale afdeling met 'ouvrages des artistes de l'industrie' - Initiatieven: meer South Kensington-achtige aanpak van nijverheidsonderwijs - 1864: 'Union centrale des Beaux-Arts appliquées à l'Industrie' -- bibliotheek en museumcollectie oude en nieuwe kunstnijverheid bijeenbrengen - Nieuwe sociale samenstelling: museumconservatoren, aristocratische verzamelaars + vertegenwoordigers van de overheid - Nieuw doel: verfijning en veredeling van de kunstambachten + algemeen besef van smaak - Franse art nouveau (stilistische samensmelting rococo + Japonisme) nauw verbonden met activiteiten en verzamelbeleid Union Centrale en Musée des Arts décoratifs **Een nieuw museumconcept** - Omstreeks 1870: verandering bij kunstnijverheidsmusea in ordening en presentatie - Chronologische ordeningen + evocatieve enscenering i.p.v. systematiek - Meer nadruk op de esthetische kwaliteiten van de voorwerpen - De indeling naar materiaal bleef een belangrijke plaats innemen - Wereldtentoonstelling 1867: Histoire du Travail - Beste van kunstnijverheidsproductie van deelnemende Europese landen in loop der eeuwen - Voor het eerst historisch verloop vanaf prehistorie tot en met 18^e^ eeuw - Palais d'Industrie: meubulair in decoratieve ensembles -- nijvere kunsten als middel - Zou de verkoop moeten bevorderen - Presentatie wordt visueel aantrekkelijker en emotioneler - De 'mentaliteit' van een volk opgeroepen/ nationale identiteit gepresenteerd - Nijverheidsmusea: historische opeenvolging/ indelingen naar land of cultuur - Meer evocatief karakter -- 'sfeer' van een tijd wordt opgeroepen - Nieuwe architectuur: onregelmatiger en schilderachtiger - Natuurhistorische musea: aandacht eigene en typerende van bepaalde flora en fauna - Tentoonstellingen en musea volkscultuur: eigene benadrukt - Verklaring verandering presentatie kunstnijverheidsmusea - Steeds minder behoefte aan scholingsfunctie kunstnijverheidsmuseum - Riegl: 'kunstwollen' = ingeboren drijfveer van mens objecten versieren - De praktisch lerende bezoeker wordt historisch genietende wandelaar - Hamburgische Museum für Kunst und Gewerbe -- 1894 nieuwe bezoekersgids - Organische, cultuurhistorische samenhang in presentatie - Via collectie inzicht bieden in drijvende krachten achter cultuur - Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst in het Rijksmuseum - Mengelmoes: replica's van stijl typische fragmenten uit monumenten - Gids: langs doorgaanslijn voeren van ene tijdperk naar het andere **Hoofdstuk 10: Naar een systematische presentatie** **Inleiding** - Analyseren systematische ordening + presentatie afzonderlijke deelverzamelingen - Object 'kennen' = juiste plaats in taxonomie onderbrengen **De Stallhof in Dresden (1746)** - August III: koninklijke schilderijenbezit voor ruimer publiek tentoonstellen - Verplaatsing naar eigen gebouw noodzakelijk door enorme groei - Functieverandering tot uiting in de inrichting (innere en äußere galerij) - Binnenste: Italiaanse meesters - Buitenste: mengsel Noord- en Zuid-Nederlandse, Duitse en Franse schilderijen - Levendige afwisseling van stijlen, genres en formaten - Systeem: catalogus Johann Anton Riedel en Christian Friedrich Wezel (1765) - Galerij richt zich op de kunstkenner die het schone ervaart - Onderscheiding van de 'delen der schilderkunst' - Procedure van kijken, analyseren, vergelijken, beoordelen - Doel: bevordering algemeen welzijn door vorming smaak van natie - Christian Ludwig von Hagedorn -- Betrachtungen über die