Enfeksiyon Hastalıklarında Tıbbi Beslenme Tedavisi PDF

17.12.2024 ENFEKSİYON HASTALIKLARINDA TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ Doç. Dr. Gözde Arıtıcı Çolak 1 ü Dünya ‘da yaygın olan bir hastalık grubudur. WHO ‘ya göre dünyadaki ölümlerin üçte biri enfeksiyon hastal...

17.12.2024 ENFEKSİYON HASTALIKLARINDA TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ Doç. Dr. Gözde Arıtıcı Çolak 1 ü Dünya ‘da yaygın olan bir hastalık grubudur. WHO ‘ya göre dünyadaki ölümlerin üçte biri enfeksiyon hastalıklarından kaynaklanmaktadır. ü Türkiye Ulusal Hastalık Yükü çalışmasında Türkiye ‘deki ölüm nedenleri sıralamasında kanser ve kalp hastalıklarından sonra üçüncü sırayı almıştır. Enfeksiyon hastalıklarına bağlı ölümler tüm ölümlerin %8.85 ‘ini oluşturmaktadır. ü İlk çağlarda tüberküloz salgınlar halinde görülürken son yıllarda kazanılmış immün yetmezlik sendromu AİDS ve HİV ile gündeme gelmiştir. 2 1  17.12.2024 Enfeksiyon hastalığı; mikroorganizmaların bir canlı vücuduna girerek herhangi bir dokuda genel veya lokal yerleşmesi sonucu kendi cisimleri ya da toksinleri ile oluşturdukları patojen belirtilerdir. 3 Enfeksiyon Oluşumunu Belirleyen; ü Mikroorganizmanın virülansı ü Organizmaya giren miktarı ü Konağın duyarlılığı 4 2  17.12.2024 Temel Kavramlar Pandemi: Bir kıta veya tüm dünya gibi geniş bir alana yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıklara verilen genel ad. Epidemi: Bir salgın hastalığın normal veya alışılmış sayısından fazla görülmesini ifade eder. Salgın ve epidemi aynı anlamda kullanılmaktadır. Endemi: Bir enfeksiyonun bir toplumda alışılmış sıklıkta görülmesini ifade eder. Konak: Enfeksiyon etkeninin yerleştiği mikroorganizmalar (insan, hayvan). 5 Temel Kavramlar Sepsis: Mikroorganizmaların kanda çoğalması genelde ağır klinik bir tabloya yol açar. Enfeksiyona karşı konağın sistemik bir yanıtı olarak gelişen ve birçok organ yetmezliği ve ölüme neden olabilen kompleks bir sendromdur. En sık nedeni piyelonefrit, pnömoni, peritonit, kolanjit, menenjit veya herhangi bir bölgedeki apsedir. Son dönemde literatürde SIRS (sistemik inflamatuar yanıt sendromu) terimi kullanılmaktadır. 6 3  17.12.2024 LENFORETİKÜLER SİSTEM MERKEZİ LENFOİD ORGANLAR PERİFERİK LENFOİD ORGANLAR Kemik iliği Lenf düğümleri Timus Dalak Gis Solunum ve ürogenital sistemde bulunan lenfoid dokular 7 İMMÜN CEVABI BASKILAYAN MADDELER ü X ışınları üIsı üYaş üYorgunluk üBazı ilaçlar üEnfeksiyonlar özellikle sindirim, solunum ve ürogenital sistem enfeksiyonları üLenfoid organlardaki anomaliler 8 4  17.12.2024 ü Travma, sepsis gibi herhangi bir uyarı sonucunda hemen hemen tüm hücre gruplarından (başlıca T hücreleri ve makrofajlardan) polipeptid veya glikoprotein yapıda olan sitokinler (TNF, IL-1, IL-6, IL-10 gibi) sentezlenmektedir. ü Sitokin salınımının artması vücutta katabolik sürecin başlamasına neden olur. 9 BAZI SİTOKİNLERİN UYARI SONUCU OLUŞTURABİLECEKLERİ BİYOLOJİK YANIT GENEL Ateş, anoreksiya, katabolik durum, dinlenme metabolik hızında artış KARDİYOVASKÜLER Kardiyak kasılmanın azalması, damar içi koagülasyon mekanizmalarında değişiklik PULMONER Solunum yetmezliği METABOLİK Hiperglisemi, laktik asidoz, epinefrin glukagon gibi hormonlarda artış MEZENTERİK ABY, karaciğer yağlanması, gastrointestinal motolite ve emilimde azalma 10 5  17.12.2024 KARBONHİDRAT, PROTEİN, YAĞ METABOLİZMASINDA GÖZLENEN DEĞİŞİKLİKLER Protein Metabolizması Kas proteinlerinin yıkımında artış, tüm vücut protein ve nitrojen düzeyinde azalma, protein turnover düzeyinde artış CHO Metabolizması Glikoz oluşumu ve kullanımında artış, kaslarda glikoz mobilizasyonunda artış, insülin düzeylerinde artış veya azalma Lipit Metabolizması Tüm vücut lipolizinde artış, hipertrigliseremi ve hiperkolesterolemi, yağ asit turnover düzeyinde artış Karaciğer Metabolizması Akut faz proteinlerinin bazılarında artma (CRP gibi), bazılarında azalma (transferrin, prealbumin, retinol bağlayıcı protein), albumin sentezinde azalma 11 Beslenme Yetersizliği Enfeksiyonlara Karşı Direnci Düşürür ü Bağırsak ve diğer mukoz membranlarda geçirgenlik bozulur ü PEM ‘li hastalarda santral ve periferal lenfoid dokularda lenfosit üretiminde azalma görülür (özellikle timus, dalak ve lenf nodlarındaki T hücrelerinde ). ü Epiteller bozulur ü Hipoproteinemiyaya bağlı olarak dokularda ödem olur kan dolaşımı bozulur ü Normal doku onarımı azalır ü Fibroblastlarda fonksiyon azalır 12 6  17.12.2024 ENFEKSİYON HASTALIKLARININ METABOLİZMA ÜZERİNE ETKİSİ ü Ateş ü Vücut ağırlığında değişme ü BMH değişiklik ü Protein katabolizması ü İştahsızlık ü Vücut sıvısındaki değişikler ü Plazmadaki değişiklikler 13 ENERJİ ü Artan ateş BMH ‘ı arttıracağından 20-35 kcal/kg/gün enerji verilmelidir. (pratik: günlük enerji gereksinmesinin üzerine + 500 kal ek yapılmalıdır) ü Çok yüksek kalorili diyetin, katabolizmayı önlemediği gibi solunum yükünü arttırması ve immünsüpresyon riski bulunmaktadır. 14 7  17.12.2024 KARBONHİDRATLAR ü Karbonhidratlar protein dışı kalorinin %50-70’ini oluşturmalıdır. Glikoza bağımlı dokuların beslenmesi için günlük 130 g altında olmamalı 600 g üstüne çıkılmamalıdır. ü Üst sınırda CHO verilecekse karbonhidrat kaynağı önemlidir. 