Psihologija skripta iz pitanja (PDF)

 PSIHOLOGIJA Psihologiju možemo definisati kao sistematsko izučavanje ljudi i životinja na osnovu naučnog proučavanja objektivnog ponašanja i neposrednog iskustva. PSIHA - materijalna osnova. Cjelokupan psihički život čovjeka dijelimo u tri velike sfere: 1. Kognitivna (spoznajna) 2. Emocionalna (...

 PSIHOLOGIJA Psihologiju možemo definisati kao sistematsko izučavanje ljudi i životinja na osnovu naučnog proučavanja objektivnog ponašanja i neposrednog iskustva. PSIHA - materijalna osnova. Cjelokupan psihički život čovjeka dijelimo u tri velike sfere: 1. Kognitivna (spoznajna) 2. Emocionalna (doživljajna) 3. Konativna (motivaciona) Wilhelm Wundt 1879. godine u Lajpcigu je osnovao prvi psihološki laboratorij. Njega smatramo osnivačem psihologije. Psihologija je spekulativna disciplina i zasniva se na posmatranju i proučavanju.  ŠKOLE I PRAVCI U PSIHOLOGIJI SA NJIHOVIM PREDSTAVNICIMA STRUKTURALIZAM (nastanak kompleksnih pojava) Osnivač je Wilhelm Wundt koji je 1879. godine u Lajpcigu osnovao prvi psihološki laboratorij. Predmet proučavanja psihologije su strukture psiholoških procesa i pojava (po uzoru na hemiju). Analiziraju se mehanizmi nastanka kompleksnih pojava iz onih jednostavnijih. Dominantne metode istraživanja su eksperiment i introspekcija. GEŠTALT PSIHOLOGIJA (cjeline, cjeloviti mentalni procesi) Wolfgang Kohler, Kurt Kofka i Max Wertheimer su glavni zagovornici cjelovitih struktura i osnivači ove škole. Predmet proučavanja psihologije su cjeline (geštalt) ili cjeloviti mentalni procesi. Odnosi dijelova su važniji nego dijelovi po sebi. Psihičke pojave nisu tek tako zbir jednostavnijih elemenata, nego imaju nadsumaran karakter. Najveći broj istraživanja se odnosio na procese percepcije i mišljenja definiranog kroz rješavanje problema. Dominantne metode su eksperiment i posmatranje. BIHEJVIORIZAM (vanjsko ponašanje) Predstavnici su Watson, Thorndyke, Skinner, Dollard, Muller i mnogi drugi. Predmet proučavanja psihologije je i može samo biti vanjski opažljivo i mjerljivo ponašanje. Psihologija treba da napusti mentalističke pojmove. Najveći doprinos je u istraživanju operatnog i klasičnog uslovljavanja. Eksperiment je jedini validan naučni metod. PSIHOANALIZA (nesvjesni i podsvjesni procesi) Sigmund Freud je osnivač. Pored njega, psihoanalitičari su bili u Yung, Adler, Fromm, Erikson, Horny. Klasična psihoanaliza je ona koju se osnovao Freud, a kasnije, počevši sa Yungom, nastali su i ostali modeli i škole sa mnoštvom modifikacija. Zato se i zovu psihodinamski pravci, a ne pravac. Freudova psihoanaliza je usmjerena na sve mentalne poremećaje, ali dominantno na liječenje neuroza. Odbrambeni mehanizmi ličnosti kao konstrukti su glavni Freudov doprinos, kao i razvojne faze i struktura ličnosti. Metodološki doprinos jesu analiza snova i slobodne asocijacije. Metode su intervju i klinički individualni metod. FUNKCIONALIZAM (tok svijesti) Osnivač je William James - SAD. Naglasak je na toku svijesti, razmatrao i izučavao nastanak emocija. RUSKA REFLEKSOLOŠKA ŠKOLA (uslovne i bezuslovne refleksne reakcije i procesi u nervnom sistemu) Behterev, Sečenev i Pavlov se navode kao glavni zagovornici i začetnici ove škole. Pavlov je dao najviše naučnih doprinosa psihološkim spoznajama. Krenuo je da proučava digestije kod pasa, a onda nastavio sa radom u vezi nervnog sistema kao osnove procesa učenja. Predmet proučavanja psihologije su refleksne reakcije i procesi u nervnom sistemu. Eksperiment je dominantni metod. KOGNITIVIZAM (kognitivni procesi) Jean Piaget, Edouard Claparede, George Kelly, Campione, Brown