اندیشه اسلامی 1 PDF

‫اندیشه اسالمی ‪1‬‬ ‫دکتر علی قدردان قراملکی‬ ‫هیأت علمی دانشگاه تبریز‬ ‫‪@TABRIZ_MABANI1‬‬  ‫‪.1.1‬وجود موجودات فراطبیعی‬ ‫‪.1.2‬اصل علیت‬ ‫‪.1‬هستی شناختی‬ ‫‪.1.3‬عوالم هستی‬ ‫‪.2.1‬عقل و دین‬ ‫‪.2‬روش شناختی‬ ‫‪....

‫اندیشه اسالمی ‪1‬‬ ‫دکتر علی قدردان قراملکی‬ ‫هیأت علمی دانشگاه تبریز‬ ‫‪@TABRIZ_MABANI1‬‬  ‫‪.1.1‬وجود موجودات فراطبیعی‬ ‫‪.1.2‬اصل علیت‬ ‫‪.1‬هستی شناختی‬ ‫‪.1.3‬عوالم هستی‬ ‫‪.2.1‬عقل و دین‬ ‫‪.2‬روش شناختی‬ ‫‪.2.2‬روش شناسی دین پژوهی‬ ‫سر فصل های درس‬ ‫فصل یکم‪.‬مبانی‬ ‫‪.3.1‬چرایی خودشناسی‬ ‫فصل دوم‪.‬خدا شناسی‬ ‫‪.3.2‬چیستی حقیقت انسان‬ ‫فصل سوم‪.‬معاد شناسی‬ ‫‪.3.3‬جبر و اختیار‬ ‫‪.3‬انسان شناختی‬ ‫‪.3.4‬انسان و ایمان‬ ‫‪.3.5‬فرضیه داروین‬ ‫‪.3.6‬اسالم و آفرینش نخستین انسان‬ ‫فصل دوم‪.‬خداشناسی‬  ‫فصل دوم‪.‬خداشناسی‬ ‫‪.1‬مقدمه‬ ‫‪.1.1‬ضرورت و اهمیت خداشناسی‬ ‫‪.1.2‬انگیزه خداشناسی‬ ‫‪.1.3‬کیفیت خداشناسی‬  ‫‪.1.1‬ضرورت و اهمیت خداشناسی‬ ‫یکی از مهمترین مسائل دین‪ ،‬خداشناسی است که اصل و ریشه دیگر مسائل میباشد‪.‬‬ ‫این مسأله اختصاصی به دین اسالم نداشته و از دیرباز مورد مطالعه مردم و محققان قرار گرفته و تألیفات متعددی در‬ ‫خصوص آن انجام شده است؛ لیکن با ظهور اسالم‪ ،‬این مباحث جان تازهای به خود گرفتند‪.‬‬ ‫کتاب خدا و بیانات ارزشمند اهل بیت (ع) راهگشای اندیشوران مسلمان شده و آنان با بهرهمندی از این منابع‬ ‫گرانبها و قرار دادن آنان در کنار عقل‪ ،‬توانستند روح تازهای به خداشناسی بدمند‪.‬‬  ‫‪.1.1‬ضرورت و اهمیت خداشناسی‬ ‫معنای لغوی‪ :‬خدا واژهای فارسی است که در لغت در معانی «نام ذات باری تعالی است‪ ».‬و «آفریننده جهان‪ ،‬مالک و صاحب»‬ ‫آمده است‪.‬معادل عربی این واژه «اهلل» و «اله» است‪.‬‬ ‫معنای اصطالحی‪ :‬در اصطالح ادیان و مذاهب مختلف دارای معانی مختلفی است‪.‬‬ ‫در ادیان آسمانی تقریبا در معنای لغوی به کار رفته است‪:‬‬ ‫‪ ‬خدا آفریدگار جهان و کاملترین وجودی است که مفهوم محوری ادیان ابراهیمی قرار دارد‪.‬‬ ‫از نظر شیعه‪ ،‬خدا یگانه‪ ،‬منشأ تمام کماالت‪ ،‬علت هستی بخش همه موجودات و موجودی ازلی و ابدی است که هیچ موجودی شبیه او‬ ‫نیست‪.‬او دارای علم و قدرت مطلق است و این صفات و دیگر صفات او عین ذاتش هستند‪.‬خدا در همه جا حضور داشته و‬ ‫ارتباطی تام با مخلوقاتش دارد‪.‬خدا موجودی بسیط وبدون ماهیت است که در دنیا و آخرت قابل روئیت نیست‪.‬‬  ‫‪.1.1‬ضرورت و اهمیت خداشناسی‬ ‫شناخت و معرفت فصل ممیز انسان از دیگر جانداران است ‪ ‬از این رو پس از تعلیم حضرت آدم‪ ،‬فرشتگان به فرمان‬ ‫الهی در مقابل او سجده کردند‪.