15 YAĞLAR ü Total enerjinin yağdan gelen oranı ≤ %30 olması gerekmektedir. (Diyetin lipit içeriğinin artması immün sistemi baskılar) ü Diyaresi olan hastada günlük yağ miktarı 30-40 g civarında tutulmalıdır. ü Araşidonik asit metabolitleri ateş, taşikardi, takipne, ve laktik asidoz oluşumunda rol alır. 16 8  17.12.2024 YAĞLAR ü Yapılan çalışmalarda balık yağının (omega-3 yağ asitlerinin) inflamatuar hücreler tarafından prostoglandin, tromboksan ve lökotrienlerin üretimini azalttığı gösterilmiştir. ü Omega-3 yağ asitleri sepsisi ya da hiperinflamatuvar riski olan hastalarda potansiyel antiinflamatuvar olarak kullanılabilir. ü Yapılan çalışmalarda bu hastalara n-3 ağ asitlerinin katkısı %4-%6 arasında, oleik asitten zengin yağların günlük enerji içindeki oranının %10-%15 olmasının olumlu olacağı gösterilmiştir. 17 PROTEİNLER ü Protein katabolizması nedeniyle protein ihtiyacı artabilmektedir. 1.2-1.8 g/kg/gün. Fazla protein alımı kas hücre yıkımını önlemez, metabolik hızı, vücut ısısı ve karbondioksit üretimini arttıracaktır. Bu nedenle 1.8-2.0 g/kg/gün ‘ü geçmemek gerekir. Toplam enerjinin proteinden gelen oranını %18-20 civarında tutmak gerekir. ü Plazma glutamin, glisin, serin,methionin,sistein ve taurin aminoasitlerinde büyük oranda azalma gözlenir. Bu aminoasitlerin idarla atımı artar veya farklı amaçlarla metabolizmada kullanılır. Sistein, glutamin ve glisin glutatyon sentezinde kullanılır. 18 9  17.12.2024 VİTAMİN- MİNERAL ü Fe, Cu, K, Zn, Mg, Ca, P ve Se kaybı olacağından/kullanımı artacağından bu elementlerin düzeyi izlenmeli gerekirse takviye yapılmalıdır. ü Antioksidan özelliği olan vitamin ve minerallerin verilmesi konusu tartışmalıdır. A,C, E, Se, Fe, Zn hastada eksiklik olmayacak şekilde verilmesi gerekir. Genelde bu miktar DRI/RDA ‘nın%100-150 oranında verilmesi şeklindedir. 19 BESLENME İMMÜN SİSTEM ARASINDAKİ İLİŞKİ Protein: Yetersizliğinde hücresel bağışıklık bozulur. T hücrelerinin sayısı azalır fonksiyonu bozulur. A Vitamini: IgA yapımı ve kullanımı bozulur. Epitel doku işlev yapamaz. C Vitamini: Viral enfeksiyonlara karşı organizmayı koruyan intreferon yapımında etkilidir. D Vitamini: Yetersizliğinde hücre içi lökositlerin Ca miktarı azalır, buna bağlı olarak hücre fonksiyonlarında bozukluk olur. E Vitamini: A ve C vitaminlerinin oksidasyonlarını önler. Eritrositlerin dayanıklılığını arttırır. 20 10  17.12.2024 BESLENME İMMÜN SİSTEM ARASINDAKİ İLİŞKİ Folik Asit: Yetersizliğinde kemik iliğinde, epitel dokularda değişiklik olur. DNA yapımı ve antikor cevabı yetersiz kalır. B Vitaminleri: Tiamin yetersizliğinde timus bezi küçülür. B12, B2, biotin, pridoksin ve pantotenik asit yetersizliğinde immun cevap yetersiz kalır. Demir: Yetersizliğinde immün sistem bozulur. T lenfosit yapısı azalır. Hücre içi bakteri öldürücü bazı enzimlerin aktifleşmesi için Fe ‘e gereksinim vardır. Yetersizliğinde bu enzimler aktivite gösteremezler. 21 BESLENME İMMÜN SİSTEM ARASINDAKİ İLİŞKİ Magnezyum: Makrofajların aktive edilmesi için gereklidir. Bakır: Vücutta miktarı azalınca, T lenfositlerin fonksiyonları azalır. İmmün cevap azalır. Selenyum: Yetersizliğinde immün cevap ve antikor yapımı azalır. Çinko: Yetersizliğinde T lenfosit sayısı azalır. 22 11  17.12.2024 EDİNSEL İMMÜN YETERSİZLİĞİ SENDROMU (AİDS) ‘DE BESLENME 23 HASTALIĞIN EPİDEMİYOLOJİSİ ü Edinsel İmmün Yetersizliği Sendromu (AİDS) ilk olarak 1981 yılında ABD ‘de homoseksüellerde görülmüştür. ü İlerleyen yıllarda intravenöz ilaç bağımlılarında, kan transfüzyon alıcıları ve bunların cinsel eşlerinde ortaya çıkmıştır. Dünyada ve ülkemizde AIDS vakaları her geçen gün artmaktadır. ü 1983 yılında AİDS ‘li hastalardan human immunudeficiency virüs (HIV) izole edilmiştir. ü Enfeksiyon alındıktan 3-6 ay sonra antikor cevabı gelişir. Bu antikorlar serumda veya diğer vücut sıvılarında ELISA testi ile bakılır. 24 12  17.12.2024 ü WHO ‘ya göre vakaların %62 ‘sinin yaş aralığı 20-39 arasındadır. ü HIV enfeksiyonunun başlıca bulaşma yolu cinsel yoldur bunun dışında enfekte olmuş kişilerin kullandığı intravenöz ilaç veya iğne şırıngalarının kullanılması sıklıkla görülen bulaşma yoludur. ü Perinatal bulaşma ise enfekte olmuş anneden bebeğe doğum sırasında veya postportum döneminde emzirme ile geçer. Anne sütü ile geçiş riski %14-29 ‘dur. ü Başlıca enfeksiyon kaynağı kan, genital sekresyon ve anne sütüdür. 25 AIDS ‘nin henüz kesin bir tedavisi yoktur. Amaç HIV ‘i inaktif hale getirerek, bağışıklık sistemini uyarmak ve fırsatçı enfeksiyonlar ile tümörlerin tedavi edilmesidir. Kullanılan ilaçların ömür boyu kullanılması gerekir yaşam süresini önemli derecede uzatırlar. Yüksek etkili anti retroviral tedavi (HAART) ilk kez 1996 yılında uygulanmaya başlamış bugün HIV enfeksiyonu için kullanılan standart tedavidir. 26 13  17.12.2024 HIV ENFEKSİYONU OLAN KİŞİLERDE; ü Total lenfosit sayısı azalır ü GİS bozulur ü Kaslarda güçsüzlük ve hassasiyet ü Deri lezyonları ü Renal disfonksiyonlar ü Üst solunum yolları enfeksiyonu ve tüberküloz ü HIV nörotrofik bir virüstür. HIV-ensefalopatisi veya AIDS- demans kompleksi oluşturur ü Hastalık immün sistemi zayıflatır T hücreleri aktiviteleri azalır. Nonhodgkin lenfoma en sık rastlanan hastalıktır. ü AIDS ‘de görülen en önemli komplikasyon malnutrisyon (%96 ‘sında) ve erime (wasting) sendromu ve sepsis görülür. Hastalarda ağırlık kaybı, yağsız vücut kütlesinde kayıp ve serum albumin düzeyinde azalmalar görülür. Eğer oral alım yeterli değilse enteral veya parenteral beslenmeden faydalanılabilir. 