Badanie przedmiotu: Metodologia i Techniki

Przedmiot badania to zagadnienie opracowywane w danym projekcie, to obszar zainteresowania badacza danej dyscypliny. Obiektem badań jest ta część rzeczywistości, w której zlokalizowany jest przedmiot badania i która wywołuje sytuację problemową. Mogą nim być: jednostki, grupy osób, społeczeństwo, i...

Przedmiot badania to zagadnienie opracowywane w danym projekcie, to obszar zainteresowania badacza danej dyscypliny. Obiektem badań jest ta część rzeczywistości, w której zlokalizowany jest przedmiot badania i która wywołuje sytuację problemową. Mogą nim być: jednostki, grupy osób, społeczeństwo, instytucje, przedsiębiorstwa (ich części), procesy, projekty Czy określono co zamierza się badać? (zakres przedmiotowy) Czy określono kogo zamierza się badać? (zakres podmiotowy) Czy określono na jakim obszarze zostanie skupiona uwaga? (zakres przestrzenny) Czy określono jakiego okresu mają dotyczyć badania? (zakres czasowy) Zależności pomiędzy zmiennymi w modelu badawczym stanowią podstawę do sfomułowania hipotez badawczych. Należy pamiętać, że hipotezy wywodzi się z teorii, a następnie testuje się je na podstawie danych empirycznych za pomocą metod analizy ilościowej. Niedopuszczalnym z metodologicznego punktu widzenia jest formułowanie hipotez po poznaniu wyników i ustaleniu występowania związków pomiędzy zmiennymi. Niestety praktyka ta, określana jako HARKing, spotykana jest także na gruncie nauk o zarządzaniu. Nieprawidłowy jest też P-hacking, tj. naciąganie wartości testu istotności statystycznej (p) poprzez: wyłączanie/włączanie wyników skrajnych, dodawanie/usuwanie zmiennych kontrolnych, poszukiwanie dodatkowych danych by osiągnąć istotność statystyczną oraz raportowanie tylko tych testów, które dały pozytywny rezultat Ogólnie rzecz biorąc, hipoteza jest przypuszczeniem naukowym opartym na prawdopodobieństwie dotyczącym badanej rzeczywistości (stanów, zjawisk, procesów) i ma na celu odkrycie (wyjaśnienie) pewnych praw i uogólnień Z perspektywy konstrukcji modeli hipotetyczno-dedukcyjnych, hipoteza wyraża ugruntowane w dotychczasowej wiedzy przekonanie, że zachodzi jakiś związek (zależność przyczynowo- skutkowa) pomiędzy zmiennymi opisującymi atrybuty badanego zjawiska Hipotezy w modelach hipotetyczno-dedukcyjnych mogą być wyrażone w sposób: wartościujący (poprzez wskazanie pozytywnego lub negatywnego związku między zmiennymi), relacyjny (poprzez wskazanie współzależności ilościowej lub wielkościowej) kauzalny (określający wpływ lub związki przyczynowo -- skutkowe pomiędzy zmiennymi zależnymi i niezależnymi) hipotezy egzystencjalne i atrybutowe, odnoszące się do faktu występowania danego zjawiska, jego elementów lub atrybutów (cech) -- związane z konstruktami latentnymi (tj. zmiennymi, które nie podlegają bezpośredniej obserwacji, lecz są połączeniem kilku innych zmiennych bezpośrednio mierzonych w badaniu) Formułując hipotezy badacz powinien również pamiętać, aby były one jasno sformułowane, precyzyjne i niesprzeczne wewnętrznie, obiektywne, płodne naukowe, co oznacza, że nie powinny być tautologią, ani banałem. Z perspektywy konstrukcji modeli hipotetyczno-dedukcyjnych, hipotezy powinny być przede wszystkim sprawdzalne, czyli tak sformułowane aby można było je testować. Wymaga to określenia już na etapie konstrukcji modelu badawczego metod analizy ilościowej, które będą zastosowane w celu ich przetestowania. To z kolei wpływa na pomiar poszczególnych zmiennych i zastosowane narzędzia zbierania danych empirycznych. Faza realizacji badań empirycznych Dobór metod, technik i narzędzi; Przyjęcie procedur badawczych; Przeprowadzenie badania właściwego; Uporządkowanie i prezentacja wyników; Wnioskowanie Jak to zrobić? Należy wybrać z wielu dostępnych metod badawczych, te które są najwłaściwsze dla podjętego problemu