Metodologia badań jakościowych (WY) - Skrypt PDF

Istotna współczesnych badań jakościowych. Współczesna metodologia badań naukowych pozwala na wykorzystanie różnorodnych strategii, technik i narzędzi badawczych w celu poznania otaczającej rzeczywistości społecznej. Badania jakościowe szczególnie przypisane są do badania rzeczywistości pedagogiczne...

Istotna współczesnych badań jakościowych. Współczesna metodologia badań naukowych pozwala na wykorzystanie różnorodnych strategii, technik i narzędzi badawczych w celu poznania otaczającej rzeczywistości społecznej. Badania jakościowe szczególnie przypisane są do badania rzeczywistości pedagogicznej, gdyż sprzyjają humanistycznemu podejściu badacza do podmiotu badania. Badania jakościowe sprzyjają rozwojowi **humanistycznego podejścia do podmiotu badania** -- dziecka, ucznia, dorosłego -- zawsze do osoby, która wymaga indywidualnego dokładnego poznania. - Termin „**badania jakościowe**" rezerwowany jest wyłącznie dla interakcyjnych, terenowych, empiryczno-analitycznych badań opartych na bezpośrednim, osobistym doświadczeniu (**interpretacyjne**, **rekonstrukcyjne**, „i**nterpretatywne**"). - Badania komplementarne w stosunku do badań ilościowych -- nadanie możliwości poznawania rzeczywistości społecznej w różny sposób. Równorzędny sposób badań zjawisk społecznych -- w tym pedagogicznych - - Długa historia stosowania strategii jakościowych - Pierwotne stosowana jako ogólna nazwa dla szeregu podejść badawczych w naukach społecznych - Wywodzi się z tradycji socjologicznej, etnograficznej i filozoficznej - Umożliwia badanie zjawisk nie poddających się badaniu ilościowemu - Krytyka paradygmatu pozytywistycznego w latach 60. i 70. ubiegłego wieku - Jest to sposób poznania, który zakłada, że **badacz zbiera, porządkuje i interpretuje dane** (przeważnie w postaci słów i obrazów), posługując się swoimi zmysłami jako filtrami. Jest to sposób działania, który często polega na **pogłębionych wywiadach i/lub obserwacjach** ludzi w naturalnych środowiskach społecznych. - Charakterystyczny dla badań jakościowych jest fakt, że próbują one dokonywać **opisów, rekonstrukcji** lub **uogólnień** poprzez pozbawiony uprzedzeń, bezpośredni kontakt z danym polem społecznym, z uwzględnieniem sposobu widzenia świata osób w nim działających wychodząc od ich bezpośredniego doświadczenia. - Badanie jakościowe to usytuowana aktywność, która umieszcza obserwatora w świecie. Składa się z zespołu interpretatywnych, materialnych praktyk, które czynią świat widzialnym. Praktyki te przeobrażają świat. Przeobrażają go w serie reprezentacji, takich jak notatki terenowe, wywiady, rozmowy, fotografie, nagrania i własne uwagi. Na tym poziomie badania jakościowe to interpretatywne, naturalistyczne podejście do świata. Oznacza to, że badacze jakościowi badają rzeczy w ich naturalnym środowisku, próbując nadać sens lub zinterpretować zjawiska przy użyciu terminów, którymi posługują się badani ludzie. (Denzin, Lincoln 2009) - W badaniach jakościowych zakładany jest **subiektywny** charakter wiedzy i poznania. - Badanie rzeczywistości za pomocą „**elastycznego**" podejścia (narzędzi), po to by dostrzec w badanych zjawisku nieprzewidziane aspekty - Poznanie **kontekstu** badanego zjawiska - Metody jakościowe pozwalają na zgłębienie badanego zjawiska - Statystyczne i ilościowe ujmowanie danych zbyt często gubi ogromne bogactwo szczegółów, tak ważnych dla zrozumienia i wyjaśnienia zachowania ludzi. - Chcemy przyjrzeć się zjawiskom osadzonym w ich **naturalnym środowisku**, stanowiącym zarazem ich kontekst, gdy chcemy poznać je takimi jakimi są; - Badane zjawisko jest **drażliwe,** dotyczy problemów uznawanych w społeczeństwie za **intymne**, prywatne (przemoc, homoseksualizm, uzależnienia); - Osobami badanymi są jednostki o **wysokim stopniu samoświadomości** (posiadają zdolność do artykulacji badanych problemów) bądź przeciwnie (o **ograniczonych** zdolnościach np. w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną); - Chcemy poznać losy pojedynczych osób lub **zajrzeć „w głąb"** interesujących nas zjawisk. - **Wielość źródeł danych** -- dane gromadzi się w różnej postaci (wywiad, obserwacja, analiza dokumentów); - **Indukcyjna analiza danych** -- od szczegółu do ogółu -- badacze szukają prawidłowości, kategorii, zakresów tematycznych; - **Znaczenia** nadawane przez uczestników -- w całym procesie należy dążyć do poznania opinii uczestników o problemie lub zagadnieniu, nie sugerując się własnymi założeniami; - Projekt jest zawsze **w rozwoju** -- proces kształtuje się cały czas, wszystkie etapy mogą się zmienić, niekiedy dobór uczestników, miejsc, itp./; - **Interpretacyjność** -- autorzy interpretują co do widzą, słyszą i rozumieją, - **Ujęcie holistyczne** -- dążenie do stworzenia złożonego obrazu badanego problemu lub zagadnienia; - Nie jest kontrolowane przez zoperacjonalizowane zmienne i wskaźniki - Badanie nieustrukturalizowane, otwarte, niedyrektywne; - Badania zazwyczaj prowadzi się na małych populacjach lub jednostkowych przypadkach (**zbyt duże pole obserwacji utrudnia analizę**); - Brak standaryzacji; - Rzetelność -- ujawnienie wszystkich istotnych czynników, które są związane z sytuacja badania, a które mogły przyczynić się do zmiany jego wyników, dokładne przedstawienie etapów postępowania badawczego; - Proces badawczy jest z konieczności **niepowtarzalny** -- instrumentem poznania jest badacz i od niego zależy organizacja i efekty procesu badawczego. - dokonuje się społeczna konstrukcja rzeczywistości, - rozumiejące podejście do rzeczywistości jest niezbędne, - centralną rolę odgrywa badanie pojedynczych przypadków, - badacz musi się bezpośrednio zaangażować w praktykę, - preferowanie danych jakościowych, - preferowanie danych pojawiających się naturalnie, a nie produkowanych na potrzeby badacza, - preferowanie znaczeń, interakcji, działań niż zachowań, - preferowanie badań indukcyjnych, opartych raczej na wywodzeniu hipotez z danych niż testowaniu hipotez. - Badacze jakościowi dążą do uchwycenia doświadczeń, interakcji i wytworów w ich naturalnym kontekście; - W badaniach jakościowych badacze powstrzymują się od formułowania definicji badanego przedmiotu oraz hipotez -- elementy te udoskonala się w toku badań; - Metody i teorie dobiera się do przedmiotu badań; - Badacze stanowią część procesu badawczego i tym samym należą do obszaru, który badają; - W badaniach jakościowych szczególną rolę przykłada się do kontekstu