‬‬ ‫علم و علمآموزی مورد تأکید دین مبین اسالم است که فضیلت آن در متون دینی به وفور بیان شده است‪.‬به قدری در‬ ‫دین به علم و دانش اهمیت داده شده که سرآمد و غایت تمام فضائل شمرده شده است‪.‬‬ ‫ب‪.‬کارکرد آن در زندگی‬ ‫تفاوت درجات علوم به دو نکته است‪ :‬الف‪.‬جایگاه موضوع‬ ‫‪ ‬در خداشناسی انسان بر آن است تا برترین موجود عالم هستی را بشناسد ‪ ‬لذا برترین موضوع را بررسی می کند‬ ‫‪ ‬خداشناسی در کیفیت و سبک زندگی اثر گذار است ‪ ‬لذا دارای کارکرد فراوان در زندگی است‪.‬‬  ‫‪.1.2‬انگیزه خداشناسی‬ ‫‪ ‬پس از تبیین اهمیت خداشناسی‪ ،‬باید گفت انسان برای تحصیل این دانش دارای انگیزه نیز هست‪.‬‬ ‫‪ ‬از آنجا که انسان موجودی مختار و دارای عقل است ‪ ‬هر فعل و حرکت ارادی او دارای انگیزه و هدف است‪.‬‬ ‫‪ ‬یکی از افعال انسان تحصیل علوم است که آدمی با انگیزههای مختلف به تحصیل آنها میپردازد‪.‬‬ ‫‪ ‬خداشناسی از این قاعده مستثنی نبوده و انسان با انگیزههایی در مسیر شناخت مبدأ عالم هستی گام بر میدارد‪.‬‬ ‫انگیزه عقلی‬ ‫انگیزه عاطفی‬ ‫انگیزه خداشناسی‬ ‫انگیزه فطری‬  ‫‪.1.2‬انگیزه خداشناسی‬ ‫الف‪.‬انگیزه عقلی‬ ‫انسانها در صدد جلب منفعت و دفع ضرر از خویشاند‪.‬همچنین آنان عاشق کمالاند و به دنبال نیل بدان هستند‪ .‬انسان را بر‬ ‫تحقیق پیرامون اموری که احتمال کمال و احتمال وجود منفعت و احتمال دفع ضرر در آنها وجود دارد‪ ،‬سوق میدهد‪.‬هرچه‬ ‫احتمال بیشتر و سود و زیان بزرگتر باشد‪ ،‬تحقیق از ضرورت بیشتری برخوردار میشود‪.‬‬ ‫‪ ‬مسأله خداشناسی به هر سه نیاز انسان پاسخ می دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬جلب منعت دائمی و ابدی در بهشت ‪ ‬منافع دنیوی دین (در کارکردهای ادیان بیان شد)‬ ‫‪ ‬دفع ضرر دائمی در جهنم ‪ ‬دفع ضررهای دنیوی (در کارکردهای ادیان بیان شد)‬ ‫‪ ‬خدا و دین انسان را به صفات کمالی نظیر بخشندگی‪ ،‬صداقت و ‪...‬هدایت می کند‪.‬‬  ‫‪.1.2‬انگیزه خداشناسی‬ ‫ب‪.‬انگیزه فطری‬ ‫فطرت که احساسی درونی و درکی بینیاز از عقل است‪ ،‬در مسائل مختلفی انسان را راهنمایی میکند‪.‬‬ ‫مسأله خداشناسی و سوق به سوی دین و دینداری یکی از احساسات فطری است که در درون انسان ریشه دوانده است‪.‬شاهد‬ ‫آنکه‪ ،‬تمام اقوام و ملیتها در طول تاریخ بشریت‪ ،‬از نوعی عقائد مذهبی برخوردار بوده و بر خدائی باور داشتهاند‪.‬‬ ‫‪ ‬آیات قرآن در صدد آن نیستند تا «نهال خداپرستی» را در دلهای مردم غرس کنند‪ ،‬بلکه هدف آیات قرآن کریم آبیاری نهال‬ ‫موجود در نهان انسانها و هرس خارها و علفهای هرزی است که مانع رشد و تعالی نهال خداپرستی در انسان میشوند‪.‬آیاتی‬ ‫نظیر «أَالَّ تَعْبُدُوا إِالَّ اللَّهَ إِنَّنی لَکُمْ مِنْهُ نَذیرٌ وَ بَشیر» در نفی بتپرستی و نه اثبات وجود خدای سبحان وارد شدهاند‪.