27 BESLENME PROGRAMI HAZIRLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER ü Günde ortalama 2200-2800 kcal günlük alınması önerilir. (Pratik: 20-35 kcal/kg/gün). Yüksek kalori solunum yükünü arttırır. ü Günlük protein gereksinmesi 1.2-1.8 g/kg ‘dır. Katabolizma yüksek proteinüri var ise 1.5- 2 g /kg/gün ‘e çıkılabilir (böbrek ve karaciğer yetmezliği olup olmadığı iyi bir şekilde değerlendirilmeli). Fazla protein verilmesi metabolik hızı, kas hücre yıkımını önlemez, metabolik hızı, vücut ısısını ve karbondioksit üretimini arttıracaktır.) ü CHO ayarlaması için pankreas fonksiyonlarına bakılmalıdır. 28 14  17.12.2024 BESLENME PROGRAMI HAZIRLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER ü Hastaların ortalama %55 ‘inde diyare görüldüğünden diyetin yağdan gelen oranı %25 olarak istenir. Orta zincirli yağ asitlerinin (MCT) kullanılması gaita atımını ve gaitayla azot kaybını azaltır, bağırsak hareketlerini yavaşlatır ve abdominal semptomları hafifletir. Balık yağı+MCT kombinasyonunun kullanımı immün fonksiyonları düzeltir, inflamasyonu azaltır. ü Diyare ve kusma var ise Na, K ve Cl gibi elektrolitlerin yerine konması gerekir. 29 BESLENME PROGRAMI HAZIRLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER ü HIV (+) olan hastalar için vitamin mineral gereksinimi hala tam olarak bilinmemektedir. ü Mevcut verilere göre bu hastalarda kan A, B6, C ve E vitamin düzeylerinin düşük olduğu bilinmektedir. Malabsorbsiyon var ise mikro besin öğeleri IV veya oral desteği yapılmalıdır. ü Çalışmalar bu hastalarda Akdeniz diyetinin olumlu sonuçlar verdiğini göstermektedir. 30 15  17.12.2024 Beslenme-COVID 19: Neler Biliyoruz? 31 Giriş COVID-19 pandemisi dünya çapında insanları hayat tarzını, sağlık sistemlerini, ulusal ve global ekonomileri etkiledi Dietary Recommendations During the COVID-19 Pandemic: an Extract Nutrition Reviews Vol. 79(4):382–393 32 16  17.12.2024 Giriş Sosyal izolasyon, fizik ve mental sağlığı etkiledi Uyku ve yeme alışkanlıkları değişikliği Ağırlık artışı Alkol ve sigara İllegal ilaç kullanımlarının artışı Dietary Recommendations During the COVID-19 Pandemic: an Extract Nutrition Reviews Vol. 79(4):382–393 33 Değişen Yeme Alışkanlıkları 34 ülkede yapılan 128.292 kişinin değerlendirildiği çalışmaların değerlendirildiği bir sistematik derlemede pandemi süresinde bireylerin atıştırma (özellikle obez bireylerin), fast food ve alkol tüketiminin arttığı görülmüştür Tatlı ve tuzlu atıştırmalıkların tüketimi %18 den %45 e çıkmıştır İspanya’da yapılan bir çalışmada yeKşkin bireylerin Akdeniz diyeKne uyumlarının arMğı görülmüştür The impact of COVID-19 lockdown on snacking habits, fast-food and alcohol consumption: systematic review of the evidence. Clin Nutr 2021. https://doi.org/10.1016/ j.clnu.2021.04.020 (in press). Changes in dietary behaviours during the COVID-19 outbreak confinement in the Spanish COVIDiet Study. Nutrients. 2020;12(6):1730. 34 17  17.12.2024 Ø 14 mart 2020-14 haziran 2020 tarihleri arasında %74.2’si (n=92) kadın, %25.8’i (n=32) erkek olmak üzere toplam 124 birey ile (3 ay takipli) yapılmışGr Ø Bu çalışmanın sonunda, COVID-19 salgını süresince evde çalışan bireylerin beslenme alışkanlıklarının değiştiği, vücut ağırlıklarında artış olduğu görülmüştür 35 Beslenme - Bağışıklık Gen ekspresyonu Optimal beslenme Hücre akLvasyonu Moleküler değişiklik sinyalleri yolu ile immun sistemi etkilemektedir 36 18  17.12.2024 Beslenme COVID-19 enfeksiyonundan korunmada Enfekte olan kişilerin iyileşme sürecinde 2 m Hasta olup iyileşen kişilerin sonrasında beslenme oldukça önemli bir yere sahiptir Dietary RecommendaKons During the COVID-19 Pandemic: an Extract NutriKon Reviews Vol. 79(4):382–393 37 Çalışmalarda ü Kötü seyre neden olur ü Yaşlı bireylerde ü Yoğun bakımda kalma süreleri ü Kronik hastalıkları olan ü Kas kütlelerinde ve yaşam kalitelerinde bireylerde ü Morbidite ve mortalitelerinin ü Optimal beslenmeyi sağlayamayan bireylerde Clinical course and risk factors for m ortality of adult inpatients with COVID-19 in W uhan, China: a retrospective cohort study. Lancet 2020 M ar 11. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in W uhan, China. Lancet 2020;395:497e500. ESPEN guideline on clinical nutrition in the intensive care unit. Clin Nutr 2019;38:48e79. 38 19  17.12.2024 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri Ortak Noktasında, Avustralya, Brezilya, Kanada, İtalya, İspanya Genel beslenme önerileri İngiltere, Türkiye vb ülkeler, Dünya Sağlık Örgütü, Diyet suplemenları ? Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi, kılavuzlarını Anne sütü yayınladı Besin hijyeni kuralları yer almaktadır Dietary Recommendations During the COVID-19 Pandemic: an Extract Nutrition Reviews Vol. 79(4):382–393 39 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri Sebze ve meyve tüketiminizi arttırın (İtalya ve İspanya kılavuzları her gün 5 porsiyon olarak miktar belirtmiştir) Mikrobesin ögeleri doğal ve adaptif immünitenin gelişimine katkı sağlar. A,C,D,E,B6,B12 vitaminleri ve çinko fiziksel bariyerlerde yapısal ve fonksiyonel bütünlüğün sağlanmasına katkı sağlar Yeterli D vitam ini alınm ası için 15-30 dk güneşe m aruziyet D vitam ini ve zenginleştirilm iş ürünlerin tüketim inin arttırılm ası 40 20  17.12.2024 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri T. Tuz, yağ, şeker ve şeker ilaveli besinlerin tükeKmleri kısıtlanmalı, doymuş yağ alımı azalVlmalı Doymuş yağların fazla alımı düşük düzey inflamasyona neden olmaktadır