Mahlery (1762) - Actuele regels voor maken + oordelen over schilderijen - Hecht veel waarde aan bestudering schilderijen van zoveel mogelijk uiteenlopende kunstenaars ideale schilderkunst ontdekken - Inrichting verzameling moet een beeld van verscheidenheid geven - Italianen bestuderen Saksische kunstenaars en kenners brengen eigen school op een hoger plan welvaart + aanzien eigen land bevorderen **De Galleria Degli Uffizi in Florence** - Giangastone de' Medici dood Habsburgse rijk Leopold beheert verzamelingen - Tot dan toe schilderijen niet afzonderlijk in een galerij ondergebracht - Karakter van Kunst- und Wunderkammer grootscheepse reorganisatie - Schilderijen afgezonderd, naturalia + wetenschappelijke instrumenten eigen museum - 'Inhaalmanoeuvre' om aparte schilderijengalerij tot stand te brengen - Vroege manifestatie van modern soort specialisering - Concentratie kunstbezit in 1 hoofdstedelijke galerij meer representatieve werking - Luigi Lanzi: zoals geordende bibliotheken, iedere klasse afzonderlijke plaats overzichtelijkheid leerzaamheid - Ieder kabinet combinatie van schilderijen met sculpturen en andere oudheden wedijver van de 'modernen' met de 'ouden' - Catalogus 1790: ordening die alles op zijn plaats brengt -- vervangt louter 'rijkdom' - Indeling naar scholen -- aandacht voor eigen Toscaanse school - Giuseppe Querci: 'zaal der kunsten' Raimondo Cocchi: concentratie van werken uit Toscaanse school - Luigi Lanzi: belang galerij in bepaalde volgorde bekijken leerzaam - Stadia schilderkunst Toscane 14^e^ eeuw bloei schilderkunst in het algemeen - Ander indelingsprincipe: volgens genre - Overig: verspreid + in klassen geordend (naar onderwerp, naar plaats en/of tijd) - Keizersportretten: ordening tijd groei- en vervalstadia antieke beeldhouwkunst **De Keizerlijke Koninklijke Schilderijengalerij in Wenen** - Scheiding van soorten objecten doorgevoerd alleen schilderijen - Keizerin Maria Theresia: alles verwijderen wat in schilderijengalerij niet thuis hoort - Representatieve functie: visitekaartje voor verlicht-absolutistische politiek - Studiecollectie bij de academie van beeldende kunsten goede orde noodzakelijk - Scholenindeling -- naar plaats van herkomst - Werken van 1 kunstenaar bij elkaar - Duitse + Nederlandse school: chronologische volgorde - Ene kant: zichtbare geschiedenis van de kunst (ontstaan, groei, bloei talent) - Andere kant: werken die nationale eenheid en trots oproepen - Belvedère-galerij: schilderkunst in systeem dat was ontwikkeld in natuurlijke historie - 4 hoofdklassen die ieder in meer/minder soorten zijn onderverdeeld - Drang tot zuiveren en ordenen - Bezoek Uffizi inspiratie veel analytischer aanpak? - Leopold bezoekt in 1778: nieuw plan Duitse school aparte aandacht - Ontdekking 13^e^- en 14^e^-eeuwse panelen - Ontdekking olieverftechniek vaneen 'Duits' land naar Wenen - Zelfbewustzijn-verhogend effect op Duitse schilderkunst - Verbeteren van eigentijdse, nationale kunstproductie - Chronologische indeling zichtbare geschiedenis van de kunst tonen **Het Muséum National in Parijs** - Minister Binnenlandse Zaken Roland aan Jacques-Louis David: - FR moet roem verbreiden over alle tijden en volken - Muséum National zal rijkste bron voor bestudering kunst zijn - Geest verheffen, harten verwarmen Republiek roem verschaffen - Nieuwe Minister BZ Dominique Garat - Keuze tussen ordening naar plaats en tijd/'gemengde ordening open laten - Doel: educatie van het publiek en roem