i pojedynczych przypadków. - Przedmiotem humanistycznych badań naukowych są **zawsze ludzie**, podmioty, których dotyczą problemy badawcze, muszą być punktem wyjścia i celem badania; - Na początku każdej analizy musi znajdować się dokładny i wyczerpujący opis (**deskrypcja**) obszaru przedmiotowego; - Przedmiot badań musi być odtwarzany poprzez **interpretację**; - Uogólnienia nie uzyskuje się automatycznie ale przez systematyczne przestrzeganie określonego postępowania, przez **analizę pojedynczych** przypadków; - Procedury badawcze zawsze są obarczone ryzykiem włączania się mechanizmów zniekształcających autentyczność informacji, np. nasilona potrzeba aprobaty społecznej, chęć odnalezienia odpowiedzi na pytanie badawcze tam, gdzie go nie ma, nadinterpretacja, „celowe" pomijanie informacji itp. - Problemy badawcze stawiane na etapie planowania nie stanowią zamkniętej listy. Analiza materiału badawczego implikuje kolejne pytania, bardziej szczegółowe, które prowokują do ciągłej modyfikacji zarówno problemów badawczych. - Metoda badawcza to systematyczny zbiór zakorzenionych teoretycznie reguł (technik i ich uzasadnień) zbierania, analizowania i interpretowania danych; - Wybrana metoda zakłada użycie określonych narzędzi badawczych np. arkuszy obserwacji, scenariuszy wywiadów czy książek kodowych itp. Opracowanie takich narzędzi jest szczególnie ważne; - Dobór przypadków -- o doborze osób decydują względy poznawcze, nie ma sprecyzowanego sposobu ich doboru ani wystarczającej liczby. Istnieją schematy doboru: przypadki skrajne lub nietypowe, przypadki intensywne, przypadki maksymalnie zróżnicowane, przypadki krytyczne, przypadki negatywne - Badacze realizujący model empirycznych badań jakościowych „przyjmują za podstawowe kategorie poznawcze rozumienie i interpretację faktów, zjawisk i procesów pedagogicznych, w związku z czym w toku poznania stosują **empatię, introspekcję, subiektywne podejście**, stanie na równi z badanymi osobami, badanie od wewnątrz, starają się słuchać i rozumieć badane osoby, odkrywać ich przeżycia wewnętrzne, a także analizować rzeczywistość z pozycji badanych, stosując niematematyczne sposoby analizy badanych zjawisk. ***„W** **toku** **badań** **jakościowych** **poznaje się** **świat przeżyć** **wewnętrznych,** **świat** **emocji,** **oczekiwań, nastawień, przeświadczeń, chęci, lęków, obaw, nadziei, młodzieży i dorosłych**"* (Palka, 2006) 1. Paradygmaty i ich znaczenie w badaniach naukowych. ***Paradygmaty w nauce:*** - Badacz przystępując do planowania procesu badawczego powinien uświadomić sobie własną pespektywę badawczą -- paradygmat badawczy, czyli pewien wspólny dla grupy uczonych, sposób patrzenia na badany świat; jest to grupowy sposób myślenia o rzeczywistości. - Paradygmat w nauce jest wielorako rozumiany, stąd istotne wydaje się przedstawienie tego zagadnienia przed podjęciem decyzji o badaniach i uświadomienie sobie znaczenia założeń filozoficznych dla praktycznej działalności badawczej. - Zgodnie z ideą T. Kuhna paradygmat ma *„wskazywać na to, że pewne akceptowane wzory faktycznej praktyki naukowej -- wzory obejmujące równocześnie prawa, teorie, zastosowania i wyposażenie techniczne -- tworzą model, z którego wyłania się jakaś szczególna, zwarta tradycja badań naukowych"* ** ***Znaczenie paradygmatów w naukach społecznych:*** - **Paradygmat** -- wzór, przykład -- jest to określony, spójny wewnętrznie zbiór przekonań filozoficznych, dotyczących natury rzeczywistości społecznej i natury badań naukowych; - Paradygmat -- jako dominujący sposób uprawiania nauki -- wyłania się spośród rozmaitych wizji, podejść, tradycji, idei czy koncepcji. - Uczeni zawsze działają w obrębie danego paradygmatu -- czyli **w ramach ustalonych i społecznie akceptowalnych poglądów, sposobów dochodzenia do rozwiązań** **problemów naukowych**. To pewna tradycja badań naukowych; - **Paradygmaty nie łączą się ze sobą** -- są systemami, które są spójne wewnętrznie i zbudowane na bazie niedających się pogodzić założeń. ** ***Nauki humanistyczny vs. nauki przyrodnicze:*** - Nauki humanistyczne badają wytwory kultury, które są produktami psychiki człowieka w jej aspekcie społecznym, podczas gdy nauki empiryczne zajmują się badaniem środowiska i wytworów natury; - Przedmioty badań nauk humanistycznych są zwykle jednostkowe i niepowtarzalne, podczas gdy przedmioty nauk przyrodniczych są powtarzalne; - Nauki humanistyczne są uwikłane w procesy wartościowania i oceniania zjawisk społecznych, natomiast nauki przyrodnicze są wolne i niezależne od ludzkich sądów; - Cechą charakterystyczną nauk humanistycznych jest posługiwanie się symbolami, a często stosowaną metodą jest odczytywanie ich sensu i znaczenia. - Wybór odpowiedniej perspektywy badawczej dostarcza reguł pojęciowego rozumienia świata, a także metodę i analizę zebranego materiału. - Nauki społeczne mają swoją odrębność i nie można traktować społeczeństw ani zjawisk społecznych podobnie jak traktuje się przedmioty lub zdarzenia w świecie przyrody. Wynika to z natury zjawisk społecznych, które są „*tworzone i odtwarzane w naszych własnych ludzkich działaniach*" (A. Giddens, 1998)  - ***Perspektywy badawcze w badaniach jakościowych:***  - *Fenomenologia:* - Celem fenomenologii jest badanie zjawisk takimi jakimi one są. Źródłem poznania fenomenologicznego jest doświadczenie, które jest efektem uczestniczenia (udziału) w czymś. Postawa fenomenologiczna jest możliwie wolnym od uprzedzeń nastawieniem do badanego przedmiotu. Ważne są tu subiektywne aspekty ludzkiego zachowania, pozwala zrozumieć jak myślą inni, jak interpretują własne doświadczenie. Celem badacza jest odkrywanie znaczeń, jakie nadają światu ludzie, a interpretacja badacza jest rekonstrukcją modelu myślowego badanych, jakim posługują się w życiu codziennym. - *Hermeneutyka:* - Jest to interpretacja tekstu, jest sztuką jego objaśniania, czynienia go zrozumiałym. Należy odwoływać się w trakcie interpretacji do kontekstu, sytuacji autora. Celem jest odkrycie podstaw tekstu. Sens badanego tekstu wykracza poza to, co miał na myśli jego twórca, ponieważ wzbogacony jest o interpretacje badacza w oparciu o kontekst powstania dzieła. - *Interakcjonizm symboliczny:* - Wywodzi się z założenia, że działanie ludzkie nie jest prostą reakcją na bodźce, bo bodziec od reakcji oddziela proces interpretacji sytuacji, dokonywany przez jednostkę. Znaczy to, że proces ten polega na przepływie informacji, w którym istota ludzka postrzega rzeczy, ocenia je, nadaje im znaczenia, po czym na tej podstawie podejmuje decyzje. Życie społeczne to wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek reagujących nawzajem na swoje działania. Interakcja międzyludzka ma charakter symboliczny, odbywa się za pomocą znaków, którym ludzie nadają znaczenia. Nauka nie może badać stanów, bo relacje są procesami. Wszystko co się dzieje miedzy ludźmi jest nieustannym stawaniem się. - *Konstrukcjonizm:* - To teoria opierająca się na przekonaniu, że ludzie postrzegają rzeczywistość poprzez pryzmat swojej kultury i doświadczeń, przypisując temu, co odnotowują, określone znaczenia, i w związku z tym nikt nie może zaobserwować obiektywnej rzeczywistości, oderwanej od nadawanych znaczeń i kontekstów. 