badawczego, biorąc pod uwagę możliwości badacza. Następnie przeprowadzić badania z zachowaniem rygoru metodologicznego dla przyjętej metody, dokonać analizy uzyskanych danych i wyciągnąć na jej podstawie adekwatne wnioski. **Metodologia** to nauka o metodach. **Metodyka** oznacza sposób podejścia do obszaru (problemu) badań. **Metoda badawcza** to skład i układ etapów postępowania badawczego, powtarzalny w badaniu określonej klasy problemów ze względu na swą skuteczność. **Technika badawcza**, to szczegółowe czynności wykonywania różnych zadań, które pozwalają np. zgromadzić, uporządkować i przechowywać potrzebne dane. W sensie logicznym techniki badawcze są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody badawczej, a w sensie rzeczowym o znacznie węższym zakresie niż metoda. Technika jest czynnością. **Narzędzie badawcze** to przedmioty, kwestionariusze, urządzenia techniczne, aparatura pomiarowa itp., służące do realizacji technik badań. Jest to wszystko, co można wykorzystać do zbierania, rejestrowania i przechowywania badanych faktów, informacji i zjawisk. Narzędzie jest instrumentem. Podejście ilościowe (orientacja etic) pomiar zmiennych w sposób ilościowy (standaryzacja pomiaru) posługiwanie się liczbami odpowiedź na pytanie „ile?", „jak często?". Na ich podstawie można formułować wnioski dotyczące częstości występowania zjawisk, ich natężenia i zależności między nimi prowadzone zwykle na szeroką skalę, na dużych próbach, wyniki można uogólniać na populację narzędzia w danym badaniu są takie same rola badacza jest drugoplanowa, wpływ badacza na odpowiedzi respondentów jest raczej znikomy interpretacja wyników ma charakter bardziej obiektywny dobór próby: losowy, celowy w naukach o zarządzaniu: badania ankietowe, wywiady, dane statystyczne Podejście jakościowe (orientacja emic): indywidualne podejście do respondenta (indywidualizacja pomiaru) badania jakościowe odpowiadają na pytania „jak?" i „dlaczego?" są prowadzone na niewielką skalę, na małych próbach, wyniki trudno jest uogólniać na szersze populacje narzędzia są zwykle niewystandaryzowane rola badacza jest rozbudowana, jego obecność wpływa na osoby badane interpretacje wyników mają bardziej subiektywny charakter badacz chce poznać i wydobyć od badanego informacje, które są głęboko ukryte, chce wyjaśnić i zrozumieć motywy działania respondenta w naukach o zarządzaniu: badania terenowe (etnograficzne), obserwacja, wywiady, badania eksperckie, analiza dokumentów Łączenie metod badawczych z podejścia jakościowego i ilościowego określa się mianem triangulacji metod. To podejście badawcze polegające na zbieraniu danych za pomocą dwóch lub większej liczby metod (np. obserwacja razem z badaniami ankietowymi czy analizą treści), a następnie porównywanie i łączenie otrzymanych wyników. Typy triangulacji: triangulacja danych (różne źródła, np. dane zbierane w różnym czasie, od rożnych osób, z rożnych miejsc) triangulacja badacza (wprowadzenie przynajmniej dwóch badaczy, porównanie wyników z tego samego terenu) triangulacja teoretyczna (użycie wielu perspektyw teoretycznych do zinterpretowania zjawiska) triangulacja metod (użycie przynajmniej dwóch metod do zbadania pojedynczego problemu, w podziale na jednorodne (np. tylko jakościowych) i niejednorodne (łączenie ilościowych z jakościowymi) triangulacja kontekstowa (badanie przeprowadzone w różnych kontekstach , warunkach środowiskowych) Metoda pomiaru pośredniego charakteryzująca się tym, iż kwestionariusz ankiety (stanowiący narzędzie badawcze) trafia do respondenta, który odpowiada na pytania kwestionariusza. Stosowana najczęściej w celu możliwie szybkiego przebadania bardzo licznych zbiorowości. Wykorzystywana w badaniach ilościowych do testowania hipotez. Przed przeprowadzeniem badań wymaga się: określenia badanej populacji i doboru próby wyboru techniki