Zeytinyağı, balık yağı gibi sağlıklı yağların tüketimi arttırılmalı Omega 3 yağ asitleri, adaptif ve doğal immüniteyi etkilemektedir Yetişkin erkek ve kadınlar için, EPA+DHA 500 mg/gün Bu miktar için haftada en az 2 porsiyon (90 g her bir porsiyon) yağlı deniz balığı tüketilmesi (omega-6/omega-3 1:1-4:1) 41 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri Yeterli m iktarda (m iktar net belli değil) su içilm esi ve hidrasyonun sağlanm ası Sıvı gereksinm esinin %75’i sudan %25’i yiyeceklerden (sebze, m eyve gibi olm alı) Sıvı gereksinm esini etkieyen faktörler; yaş, cinsiyet, fiziksel akNvite düzeyi, diyet, vücut kom pozisyonu, ham ilelik, çevresel faktörler, hastalıklar yeNşkin bireylerde 3.7 l ye kadar gereksinim artabilm ekte 42 21  17.12.2024 YETETLİ SIVI ALIMININ TAKİBİ Yetersiz sıvı alımı Dehidrasyonun yaygın belir2leri; hipotansiyon, idrar çıkışında azalma, vücut ısısında artma, kons9pasyon, Kilo başına 30 mL deride turgor değişiklikleri, mental karışıklık Ateş, diyare, kusma, enfeksiyon durumları sıvı gereksinimini etkiler Hipertonik formulalar yetersiz hidrasyona neden olabilir Lippincott Williams &Wilkins;2006. American Society for parenteral and enteral nutrition;2001. 43 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri İşlenmiş besin tükeKlmemeli Probiyotik tüketimi arttırılmalı İdeal vücut ağırlığının korunması Academ ia Espa~nola de Nutricion y Dietetica (la Academ ia) y el Consejo General de Colegios Oficiales de Dietistas-Nutricionistas. Recom endaciones de alim entacion y nutricion para la poblacion espa~nola ante la crisis sanitaria del COVID-19 [in Spanish]. https://www.academ ianutricionydietetica.org/noticia.php? id.113#. Published M arch 18, 2020. Associac¸~ao Brasileira de Nutrologia [Brazilian Association of Clinical Nutrition]. Guide to Healthy Eating in Tim es of COVID [in Portuguese]. https://www.asbran.org.br/storage/downloads/files/2020/03/guia-alim entar- covid-19.pdf. Published M arch 2020. 44 22  17.12.2024 Probiyotik COVID-19 Ø Hastanede yatan COVID-19 vakalarda disbiyoz olduğu, faydalı bakterilerin (Eubacterium ventriosum, Faecalibacterium prausnitzii, Roseburia and Lachnospiraceae taxa) azaldığı, patojen bakterilerin (Clostridium hathewayi, Actinomyces viscosus, Bacteroides nordii) arttığı görülmüştür Ø Lactobacillus ve bifidobacterium türleri immun fonksiyonların güçlenmesinde faydalıdır Ø Probiyotik laktik asit bakterileri solunum yolu hastalıklarından korunmada immun yanıtı arttırmak ve viral enfeksiyonlar ile mücadelede önerilmektedir Probiotics and COVID-19. The Lancet Gastroenterology & Hepatology, 5(8), 721-722, 2020 AlteraNons in gut microbiota of paNents with COVID-19 during Nme of hospitalizaNon. Gastroenterology 2020; available online May 20. 45 OBEZİTE-COVID-19 Sistem atik derlem e ve m eta analizlerin sonuçlarına göre, COVID-19 olan yetişkinlerin %55’i Tip 2 DM ve HT iken, %16’sının ise obez bireyler olduğu görülm üştür Obezite, solunum u sınırlam akta, im m ün yanıtın güçsüzleşm esine ve proinflam asyona neden olm akta pnöm oni riskini arttırm aktadır Genç yeNşkinlerde obezite, COVID-19’u daha ağır geçirm eye neden olm aktadır Obesity could shift severe COVID-19 disease to younger ages. Lancet. 2020;395:1544–1545. Obesity and im paired m etabolic health in patients with COVID-19. Nat Rev Endocrinol. 2020;16:341–342. 46 23  17.12.2024 OBEZİTE-COVID-19 Obez bireyler için net bir şekilde ağırlık kaybı önerisi bulunm am aktadır Ağırlık kaybı olacaksa kas kütlesi kaybına dikkat edilm eli. Egzersiz+ diyetin %30’u proteinlerden gelm eli Aminoasit örüntüsü önemli seratonin öncüsü olan triptofan doygunluğu sağlam ada ve toplam enerji alım ını sınırlam ada, kas kayıplarını önlem ek için hidroksi m eNl büNrat kullanım ı önerilm ektedir Nutritional recom m endations for CoVID-19 quarantine. Eur J Clin Nutr. 2020;74:850–851. 47 Akciğer enfeksiyonlarından korunmada ve hastalanan kişilerin iyileşme sürecinde Kesin etkileri henüz kanıtlı olmasa da bazı mikro besin ögelerinin suplementasyonları ön plana çıkmaktadır Bunlar; ü Vitaminler (A, B,C, D vitaminleri), ü Mineraller (selenyum, çinko, demir) ü Omega-3 yağ asitleridir Potential interventions for novel coronavirus in China: a system aticreview. J M ed Virol. 2020;92:479–49 48 24  17.12.2024 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri ÇİNKO SELENYUM Çinko doğal ve kazanılmış immıunite, antiviral yanıtta Selenyum, anKoksidan enzimlerin akKvitesini ve konakçının immun yanıVnı önemlidir. Ancak fazla çinko hücresel oksidatif strese neden arMrmaktadır olmaktadır Deney hayvanlarında yapılan çalışmalarda selenyum eksikliği olanlarda hastalığın Çinkonun antiviral etkisi için 10 mg/kg veya günde en fazla 600 daha ciddi seyrettiği, proinflamatuar immun yanıtı arttırdığı ve akciğerlerde mg kadar alınması gerekmektedir patolojiye neden olduğu görülmüştür Günde 30 mg elemental çinkonun immun fonksiyonu güçlendirmede ve enfeksiyon riskini azaltmada yeterli olabileceği düşünülmektedir Çinko takviyesinin antiviral mekanizması ve klinik faydası, viral enfeksiyonlardan koruyucu ve terapötik etkisi için çalışmalar yeterli değil Critical role of zinc as either an antioxidant or a prooxidant in cellular systems. Oxid Med Cell Longev. 2018;2018:9156285. The role of zinc in antiviral immunity. Adv Nutr. 2019;10:696–710. Selenium, immune function and resistance to viral infections. Nutr Diet. 2008;65(suppl 3):S41–S47. 