‬‬ ‫توضیح بیشتر در برهان فطرت خواهد آمد‪.‬‬  ‫‪.1.2‬انگیزه خداشناسی‬ ‫پ‪.‬انگیزه عاطفی‬ ‫انسان موجودی عاطفی است که اگر به او محبت و لطفی شود‪ ،‬افزون بر ایجاد عالقه نسب به محبت کننده‪ ،‬شکرگزار او نیز خواهد بود‪.‬‬ ‫شرط شکرگزاری شناخت و معرفت فرد محبت کننده است‪.‬انسان از روی عاطفه و محبت میل دارد که فرد محبت کننده را بشناسد‪ ،‬بنابراین‬ ‫«وجوب شکر منعم» پیش از آنکه انگیزهای عقلی باشد‪ ،‬انگیزهای عاطفی است‪.‬‬ ‫با مالحظه احوال انسان‪ ،‬مشاهده میشود که او غرق در نعمتها و الطاف است‪.‬اصل هستی و وجود‪ ،‬حیات‪ ،‬عقل‪ ،‬فکر‪ ،‬سالمتی و‪...‬برخی از‬ ‫الطافی هستند که انسان دارای آنهاست‪.‬‬ ‫انسان که موجودی ممکن و ناتوان است‪ ،‬به خودی خود دارای این خصائص نبوده و آنها را از فرد دیگری به عاریه گرفته است‬ ‫‪ ‬ازاینرو آدمی برای قدردانی و سپاسگزاری از آن فرد‪ ،‬بایسته است تا او را بشناسد‪.‬‬  ‫‪.1.3‬کیفیت خداشناسی‬ ‫عدم امکان شناخت ذات خدا‬ ‫اگرچه انسان دارای انگیزه خداشناسی است؛ لیکن هرگز نمیتواند به کنه و حقیقت ذات خدای سبحان پی ببرد ‪ ‬زیرا آگاهی از کنه‬ ‫یک شیء متوقف بر احاطه بر آن است‪.‬از آنجا که هستی انسان محدود و وجود خدا نامحدود است‪ ،‬این احاطه محقق نشده و در نتیجه‬ ‫علم به حقیقت ذات باری تعالی محقق نخواهد شد‪.‬‬ ‫این سخن افزون بر ذات‪ ،‬در صفات الهی نیز جاری است‪ ،‬چراکه صفات آن حضرت عین ذات بوده و همانگونه که معرفت به کنه الهی‬ ‫ممکن نیست‪ ،‬علم به حقیقت صفات خدای سبحان نیز در دسترس بشر قرار ندارد‪.‬‬ ‫علم اجمالی به خدا ‪ ‬پس آنچه انسان از ذات و صفات الهی میداند‪ ،‬علمی اجمالی است که از آثار آن حضرت اتخاذ کرده است‪.‬‬  ‫فصل دوم‪.‬خداشناسی‬ ‫‪.1‬مقدمه‬ ‫‪.1.1‬ضرورت و اهمیت خداشناسی‬ ‫‪.1.2‬انگیزه خداشناسی‬ ‫‪.1.3‬کیفیت خداشناس‬ ‫‪.2‬براهین اثبات خدا‬ ‫‪.2.1‬برهان فطرت‬  ‫‪.2‬براهین اثبات خدا‬ ‫چیستی برهان‪ :‬برهان نوعی استدالل است که از طریق ترکیب مقدمات یقینی به نتیجهای یقینی میانجامد‪.‬‬ ‫برهانی است که در آن از علّت به معلول‬ ‫لمّی‬ ‫پی برده می شود‬ ‫برهان‬ ‫تقسیم یکم‬ ‫برهانی است که در آن از معلول به علّت‬ ‫اقسام برهان‬ ‫إنّی‬ ‫پی برده می شود‬ ‫برهانی است که تمام مقدمات آن عقلی‬ ‫عقلی محض‬ ‫است‬ ‫برهان‬ ‫تقسیم دوم‬ ‫برهانی است که بخشی از مقدمات آن‬ ‫ترکیبی‬ ‫غیر عقلی است‪.‬‬  ‫‪.2.1‬برهان فطرت‬ ‫معنای لغوی‪ :‬فطرت واژهای عربی و از ریشه «فطر» است‪.‬این واژه دارای دو معنای «شکافتن» و «آفرینش بدون سابقه» آمده است‪.‬‬ ‫در زبان فارسی نیز در معنای «آفرینش»‪« ،‬از روی سرشت و خلقت» و «سرشت که بچه بر آن آفریده در رحم» به کار رفته است‪.