voor de kunsten - Mogelijkheid tot leerzame vergelijkingen verlichte kunstzin - Ordeningen hadden een ander doel en werden als strijdig ervaren - Roland: gemende presentatie -- belangen kunstenaars op eerste plaats - Le Brun: chronologische ordening -- verruimt blik + zet aan tot vergelijking - Lenoir: Musée des Monuments français -- tijdens 'beeldenstorm' kunst redden - Plaatste per periode - 'Histoire' = weergave van de zichtbare feiten - Historie van kunsten moet verbonden worden met historie van tijdperken - Oorzaken van bloei en verval opsporen leerzaam voor eigen tijd - Ordening naar schilderachtige verscheidenheid - Educatieve waarde: vergelijkingen trekken tussen verschillende meesters - Naast schilderijen ook andere voorwerpen grotere afwisseling - Kritiek vervanging commissie inrichting met accent op leren - 'Un ordre méthodique' - Vaste gewoonte: revolutionaire legers objecten uit verzamelingen meenemen - 1799: geordend naar scholen - **\ ** **Hoofstuk 11: Museumconcept en geschiedopvatting. Het Alte en Neue Museum in Berlijn** **Inleiding** - Autonome, openbare kunstmuseum = 19^e^-eeuws fenomeen - Alte Museum (Friedrich Wilhelm III, 1830) - Verspreid over paleizen en buitens ondergebrachte, koninklijke beeldende kunst op een centrale plaats presenteren voor groot publiek - Doel: bijdragen tot 'Bildung der Nation' -- algemene, geestelijke opvoeding - Neue Museum (Friedrich Wilhelm IV) - Overzicht kunstpraktijk verschillende volken en tijden hogere beschaving - Gipsafgietsels van klassieke, middeleeuwse en recente sculpturen - Egyptische en etnografische indeling - Tentoonstellingsruimten vormgegeven naar soorten objecten **Het Alte Museum: Monument voor de Kunst** - Het academische museum van Hirt - Aloys Hirt: kunst = afspiegeling van Gods schepping wezen onveranderlijk - Traditie van Johann Joachim Winckelmann - De leer van de kunst valt samen met haar geschiedenis - Groei, bloei en verval kunst aard van grondbeginselen doorgronden - Opeenvolging van cyclische, telkens terugkerende fasen - Geen Egyptische (ontwikkeling naar klassieke kunst) en Gotiek (onwetendheid met regels van klassieke kunst) - Klassieke kunst = richtsnoer, doel en uitgangspunt - Doel museum = de vorming van de smaak - Museum = verlengstuk van de academie - Bestaande academiegebouw museum - Museumnieuwbouw in directe nabijheid van de academie - Twee verdiepingen: beeldenmuseum + schilderijengalerij - Klassieke sculpturen naar aard van voorstelling geordend - Schilderijen naar perioden en scholen geordend - De weg naar hoge kunstenaars aanmoedigen goede elementen overnemen - Mensen konden alleen iets leren als zij daarin werden gestuurd - Het autonome kunstmuseum van Schinkel: "die Kunst selbst ist religion" - Niet verbonden met academie -- zelfstandig tegenover koninklijk paleis - Historisch bewustzijn: de kunst verandert wezenlijk door de tijd heen - Museum = fundamentele tegenstellingen met elkaar in harmonie gebracht - Kunst beschouwen goddelijke ervaren - Kunst = hét middel tot de hoogst bereikbare, menselijke vervolmaking - Plaatst kunst op voetstuk - Museum op hoog podium - Monumentale trap - Imposante zuilengalerij - Middelpunt: rotonde met koepel -- naar Romeinse pantheon - Museum moet bijdragen aan geestelijke en morele vervolmaking burgers - Hoofdtaak: bewaren van kostbaarheden uit verleden in een tempel - Chronologisch: historische ontwikkeling van de kunst (kunst staat nooit stil) **Het Neue Museum: Paleis