1. Autobiograficzny wywiad narracyjny. \* ***Biograficzne rekonstrukcje:*** - **Biografia** -- termin wywodzi się z greki i oznacza: ***bíos** * -- życie + ***grápho,** **gráphein** * -- pismo, pisać = ***opis** **historii** **życia*** *To jedna z metod poznawania rzeczywistości społecznej z punktu widzenia subiektywnego jej postrzegania przez jednostkę.* ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Metoda biograficzna w sytuacji, w której dokumenty i wytwory są analizowane przez osobę, której dotyczą, określana jest mianem **autobiografii** (tekst napisany przez podmiot biografii). Jeżeli wytwarza je inna osoba- to **biografia** badanej jednostki. - Wyróżnia się trzy obszary rozumienia i stosowania metody biograficznej: - Przedmiotem analiz może być przebieg życia ludzkiego traktowany jako fragment rzeczywistości społecznej, np. pracy zawodowej (przedmiot analizy badawczej); - Obszar teoretyczny jest skoncentrowany na relacji pomiędzy indywidualnymi biografiami a procesami zachodzącymi w społeczeństwie (element szerszej struktury teoretycznej); - Obszar metodologiczny wiąże się z refleksją nad optymalnymi metodami wywołania, gromadzenia, analizy i interpretacji materiałów biograficznych (element poszukiwań metodologicznych). - ***Metoda biograficzna:*** - ***Metoda biograficzna to pewien sposób poznawania rzeczywistości społecznej.** **To** **strategia** **postępowania** **badawczego,** **polegająca** **na gromadzeniu i systematycznym stosowaniu w badaniach dokumentów** **i** **wytworów** **opisujących** **etapy** **historii** **życia** **jednostek oraz kształtujące ją momenty i punkty zwrotne.*** - *Wyodrębnia się trzy zasadnicze postaci badań biograficznych:* - Badanie narracji przedstawiającej indywidualną historię życia, w którym to przypadku biografia może być zbyt niepowtarzalna, aby mogła być podstawą szerszych uogólnień; - Badanie wielu jednostek i analizowanie historii ich życia zgrupowane wokół wspólnych kwestii; - Analiza poznawcza historii życia skoncentrowana na wypracowaniu wspólnych wątków, zgodnie z założeniem, że choć każda biografia jest wyjątkowa, to jednak ma cechy czyniące ją podobną do innych. - Metoda biograficzna w swych licznych odsłonach opiera się na **subiektywnej perspektywie badanych osób** i czyni ich punkt widzenia podstawą do konstruowania teoretycznych uogólnień. Człowiek, opowiadając swoją biografię, **konstruuje** opowieść, nadaje jej sens oraz pewien porządek. Autobiografia **nie przedstawia świata**, ale subiektywną interpretację tego świata, związaną z własnymi przeżyciami. To opisy, pewne sprawozdania, zrekonstruowane wydarzenia z perspektywy osoby, która ich doświadczyła. Jest to najlepsza metoda dotarcia do znaczeń, sensów a nie **faktów**. - Metoda biograficzna jest warta wykorzystania w odniesieniu do szczególnych jednostek, gdyż historia ich życia bywa na tyle znacząca, że badacz może się dzięki niej dowiedzieć czegoś interesującego o samym człowieku i jego naturze, ale także o naturze świata jako środowiska, w którym człowiek żył lub aktualnie żyje. - ***Narracja jako podstawowa kategoria badań biograficznych:*** - Narracja to opowieść, historia posiadająca uporządkowaną strukturę, rozwijającą się w czasie. Struktura pozwala nadać narracji pewną spójną, sensowną całość. Bardzo ważne cechy narracji to jej czasowość i jednocześnie skończoność. Narracja to jeden z podstawowych wytworów człowieka, to element strukturyzujący myślenie i kształtujący ludzki sposób doświadczania i interpretowania świata. Narracja to tworzenie opowieści o swoim życiu. Jest funkcją umysłu, aktem poznania i rozumienia. - ***Narracja:*** - *Wyznacznikiem dobrej narracji jest:* 1. **struktura:** ma wyraźnie zarysowany początek, rozwinięcie i zakończenie historii. Przedstawiają pewne zdarzenia w biegu życia człowieka, związki przyczynowo-skutkowe oraz czasowo- przestrzenne; 2. narracja powinna być również **spójna** (czasowo, tematycznie) -- sprzyja rozumieniu tego co się wydarzyło. 3. dialog -- **dialog narratora z samym sobą**, z badaczem 4. doświadczenie narracyjne - ***Wywiad:*** - **Wywiad jest specyficzną formą rozmowy, w trakcie której wiedzę tworzy się w toku interakcji między osobą prowadzącą wywiada respondentem.** - *Cechy wywiadu:* - wywiad ma charakter ukierunkowany i podporządkowany określonemu celowi (wyznaczonemu przez badacza); - wywiad opiera się na interakcji między dwiema osobami, które wspólnie tworzą doświadczenia i interpretacje wcześniejszych zachowań; wpływ badacza na odpowiedzi jest uwarunkowana kompetencjami i doświadczeniem badacza (oraz innymi czynnikami takimi jak ton głosu czy ubiór); - subiektywność -- trudność eliminacji wpływu badacza, oddziaływań zewnętrznych itp. Jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. - *Rodzaje wywiadów:* - standaryzowany -- niestandaryzowany - ustrukturyzowany -- nieustrukturyzowany - jawny -- ukryty - indywidualny -- zbiorowy - **Wywiad kwestionariuszowy** -- rodzaj wywiadu, podczas którego badacz ma przygotowaną zestandaryzowaną listę pytań o charakterze zamkniętym (niewielka swoboda w kształtowaniu wypowiedzi przez respondenta, instrukcja przeprowadzenia wywiadu, brak dodatkowych wyjaśnień na temat badania, nie wolno ingerować w treść, formę lub kolejność pytań). Celem jest zebranie materiału wolnego od wpływu czynników zewnętrznych. - **Wywiad swobodny** -- to rodzaj wywiadu niestandaryzowanego i nieustrukturyzowanego, podczas którego badacz swobodnie kształtuje rozmowę poprzez kontakt i interakcję z osobą badaną. Często wykorzystywany w badaniach jakościowych, w połączeniu z obserwacją uczestniczącą. Daje on możliwość najbardziej pogłębionego wglądu w badaną problematykę. Szczególnie aktywny jest