Hoofdstuk II De Reformatie PDF

Hoofdstuk II De Reformatie 2.1 De paradoxen van het laatmiddeleeuwse christendom Vraag: hoe zielenheil veilig stellen? LME overwegend * boetedoening en goede werken * vagevuur als tussenstap naar redding; vóór Laatste Oordeel * gemeenschap levenden/doden; optelvroomheid (begraafplaatsen, ziele...

Hoofdstuk II De Reformatie 2.1 De paradoxen van het laatmiddeleeuwse christendom Vraag: hoe zielenheil veilig stellen? LME overwegend * boetedoening en goede werken * vagevuur als tussenstap naar redding; vóór Laatste Oordeel * gemeenschap levenden/doden; optelvroomheid (begraafplaatsen, zielenmissen, aflaten...) * devotie met collectief karakter, vb. broederschappen, processies, bedevaarten... (stad!) LME tegenstroom, Imitatio Christi * meer spirituele invulling (o.m. Moderne Devotie) * individuele spiritualiteit, waardoor stijging vraag naar religieuze teksten * door geestelijken én leken (van wie men meer verwacht ’ probleem opleiding en gedrag clerus) * toenemende kritiek op houding en privilegies gros van de geestelijkheid * gevolgen Westers Schisma (1378-1415, paus in Avignon én Rome) * roep om herbronning (geen breuk) op spiritueel, doctrinair en organisatorisch vlak 2.2 Sola scriptura, sola fide a. Reformatie en de sola scriptura (de "vijf sola's", cf. verder) terugkeer naar vroege christendom (apostelen en eerste navolgers) aandacht voor bronnen van het Christendom: Bijbel en Kerkvaders ad fontes; Erasmus en de studia divinitatis gevolgen hiervan voor sommige tradities en geloofspunten? b. Reformatie, de sola fide en sola gratia rechtvaardiging door het geloof alleen God schenkt mens genade, offer van Christus afwijzing instrumentele relatie tot God, wel een persoonlijke relatie vrije wil, verdiensten van de mens? 2.3 Succesfactoren: nieuwe media en sociale context a. Drukpers: verspreiding van wetenschappelijke edities Bijbel; verspreiding van propaganda b. Gebruik volkstaal c. Stedelijke context: burgerij, uitwisseling, scholing, contact (prediking, rederijkers), rol stadsbesturen... De "vijf sola's" van het protestantisme => sola fide: rechtvaardiging enkel door het geloof => sola gratia: de goddelijke genade bereikt de gelovige rechtstreeks, geen bemiddeling nodig via clerus noch sacramenten => sola scriptura: enkel de Bijbel is richtinggevend, enkel wat in de Bijbel staat is bindend, en de bijbel moet beschikbaar zijn voor iedereen => solus Christus: enkel Christus bemiddelt tussen God en de mensen, dus geen heiligen of priesters die bemiddelen, ook niet Maria => soli Deo gloria: de eer komt alleen aan God toe, dus geen heiligenverering, ook geen verering van Maria 2.4 Maarten Luther (1483-1546) augustijnermonnik, academicus hertogdom Saksen (Wittenberg, ten zuiden Berlijn) idee van rechtvaardiging door het geloof Thesenanschlag Wittenberg, 1517 (Latijn) – voor academisch dispuut, 95 stellingen – kritiek op aflaten, op de paus... "veralgemeend priesterschap"; hiërarchie? evangelische waarden, naastenliefde... gebruik volkstaal (Duits), reeds vanaf 1520 (iedereen kan het Woord Gods begrijpen) 1521 excommunicatie en Rijksban 1523 Brussel eerste executies volgelingen Augsburgse Confessie tijdens Rijksdag 1530 (Philipp Melanchton) – samenvatting voornaamste punten Luther – opsomming misbruiken binnen RK kerk – geen verzoening mogelijk