voor de Cultuurgeschiedenis** - Cultuurhistorische museum Olfers en Stüler; "geschichte ist die religion unseren zeit" - Oorspronkelijk: collecties Kunstkammer, afgietsels, prentenkabinet, Egyptische museum royale en doelmatige opstelling in bibliotheek geven - Ignaz von Olfers: idee van grotere museale eenheid van de verzamelingen - Friedrich August Stüler architect - Zelfde doel als Alte Museum -- ander middel: verhalende omgeving - Cultuurgeschiedenis waarneembaar maken bezoeker motiveren verder ontwikkelen in voetspoor van voortschrijdende civilisatie - De Egyptische verzameling - Van wetenschappelijk belang beter begrip Egyptische godenleer - Egyptische oudheden: hoogst waardevol cultuurhistorisch erfgoed - Vormgeving: idee van Egyptische tempel - Chronologisch en geografisch georiënteerd - **Kritiek van Hirt en Joseph Passalacqua** - Passalacqua pleit voor opstelling decoratieve, symmetrische ordening - Aloys Hirt: Egyptische kunstgeschiedenis geringe verandering - De verzameling Gipsafgietsels - Nam hele eerste verdieping in beslag waardering - Noodzakelijkste complement van alle musea: alleen met hun hulp meer belangrijke sculpturen in historische volgorde plaatsen - Om historische belang getoond, niet om esthetische overwegingen - Decoratie zalen afgestemd op de daarin opgestelde werken - Geschiedenis kent noodzakelijk verloop dat in de kunst tot uitdrukking komt **Het Alte en Neue Museum en hun positie in het 19^e^-eeuwse museumlandschap** - Klenze: maatstaf waaraan lange tijd alle nieuw te bouwen musea moesten voldoen - Glyptothek: huldigde klassieke beeldhouwkunst - Alte Pinakothek: huldigde renaissancistische schilderkunst - Taak museum: met beschouwer + object rekening houden - Rijke en versierende omgeving beste presentatie variatie - Esthetisch genot en historische kennis samengaan - Stüler probeert met Neue Museum beide musea te overtreffen - Vormgeving en decoratie ruimten collecties zoveel mogelijk complementeren - Overweldigend Gesamtkunstwerk - Verregaande historiserende omgeving voegt historiografische dimensie toe - Nadruk op historische kennis - Gemäldegalerie Dresden, Gottfried Semper - Gebruikte verhalende decoratie in interieur alleen terughoudend geschilderd - Van buiten: rijkste en prachtigste ornamentiek -- vanbinnen: een euvel - Trad in voetspoor Schinkel - Weense Kunsthistorische Museum: nadruk op het kunsthistorische - Rijksmuseum, Pierre Cuypers - Nadruk op het nationale aspect van de kunstontwikkeling - Constructie = motief van de decoratie - Streven architectuur als kunst redden in steeds meer gerationaliseerde maatschappij **Hoofdstuk 13: Tussen geschiedenis en kunst. NL'se nationale kunstmusea in 19^e^ eeuw** **Het verzamelen van kunst vóór 1795** - Andere landen vanuit 1 centrum geregeerd kunst -- politieke, machtige functie - Nederland: macht bij steden en gewesten kunst om macht te symboliseren - Al rijk gedecoreerde stadhuizen grotere pracht geven: schilderijen geven morele boodschappen mee + benadrukken eerbiedwaardige geschiedenis van de stad - Eind 16^e^ eeuw: traditionele opdrachtgevers vallen weg (andere landen 18^e^ eeuw) - Afscheiding katholieke kerk (protestant) katholieke opdrachten vallen weg - Landschappen, stillevens, genrevoorstellingen niet in opdracht - Kunst voor de markt gemaakt keert naar markt terug na dood eigenaar - Ongewoon dat een collectie bijeenblijft veilingen - Amsterdam: bloeiend centrum kunsthandel -- vele veilingen - Via veilingen