i Sternberg. U predmetu proučavanja naglašeni kognitivni procesi. Veliki doprinos općoj, razvojnoj i kognitivnoj psihologiji. Glavne metode su testovi, eksperiment i procesne analize. HUMANISTIČKI I EGZISTENCIJALISTIČKI PRAVCI Carl Rogers, Viktor Frankie i Abraham Maslow se najčešće navode kao pokretači. Svjesni kognitivni procesi, emocije, slobodna volja i razvojni potencijal su naglašeni u predmetu psihologije. Veliki doprinos je dat psihologiji ličnosti, kliničkoj psihologiji i terapiji. Glavne metode su individualni pristup i fenomenološka metoda.  PSIHOLOŠKE DISCIPLINE FUNDAMENTALNE ILI OSNOVNE 1. Opća psihologija - proučava psihičke funkcije normalnog odraslog čovjeka 2. Razvojna psihologija - proučava razvojpsihičkog života 3. Socijalna psihologija - proučava ponašanje pojedinca i grupa u vezi sa socijalnom sredinom 4. Psihometrija - bavi se mjerenjem psihičkih procesa i osobina 5. Psihopatologija - bavi se proučavanjem, klasifikacijom i opisivanjem psihičkih poremećaja i njihovih simptoma 6. Zoopsihologija - proučava ponašajne i psihičke procese životinja te ih uspoređuje sa ljudima kako bi ih bolje razumjeli 7. Neuropsihologija - bavi se proučavanjem neurološke podloge različitih psihičkih funkcija 8. Fiziološka psihologija - proučava zavisnost psihičkih pojava od organskih osnova kao što su nervni sistem, endokrini sistem, organi čula i organizam u cjelini 9. Psihologija ličnosti - bavi se proučavanjem ponašanja pojedinca u cjelini i obraćanje pažnje na opšti način ponašanja ljudi i svakog pojedinca 10. Metodologija - nauka o metodama naučnih ispitivanja, strukture nauke 11. Kognitivna psihologija - usmjerena je na otkrivanje psihičkih procesa koji se nalaze u osnovi ponašanja 12. Ekološka psihologija - proučava međuodnose doživljaja i ponašanja čovjeka i njegove interpersonalne, društvene i fizičke okoline PRIMJENJENE ILI APLIKATIVNE 1. Psihologija rada - proučava zavisnost uspjeha u radu od različitih faktora kao i utjecaj pojedinih vrsta poslova i radnih uslova na psihički život onih koji rade 2. Klinička psihologija - bavi se psihičkim smetnjama i tegobama ljudi pri njihovom radu, životu i u njihovim odnosima sa drugim osobama 3. Edukacijska psihologija - bavi se proučavanjem mišljenja i ponašanja povezanih sa načinom proučavanja i učenja u školskim uvjetima 4. Psihologija reklame i marketinga - bazira se na proučavanju faktora koji utiču na motivaciju i percepciju, teži što efikasnijoj prezentacijiproizvoda ili usluga 5. Sportska psihologija - psihološki principi i tehnike se primjenjuju u okvirima sporta i tjelovježbe. Konačni je cilj poboljšati postignuće sportaša i naučiti ih da uživaju u sportu 6. Zdravstvena psihologija - bavi se proučavanjem utjecaja psihičkih stanja i procesa za nastanak i tijek tjelesnih bolesti, kao i utjecajem tjelesnih stanja i bolesti na psihički život pojedinca 7. Psihologija ishrane - proučava odnos između načina na koji jedemo i našeg ponašanja.  METODE I VRSTE ISTRAŽIVANJA U PSIHOLOGIJI Metod je generalni, opći algoritam kojim utvrđujemo naučne činjenice, odnosno mjerimo, prikupljamo, analiziramo i tumačimo podatke. Tehnike su konkretni postupci primjene metode istraživanja. Metode istaživanja su: test, eksperiment, posmatranje, ankete, opažanje, intervju, fokus grupe, sociometrijske metode, skale za mjerenje stavova i introspekcija. TEST je standardizirani postupak pomoću kojeg izazivamo određene reakcije (ponašsanja), a onda te reakcije brojimo ili mjerimo. Mjerne karakteristike terstova su: 1. Validnost 2. Pouzdanost 3. Objektivnost 4. Osjetljivost 5. Normiranost Različiti su kriteriji