zbierania danych opracowania adekwatnego kwestionariusza (narzędzie) określenia metod statystycznych weryfikujących hipotezy Przed podjęciem badań należy ustalić jak będziemy weryfikować hipotezy !!!! (zaprojektowanie tablic wynikowych) Najczęściej wykorzystane w naukach o zarządzaniu: CATI (Computer Assisted Telephone Interviews) -- ankiety telefoniczne ze wspomaganiem komputerowym, tzn. ankieter odczytuje pytania i notuje uzyskiwane odpowiedzi, korzystając ze specjalnego skryptu komputerowego CAWI (Computer Assisted Web Interviews) - ankiety realizowane za pomocą Internetu, w których użytkownicy wypełniają ankietę zamieszczoną na stronie agencji. Respondent jest proszony o wypełnienie kwestionariusza ankiety w formie elektronicznej. PAPI (Paper and Pencil Interviews) ankiety bezpośrednie, przeszkolony ankieter zostaje wyposażony w papierową wersję kwestionariusza ankiety, a następnie realizuje w terenie wywiady z respondentami. CAPI (Computer Assisted Personal Interviews) czyli ankiety bezpośrednie realizowane z wykorzystaniem przenośnego komputera. ankietę audytoryjna - polega na zebraniu w pewnej przestrzeni grupy osób i rozdaniu im ankiet do wypełnienia ankieta pocztowa - wysyłana jest do respondenta drogą pocztową z prośbą o jej wypełnienie i odesłanie do nadawcy Rzadziej wykorzystywane: ankieta telewizyjna, radiowa, prasowa, ogólna Struktura kwestionariusza: List przewodni, w którym zawarty jest cel, nazwa badania, informacja o instytucji finansującej badanie, wyjaśnienie o sposobie zaznaczania odpowiedzi, apel do respondenta, zaznaczenie, czy ankieta jest anonimowa Pytania (o fakty i/lub opinie), związane z celami i przedmiotem badań, układając je należy przestrzegać odpowiedniej treści, zasad formułowania i kolejności Metryczka, za pomocą której uzyskuje się niezbędne informacje o indywidualnych cechach respondenta, bądź organizacji, którą reprezentuje Zasady układania pytań: pytania łatwe przed trudnymi, pytania ogólne przed szczegółowymi, pytania metryczkowe zawsze na końcu kwestionariusza w pierwszej kolejności pytania dotyczące świadomości istnienia produktów (np. znajomość marki), w drugiej kolejności pytania o zachowania (np. kupno produktów), w trzeciej kolejności pytania o nastawienie (opinie) do produktów lub firmy, zasada wzbudzania zainteresowania unikanie stwierdzeń negatywnych pytanie tylko o jedną rzecz wykorzystaj gotowe kwestionariusze Skale pomiarowe: Nominalna - pomiar na tej skali sprowadza się do grupowania jednostek w klasy (kategorie), którym przyporządkowuje się nazwy czy liczby. Szczególnym przykładem tej skali jest skala dychotomiczna -- dwupunktowa, w tym skala zero-jedynkowa. Przykłady: kolor skóry, płeć, narodowość. Porządkowa (rangowa) - pomiar polega na grupowaniu jednostek w klasy (kategorie), którym przypisuje się nazwy lub liczby i klasy te porządkuje się (ranguje się) ze względu na stopień natężenia cechy. Przykład: skala Likerta 5 -stopniowa. Przedziałowa (interwałowa) - pomiar dokonywany jest w zbiorze liczb rzeczywistych. Cecha może przyjmować zarówno wartości dodatnie, jak i ujemne. Przykłady: wynik finansowy przedsiębiorstwa, skala Celsjusza Ilorazowa (stosunkowa) - spełnia wszystkie aksjomaty liczb i zawiera tzw. zero absolutne. Tylko w przypadku tej skali możliwie jest porównywanie jednostek za pomocą względnych charakterystyk (ilorazów, procentów). Przykłady: wielkość sprzedaży (w jednostkach naturalnych), przychody ze sprzedaży, aktywa bilansu. Skale złożone są skalami o wyższym stopniu standaryzacji. Charakteryzują się lepszą trafnością pomiaru. Skala złożona jest głównie skalą porządkową. Najczęściej wyróżnia się tu skalę: pozycyjną Stapela, Likerta Skala pozycyjna - oparta na skali nominalnej. Poszczególne pozycje są oceniane za pomocą jednakowych skal porządkowych. Respondent ocenia zgodnie ze swoimi preferencjami