verdwijnen in steeds toenemende mate schilderijen naar buitenland - Ongewoon om verzameling aan instelling of overheid na te laten - Verzamelingen privé 18^e^ eeuw: verandering in toegankelijkheid **De Nationale Konst-Galerij 1800-1806** - 1795: Bataafse Republiek eenheidsstaat - Globale tweedeling: vaderlandse geschiedenis en kunst (naar school of genre) - Oranjezaal met schilderingen van classicistische kunstenaars (hoogtepunt) - Doelen: - Presenteren als legitieme opvolger Republiek - Algemene publiek bloeitijd 17^e^-eeuwse Republiek als voorbeeld laten zien - Verhoging beschavingspeil van Nederlandse volk -- smaak bevorderen - Kunstenaars kunnen zich door de collectie laten inspireren - Niet alleen om nationale verleden + kunst: buitenlandse kunst smaak ontwikkelen - Historische thematiek staat voorop **Het Koninklijk Museum 1806-1813** - Koning Lodewijk Napoleon: commissie om te adviseren over organisatie kunstleven - Museum verbonden aan academie: Academie van Schone Kunsten - Oudevrouwenhuis aan de Amstel Paleis van Kunsten en Wetenschappen - **Plannen niet gerealiseerd** - Koninklijk Museum: Koninklijk Paleis (stadhuis Amsterdam) - Drie bestanddelen: schilderschool + historische afdeling + eigentijdse werken - Doel: legitimering koninkrijk Holland -- Lodewijk = erfgenaam Nederlands verleden **Het Rijksmuseum en het Mauritshuis (1814-1840)** - 1814: Willem I koning -- opvolger Lodewijk Napoleon (instellingen gehandhaafd) - Presentatie - Mauritshuis: 2 dagen algemeen publiek -- kunstenaars studeren + kopiëren - Rijksmuseum: - Formaat schilderijen + verschillende technieken gescheiden - Hoofddoel: nationale schilderkunstige trots laten zien - Nadruk op professionele bezoekers kunstbeoefening bevorderen **Paviljoen Welgelegen** - 1828: eigentijdse kunstwerken uit Rijks + Koninklijk Kabinet Paviljoen Welgelegen - Haarlem: centrum voor eigentijdse kunst - Directie: directeuren Mauritshuis en Rijksmuseum samen - Werken van levende kustenaars: dood terug naar rijksmusea funest effect collectie 1848: werken van alle in deze eeuw overledene meesters - Vanaf 1860: eigentijdse kunst aangekocht (zuinig) - Tot 1839: economische situatie laat het niet toe om collecties uit te breiden - Afscheiding België: opdracht eigentijdse schilderijen aankopen - 1840 Willem II koning: er mocht niets meer voor de rijksmusea gekocht worden **Een periode van stilstand 1840-1870** - Rijksoverheid: oude stedelijke verzamelingen musea met eigen behuizing - Particulieren: verengingen -- voorwerpen landelijke/plaatselijke geschiedenis - Bemoeienis van rijksoverheid met kunst op dieptepunt (Willem II + Thorbecke) - Vanaf 1852: aankopen van oude Nederlandse kunst voor Rijksmuseum opgang - Stichting Museum Willem I (Trippenhuis te krap) niet doorgegaan **Nieuw Elan (1872-1885)** - Victor de Stuers: 'Holland op zijn smalst' - Misstanden op het gebied van Nederlandse monumentenzorg en musea - Economische argumenten om zorg voorwerpen van kunst + geschiedenis tot staatszaak maken: vreemdelingenindustrie + kunstindustrie zou gaan bloeien - **Zorg historische voorwerpen = van nationaal belang** - Vormen van een Nederlandse identiteit - Betere ambachtelijk/industrieel vervaardigde producten bloei economie - College van Rijksadviseurs voor de monumenten van geschiedenis en kunst - 1875: opheffing Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden - Totstandkoming Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst - Aankopen voor