podjela testova. Najgeneralnija podjela je na: 1. Testove tipičnih aktivnosti - npr. testovi ličnosti (analitički - Eysenckov upitnik ličnosti ili MMPI; sintetički - Rocharchova tehnika, Macherov test i sl.) 2. Testove maksimalnog učinka ili postignuća - npr. testovi sposobnosti ili znanja (mentalne sposobnosti - iq; senzorne sposobnosti; psihomotorne sposobnosti) INTERVJU je metod pomoću kojeg verbalno i usmenim putem prikupljamo informacije. Četiri su ključna elementa intervjua: ispitivač, ispitanik, sadržaj ili tema i atmosfera. Razlikujemo tri vrste intervjua: 1. Strukturirani intervju - znamo pitanja 2. Nestrukturirani intervju - ne znamo pitanja 3. Mješoviti ili kombinovani intervju SOCIOMETRIJSKA METODA je metoda kojom se ispituje grupna struktura i dinamika. FOKUS GRUPA je metoda gdje moderator prikuplja podatke i ne učestvuje u diskusiji. OPAŽANJE ILI POSMATRANJE je metoda gdje moraju biti definisani objekat opažanja, dimenzija ili ponašanje koje se opaža i način registrovanja opažanja (protokoli i inventari opažanja). Faktori opažanja mogu bit vanjski i unutrašnji. Opažanja dijelimo na: 1. Prirodno 2. Laboratorijsko 3. Učesničko kao posebna varijanta EKSPERIMENT je postupak pomoću kojeg izazivamo određenu pojavu (nezavisna varijabla) i posmatramo efekt na neku drugu pojavu (zavisna varijabla), dok druge relevantne faktore držimo konstantnim ili pod kontrolom. Kontrola relevantnih faktora te manipulacija nezavisnom varijablom je ono što daje metodološku snagu eksperimentu. Jedini je metod koji dozvoljava kauzalno tumačenje odnosa među pojavama. U slučaju nedostatka kontrole relevantnih faktora, govorimo o kvazieksperimentu. Razlikujemo prirodni i laboratorijski eksperiment. Korelacija je povezanost između dvije varijable. Kovarijabilitet se označava kroz kovarijancu (u kojoj mjeri dvije varijable variraju zajedno) i kroz koeficijent korelacije (stepen povezanosti između dvije varijable).  ORGANESKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA Organsku osnovu psihičkog života čini nervni sistem. Pored nervnog sistema veliku ulogu imaju i čula, žlijezde i mišići.  NEURO-ENDOKRINI SISTEM Endokrini sistem je sistem žlijezda u kojima se, pod utjecajem informacija iz spoljašnje sredine, sintetišu hormoni koji su odgovor na te informacije. Hormoni se luče u krvotok. Glavne žlijezde endokrinog sistema: 1. Hipotalamus  Smješten u mozgu.  Kontrolira rad drugih endokrinih žlijezda putem hormonskog signala prema hipofizi. 2. Hipofiza (pituitarna žlijezda)  Smještena ispod hipotalamusa.  Dio "majstorske" žlijezde koja kontrolira mnoge druge endokrine žlijezde.  Proizvodi hormone u ovisnosti od režnja - prednji režanj: hormon rasta, tireotropin, kortikotropin, gonadotropin; srednji režanj: melanostimulini; zadnji režanj: antidiuretični hormon i oksitocin. 3. Štitnjača (thyroid)  Smještena u prednjem dijelu vrata, ispod grkljana i najveća je nedokrina žlijezda.  Proizvodi hormone tiroksin (T4) i trijodtironin (T3), koji reguliraju metabolizam tijela. 4. Paratiroidne žlijezde  Smještene u blizini štitnjače.  Proizvode paratiroidni hormon (PTH) koji regulira razinu kalcija u krvi. 5. Nadbubrežne žlijezde (adrenalne žlijezde)  Smještene na vrhu bubrega.  Proizvode hormone u svojoj srži: adrenalin i noradrenalin i u kori: kortikosteroidi. 6. Gušterača (pancreas)  Smještena u trbuhu.  Proizvodi hormone inzulin i glukagon koji reguliraju razinu šećera u krvi. 7. Ovariji (jajnici)  Smješteni u ženskom reproduktivnom sustavu.  Proizvode hormone estrogen i progesteron koji reguliraju menstrualni ciklus i trudnoću. 8. Testisi  Smješteni u muškom reproduktivnom sustavu.  