każdą pozycje skali nominalnej. Oceny tej dokonuje za pomocą skali porządkowej Np. Jak często prowadzone są w Pana(i) firmie badania w niżej wymienionych zakresach? Proszę dać tylko jedną odpowiedź dla każdego zakresu. Skala Stapela W tej skali pomiarowej ocena dokonywana jest przez przypisanie danemu obiektowi czy postawie określonej wartości: od -5 do 5. Oba końce skali oznaczone są przymiotnikami opisującymi skrajne cechy, jakie ma obiekt czy zjawisko poddawane ocenie. Skala służą do pomiaru kierunku i siły. Skala Stapela nie przewiduje punktu zero, czyli nie pozwala ocenić obiektu w sposób neutralny. Np. W jakim stopniu uważasz produkt X za innowacyjny? Skala Likerta to wypowiedzi ułożone w porządku od całkowitego odrzucenia do całkowitej akceptacji, np. od zdecydowanie nie zgadzam się do zdecydowanie się zgadzam się, wraz z wartością środkową -- nie mam zdania. Respondent wybiera tę wypowiedź, która najbardziej odpowiada jego odczuciom. Liczba możliwych opcji do wyboru powinna być nieparzysta, aby środkowe stwierdzenie było neutralne. Czy zgadza się Pan(i) ze stwierdzeniem: Mam zaufanie do reklam. 1\. Zdecydowanie nie zgadzam się 2\. Nie zgadzam się 3\. Raczej nie zgadzam się 4\. Nie mam zdania 5\. Raczej zgadzam się 6\. Zgadzam się 7\. Zdecydowanie zgadzam się Czy lubi Pan(i) swoją pracę? 1\. Zdecydowanie tak 2\. Raczej tak 3\. Trudno powiedzieć 4\. Raczej nie 5\. Zdecydowanie nie Jednostka badana (statystyczna) to każdy element wchodzący w skład obserwowanej zbiorowości generalnej. Określając zbiorowość generalną, musimy również w danym przypadku zdefiniować jednoznacznie jednostkę badaną Populacja generalna (zbiorowość generalna) to zbiór wszystkich elementów, będących przedmiotem badania, co do których chcemy formułować wnioski ogólne Zbiorowość próbna (próba) to podzbiór populacji generalnej, obejmujący część jej elementów, wybranych w określony sposób Próba losowa charakteryzuje się znanym z góry i różnym od zera prawdopodobieństwem wylosowania do niej jednostki z populacji generalnej. Próba wybrana w sposób inny od opisanego, czyli w sposób nielosowy, zwana jest próbą nielosową. Jeżeli próba jest losowa i dostatecznie liczna, nazywana jest reprezentatywną. Badanie przeprowadzone na próbie reprezentatywnej uprawnia do uogólniania sformułowanych na jej podstawie wniosków na całą populację generalną, z której została pobrana. W przypadku, gdy obiektem badania jest konkretna organizacja, sformułowane na podstawie badania wnioski mogą dotyczyć wyłącznie tej organizacji. Podobnie jest w przypadku próby nielosowej. Nawet, jeśli jest ona dostatecznie liczna, fakt, że nie została pobrana w sposób losowy oznacza, że nie ma możliwości określenia prawdopodobieństwa, z jakim dana jednostka statystyczna może znaleźć się w próbie, a tym samym poziomu wiarygodności uogólniania wniosków z próby na populację generalną. Opis metodyki badań ankietowych Cele i zakres badań - należy wskazać cele i ogólny zakres prowadzonych badań ankietowych (przedmiotowy, podmiotowy, przestrzenny i czasowy), co musi korespondować z celami pracy i hipotezami badawczymi Technika badawcza - należy wskazać wybraną technikę badawczą (np. CAWI, PAPI, CATI itp.), uzasadnić jej wybór oraz wskazać jej zalety i mankamenty w kontekście problemu badawczego Narzędzie badawcze - należy przedstawić kwestionariusz ankiety, omówić jego strukturę, rodzaje zastosowanych pytań i wykorzystanych skal pomiarowych. Wielkość próby - należy wskazać populację generalną, jednostki i operat losowania, wyznaczyć minimalną liczebność próby Dobór do próby - należy określić zasady doboru jednostek do próby (np. dobór losowy, celowy) Badania pilotażowe/właściwe - należy podać informacje na temat pilotażowych i jakie zmiany wprowadzono przed badaniami właściwymi Wskaźniki zwrotności kwestionariuszy - należy określić