tu badacz -- jego zachowanie, umiejętności podtrzymania rozmowy, dzielenia się doświadczeniami i emocjami. Najbardziej adekwatnym określeniem na ten rodzaj wywiadu jest „rozmowa". Uzyskany materiał jest bogaty w ludzkie doświadczenia, interpretacje, przeżycia. Celem jest uzyskanie opisu świata życia badanych oraz poznanie ich pogłębionego znaczenia. - **Wywiady grupowe** -- systematycznie zadawanie pytań kilku osobom, badacz pełni rolę moderatora dyskusji. Zalety -- niski koszt, możliwość pozyskania bogatych informacji i możliwość obserwowania dyskusji. W trakcie prowadzenia wywiadów fokusowych należy zwracać uwagę na dynamikę grupową (uwaga na dominację jednej osoby), badacz pełni aktywną rolę w trakcie całego badania np. zachęcając do wypowiedzi, udzielając głosu itp. - **Wywiad narracyjny** -- wywiad, którego celem jest uzyskanie bogatego materiału badawczego skupionego wokół konkretnego elementu biografii rozmówcy. Jest to narracja wywołana świadomie przez badacza, ale sposób opowieści jest wybrany przez osobę badaną. To ona decyduje w jaki sposób opisać fragment życia, z jakich środków przekazu czy stylu skorzystać. - Jest to sposób gromadzenia danych empirycznych o biograficznym charakterze. - Osoba badana nie jest źródłem informacji, ale przede wszystkim kompetentnym narratorem, który relacjonuje swoje życie i wybiera sposób jego interpretacji. - Głównym przedmiotem badania jest świat przeżywany przez człowieka. - Celem jest zdobycie opisu różnych aspektów świata przeżyć jednostki na tle kontekstu społecznego. - Wywiad jest jedną z podstawowych metod gromadzenia danych w naukach społecznych. W badaniach jakościowych postrzegany jest jako proces tworzenia wiedzy, nieodłącznie związany z procesem jej interpretowania i tworzenia narracji. - Narracja zależy od wielu czynników, efekt zależy od ważności tematu rozmowy, umiejętności niezakłóconego słuchania, słuchanie podtrzymujące interakcję, kompetencji komunikacyjnych narratora, ważne jest przestrzeganie następujących *zasad*: - Przeprowadzaj wywiad tylko z ludźmi, którzy naprawdę mogą swoją opowieścią wnieść do badania wiedzę i naprawdę badacza interesują - Otwarcie przedstaw cel swojego wywiadu -- ujawnienie przed narratorem tego co się stanie z materiałem i zapewnienie poufności - Nie pozwól się uwieść własnym pytaniom, co ciebie jako badacza najbardziej interesuje, pozwól na swobodne opowiadanie, czas na pytania jest na końcu - Poddaj się mechanizmowi opowiadania historii i pozostań w tle za narratorem, nie komentuj poglądów, ani wypowiedzi gdyż wszelkie interwencje mogą przerwać lub zmienić treść opowiadanej historii - Poddaj się rytmowi opowiadanej historii - Pozwól sobie na popełnianie błędów, co pozwoli na refleksyjny stosunek badacza do tego, co dzieje się z nim, z narratorem i interakcją w procesie badania. - *Istota badań za pomocą wywiadu narracyjnego*: - Dopuszczeniu do głosu uczestnika badania - Jak najmniej ingerencji badacza - Traktowanie opowiadanej historii jako swoistego fenomenu - Intencji rozumienia historii, której celem staje się opis i interpretacja - **Wywiad narracyjny** jest otwartą formułą podatną na twórcze modyfikacje i uzupełnienia. Dzięki niemu badacz może zagłębić się w to, jakie znaczenia nadają ludzie zdarzeniom. Celem takiego wywiadu są najczęściej opowieści o życiu. *Fazy: rozpoczęcie, faza stymulacji do powiadania, faza narracji,* \* ***Wywiad -- Wymiar etyczny*** - Uzyskanie świadomej zgody powinno być standardem przy każdych badaniach opartych na wywiadach. Trudności w uzyskaniu zgody najczęściej dotyczą dzieci, osób starszych, z niepełnosprawnością intelektualną. W takiej sytuacji poszukujemy osób, które mogą udzielić zgody w imieniu osoby badanej (rodzice, prawni opiekunowie). - Partnerstwo w rozmowie -- bardzo ważna jest podmiotowa relacja z respondentem. - Wywiady biograficzno-narracyjne - tak naprawdę nie wiadomo, jakie informacje zostaną ujawnione w trakcie pierwszej fazy wywiadu. - Specyfika relacji badacz-respondent -- ma ona **charakter badawczy** a nie terapeutyczny czy przyjacielski. Obie strony muszą być tego świadome. - **Poufność** badań -- zachowana na wszystkich etapach badań oraz w końcowej publikacji. - Wiarygodność danych uzyskanych za pomocą wywiadu zależy od umiejętności przeprowadzenia wywiadu, kontaktu i formy stawianych pytań; - Bardzo ważna jest atmosfera w trakcie wywiadu; - Niekiedy odpowiedzi są nieścisłe, mało precyzyjne, dotyczą trudnych spraw, intymnych -- duży takt, ostrożność, wyczucie badacza. - Umiejętność dopytywania (bezpowrotna utrata interesujących danych) - Rejestrowanie wypowiedzi (unikamy notowania w trakcie) - Czynniki zakłócające: respondent, narzędzie, badacz *SCENARIUSZ WYWIADU:* - Jest narzędziem porządkującym przebieg rozmowy - Podstawą scenariusza są stawiane w badaniu problemy badawcze - Precyzyjnie sformułowane, dostosowane do respondenta pytania - Sposób formułowania pytań (otwarte, zachęcanie do dłuższych wypowiedzi, dzielenia się doświadczeniem, emocjami, w sposób zrozumiały dla badacza, kontekst kulturowy); wiedza powstała podczas wywiadu jest w dużym stopniu uwarunkowana sposobem formułowania pytań - Pytania „dlaczego" - Elastyczne podejście do scenariusza -- pomaga w prowadzeniu badań, ale nie może go ograniczać (należy dostosować do sytuacji, kontekstu) *PRZEPROWADZENIE WYWIADU:* - Odpowiednia dynamika wywiadu (rozpoczęcie rozmowy, budowanie zaufania, prowadzenie rozmowy i zakończenie) - Zaufanie -- transfer zaufania, sposoby na zwrócenie uwagi, ocieplenie wizerunku badacza, demonstracja otwartości - Oczekiwania wobec wywiadu -- badacza i badanego - Podążanie za rozmówcą, uwaga na dygresje (bardzo ważne) - Autentyczność w rozmowie - Aktywne słuchanie, odzwierciedlanie, parafrazowanie - Komunikacja niewerbalna - Umiejętne zakończenie wywiadu *ETAPY PROWADZENIA WYWIADU:* - Konceptualizacja (ustalenie tematu) - Projektowanie (planowanie badania, dobór badanych, wybór miejsca, czasu) - Prowadzenie wywiadu - Transkrypcja - Analiza - Weryfikacja - Przygotowanie raportu - Badania biograficzno-narracyjne umożliwiają spotkanie z samym sobą. - Badania biograficzno-narracyjne umożliwiają spotkanie badacza z narratorem. - Badania biograficzno-narracyjne umożliwiają zrozumienie historii życia, pozwalają człowiekowi zrozumieć skutki własnych działań. - Badania biograficzno-narracyjne są retrospektywną podróżą do - świata przeżyć i doświadczeń biografii indywidualnej. - Badania biograficzno-narracyjne