49 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri D VİTAMİNİ C VİTAMİNİ D vitamini ile yapılan çalışmalarda, influenzaya karşı önleyici ve tedavi edici olduğu Brezilya klinik beslenme derneği, respiratuar viral söylenememekle birlikte, vitamin D düzeyinin COVID-19 ciddiyeK ile ilişkili olduğu enfensiyon riski olan bireylerin C vitamini görülmüştür suplementasyonu kullanmasını önermektedir 10.708 katılımcının değerlendirildiği sistematik bir Bu nedenle eksiklik var ise tamamlanmalı (30 ng/ml üzerinde tutulmalı) derlemede, 1 g/gün alınan C vitaminin grip insidansı üzerinde önemli bir etkisi yok, ancak gribin süresini %8- %18 oranında düşürmüştür Associac¸~ao Brasileira de Nutrologia [Brazilian Association of Clinical Nutrition]. Position of the Brazilian Association of Clinical Nutrition (ABRAN) regarding micronutrients and probiotics in COVID-19 infection [in Portuguese]. https://abran.org.br/2020/05/01/posicionamento-da-associacao-brasileira-de-nutrologia-abran-arespeito-de-micronutrientes-e-probioticos-na-infeccao-por-covid-19/. Published May 1, 2020. Accessed May 13, 2020. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2013;(1):CD000980. Editorial: low population m ortality from COVID-19 in countries south of latitude 35 degrees north supports vitam in D as a factor determ ining severity. Alim ent Pharm acol Ther. 2020;51:1434–1437. 50 25  17.12.2024 Mikronutrientler 10 makale 361.934 kişinin değerlendirildiği bir meta-analizde D vitamini eksikliği veya yetmezliğinde COVID- 19 riskinin arJğı görülmüştür 27 makalenin değerlendirildiği bir başka meta analizde D vitamini eksikliğinin COVID-19 için önemli bir risk olmadığı görülmüştür The implications of vitamin D deficiency on COVID-19 for at-risk populations. Nutr Rev 2021;79(2):227e34. Low vitamin D status is associated with coronavirus disease 2019 outcomes: a systematic review and meta-analysis. Int J Infect Dis : IJID : Off Publ Int Soc Infect Dis 2021;104: 58e64. 51 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri C vitamini (1000-3000 mg/gün ?) , D vitamini (idame dozu: 2000 IU/gün), Zn (10-20 mg/gün) ve Se (100-200 𝜇g)takviyesi eksikliği olan ve solunum viral enfeksiyon riski olan bireylerde düşünülmeli Yüksek doz kullanılan vitamin ve mineral destekleri toksik olabilir, yan etkileri veya besin ilaç etkileşimleri olabilir ilacın etkisini azaltabilir Bireylerin vitamin, mineral gereksinmeleri uyguladıkları diyet modeli, egzersiz durumu, hastalıklarına göre değişebilir. Diyetsel miktar tolere ebilebilir üst alım düzeyleri göz önünde bulundurularak planlanmalıdır Hamishehkar H, Ranjdoost F, Asgharian P, et al. Vitamins, are they safe? Adv Pharm Bull. 2016;6:467–477. Kamangar F, Emadi A. Vitamin and mineral supplements: do we really need them? Int J Prev Med. 2012;3:221–226. 52 26  17.12.2024 Ülkelerin Rehberlerinde Yer Alan Genel Beslenme Önerileri Sonuç olarak; Antioksidanların suplemen olarak alınmasındansa besinlerle alınması önerilmektedir Diyet suplementlerinin COVID-19 dan koruduğu söylenemez Suplemenlerin hastalığın ciddiye[, inflamatuar durum, hastanede kalış ve ölümlere olan etkileri için daha fazla çalışma takip edilmesi gerekmektedir Lee SR. Critical role of zinc as either an antioxidant or a prooxidant in cellular systems. Oxid Med Cell Longev. 2018;2018:9156285. Read SA, Obeid S, Ahlenstiel C, et al. The role of zinc in antiviral immunity. Adv Nutr. 2019;10:696–710. Gill H, Walker G. Selenium, immune function and resistance to viral infections. Nutr Diet. 2008;65(suppl 3):S41–S47. 53 ANNE SÜTÜ WHO ve diğer pek çok birlik emziren anneler için, COVID-19 olsa bile, genel hijyen kurallarına dikkat ederek emzirmeye devam etmelerini önermektedir Coronavirus disease (COVID-19) and breastfeeding. Centers for Disease Control and Prevention website. https://www.cdc.gov/breastfeeding/breastfeeding-special-circumstances/maternal-or-infant-illnesses/covid-19-and-breastfeeding.html. Revised June 4, 2020. Accessed June 24, 2020. 54 27  17.12.2024 Besin Hijyeni Besin ve besin ambalajlarının COVID-19 bulaşması ile ilgili ikna edici kanıt yok SARS-CoV-2 virüsü metal veya plastik yüzeylerde 3, kartonlarda 1 gün canlı kalabilmektedir Brezilya Klinik Beslenme Birliği, Avrupa Besin Güvenliği besinlerin kaplarının sabun ve suyla oteritesine göre ,alışveriş yıkanmasını veya %70 alkol ile silinmesi esnasında belirli kurallara Taze sebze ve meyvelerin sodyum uyuluyor ise besinlerin hipoklorit ile saniKze edilmesini kaplarının dezenfekte önermektedir (karbonat, sirke) edilmesine gerek yoktur Aerosol and surface stability of SARS-CoV-2 as compared with SARS-CoV-1. N Engl J Med. 2020;382:1564–1567. Food and coronavirus (COVID-19): what you need to know. European Food Information Council website. https://www.eufic.org/en/food-safety/article/foodand- coronavirus-covid-19-what-you-need-to-know. Updated March 26, 2020. 55 Besin Hijyeni FAO besin hijyeni için beş temel noktaya değinmektedir. Besinleri temiz tutun Çiğ ve pişmiş besinleri ayırın Besinleri iyice pişirin Güvenli sıcaklıkta besinlerinizi saklayın Çiğ besinleri yıkarken güvenli su (her ne kadar SARS-CoV- 2 uzun süre suda canlı kalamasa da) kullanın Food and Agriculture Organization of the United Nations. Maintaining a healthy diet during the COVID-19 pandemic. http://www.fao.org/3/ca8380en/CA8380EN. pdf. Published March 27, 2020. 