wskaźnik zwrotności, należy podać liczbę kwestionariuszy odrzuconych oraz zakwalifikowanych do ostatecznej analizy Charakterystyka respondentów / organizacji - należy wskazać kto był respondentem w badaniach oraz określić grupę / kategorię organizacji, w których prowadzono badania; przedstawić charakterystykę respondentów Narzędzia analityczne - należy zaprezentować narzędzia analityczne (o charakterze statystycznym) służące do analizy uzyskanego materiału empirycznego, a także wykorzystane oprogramowanie Etyka / finansowanie badań - należy omówić zagadnienia etyczne dotyczące przeprowadzonych badań, w tym m.in. poufność danych, uczciwość i rzetelność w procesie gromadzenia, analizy i prezentacji wyników badań. W tej części należy także wykazać źródła finansowania badań Ograniczenia badań - należy wskazać ograniczenia przeprowadzonych badań, które wpływają na wartość poznawczą wyników. Badania jakościowe można zdefiniować jako wszelkie badania empiryczne, których podstawowym celem są kompleksowe i wnikliwe opisy oraz analizy: przyczyn, przebiegu, uwarunkowań, a także rezultatów występowania lub funkcjonowania danego obiektu lub zjawiska w określonych warunkach i kontekście. Badania jakościowe wpisują się w nurt tzw. „miękkiej" metodyki badań w naukach o zarządzaniu, w ramach której w coraz większym zakresie wykorzystywane są metody czerpiące z nauk humanistycznych, w tym np.: metody antropologii organizacji, metody zaangażowane i uczestniczące, czy metody metaforyczne. Podstawową formą i jednocześnie pierwotną metodą prowadzenia badań jakościowych są badania terenowe. Studium przypadku, to szczegółowy opis rzeczywistego obiektu, zjawiska czy procesu, przeprowadzony w celu wyjaśnienia przyczyn, rezultatów i uwarunkowań występowania danego procesu lub funkcjonowania pewnego obiektu w określonych warunkach. W związku z tym określa się je jako metodę monograficzną, analizę indywidualnego przypadku, case study. Studium przypadku -- procedura badawcza 1\. określenie problemu merytorycznego, wyznaczenie celów badania oraz sformułowanie pytań badawczych; 2\. dobór przypadków, z wykorzystaniem takich kryteriów, jak: dostępność danych, wyrazistość i różnorodność przypadków; 3\. wybór metod i technik badawczych oraz opracowanie narzędzi gromadzenia danych, z uwzględnieniem ich różnorodności oraz możliwości wykorzystania triangulacji analiz empirycznych; 4\. przeprowadzenie szczegółowych i wnikliwych badań terenowych; 5\. analiza danych jakościowych i ilościowych; 6\. konfrontacja z literaturą oraz z wynikami badań wtórnych; 7\. zamknięcie badania, w ramach którego następuje formułowanie zdań orzekających o cechach, relacjach lub wzorcach dynamiki zdarzeń, co jest uzależnione od zakresu merytorycznego podejmowanego w ramach studium przypadku; 8\. uogólnienie, które stanowi często wstęp do dalszych badań związanych z ilościowym testowaniem sformułowanych propozycji Studium przypadku -- zalety i wady Zalety: Studium przypadku -- zalety i wady możliwość przedstawienia bardziej dokładnego i głębokiego obrazu badanej rzeczywistości możliwość wyjaśnienia związków przyczynowo-skutkowych badanego zjawiska możliwość przedstawienia sytuacji wyjątkowych, skrajnych oparcie się na głębszych relacjach pomiędzy badaczem a obiektem badanym, co umożliwia dotarcie do dokładniejszych informacji Wady: zorientowanie na pojedyncze obiekty, brak możliwości uogólnień na całe zbiorowości nadmiar danych nieprzydatnych, często peryferyjnych dla opisu badanego problemu intuicyjność i duży wpływ projekcji badacza na wyniki opisu duża czasochłonność i wysiłek intelektualny analizy danych Metoda wywiadu opiera się na dialogu międzyludzkim i polega na pozyskaniu informacji źródłowych poprzez bezpośrednią i interaktywną rozmowę badacza z respondentem (lub grupą respondentów) na temat obiektu i przedmiotu