‬‬ ‫معنای اصطالحی‪ :‬فطرت در اصطالح عبارت است از‪« :‬احساسات درونی و درکی که بینیاز از استدالل عقلی است‪».‬‬ ‫برای نمونه‪ ،‬انسان به هنگام تماشای منظرهای دلانگیز و زیبا‪ ،‬بدون استدالل عقلی از آن لذت برده و به تحسین آن پرداخته و‬ ‫به زیبایی آن معترف میشود‪.‬این حس یکی از «تمایالت عالیه» روح انسانی است‪.‬‬ ‫نزدیک به چنین حسی در حیوانات مشاهده می شود که بدان «غریزه» گفته می شود‪.‬‬  ‫‪.2.1‬برهان فطرت‬ ‫وجود در تمام افراد نوع‬ ‫یکی از براهین مهم اثبات وجود خدای سبحان‪ ،‬برهان فطرت است‪.‬این‬ ‫واحد‬ ‫برهان حاصل توجه انسان به احساسات درونی و فطرت انسانی خویش‬ ‫است‪ ،‬بنابراین برهان فطرت‪ ،‬یک برهان عقلی نیست‪.‬در این برهان انسان‬ ‫همیشه ثابت اند‬ ‫ویژگی امور فطری‬ ‫به جای دانستن‪ ،‬مییابد و به جای فکر کردن‪ ،‬میبیند و به جای پرداختن‬ ‫عدم نیازمندی به تعلیم‬ ‫به مقدمات‪ ،‬به ذیالمقدمه میرسد‪.‬‬ ‫و تعلم‬  ‫‪.2.1‬برهان فطرت‬ ‫تبیین برهان‬ ‫هر انسانی به هنگامی که به حال خود واگذاشته شده و فطرتش از هرگونه مسألهای خالی و‬ ‫عریان گردد و تحت هیچ عامل خارجی قرار نداشته باشد‪ ،‬متوجه نیروئی توانا و مقتدر شده که‬ ‫ماوراء دنیاى محسوس است و به آن حکومت مىکند‪.‬در این حالت‪ ،‬انسان خود و عالم را‬ ‫متصل به نیروئی جاودان و همیشگی مییابد‪.‬این انسان با تمام وجودش موجودی حاکم و‬ ‫مدیر را ادراک کرده که آن را «خدا» میتوان نامید‪.‬‬ ‫البته میزان توجه به فطرت در همه به یک اندازه نیست‪.‬شرایط گوناگون محیط‪ ،‬شیوه تربیت فرد و تبلیغات در توجه به فطرت‬ ‫تأثیرگذار هستند‪.‬‬  ‫‪.2.1‬برهان فطرت‬ ‫توجه به فطرت خدا جو در مشکالت‬ ‫با وجود تفاوت توجه انسانها به فطرت‪ ،‬همگان به هنگام مشکالت و گرفتاریها‪ ،‬به ویژه مواقعی که از هرگونه اسباب مادی ناا‬ ‫امید باشند و هیچ پناهگاهی نیابند‪ ،‬به فطرت خداشناسی خویش رجوع کرده و متوصل به خدایی میشوند که قدرتش ورای تماام‬ ‫قدرتهاست‪.‬‬ ‫برای نمونه‪ ،‬مسافران هواپیما به هنگام سقوط و پس از ناامیدی از خلبان برای نجات‪ ،‬متوجه خدا شده و در محضار آن حضارت‬ ‫اظهار عجز کرده و از او میخواهند تا با قدرت فوقالعاده خود‪ ،‬آنان را از مهلکه نجات بخشد‪.‬نمونهای از این افراد فرعون اسات‬ ‫که در طول زندگانی خود از بردن نام خدا ابا داشت؛ لیکن به هنگام گرفتاری در امواج خروشان ندای فطرت خاداجوی خاود را‬ ‫شنید‪« :‬وَجَاوَزْنَا بِبَنِی إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْیًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنْتُ أَنَّاهُ لَاا إِلَاهَ إِلَّاا‬ ‫الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ»‬ ‫معرفی کتاب‪:‬‬ ‫معرفی کتاب‪:‬‬ ‫فطرت‬ ‫فطرت و دین‬ ‫شهید مطهری‬ ‫علی ربانی گلپایگانی‬