określają sens i znaczenie przeżytych zdarzeń. - Badania biograficzno-narracyjne umożliwiają ujawnienie trudnych doświadczenia z perspektywy czasu, co ma funkcje lecznicze. A. Krawczyk-Bocian, 2015) 4\. Badania fokusowe. ANALIZA DOKUMENTÓW \- Jest to metoda uzupełniająca wobec innych metod badawczych. \- Ma ograniczenia w postaci niskiej trafności i rzetelności. \- Dotyczy analizy wytworów pisanych i niepisanych. Jest to analiza wytworów pracy rozumianych jako wszelkie obiektywne przedmioty będące wynikiem ludzkiej działalności, związane zarówno z nauką, działalnością kulturalną, życiem osobistym jak i działalnością produkcyjną. Przez analizę dokumentów rozumie się analizę wszelkich wytworów dzieci, młodzieży i osób dorosłych mogących stanowić źródło informacji, na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach, np. rysunki, prace ręczne, konstrukcyjne, nagrania, filmy, przeźrocza, zdjęcia, przedmioty codziennego użytku. DEF. ANALIZY DOKUMENTÓW Analiza dokumentów to jedna z metod badań pedagogicznych polegająca na opisie i interpretacji szeroko rozumianych wytworów (dokumentów). Wytwory te powstają bądź z inicjatywy ich wykonawców, bądź w wyniku specjalnych zaleceń osoby inicjującej i przeprowadzającej badania. Przedmiotem analizy dokumentów jest końcowy rezultat wykonanych działań. CO MOŻE BYĆ PRZEDMIOTEM ANALIZY DOKUMENTÓW \- Materiał, który powstał w toku „pozazabawowej" aktywności dzieci, młodzieży i dorosłych \- Wypracowania, rysunki, dzienniki, pamiętniki, listy \- Teksty naukowe \- Programy radiowe i telewizyjne, filmy, \- Dzieła literackie, teksty piosenek \- Podręczniki szkolne, programy nauczania i wychowania \- Sprawozdania, kroniki, dzienniki, statystyki RODZAJE DOKUMENTÓW \- Dokument to każdy przedmiot będący świadectwem jakiegoś faktu, zjawiska lub myśli ludzkiej. \- Dokumenty będące podstawą analizy naukowe są różnego rodzaju. Dzieli się je ze względu na formę i pochodzenie: I. Dokumenty pisane, cyfrowe, obrazowe II\. Dokumenty zastane i intencjonalnie tworzone III\. Dokumenty oficjalne i osobiste IV\. Dokumenty podstawowe i drugorzędne DOKUMENTY PISANE 1\. Protokoły i świadectwa 2\. Opinie i orzeczenia 3\. Szkolne i domowe prace uczniów 4\. Uwagi nauczyciela 5\. Artykuły prasowe 6\. Archiwalia 7\. Twórczość literacka dzieci i młodzieży DOKUMENTY CYFROWE \- Materiały i opracowania statystyczne (zestawienia danych liczbowych i statystycznych) \- Roczniki statystyczne i GUS (dot. Oświaty, wychowania, liczby absolwentów) \- Statystyki lokalne na temat oświaty i wychowania \- Opracowania statystyczne i liczbowe prowadzone przez szkoły (zestawienia dotyczące płci, pochodzenia, ocen szkolnych zachowania zdrowia itp.) DOKUMENTY OBRAZOWE LUB OBRAZOWO-DŹWIĘKOWE \- Wytwory pracy uczniów (prace ręczne i konstrukcyjne) \- Fotografie, nagrania audio i video, filmy, przeźrocza DOKUMENTY ZASTANE I INTENCJONALNE \- Dokumenty zastane to wszystkie wytwory dzieci, młodzieży i dorosłych, które zostały wykonane dla celów pozanaukowych. Dla celów naukowobadawczych dokumenty zastane są wykorzystywane dopiero po ich powstaniu, odkryciu i zgromadzeniu. \- Dokumenty intencjonalnie tworzone stanowią wszystkie te wytwory, które powstały z zamiarem poddania ich analizie naukowej. Osoba badana zazwyczaj wie, że tworzy materiał służący do badań naukowych. DOKUMENTY OFICJALNE I OSOBISTE \- Dokumenty oficjalne to dokumenty o charakterze urzędowym i państwowym, np. dokumentacja placówki -- plany, konspekty prac, protokoły, sprawozdania finansowe i merytoryczne, materiały archiwalne. \- Dokumenty osobiste to dokumenty przedstawiające wypowiedzi autora na temat jego osobistych przeżyć, przemyśleń, opinii, sytuacji np. listy, pamiętniki, wspomnienia, autobiografie. DOKUMENTY PODSTAWOWE I DRUGORZĘDNE Dokumenty podstawowe mają zdecydowanie większą wartość poznawczą niż dokument stanowiący drugorzędne źródło informacji. CECHY DOKUMENTÓW \- Autentyczność dokumentów -- wiedza na temat czasu powstania dokumentów, miejsca pochodzenia, adekwatności zawartych w nich treści z podejmowanym problemem badawczym, spełniające wymagania metodologiczne, świadomość ich oryginalności (kopia, falsyfikat), kompletność danych, \- Wiarygodność informatora -- opis zgodny z prawdą, motywy przekazywania informacji. \- Znajomość płci, wieku, pochodzenia społecznego, stanu zdrowia, stopnia rozwoju, kontekstu powstania materiału. KLASYCZNE TECHNIKI ANALIZY DOKUMENTÓW \- Analiza wewnętrzna -- dokładne zapoznanie się z treścią dokumentu, właściwym ich rozumieniu i wyjaśnieniu, w tym na wyodrębnianiu myśli przewodnich oraz więzi między nimi; \- Analiza zewnętrzna -- stanowi uzupełnienie analizy wewnętrznej polegająca na ustaleniu czasu, warunków i okoliczności, w jakich powstał dany dokument NOWOCZESNE TECHNIKI ANALIZY DOKUMENTÓW \- Ujęcie ilościowe w analizie dokumentów (obiektywna analiza) \- Precyzyjne ustalenie problemów badawczych wraz z dokładnym wyszczególnieniem wskaźników stanowi cechę konstytutywną metody. W ten sposób możliwe jest zastosowanie pomiaru w analizie dokumentów. W badaniach łączone są klasyczne techniki z nowoczesnymi w celu obiektywizacji badań. ANALIZA DOKUMENTÓW \- Analiza jakościowa \- Analiza ilościowa \- Analiza formalna Analizy powinny uzupełniać się wzajemnie. Niepoprawne jest skupianie się tylko na analizie jednostronnej, np. jakościowej. Ponadto każda analiza powinna być łączona z innymi technikami analizy dokumentów. ANALIZA JAKOŚCIOWA DOKUMENTÓW \- Jest to analiza treściowa, polega na jakościowym opisie i interpretacji zawartych w dokumentach treści, np. co autor chciał przekazać w dokumencie, jakie wyraził treści, o czym może dokument świadczyć, na czym polega ich oryginalność. \- Jest analiza oparta na otwartym podejściu badawczym -- bez sformułowanych problemów badawczych i hipotez badacz stara się analizować materiał badawczy. Problemy i hipotezy formułuje w trakcie prowadzonej analizy dokumentów. ANALIZA ILOŚCIOWA DOKUMENTÓW \- Jest to obiektywna analiza treści \- Koncentruje się na wielkościach policzalnych zawartych w dokumencie, np. słowa, zwroty itp. \- Jest to obiektywna, systematyczna i powtarzalna analiza ANALIZA FORMALNA DOKUMENTÓW Analiza dotycząca zewnętrznej formy dokumentów czyli: wyglądu zewnętrznego ogólnego stanu sposobu sporządzenia stopnia trwałości zamiaru kontekstu UWAGI PRAKTYCZNE \- Najważniejsza jest analiza treści dokumentów \- Jest ona tym rzetelniejsza im ściślejsze są kryteria oceny \- Kryteria oceny wyznacza problem badawczy WADY I ZALETY METODY ANALIZA RYSUNKÓW \- Szczególne miejsce w analizie dokumentów zajmują rysunki dzieci i młodzieży. \- Analiza rysunków może mieć charakter opisowy, psychometryczny i projekcyjny. \- W przypadku opisowej analizy rysunku badacz kieruje się najczęściej ogólnym wrażeniem, jaki wywiera na nim dany rysunek, a kryteria którymi się posługuje są bardzo ogólne i mało precyzyjne. \- Psychometryczna analiza rysunku bazuje na szczegółowych kryteriach analizowanych wytworów, np. skala „Narysuj człowieka" \- Projekcyjna analiza rysunku opierająca się na założeniu, że w wytworze znajduje się projekcja przeżyć autora, np. Test Rodziny M. Braun-Gałkowskiej.  