verspreiding vnl. NW Europa, bescherming Saksische hertog Frederik de Wijze e.a. 2.5 Zwingli (1484-1531) Zuiden Duitsland, Zwitserland Pikt snel ideeën Luther op; bevestiging eigen inzichten (o.m. rechtvaardiging door geloof) Ziet grote relig. verantwoordelijkheid voor wereldlijke besturen Stadsbesturen gewonnen voor zijn stellingen, o.m. Zürich en Bern Nadruk op morele voorschriften in Bijbel Hele stedelijke gemeenschap omgevormd/hervormd; sociale facetten "Goddelijke wetten" – maatschapp. ordening, o.m. huwelijksrechtbank Stad = één sacrale gemeenschap; toezicht op individuele geloofsbeleving Inzichten m.b.t. eucharistie? - kath: transsubstantiatie - Luther consubstantiatie - Zwingli: louter symbolisch Schakel tussen Luther en Calvijn "Gereformeerde protestantisme": Lutherse theologische basisprincipes, maar bijkomend met programma van institutionele, sociale en ethische hervormingen 2.6 Anabaptisme Letterlijk nemen Bijbel (waardoor o.m. afwijzen "kinderdoop", "wederdopers") Grondige voorbereiding; niet voor iedereen weggelegd Exemplarische christenen; niet voor iedereen weggelegd Afgezonderd van de wereld (sectarische trekjes) Gemeenschap goederen; sociale rechtvaardigheid ("linkervleugel protestantisme") Pacifisme Hardnekkig vervolgd, "martelaarschap” Melchior Hoffman (ca. 1495-1543), N. Nederlanden, N.-Duitsland Menno Simons (1496-1561), "stille gemeenten" Interne versplintering Vandaag o.m. the Amish (Verenigde Staten en Canada) 2.7 Johannes Calvijn 1509-1564; °Noyon Rechtenstudies Orléans en Bourges Vernieuwer omdat: 1. systematiek in denken Reformatie (sterk pedagogisch onderlegd) 2. nieuwe kerkorganisatie binnen lokale context (Genève), cf. Zwingli in Zürich Institutio Christianae Religionis (1536, latere herwerkingen), grote impact: 1. inhoud: "gids voor authentieke studie Bijbel“, onderrichting (cf. “instituteur”) 2. systematische opbouw, vertaling Frans Ordonnances ecclésiastiques (1541), tekst aangenomen door het stadsbestuur van Genève - Genève - predikanten (prediking, sacramenten) - doctores: opleiding en Bijbelstudie (Academie, 1559) - ouderlingen (consistorie): toezicht op deugdelijke levenswandel, beteugeling van wie afweek - diakens, armenzorg – in Genève belangrijke kerkelijke druk op openbaar leven, maar geen theocratie Geneefse Academie (1559) - opleiding predikanten - grote aantrekkingskracht - motor verspreiding - Filips van Marnix van Sint-Aldegonde - Gentse calvinistische Republiek (Hogeschool!) Predestinatieleer? Zeker, maar “mysterie” 2.8 Katholieke actie en reactie: het Concilie van Trente 1545-1563 (“de katholieke Reformatie”) Veroordeling en vervolging onvoldoende; nood aan eigen hervorming – “Contrareformatie” Doctrinair (“decreta de fide”) - “sola scriptura” verworpen; ook “traditie” - kerk heeft exclusief recht op interpretatie – niét de leken - “sola fide” verworpen; genade door God, maar ook rol mens - Maria- en heiligenverering bevestigd - 7 sacramenten bevestigd (transsubstantiatie, cf. Corpus Christi) - vagevuur – zwakke punten worden sterke punten Organisatorisch (“decreta de reformatione") - pyramidale hiërarchie: gezag, controle - opleiding geestelijken, toezicht op gedrag - residentieplicht - diocesane synodes en provinciale concilies "Altaar buiten de kerk": Carolus Borromeuskerk (A’pen), St. Michiel-(Leuven); Scherpenheuvel