56 28  17.12.2024 57 Özetle Taze sebze ve meyve tüketiminizi arttırın Emziren anneler emzirmeye devam etmeli Eklenmiş şeker ve tuz tüketimini azaltın Tam tahıllı ürünler kullanın Eksikliği bulunan ve viral solunum yolu Balık yağı, zeytinyağı gibi sağlıklı yağlar tüketin enfeksiyon riski olan bireyler C, D vitamini, çinko ve Se kullanabilir 58 29  17.12.2024 Bu Öneriler Doğrultusunda AKDENİZ DİYETİ GEZEGEN SAĞLIĞI DİYETİ 59 Hastanede Yatan Hastaların Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi 60 30  17.12.2024 COVID-19 Vakalarında Sık Görülen Yan Etkiler Ateş Pnömoni Öksürük, boğaz ağrısı Diyare COVID 19 Nefes almada zorluk Bulantı, kusma Kas ağrısı Tat ve koku kayıpları Malnutrisyon Malnutrition care during the COVID-19 pandemic: Considerations for registered dietitian nutritionists. J Acad Nutr Diet.2020;2:1. 61 Çalışmalar, Obezitesi olan (OR:6.29), sigara içen ve yetersiz fiziksel aktivitesi olan bireylerin hastanede yatma, mekanik ventilasyona ihtiyaç duyma ve mortalite riski daha yüksektir Bu maddelere alkol eklendiğinde risk 4 kat artmaktadır Hamer M, Kivimaki M, Gale CR, Batty GD. Lifestyle risk factors, inflammatory mechanisms, and COVID-19 hospitalization: a community-based cohort study of 387,109 adults in UK. Brain Behav Immun 2020;87:184e7. 62 31  17.12.2024 COVID-19 OBEZİTE COVID-19’a yakalanma, hastalığın seyri ve sağ kalımda olumsuz etkilere sahiptir Obezite metabolik dengesizliğe neden olmaktadır Obezlerde kronik düşük düzey inflamasyon disbiyozise neden olmaktadır, yapılan bir çalışmada bu durumun COVID-19 ciddiyeti ile ilişkili olduğu görülmüştür Obezitesi olan bireylerde mikro besin ögeleri eksikliği yaygındır bu durum iskelet kas metabolizmasını ve immun fonksiyonları olumsuz etkilemektedir Obesity in patients with COVID-19: a systematic review and meta-analysis. Metab Clin Exp 2020;113:154378. Visceral adiposity elevates the risk of critical ondition in COVID-19: a systematic review and meta-nalysis. Obesity 2021;29(3):521e8. 63 COVID-19 OBEZİTE İmmun disfonksiyon İnsülin direncinin tetiklediği metabolik değişiklikler Komorbid hastalıklar Organ yetmezlikleri hastalığın seyrini olumsuz etkilemektedir World Health Organization ROfE. Data and statistics on obesity. http://wwweurowhoint/en/health-topics/noncommunicable-diseases/obesity/data-and-statistics. 2020. [Accessed 23 March 2020] 64 32  17.12.2024 COVID-19 OBEZİTE Obezite, 30 kg/m 2, Kafkas ve Asya toplumlarında> 27 kg/m 2 üzerinde olması ESPEN ve WHO yoğun bakım hastalarının hasta olmadan ki beslenme eksikliklerini belirme ve bunların yerine konmasının önemini vurgulamaktadır Pandemi süresince sosyal kısıtlamalar beslenme alışkanlıklarını ve vücut kompozisyonunu olumsuz etkiledi Bu dönemde bireylerde ağırlık ve yağ artışı, kas kaybı, sarkopenik obezite özellikle yaşlı komorbid hastalığı olan bireylerde fazla görülmektedir World Health Organization ROfE. Data and statistics on obesity. http://wwweurowhoint/en/health-topics/noncommunicable-diseases/obesity/data-and-statistics. 2020. [Accessed 23 March 2020] 65 COVID-19 MALNUTRİSYON Hastanede yatan COVID-19 hastalarında malnutrisyon yaygındır İleri yaş (%52.7), kronik hastalıkların varlığı olan bireyler malnutrisyon açısından risklidir Malnutrition: percentage and association with prognosis in patients hospitalized for coronavirus disease 2019. Nutrients 2020;12(12):3679 The modified NUTRIC score can be used for nutritional risk assessment as well as prognosis prediction in critically ill COVID-19 patients. Clin Nutr 2021;40(2):534e41. 66 33  17.12.2024 NUTRİCOV COVID-19 nedeniyle hastaneye yatan hastalarda malnutrisyon sıklığını belirlemek amacıyla yapılan Nutricov çalışmasında GLİM (Global Leadership Iniiaive on Malnutriion) kriterlerine değerlendirme yapılmış, fazla kilolu olan bireylerde malnutrisyon prevelansı %40 olarak bulunmuştur NUTRİCOV Prevalence of malnutrition in coronavirus disease 19: the NUTRICOV Çstudy. Br J Nutr 2020:1e8. 67 GLİM (Global Leadership Initiative on Malnutrition) Birinci adım da; M UST ve NRS-2002 ile G L İkinci adım da; m alnutrisyon tanısı ve ciddiyeti belirlenir m alnutrisyon riski belirlenir Global Leadership Initiative on M alnutrition M alnutrisyon tanısı için en az bir fenoNp (vücut ağırlık kaybı %, düşük BKI, kas kütlesinde azalm a)ve bir eNyolojik kriterin (besin alım ında azalm a veya İ M m alabsorbsiyon ve inflam asyon değerlendirilm esi)olm ası gerekir GLIM Core Leadership Committee; GLIM Working Group. GLIM criteria for the diagnosis of malnutrition - A consensus report from the global clinical nutrition community. Clin Nutr. 2019;38(1):1-9 68 34  17.12.2024 COVID19- MALNUTRİSYON COVID-19 olan bireylerde ağırlık kaybı yaygın olarak görülm ektedir ESPEN hastaların erken taram asının yapılm asını ve 24-48 saat içinde gerekli olan hastalara erken nutrisyon desteğine başlanılm asını önerm ektedir COVID- 19 is associated with clinically significant weight loss and risk of malnutrition, independent of hospitalisation: a post-hoc analysis of a prospectivecohort study. Clin Nutr 2020;40(4):2420e6. 