5\. Teoria ugruntowana - podstawy koncepcji, strategia badawcza, kontrowersje. METODA TEORII UGRUNTOWANEJ - GENEZA \- Twórcy -- Barney G. Glaser i Anselm L. Strauss. Historia teorii ugruntowanej jako tradycji badawczej rozpoczęła się od publikacji książki Glasera i Straussa „Odkrywanie teorii ugruntowanej". W pracy tej autorzy przedstawili oryginalne podejście do badań, które naukowo porządkowało badania jakościowe w duchu paradygmatu pozytywistycznego. \- Kontynuacja -- Kathy Charmaz (konstruktywistyczna teoria ugruntowana) oraz Adele E. Clark (analiza sytuacyjna)  \- Teoria ugruntowana szybko znalazła zastosowanie w naukach społecznych, w tym nauk o edukacji. \- Metoda oznacza jednoznaczne nastawienie badań jakościowych na odkrywanie i konstruowanie nowych teorii, które są indukcyjne i osadzone w zebranych przez badacza danych empirycznych. TEORIA UGRUNTOWANA Teoria ugruntowana jest metodologią ogólną przeznaczoną do rozwijania teorii, która jest ugruntowana w danych systematycznie zbieranych i analizowanych. Teoria ta ewoluuje w toku całego procesu badawczego na zasadzie nieustannej interakcji między analizą i gromadzeniem danych. Jej zarys wyłania się z początkowych danych, a następnie podlega opracowywaniu i modyfikowaniu w toku docierania do kolejnych materiałów empirycznych. Głównym komponentem metodologii teorii ugruntowanej jest metoda permanentnej analizy porównawczej. **D. Kubinowski (2011)** Teoria wyłania się, w trakcie systematycznie prowadzonych badań terenowych, z danych empirycznych, które bezpośrednio odnoszą się do obserwowanej części rzeczywistości społecznej. Hipotezy, pojęcia i własności pojęć są budowane podczas badań empirycznych oraz podczas badań są one modyfikowane i weryfikowane. Tak więc budowanie teorii jest ściśle związane z samym długotrwałym procesem badawczym. **K. Konecki (2000)** TEORIA UGRUNTOWANA PROWADZENIE BADAŃ Prowadzenie badań składa się z 3 czynności I. Zbieranie danych II\. Kodowanie i identyfikacja koncepcji III\. Generowanie teorii Badania za pomocą metody teorii ugruntowanej są mają iteracyjny charakter. Strategią badawczą stosowaną w teorii ugruntowanej jest studium przypadku, a najczęściej stosowane techniki gromadzenia danych empirycznych to wywiady, obserwacje uczestniczące. ZBIERANIE DANYCH \- Teoretyczne pobieranie próbek -- celem jest dostarczenie takiej grupy badanych, by dała możliwie najbardziej różnorodny materiał do badań. Nie znamy wielkości próby ani jej doboru, obiekty są dodawane do próby podczas prowadzenia badań. Dopiero po przeprowadzeniu pewnej liczby obserwacji czy wywiadów jest wiadomo jakie jeszcze są potrzebne. \- Celem doboru obiektów w metodzie teorii ugruntowanej jest rozwinięcie teorii, która tłumaczy wiele z badanych zachowań, a nie dostarczenie doskonałego opisu. \- Przygotowanie do prowadzenia badań terenowych (względy etyczne) \- Prowadzenie notatek z badań -- ważny kontekst w analizie (określenie kontekstu badanego zjawiska) \- „Wszystko jest danymi" -- zbieranie danych obejmuje prowadzenie wywiadów, obserwacji, spostrzeżeń i notatek. \- Moment, w którym dalsze zbieranie danych nie wzbogaca wiedzy o badanym zjawisku i nie pomaga w rozwijaniu teorii - stan nasycenia teoretycznego. KODOWANIE Celem kodowania jest uzyskanie z materiału jakościowego typowych kategorii zjawisk poprzez opanowanie i „ujarzmienie" dużej ilości danych. Polega na nadawaniu fragmentom tekstu tytułów (etykiet), które kategoryzują, podsumowują i wyjaśniają dane. **Rodzaje kodowania:** \- Słowo po słowie -- badacz przypisuje określenie (kod) każdemu słowu (wyrażeniu) \- Wiersz po wierszu -- kod przypisywany jest do wiersza, nawet wówczas gdy wiersz nie zawiera pełnego zdania \- Zdarzenie po zdarzeniu -- badacz identyfikuje w tekście wątki i nadaje im kody Ciągłe porównywanie stanowi sedno analizy danych w TU. Na każdym etapie należy porównywać dane ze sobą, co pozwala na zrozumieniu i stopniowym przekształcaniu na bardziej abstrakcyjne kategorie. Zasady kodowania: \- Zachowanie otwartej postawy \- Trzymanie się „blisko danych" \- Tworzenie dokładnych i prostych kodów \- Porównywanie danych między sobą \- Szybka analiza danych \- Nazywanie „działań" Cechy: wierne, dokładne, rzeczowe i konkretne, opartne na porównywaniu, uwzględniające kontekst. Na tym etapie analizy uwagę koncentruje się na zawartości znaczeniowej wyrażeń sporadycznie budowanych przez badanych. Następnie nadaje się pokrewnym i synonimicznym wyrażeniom wspólne określenia. Kody powinny być jak najlepiej dopasowane do materiału empirycznego: odzwierciedlać to, co się zdarzyło oraz to o czym mówili respondenci. Kodowanie „in vivo" -- tworzenie kodów na podstawie powszechnie stosowanych w danej organizacji pojęć. Kody tworzone w języku badanych. RODZAJE KODOWANIA \- Kodowanie wstępne -- to kategoryzowanie segmentów danych za pomocą krótkich tytułów, które jednocześnie streszczają i obejmują każdy element danych. Kody pokazują w jaki sposób badacz wybrał, oddzielił i posortował dane, by móc przystąpić do analitycznego wyjaśniania. \- Kodowanie skoncentrowane -- to wykorzystywanie najistotniejszych lub najczęściej występujących kodów w celu przeszukania dużych ilości danych. Kodowanie to wymaga podejmowania decyzji dotyczących tego, które kody wstępne mają największe znaczenie analityczne dla wnikliwej kategoryzacji danych. \- Pisanie not teoretycznych -- zapisane w języku teoretycznym myśli badacza o zakodowanych kategoriach, relacjach wobec siebie. \- Kategoria rdzenna -- kategoria wynikająca z relacji między kategoriami najbardziej użytecznymi, stanowi podstawę -- oś tworzonej teorii. PROBLEMY PODCZAS KODOWANIA \- Kodowanie na zbyt ogólnym poziomie, \- Określanie tematów zamiast działań i procesów, \- Kodowanie bez kontekstu, \- Używanie kodów do