Rijksmuseum en Mauritshuis bezwaren directeurs - Historische won van het artistieke -- niet streng gehanteerd - Eigen aankoopplannen werden doorgekruist **Het Rijksmuseum** (bouw 1877 1885 geopend) - Conglomeraat van verzamelingen: typisch Nederlands verschijnsel - Nadruk op Nederlandse kunst: uit armoede, krenterigheid - Architectuur anders dan buitenlandse nationale musea: classicisme gotiek - Stedelijke collecties opgenomen -- ongebruikelijk in het land - Niet erg consequente inrichting vele herinrichtingen **De moderne kunst verdwijnt** - Eigentijdse schilderijen uit Paviljoen Welgelegen Rijksmuseum: oude schilderijen - Moderne kunst: l'art-pour-l'art, 'avant-garde' X schilderijen met burgerdeugden - Opvattingen over kunst zijn veranderd kloof tussen oude en moderne kunst - Rijksmusea beperken zich tot de zorg voor de oude kunst - Gemeenten krijgen zorg voor lokale moderne kunst toegewezen - 20^e^ eeuw: verzamelen moderne kunst door stedelijke musea **Hoofdstuk 14** **Aanzet tot hervorming: Wilhelm Bode en het Kaiser-Friedrich-Museum** - Discussie reorganisatie koninklijke musea Berlijn praktisch hervormingsmodel: uitgangspunt museumhervorming Duitsland - 1880: plan oprichting Renaissancemuseum kroonprins Friedrich Wilhelm + vrouw - Kaiser-Friedrich-Museum -- Wilhelm Bode - Het hervormingsprogramma van 1883 - Memorandum van kroonprins Friedrich Wilhelm - Renaissancemuseum: hervormingsproject dat antwoord moest geven op aantal gebreken van kunstmusea op esthetisch en didactisch gebied - Verwijten bestaande musea stereotype manier van presenteren - Kunstmuseum voldoet niet aan hoofdtaak: historische en esthetische vorming - Keren zich tegen ideaal van complete beeldenencyclopedie - Verzetten tegen scheiding van soorten integratie van objecten - Stijlkamer: historiserende ruimte waarvan omgeving is gebaseerd op 1 of meer karakteristieke historische voorbeelden uit een bepaalde stijlperiode - Het voorbeeld van de privéverzamelingen van de Berlijnse bourgeoisie - Reeks tijdelijke tentoonstellingen van oude kunst uit privécollecties van keizerlijke familie en Berlijnse bourgeoisie aanpassing model stijlkamer - Nieuw type verzamelaar: geïntegreerde - Diversiteit breed cultureel erfgoed tot quasi-historische ensembles - Onderscheid tussen 'hoge' en 'toegepaste' kunst weglaten - Onderscheid tussen woonruimte en kunstruimte weglaten - De inrichting van het Kaiser-Friedrich-Museum - Kunstwerk voorzien van een kader waarin het een zo groot mogelijk esthetisch effect op de toeschouwer kan uitoefenen - Diversiteit aan ruimten en belichtingsmogelijkheden afwisseling - Niet cultuurhistorisch legitimeren, maar waarnemingsesthetisch - Belangrijkste voorwaarde esthetische ervaring: authenticiteit kunstwerk - Opwaardering van het origineel - Richt zich op de bezoeker die wil (leren) genieten van hoogwaardige kunst **De Museumhervormingsbeweging** - Pleiten voor fundamentele breuk met het gevestigde paradigma van het kunstmuseum met zijn historische gerichtheid - Het hervormingsprogramma - 1900 model: - Strenge selectie kunstwerken op formeel-esthetische kwaliteiten - Ruime opstelling om kunstwerken van elkaar te isoleren - Onderlinge differentiatie tentoonstellingsruimten - Afstemming op waarnemingsesthetische eigenschappen objecten - Functionele opzet gebouw + architectonische inrichting - Onderscheid tussen esthetische doel + wetenschappelijke doel - Uit inzicht dat het kunstmuseum zich moet instellen op een nieuw publiek