badań. To rozmowa kierowana, w której badający stara się oddziaływać na badanego stawianymi pytaniami i skłonić go do udzielenia odpowiedzi na interesujący go temat. Techniki wywiadu wywiad kwestionariuszowy (standaryzowany) polega na pozyskiwaniu informacji poprzez zadawanie respondentowi pytań na podstawie specjalnie przygotowanego kwestionariusza. W związku z tym narzędziem badawczym jest tu **kwestionariusz wywiadu** (badania ilościowe) wywiad swobodny (niestandaryzowany) charakteryzuje się tym, że pytania zadawane respondentowi mają charakter otwarty i odpowiadają określonym kwestiom powiązanym z tematem badawczym, które omawia się z respondentem. W związku z tym narzędziem badawczym są tu **dyspozycje do wywiadu** (badania jakościowe) Wywiad w badaniach jakościowych to swobodna rozmowa (wywiad antropologiczny, etnograficzny), która może mieć charakter (technika wywiadu): Indywidualnego wywiadu pogłębionego (Individual in Depth Interview -- IDI), gdy poszukujemy wiedzy specyficznej, indywidualnych, subiektywnych poglądów. Do 30 min. Zogniskowanego wywiadu grupowego (badania fokusowe -- Focus Group Interview -- FGI), gdy poszukujemy wiedzy o tym, jak kształtują się poglądy i jakie są tego mechanizmy oraz poszukujemy nowych pomysłów. Do 1,5 godz. Indywidualny wywiad pogłębiony jest formą rozmowy, dzięki której badacz jest w stanie uzyskać potrzebne mu informacje od badanego, który posiada specyficzną wiedzę. W wywiadzie etnograficznym prowadzący rozmowę często przygotowuje listę pytań/problemów, na które odpowiada rozmówca. Ponieważ w trakcie rozmowy często pojawiają się wątki poboczne, które okazują się istotne, badacz musi zachowywać czujność, aby umieć „ad hoc" formułować i zadawać pytania do wątków, które się pojawiły niespodziewanie. Badacz ukierunkowuje rozmowę poprzez zadawanie pytań. Na co należy zwrócić uwagę prowadząc wywiad etnograficzny: język werbalny -- należy dostosować swój słownik do słownika terenu, nie odwrotnie język ciała -- mimika (potakiwanie, zaprzeczanie), co może ukierunkować rozmówcę, bądź powstrzymać od wyrażenia jakiejś opinii, ważny jest kontakt wzrokowy słuchanie -- uważne i refleksyjne sugestie -- badacz powinien mówić jak najmniej, nie udzielać rad, nie pouczać, wręcz przeciwnie należy wyrażać swoją niewiedzę, prosić o wyjaśnienia zachęcać rozmówcę do opowiadania historii -- by zbliżyć się do logiki według której ludzie działają oraz uciekać od logiki teorii według której ludzie uogólniają dyktafon, notatki, transkrypcja **Badanie fokusowe to dyskusja w grupie, prowadzona przez moderatora według opracowanego wcześniej scenariusza.** Trudności w badaniach focusowych: Trudności w rekrutacji uczestników- „uczestnicy rezerwowi" lub tzw. „pewni uczestnicy"- korzyści płynące z uczestnictwa w badaniu (ranga badań, wynagrodzenie, upominki) Trudności z ustaleniem terminu i miejsca spotkania- spytać o preferencje i próbować się do nich dostosować- odpowiednie miejsce -- focusowania specjalnie przeznaczona do tego celu Trudności wynikające z różnic w języku komunikacji- przed wywiadem należy szczegółowo wyjaśnić wszystkie specjalistyczne terminy z nim związane i upewnić się, że są one zrozumiałe dla uczestników badania oraz interpretowane w taki sposób jak zakładał badacz Trudności z „opanowaniem" dyskusji grupowej - gdy autor badań nie ma doświadczenia w prowadzeniu dyskusji grupowej warto by rozważył zaangażowanie profesjonalnego moderatora lub chociażby zapewnił sobie wsparcie w postaci moderatora pomocniczego. Jeśli nie jest to możliwe warto zainicjować sesję próbną, np. w gronie znajomych i sprawdzić w ten sposób swoje możliwości i kompetencje oraz przygotować się na ewentualne zagrożenia Trudności z opracowaniem zebranego materiału- profesjonalnie przygotowana transkrypcja wywiadu,- specjalistyczne oprogramowanie (np. Atlas, Nvivo) przeznaczone do analizy treści zgromadzonego materiału, które ułatwi segregację zebranych danych, ale także analizę składniową, poprzez poszukiwanie związków (współwystępowań), częstości i częstotliwości pojawiania się szczególnych słów, fraz i całych zdań Metoda obserwacji to ukierunkowane, zamierzone, celowe, systematyczne i prowadzone według ustalonego planu postrzeganie badanych obiektów. **Obserwacja jest najczęściej traktowana jako pomiar dodatkowy i uzupełniający.