69 YOĞUN BAKIMDA NUTRİSYON 70 35  17.12.2024 YOĞUN BAKIMDA NUTRİSYON 01 M alnutrisyon 02 GLIM kriterlerine göre, BM I’den bağım sız olarak istem siz ağırlık kaybı hastalarda m ortalite ve veya düşük iskelet kası kütlesi yeterli m orbiditeyi arh ran bir tablodur kriterdir 03 M alnutrisyon riski %77 yoğun bakım larda çok daha bu risk yüksek 04 Sarkopenik obezitesi olan bireylerde sağ kalım en azdır bulunm uştur Yaşlı grup kırılganlık açısından en 05 riskli gruplardan biridir (taram a testlerinden M NA, SGA kullanılabilir) Malnutrition and nutritional therapy in patients with SARS-CoV-2 disease. Clin Nutr 2020;40(3):1330e7. 71 YOĞUN BAKIMDA NUTRİSYON Hasta stabilize edildikten, parsiyel arteriyel oksijen basıncı > 𝟔𝟎 mmHg ve ventilasyon pH > 7.2 olduktan sonra yoğun bakımdaki hastalar beslenmeye başlanabilir Yoğun bakım ekipleri regürjitasyon ve kusma riski nedeni ile enteral beslenmeden kaçınmaktadır Regürjitasyon riskini azaltmak için hastanın yatak açısı önemlidir (30 derece), prokinetik ajanlar kullanılabilir, gastrik rezidüel volüm yakın takip edilmelidir ESPEN guideline on clinical nutrition in the intensive care unit. Clin Nutr 2019;38(1):48e79. 72 36  17.12.2024 YOĞUN BAKIMDA NUTRİSYON Enteral nutrisyon alamayan veya enteral beslenme hedeflerine bir ha`a içerisinde ulaşamayan veya ciddi diyaresi olan hastalara parenteral beslenme başlanabilir ECMO desteği alan hastalara ESPEN en erken dönemde EN geçmeyi önermektedir (post pilorik beslenme) Enteral nutrition safety with advanced treatments: extracorporeal membrane oxygenation, prone positioning, and infusion of neuromuscular blockers. Nutr Clin Pract : Off Publ Am Soc Parent Ent Nutr 2021;36(1):88e97. 73 YOĞUN BAKIMDA NUTRİSYON Çalışmalarda enteral beslenilmeye başlayan kritik vakaların yarısında gastrointestinal hipomotilite belirlenmiştir (ilk 24 saat) İntesinal dismoilite, bağırsak iskemisi ve malabsorbsiyon yaygın görülmekte Yoğun bakımda ilk bir hafta hipokalorik besleme tercih edilmeli Refeeding sendromuna karşı dikkatli olunmalı Gastrointestinal complications in critically ill patients with COVID-19. Ann Surg; 2020. Pre-print, https://journals.lww.com/annalsofsurgery/ Documents/Gastrointestinal Complications in Critically Ill Patients with COVID-19.pdf. 74 37  17.12.2024 YOĞUN BAKIMDA NUTRİSYON “ Malnutrisyonu olan hastaların beslenme şeklinden bağımsız yeniden beslenmesiyle başlayan elektrolit ve sıvı yer değiştirmesinin yol açtığı metabolik anormallik Beslenmeye başlandıktan 2-5 gün içinde görülür İnsidansı %18-28 ” 75 YOĞUN BAKIMDA NUTRİSYON COVID-19 § Hastalarında en sık rastlanan komplikasyon disfajidir § Aspirasyon (500 mL üstü cut off değeri ESPEN)riskine neden olduğundan dikkatli takip edilmelidir Protein ve Enerji Gereksinmesi %70’e gelene kadar enteral veya parenteral destek devam etmelidir Barazzoni R, Bischoff SC, Breda J, Wickramasinghe K, Krznaric Z, Nitzan D, et al. ESPEN expert statements and practical guidance for nutritional management of individuals with SARS-CoV-2 infection. Clin Nutr 2020;39(6): 1631e8. 76 38  17.12.2024 77 78 39  17.12.2024 79 Enerji- Protein Gereksinmesi Hesaplama - ESPEN IBW= Erkek 50+(0.91*(boy uzunluğu cm-152.4)) IBW= Kadın 45.5+ (0.91*(boy uzunluğu -152.4) Düzeltilmiş vücut ağırlığı = IBW+25%fazla vücut ağırlığı Protein ye*şkinlerde minimum 1 g/kg/gün, kas kaybını önleme ve solunum kaslarının gücünü ar=rmak için 1.3 g/kg/gün(dallı zincirli aa, arginin) Protein obezlerde düzel*lmiş ağırlık kilo başına hesaplanabilir bu hesap malnutrisyonu olan bireylerde kas kayıplarına neden olabilir Enerji 20-25 kcal/kg 80 40  17.12.2024 Karbonhidrat Solunum katsayısını azaltmak için COVID-19 hastalarında 2g/kg/gün veya 150 g kadar CHO verilmelidir. Eklenmiş şeker kullanımından kaçınılmalı Tam tahıl tüketimi hem bağırsaklarda hem de sistemik inflamasyonu azaltır Artan lif tüketimi (hs-CRP) düzeyin, IL-6, TNF-alfa düzeyini azaltmış, KZYA artmasına neden olur Short Report - Medical nutrition therapy for critically ill patients with COVID-19. Eur Rev Med Pharmacol Sci, 24 (7), 4035-4039, 2020. 81 TEDAVİDE MİKRONUTRİENTLER Tedavide kullanımı ile ilgili farklı sonuçlar var Bir yüksek doz çinko tuzlarının kullanımının herhangi bir yan etkiye neden olmadan solunum ile ilgili şikayetleri azalttığı görülürken Başka bir çalışmada çinko suplementasyonunun mortalite üzerinde etkisinin olmadığı görülmüştür Bir çalışmada plazma yüksek Se düzeyi ve suplemantasyonunun pozi[f klinik sonuçlarının olduğu görülmüştür, bir diğerinde etkisinin olmadığı 82 41  17.12.2024 TEDAVİDE MİKRONUTRİENTLER Tek karbon metabolizması ve COVID-19 hastalığının seyri arasındaki ilişkileri değerlendiren çalışmalarda, D vitamini, Mg, B12 takviyesinin yoğun bakımdaki hastalarda oksijen tedavisine olan ihtiyacı azalttığı görülürken, düşük folat seviyesinin COVID-19 hastalığının ağır geçirilmesine neden olduğu görülmüştür 83 TEDAVİDE MİKRONUTRİENTLER Bu çalışmalarda düşük B12 düzeyinin COVID-19 ağır geçirmeye neden olduğu, C vitaminin tek başına veya kurkumin, kuarsetin ile beraber kullanımının olumlu sonuçlarının olabileceği görülmüştür 84 42  17.12.2024 TEDAVİDE MİKRONUTRİENTLER Orta ve ağır seyirli vakalarda yüksek doz (1 g) intravenöz C vitamini uygulamalarının oksijen indeksini arJrdığı, D-dimer, ferri[n gibi an[inflamatuar belirteçleri azalJğı görülmüştür Ancak bu çalışmalar kısa sürelidir, küçük bir gruba yapılmışjr ve sadece C vitamini uygulamanın etkisi takip edilmemiş[r 85 TEDAVİDE MİKRONUTRİENTLER D vitamini eksikliği hastaneden kalış süresi ve mortaliteyi arttırmaktadır 86 43  17.12.2024 ESPEN ÖNERİSİ ü Hastaneden kalan özellikle obez hastalarda E S E P E SPEN mikronutrient eksiklikleri görülebilir N ü RDA/DRI önerileri kadar destek yapılabilir ü Daha fazla destek yapılmasının klinik sonuçları E açısından veriler yeterli değildir E SPEN S P E N 87 Taburculukta Nutrisyon 88 44  17.12.2024 Yoğun Bakım Sonrası Beslenme Takibi Malnutrisyon riski devam etmektedir ESPEN, hastaların beslenme durumlarının MNA gibi tes tler ile takip edilmesini önermektedir China novel coronavirus investigating and research team. A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019. N Engl J Med 2020 Feb 20;382(8):727e33. 