podsumowania, a nie do analizy. Kodowanie pozwala na ujarzmienie danych, do dzięki przygotowaniu teoretyczno-empirycznemu badacza daje szansę na pojawienie się koncepcji, idei, teorii średniego zasięgu czyli odnoszących się do określonego obszaru rzeczywistości. Bardzo ważne pisanie not! GENEROWANIE TEORII \- Tworzenie teorii to działanie twórcze. \- Materiał empiryczny ma służyć wytworzeniu teorii. \- Wynika z integracji trzech etapów: zbierania materiału, kodowania i analizy danych. \- Teoria składa się z kategorii, własności i relacji między nimi. \- Świadomość, że w trakcie badań badacz nieustannie podejmuje decyzje mające wpływ na kształt wyłaniającej się teorii. \- Na tym etapie można korzystać z odniesień do literatury i istniejących teorii. \- Celem jest generowanie teoretycznych konstrukcji średniego zasięgu, które mają wyjaśniać zebrany materiał empiryczny. WARUNKI POPRAWNOŚCI WYGENEROWANEJ TEORII \- Kategorie teoretyczne muszą odpowiadać bezpośrednio zebranym danym; \- Teoria powinna pozwalać na wyjaśnianie zjawisk i procesów objętych badaniem; \- Teoria powinna być użyteczna w działalności osób z obszaru badania; \- Teoria powinna być możliwa do zweryfikowania w późniejszym czasie. TEORIA UGRUNTOWANA W BADANIACH \- Teoria ugruntowana opiera się na systematycznej metodzie studiowania bogactwa i różnorodności ludzkiego doświadczenia i generowania odpowiedniej teorii, która może być wykorzystywana do tworzenia nowych sposobów eksplorowania i tym samym pogłębionego rozumienia kontekstualnej rzeczywistości zachowań społecznych. Takie rozumienie pozwala pedagogom na poznawanie tego, co się dzieje w badanych grupach i na planowanie interwencji poprawiającej jakość edukacji. 6\. Badania w działaniu i etnografia edukacyjna ZARYS HISTORII BADAŃ W DZIAŁANIU \- Po raz pierwszy termin action research zostało użyte przez Kurta Lewina w latach 40tych ubiegłego wieku \- Action research pierwotnie dotyczyło koncepcji badań zorientowanych na osobę klienta, nastawionych na rozwiązywanie konkretnych problemów społecznych. \- Teoria krytyczna wsparciem filozoficznym planowanych badań w działaniu. POPULARNOŚĆ METODY W BADANIACH SPOŁECZNYCH Celem badań w działaniu jest rozwiązywanie problemów dotyczących działania konkretnych organizacji czy społeczności poprzez angażowanie członków tej społeczności w diagnozowanie tych problemów i ich rozwiązywanie. \- Rozwój badań w socjologii, psychologii i pedagogice (John Dewey, M. Łobocki, S.M. Corey). Łączenie badania z działaniem w celu podnoszenia jakości praktyki. Prowadzone w oparciu o przyjęty paradygmat badawczy -- podmiotowo-partycypacyjny. Badania w działaniu: 1\. Dzięki badaniom w działaniu ludzie mogą pogłębić rozumienie swoich społecznych i edukacyjnych praktyk, co może doprowadzać do pozytywnych zmian; 2\. Akcentuje podmiotowość, aktywność i odpowiedzialność społeczności w rozwiązywaniu problemu; 3\. Współpraca badaczy i refleksyjnych praktyków; TECHNIKI STOSOWANE W ACTION RESEARCH - W ramach prowadzenia badań wykorzystuje się : - wywiad narracyjny, - wywiad pogłębiony, - esej autobiograficzny, - esej refleksyjno-dygresyjny - obserwacje pogłębione - autoobserwacje, - dziennik refleksji - analizy dokumentów, portfolio, testy. Należy jednak zwrócić uwagę, że każdy problem poddawany analizie wymaga wyboru odpowiednich technik badawczych. ISTOTA BADAŃ W DZIAŁANIU WG S. KEMMIS I M. WILKINSON 1\. Badania w działaniu są procesem społecznym; 2\. Aktywne uczestnictwo w badacza w sytuacji; 3\. Współpraca badacza z uczestnikami badania; 4. Są to badania emancypacyjne, krytyczne, refleksyjne, dialektyczne i transformacyjne. Stosowanie: I. Badania w działaniu mogą być wykonywane przez pojedynczego badacza, którego celem jest odpowiedź na problem badawczy i wzbogacenie wiedzy o danym zjawisku, by udoskonalać swoje działania i być refleksyjnym praktykiem. II\. Mogą również być stosowane w projektowaniu zmian w określonym środowisku społecznym w celu poprawy jego funkcjonowania. DEFINICJA BADAŃ W DZIAŁANIU „Badania w działaniu to studia nad społeczną sytuacją, w której znajduje się badacz, z zamiarem ulepszenia jej, czyli udoskonalenia jakości swego działania w trakcie jego trwania. Badanie to jest systematycznym zbieraniem informacji o zjawiskach wywołujących jakieś zmiany, przy czym badacz jest inspiratorem i aktywnym uczestnikiem wydarzeń. Badania w działaniu prowadzi się wówczas, gdy dostrzega się możliwość zmiany na lepsze w jakiejś sytuacji -- przygotowuje się wówczas projekt jego udoskonalenia, wprowadza w życie i obserwuje, co z tego wynikło". **T.Pilch, T. Bauman (2010)** CECHY PROJEKTU WG BADAŃ W DZIAŁANIU - Praktyczność - Celowość - Cykliczność - Kolaboracja (współpraca) - Zorientowanie na przyszłość - Sytuacyjność - Transformacyjność Strategia badań społecznych, która w obliczu problemów społecznych, politycznych czy środowiskowych łączy kompetencje badaczy z wiedzą, energią i zaangażowaniem przedstawicieli wspólnoty lokalnej. PARADYGMAT PODMIOTOWO-PARTYCYPACYJNY Badania w działaniu to typ badań, który przenosi prowadzenie badań (proces badawczy) z akademickiego lub profesjonalnego badacza na osoby brane do tej pory pod uwagę jako podmioty badania (stają się aktywnymi członkami sytuacji badawczej). Wyniki badania powinny być upowszechnione w taki sposób, aby rzetelnie przyczyniły się do podniesienia jakości praktyki zawodowej lub życia podmiotów badania (społeczności lokalnej). PROWADZENIE BADAŃ W DZIAŁANIU -- PRZEBIEG 1\. Określenie problemu i przygotowanie badań(planowanie badań). 2\. Faza rozpoznania. 3\. Faza planowania zmian. 4\. Wprowadzenie zmian. 5\. Faza refleksji nad zachodzącymi zmianami. 6\. Faza powtórnego planowania (fazy 3-6). 7\. Faza integrująca nową wiedzę z teoretyczną. 