Proizvode hormon testosteron, koji je odgovoran za razvoj muških sekundarnih spolnih karakteristika i reprodukciju. Veza i funkcija među žlijezdama: Hipotalamus šalje signale hipofizi - Hipofiza regulira rad drugih žlijezda poput štitnjače, nadbubrežnih žlijezda i gonada (jajnici/testisi) - Štitnjača i paratiroidne žlijezde utječu na metabolizam i ravnotežu kalcija - Nadbubrežne žlijezde aktiviraju reakcije na stres - Gušterača kontrolira razinu glukoze u krvi - Ovariji i testisi upravljaju spolnim hormonom i reproduktivnim procesima.  NERVNI SISTEM Nervni sistem je bazično izgrađen od neurona i glija ćelija. Glija ćelije čine potporno i vezivno tkivo NS-a. Neuron je nervna ćelija (živčana stanica) i on je osnovna anatomsko-funkcionalna jedinica nervnog sistema. Sastoji se od tijela ili some, nukleusa ili jezgre, mijelinskog omotača, Ranvierovih čvorova i Švanovih ćelija i dvije vrste nastavaka - aksoni i dendriti. Aksoni - duži nastavci koji donose signal u neki dio mozga ili iz jednog dijela mozga u drugi. Dendriti - kraći nastavci koji nadražaj dovode do tijela neurona. Sinapsa je mjesto komunikacije između dva neurona - mjesto gdje se signal sa jednog neurona prenosi na drugi. Dijelimo ih na hemijske i električne. Tri su elementa sinapse: presinaptički element, sinaptička pukotina i postsinaptički element. Hemijski spojevi koji električni impuls pretvaraju u hemijski pa onda opet u električni, nazivaju se neurotransmiteri. Razlikujemo sljedeće neurotransmitere: 1. Acetil-holin - okida mišićne kontrakcije, ekscitatorno dejstvo, zaslužan je za normalno funkcionisanje pamćenja i mišljenja; 2. Nor-adrenalin - hormon stresa, ekscitatorno dejstvo, podiže pritisak i brzinu rada srca, bijeg ili borba reakcija, pojačava mišićni tonus i opskrbljenost krvlju; 3. Serotonin - inhibitorno dejstvo i opuštajući karakter, snižava depresiju i anksioznost, razine se povećavaju usljed djelovanja svjetla ili nakon intenzivne tjelovježbe; 4. Dopamin - hormon sreće, zaslužan za osjećaj ugode i zadovoljstva, pospješuje koordinirane motoričke pokrete i kontrolu, krucijalan je kod učenja pomoću nagrađivanja i važan je za procese mišljenja; 5. Gama-aminobuterna kiselina (GABA) - inhibitorno dejstvo, umanjuje tjeskobu i mišićnu napetost, mnogi lijekovi protiv anksioznosti pokreću mehanizam povećanja aktivnosti GABA-e. Nervni sistem dijelimo na centralni (mozak i kičmena moždina) i periferni (autonomni i somatski). Nervni sistem ima tri funkcije: da reguliše rad organa i organizma, da omogućava vezu organizma sa spoljnim svijetom i da predstavlja glavnu fiziološku osobinu za cjelokupni čovjekov psihički život. CENTRALNI NERVNI SISTEM CNS se sastoji od mozga i kičmene moždine. Mozak je podijeljen u nekoliko ključnih dijelova: 1. Veliki mozak (cerebrum) - podijeljen na lijevu i desnu hemisferu i kora velikog mozga se dijeli na četiri režnja (frontalni - više kognitivne funkcije i kontrola voljnih pokreta tijela, parijetalni - obrađuje informacije o dodiru, temperaturi, bolu, propriocepciji i prepoznavanje objekata i njihove pozicije i integracija informacija iz različitih senzornih sistema , temporalni - auditorni centar, dakle obrađuje zvučne informacije, slušanje i prepoznavanje zvukova i Wernickeov centar zadužen za jezičko razumijevanje i pomaže interpretaciju govora i okcipitalni - vizuelni korteks koji je odgovoran za primanje i obradu vizuelnih informacija); 2. Moždana kora (cortex) - sastoji se od sive tvari, odnosno koncentacije neurona i zadužena je za visoke funkcije poput razmišljanja, donošenja odluka, pamćenja, govora i svijesti;