89 Taburculukta Nutrisyon COVID-19 dan sonra en sık BMI, iskelet kas kütlesi ve görülen etkiler, Yorgunluk, fonksiyonunda azalma güçsüzlük, psikolojik sorunlar ve stres Lezzet ve koku almada azalma Yeterli enerji+protein+kardio ve besin alımını etkilemektedir direnç egzersizi (etkisini belirleyen çalışma henüz yok) 6-month consequences of COVID-19 in patients discharged from hospital: a cohort study. Lancet 2021;397(10270):220e32. Persistent symptoms in patients after acute COVID-19. Jama 2020;324(6):603e5. 90 45  17.12.2024 Beslenmenin Uzun Dönemde COVID-19 Duyarlılığına Etkisi Obezite Tip 2 DM öne çıkan baskın risk faktörleri Obesity and its implications for COVID-19 mortality. Obesity. 2020 91 Beslenmenin Uzun Dönemde COVID-19 Duyarlılığına Etkisi Dünyada ama özellikle Amerika ve gelişmiş ülkelerde; Batı tipi beslenm e m odeli Doym uş yağ alım ının yüksekliği Rafine karbonhidratlar ve şekerler Düşük düzey lif Düşük düzey doym am ış yağ Düşük düzey anNoksidan alım ı risk faktörü olarak tanım lanm aktadır Brain, Behavior, and Immunity 87 (2020) 53–54 92 46  17.12.2024 Beslenmenin Uzun Dönemde COVID-19 Duyarlılığına Etkisi Dünyada ama özellikle Amerika ve gelişmiş ülkelerde; Aşırı m iktarda doym uş yağ alım ı, doğuştan gelen bağışıklık sistem inin sürekli aktive olm asına neden olur ve adaptif im m uniteyi olum suz etkiler Batı tipi beslenm e m odeli ve yüksek doym uş yağ alım ı T ve B lenfosit fonksiyonunu engelleyerek oksidatif stresi arttırır Aşırı doym uş yağ alım ı lipotoksik durum u indükler. Bunu m akrofajlardaki, dendirit hücrelerde ve nötrofillerdeki toll like reseptör 4’leri akNve ederek yapar Sonuç: Böylece sitokin üre9mi artar. Bireylerde hs- CRP düzeyi artar. Obesity, inflammation, toll-like receptor 4 and fatty acids. Nutrients. 2018 93 Beslenmenin Uzun Dönemde COVID-19 Duyarlılığına Etkisi Dünyada ama özellikle Amerika ve gelişmiş ülkelerde; Yüksek doymuş yağlı diyetin akciğer dokusunda makrofaj infiltrasyonunu arttırdığı görülmüştür 94 47  17.12.2024 Beslenmenin Uzun Dönemde COVID-19 Duyarlılığına Etkisi Dünyada ama özellikle Amerika ve gelişmiş ülkelerde; Uzun dönemde; akciğer hasarının, yatkınlığı olan bireylerde, artmış periferal inflamasyona bağlı olarak nörolojik fonksiyonlarda bozulmaya neden olabileceği, alzhemier, demans gibi nörodejeneratif hastalıklara yol açabileceği düşünülmektedir Brain, Behavior, and Immunity 87 (2020) 53–54 95 Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Uygulamaları Dünyada ama özellikle Amerika ve gelişmiş ülkelerde; Çiğ ve doğal beslenme Halk tarafından bilinen geleneksel yöntemler (Çin tıbbı vb.) *Daha önce solunum yolu enfeksiyonlarında etkinliği in vitro da denenmiş bitkiler ağır hastalarda denenmiş olumlu etkileri olan çalışmalar var Individual risk management strategy and potential therapeutic options for the COVID-19 pandemic. Clin Immunol 2020 Natural product-derived phytochemicals as potential agents against coronaviruses: a review. Virus Res. 2020 96 48  17.12.2024 Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Uygulamaları Çin’de yapılan birkaç çalışmada kullanılan bitkisel tedavilerin şiddetli hastalarda hastalığın şiddetini azaltmaya yardımcı olduğu ve hastanede kalış süresini azalttığı gösterilirken, bazı çalışmalarda hastalığın prognozunu olumsuz etkilediği, toksik etki yarattığı (mor koni çiçeği, Afrika sardunyası, kurkumin, propolis, meyan kökü) görülmüştür 97 Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Uygulamaları 98 49  17.12.2024 WHO raporuna göre dünya genelinde ölümlerin nedenleri Kalp Hastalığı %22 Kolon Kanseri %22 Diyabet ve Hipertansiyon %12 Fiziksel İnak[vite %6 99 Değişen Fiziksel Aktivite düzeyi 01 Yapılan sistem atik derlem ede pandem i süresinde yetişkin bireylerin günlük fiziksel aktivite düzeylerinin 5-8 saat azaldığı görülm üştür. Yapılan bir çalışm ada pandem i dönem inde fiziksel aktivitenin azalm asının ağırlık artışını 2 kat arttırdığı görülm üştür. 02 03 Öneri: 5-18 yaş arası 60 dk/gün, 19-64 yaş 150 dk/ hafta orta şiddette aerobik aktivite, 64 yaş üzeri 150 dk/ hafta orta şiddette (konuşabildiğin )aerobik aktivite+ 2 gün direnç egzersizi https://www.nhs.uk/live-well/exerscise Global impact of COVID-19 on weight and weight-related behaviors in the adult population: a scoping review. Int J Environ Res Publ Health 2021;18(4). 100 50  17.12.2024 Egzersiz ve URTI (Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu) Risk Modeli Neiman 1994 101 Egzersiz ve URTI Risk Modeli Egzersiz ve akut solunum yolu enfeksiyonun şiddeti ve süresi ile ilgili çalışm aların sonuçları çelişkili, hiçbir etkisi olm az diyen çalışm aların yanında sem ptom ların şiddetinde azalm a olur sonuçları da bulunm akta COVID-19 ile ilgili hafif vakaları önlem e veya potansiyel tedavi olarak egzersiz m üdahalelerinin etkisi araştırm aya açık bir konu 102 51