8\. Faza metarefleksji nad przedmiotem badań. Projekt podejmuje pytanie: Jak ulepszyć...? Jak można poprawić/wywołać pozytywną zmianę....? A nie ~~Dlaczego~~...? I. Typy badań w działaniu w przestrzeni edukacyjnej: \- individual teacher research -- koncentrujący się na pojedynczym aspekcie (problemie) mającym miejsce w klasie szkolnej, prowadzi je jeden badacz (nauczyciel); \- callaborative action research -- badania mogą być prowadzone przez dwóch nauczycieli lub niewielki ich zespół zainteresowanych wspólnym problemem; \- school-wide research -- typ badań skoncentrowany na szerokim spektrum ogólnych problemów szkolnych, np. współpraca z rodzicami; \- district-wide research -- badania o zasięgu lokalnym, np. gminnym, powiatowym przy współpracy różnych podmiotów badania. PARTYCYPACYJNE BADANIA W DZIAŁANIU \- Łączą postawę twórczego, refleksyjnego praktyka -- badacza realizującego we współpracy z innymi określony projekt badawczy wiążący teorię z praktyką; \- Profesjonalny badacz inspiruje badanych do stawania się badaczami własnej rzeczywistości -- w wymiarze indywidualnym, społecznym i zawodowym; \- Wymaga odpowiedzialnej postawy badaczy praktyków, którzy zobowiązani są do „towarzyszenia" uczestnikom badania na każdym etapie Badania w działaniu są badaniami o ogromnym potencjale ale też niosące ze sobą dużą odpowiedzialność i... pokorę. Upowszechnienie idei action research niesie ze sobą prawdę o rzeczywistości domagającej się zmiany, rzeczywistość na którą należy spojrzeć otwarcie i krytycznie. WADY I ZALETY BADAŃ W DZIAŁANIU  ETNOGRAFIA I AUTOETNOGRAFIA ZARYS HISTORII ETNOGRAFII Termin pochodzi z języka greckiego: \- éthnos - lud, plemię, rasa, naród, tłum, klasa ludzi \- gráphein -- skrobać, rysować, pisać Jest to przedstawienie obrazu konkretnych grup ludzkich przy pomocy różnych środków, przede wszystkim opisu. **Kubinowski, 2011** Etnografia wywodzi się z antropologii. Zasłynęła z prac antropologa B. Malinowskiego, który opisywał życie plemion. Obecnie stosowana jest w wielu dyscyplinach -- w tym w naukach o edukacji. CECHY BADAŃ ETNOGRAFICZNYCH \- Silny nacisk na dokładny opis konkretnych zjawisk społecznych \- Praca głownie z nieustrukturyzowanymi danymi \- Poznawanie niewielkiej liczby przypadków \- Analiza danych obejmująca interpretacje znaczeń ludzkich działań W takim ujęciu etnografia jest nie tylko metodą ale określoną tradycją metodologiczną -- czyli całościowo pojmowanym sposobem zajmowania się uprawianiem badań wraz z przyjmowanym zbiorem założeń, procedur, praktyk i towarzyszących systemów wartości. PEDAGOGICZNE BADANIA ETNOGRAFICZNE Aby projekt pedagogicznych badań jakościowych mógł zostać uznany za etnograficzny musi spełnić warunek. Tym warunkiem jest podjęcie próby dogłębnego rozumienia i szczegółowego opisania życia toczącego się w instytucjach edukacyjnych lub zdarzeń spoza nich związanych z procesem wychowania jako całości lub jego wybranymi elementami, które postrzega się jako zjawiska, praktyki, przejawy kulturowe. **Kubinowski, 2011** RODZAJE ETNOGRAFII W BADANIACH EDUKACYJNYCH Etnografia edukacyjna zajmuje się opisywaniem i interpretacją zdarzeń zachodzących w formalnych i nieformalnych miejscach edukacyjnych. W ramach etnografii edukacyjnej wyróżnia się: \- etnografię edukacji -- celem badań jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie jakie znaczenie dla danej grupy społecznej ma edukacja; \- etnografię w edukacji -- celem badań jest opis kulturowej i społecznej dynamiki danej szkoły lub klasy. \- Makroetnograficzne badania w edukacji dotyczą poznawania systemów szkolnych, gdzie szkoła traktowana jest jako środowisko kulturowe. Mikroetnografia skupia się na opisie klasy szkolnej lub zdarzeń wychowawczych zachodzących na lekcji. AUTOETNOGRAFIA  \- Zwrot postmodernistyczny w naukach społecznych, w tym zmiana podejścia do prowadzenia badań, w tym wywiadu, obserwacji i autobiografii; \- Badacz jest uczestnikiem, liczącym się z perspektywą badanego; \- Badacz występuje w roli eksperta badającego własne przeżycia; \- Wśród nazewnictwa można w literaturze odnaleźć takie określenia jak: narracja o osobistych doświadczeniach, samoobserwacja, etnografia osobista, krytyczna autobiografia, socjoautobiografia, opowieści konfersyjne, etnobiografia czy polityka osobista. DEFINICJA auto (ja) + etno (naród) + grafo (pisać) Metoda opisu narodu i samego siebie. **(Doloriet. 2012)** Autoetnografia nie jest tożsama z autobiografią. W przypadku autoetnografii badacz bada sam siebie, a swoje doświadczenia traktuje jako źródło opisu kultury, w której uczestniczy lub uczestniczył. Skupia się zatem na społecznych i kulturowych aspektach swojego doświadczenia. RODZAJE AUTOETNOGRAFII \- Autoetnografia emocjonalna (ewokacyjna, ewokatywna) -- oparta na emocjonalnej, osobistej narracji badacza. Jest to emocjonalna narracja badacza, która może być uzupełniona np. poprzez dołączenie fotografii, performansu itp. \- Autoetnografia analityczna -- polega na rozwijaniu teoretycznych wyjaśnień szerszych zjawisk społecznych na podstawie osobistych przeżyć. RODZAJE ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB \- Autoetnografia indywidualna -- projekt prowadzony przez jedną osobę; \- Duoetnografia -- badania prowadzone przez dwoje badawczy, których narracje wzajemnie się uzupełniają pokazując zjawisko z różnych punktów widzenia i wielowarstwowo; \- Autoetnografia kolaboratywna -- badania prowadzone są przez grupę badaczy jednocześnie, w bliskiej współpracy; \- Etnografia wspólnotowa -- badanie prowadzone we wspólnocie badaczy RODZAJE ZE WZGLĘDU NA CZAS \- Autoetnografia retrospektywna -- badania prowadzone w oparciu o wspomnienia lub przeszłe narracje (bez intencji prowadzenia badań, np. pamiętniki); \- Autoetnografia aktualna -- badania nad doświadczeniem aktualnym; \- Autoetnografia transczasowa -- łączy obydwie perspektywy temporalne, zarówno przeszłe (retrospekcja) jak i obecne. TECHNIKI - Esej autobiograficzny - Autoobserwacja - Obserwacja refleksyjna - Autowywiad - Wywiad refleksyjny (z innymi osobami) - Dziennik autorefleksji - Technika performansu FUNKCJE AUTOETNOGRAFII - Funkcja poznawcza -- poszerzanie wiedzy na temat zjawiska, a także samego badacza - Funkcja terapeutyczna -- daje możliwość przeżycia katharsis - Funkcja kształcąca -- ewaluacja, zmiana, ulepszenie - Funkcja transformatywna -- związana z funkcją kształcącą, proces swoistej formacji - Funkcja demokratyczna -- możliwość uzewnętrznienia punktu widzenia jednostki, zjawiska cennego z jej punktu widzenia - Funkcja emancypacyjna -- związana z funkcją demokratyczną, wskazuje na podmiotowość i „oddolną" perspektywę TRUDNOŚCI I ZALETY - Subiektywizm, osobisty charakter badania; - Etyka -- ponoszenie konsekwencji pisania o sobie i innych; - Jawność osoby badacza -- anonimowość, poufność, prywatność, intymność; - Pośrednie uczestnictwo w badaniu, np. w opisie przeżyć dotyczących relacji rodzinnych; - Niemożność rozszerzania wyników badań -- cecha badań jakościowych; - Bogactwo danych i łatwy do nich dostęp -- badacz jest ich źródłem; - Humanizacja nauki i badań - Nacisk na naukowość badań, uwaga na skrajną idiograficzność i ateoretyczność, ważna triangulacja, - Grafomiania.