** Dzięki obserwacji możliwe jest rozpoznanie zjawiska lub obiektu w ich naturalnym przebiegu, przy czym pozyskiwane informacje są ograniczane czasem i miejscem badania, a możliwości ich percepcji są ograniczone zmysłami obserwatora. Narzędzie badawcze -- arkusz obserwacji Obserwacja -- techniki badawcze Standaryzowana -- opracowywanie wyników w sposób ilościowy Jawna -- ujawnienie swojej roli przez badacza oraz poinformowanie badanego środowiska o celu i zakresie prowadzonych obserwacji Nieuczestnicząca -- polega na obserwowaniu danej zbiorowości lub określonego środowiska organizacyjnego z perspektywy zewnętrznej. Badacz z dystansu przygląda się rzeczywistości i zbiera wrażenia Jednorazowa -- obserwacja zjawisk łatwych do czasowo -- przestrzennego wyodrębnienia. Jednoosobowa -- obserwacje prowadzone przez jednego obserwatora Niestandaryzowana -- opracowywanie wyników w sposób jakościowy Ukryta -- badacz nie ujawnia swojej roli jako badacza i w pełni uczestniczy w funkcjonowaniu określonego systemu Uczestnicząca -- badacz uczestniczy w sytuacjach, które są przedmiotem badania, wejście badacza w określone środowisko Ciągła -- obserwacja zjawisk nie dających się łatwo wyodrębnić Wieloosobowa -- obserwacja prowadzona przez wielu niezależnych obserwatorów. Obserwacja nieuczestnicząca badacz pozostaje poza granicami terenu unikanie kategoryzacji i oceny obserwowanych zjawisk („czysty odbiór", opis bez interpretacji i oceny), co jest dość trudne gdyż ludzie często doświadczają świata za pośrednictwem oceny wymaga bieżącego sporządzania notatek lub zaraz po dokonanej obserwacji „bycie cieniem" (shadowing) polega na stałym towarzyszeniu wybranej osobie w pełnieniu przez nią roli organizacyjnej Obserwacja uczestnicząca badacz ma dostęp do danych, do których osoba z zewnątrz mogłaby nie mieć dostępu uczenie się przez doświadczenie, badacz wtapia się w teren, ryzyko utraty antropologicznego nastawienia, tzn. zacznie brać otaczającą rzeczywistość jako coś oczywistego może być stosowana przez osoby pracujące w danej organizacji i prowadzące badania na temat przebiegu określonych zjawisk W metodzie obserwacji narzędziem badawczym jest **arkusz (dziennik) obserwacji**. Ma on zróżnicowaną postać dostosowaną zawsze do celu i zakresu badań. Można jednak tu wskazać kilka uniwersalnych elementów: nazwę i charakter obserwowanego obiektu lub zjawiska opis obserwowanych zdarzeń lub faktów, przy uwzględnieniu przyjętych miar czy skal pomiarowych, opisów określonych zachowań itp. czas obserwacji specyficzne warunki, w których obserwacja jest prowadzona inne uwagi, które miały wpływ na przeprowadzenie badań Badania eksperckie najczęściej przeprowadzane są : techniką badania opinii ekspertów techniką delficką Technika badania opinii ekspertów słabe rozpoznanie danego zjawiska, zwłaszcza w teorii poznanie opinii kluczowych osób dla danej tematyki -- ekspertów różne techniki: pocztowa/mailowa, bezpośrednia (dyskusja ekspercka -- zbieżność z focusem) najczęściej badanie jednorazowe **narzędziem badawczym jest kwestionariusz ekspercki** najczęściej pytania otwarte Technika delficka, to metoda ustrukturalizowania procesu komunikacji grupowej w celu zapewnienia skuteczności działania zbiorowości niezależnych osób (ekspertów), którzy jako całość dążą do rozwiązania złożonego problemu. **Głównym celem zastosowania metody delfickiej jest zdobywanie informacji i tworzenie nowej wiedzy**, w sytuacji wysokiej niepewności, wtedy gdy dostępne lub osiągalne dane nie są przydatne do rozwiązania problemu, występuje brak danych lub ich niedostateczna ilość, gdy istotne zmienne dotyczące problemu oraz interakcje między nimi nie są znane, a także wtedy, gdy występują ograniczenia czasowe lub kosztowe związane ze zebraniem danych. Technika delficka -- procedura badawcza Faza koncepcyjna -- cele, pytania badawcze, opracowanie kwestionariusza, zaleca się badania pilotażowe Przygotowanie -- dobór ekspertów (dobór celowy na podstawie ich specjalistycznej wiedzy i dorobku), ustalenie warunków udziału w badaniu (wynagrodzenie, ramy czasowe badań, zasady komunikacji) Pierwsza runda badania -- rozesłanie kwestionariuszy , uwzględnienie zasad i terminu ich zwrotu Analiza otrzymanych wyników i ich interpretacja, propozycja rozwiązania problemu Rozpoczęcie kolejnych rund badania (zwykle od 3 do 5), do momentu uzyskania zbieżności opinii Końcowa analiza wyników i ewaluacja badania Technika delficka -- zalety i wady Zalety: niezależność opinii anonimowość opinii oraz ekspertów unikanie dominujących osobowości kontrolowane sprzężenie zwrotne zdalna, grupowa komunikacja statystyczne opracowanie wyników wieloetapowość uzgadnianie i sumowanie opinii kompetentnych osób Wady: wolna kosztowna ograniczona do jednego tematu założenie, że zgodność opinii jest równoznaczna z ich prawdziwością i trafnością trudności w doborze grupy ekspertów brak bezpośredniej wymiany poglądów W metodzie badania dokumentów poddaje się analizie materialne i symboliczne wytwory ludzkie traktując je jako źródło informacji o określonych cechach lub właściwościach społecznych lub organizacyjnych. Badaniu podlegają tu różnorodne dokumenty, które mają zróżnicowaną postać (np. papierową, elektroniczną) i dotyczą określonych aspektów i obszarów funkcjonowania organizacji (dokumenty osobiste, np. życiorysy, podania, świadectwa lub/i dokumenty instytucjonalne, np. statuty, regulaminy, instrukcje, dokumenty księgowe, umowy, plany strategiczne, zakresy obowiązków itp.) Analiza formalna polega na identyfikacji i ocenie występowania określonych elementów formalnych w analizowanych dokumentach. Do tego typu elementów można zaliczyć np. formę dokumentu (elektroniczna / pisemna zwykła / pisemna w formie aktu notarialnego), występowanie odpowiednich podpisów, określenie stron, czy terminów, przy czym zakres elementów formalnych będzie każdorazowo uzależniony od specyfiki konkretnego źródła informacji. Analiza treści polega na jakościowej ocenie zapisów w dokumencie z punktu widzenia ich wpływu na określony w celu, merytoryczny obszar badań. Inne metody badawcze Do innych metod badawczych, rzadziej wykorzystywanych w naukach o zarządzaniu zaliczyć można: Eksperyment naukowy -- jest powtarzalnym zabiegiem poznawczym polegającym na celowej zmianie przez badacza jednego lub kilku wybranych czynników, wykonanym w celu ustalenia skutków dokonanej zmiany Symulacja -- modelowanie z wykorzystaniem odpowiedniego oprogramowania. Modele powinny mieć charakterystyki świata realnego, a dane do nich charakter longitudinalny Metody heurystyczne (np. **burza mózgów, listy kontrolne**) Testy Trudno wskazać kryteria i jednoznaczne zasady, które pozwalałyby na w miarę łatwe i jednoznaczne dokonanie wyboru metody. Można jednak wskazać na kilka przesłanek: metoda powinna być adekwatna do problemu i celów badań; dobór metody/metod wyznaczony jest obszarem badań, rodzajem danych źródłowych, ich wiarygodnością czas i koszt badań znajomość metody przez badacza należy uwzględniać celowość i użyteczność danej metody/techniki biorąc pod wady jej wady i zalety korzystanie z gotowych narzędzi bądź ich doskonalenie, modyfikacja, łączenie, rozszerzanie na potrzeby sformułowanego problemu