Fizyolojik Psikoloji XII. Hafta Ders Notları PDF

**Fizyolojik Psikoloji XII. Hafta** **Frontal Asosiasyon Bölgeleri** - **Broca Alanı (BA 44-45):** sol frontal lobda motor kortikal alanların hemen altında, inferior frontal girusta, prefrontal asosiasyon korteksi içinde yer alır. - Konuşmanın vokalizasyon planlanmasından sürecinin so...

**Fizyolojik Psikoloji XII. Hafta** **Frontal Asosiasyon Bölgeleri** - **Broca Alanı (BA 44-45):** sol frontal lobda motor kortikal alanların hemen altında, inferior frontal girusta, prefrontal asosiasyon korteksi içinde yer alır. - Konuşmanın vokalizasyon planlanmasından sürecinin sorumlu. Vokalizasyon için gereken \"motor plan\' burada yapılır. Buradan çıkan aksonlar motor kortekste ses telleri, dil ve dudaklarımızdaki kasların kasılmasını sağlayan bölgeye ulaşır ve aktifler. - **Prefrontal Korteks:** Amaca yönelik davranışlınızın kontrol edildiği ve planlandığı alandır. Limbik ile bağlantılı **Orbitofrontal prefrontal korteks (OF)** duygusal kontroller sağlanır. **Dorsolateral prefrontal korteks (DLPFC) ise** bilişsel süreçler ile ilgilidir. - Bilginin frontal kortekste işleniş yönü; Orbitofrontal korteks (OF) dorsolateral prefrontal korteks (DLPFC)→ Premotor korteks (PM) →primer motor korteks (M1, alan 4 ) şeklindedir. - **Prefrontal Korteksin Entelektüel Süreçlerdeki İşlevleri:** İnsanda prefrontal korteks maymunla karşılaştırıldığında belirgin şekilde daha büyük ve gelişmiştir. - Motivasyonlarımızın oluşumunu ve bu motivasyonlar doğrultusunda davranılanımızın planlanmasını sağlar. - En üst düzey **entelektüel süreçler-düşünme- burada gerçekleşir.** Kişiliğin davranışsal ifadesinden sorumlu alandır. ***Doğru sosyal davranışların gelişmesini*** sağlayan alandır. (Phineas Gage vakasında bu bölgenin hasarlanmasından kaynaklı davranış değişimleri görülmüştür. ) - Ventromedial prefrontal korteks = medial Orbitofrontal korteks - Orbitofrontal korteks = Lateral Orbitofrontal korteks - Her ikisi de frontal kortekste prefrontal asosiasyon alanının parçasıdır. Sıklıkla Orbitofrontal ve Ventromedial prefrontal korteks ***beraber çalışır.*** - **Prefrontal Korteksin Entelektüel Süreçlerdeki İşlevleri:** Beyinde düşünce süreçlerinin gerçekleşmesinde önemli katkısı var: - **1. İşletim belleğinin gerçekleştiği alandır:** farklı kortikal bölgelerden aynı anda aldığı farklı bilgileri geçici olarak, anlık (kullanıldığı an boyunca) depolar ve entegre eder. Bu işlem sayesinde ilk düşünce üretilir ilk düşünce kısa bir süre depolanabilmelidir ki onu takip edecek olan sonraki düşünce oluşabilsin. - **İşletim Belleği ( Çalışma Belleği -- Çalışan Bellek):** Çalışma belleği, bilişsel işlemleri yaparken bilgiyi geçici olarak kaydeden ve düzenleyen bir bellek sistemi olarak tarif edilmektedir. Bellek üzerinde görevler geçici olarak tutulur ve üzerinde değişiklik yapılabilir. Bu bellek merkezi bir yürütücü gibi fonksiyonlara sahiptir. Çalışan bellek, bilişsel psikoloji , nöropsikoloji ve sinirbilimin merkezinde yer alan teorik bir kavramdır. Çalışan belleğin sınırlı kapasiteye sahip olduğu yaygın olarak kabul edilir. Kısa süreli bellekle ilişkili kapasite sınırının 7 ± 2 olarak belirlenmiştir. - **2. Uzun süre aynı konu 0zerinde düşünebilmeyi sağlar.** - **3. Farklı kortikal bölgelerden bilgi alıp onları entegre eder.** Düşüncelerin derinliğini ve soyutluğunu artırır. - **4. Düşünsel analiz-sentez** süreçlerini gerçekleştirir. - **5. Geleceği tahmin eder** (gelecek ile ilişkili fikir yürütür) ve gelecek için doğru davranış planlarını yapar. - - - **1. Hasta düşünebilir.** Konuşması ve okuması anlaşılırdır, etrafında konuşulanları ve okuduklarını anlar. Ancak işletin belleği bozulduğu için düşüncelerini belleğinde belirli bir süreden daha uzun tutamaz; zaman alıcı, karmaşık, farklı verileri birbirine bağlamayı gerektiren problemleri çözümleyemez. Aynı konuya yoğunlaşarakken fazla 1-2 dk düşünebilir! - **2. Dikkati kolay dağılır!** Uzun süre aynı problem Üzerinde dikkatini yoğunlaştıramaz ve uzun süre düşünemez! Bu nedenle davranışlarını mantıklı biçimde planlayamazlar. - **3. Motor hareketlerin öğrenilmesi sorunludur.** Sadece, geçmişte yapmayı öğrendiği ve alışkanlık haline getirdiği motor davranışları sürdürür. - **4. Duygusal durumları da anormaldir.** Hiç bir amacı kalmadığın (motivasyon yokluğu) ifade eder! Aşırı sakin, uysal, tutkusuz, isteksiz, motivasyonsuz hale gelir. Duyguları doğrultusunda karar verme de bozulmuştur. - **5. Ödül-ceza süreçleri bozulur.** Süreçler üzerinden davranışların kararlaştırılması bozulduğu için dürtüsel davranışlar baskılanamaz, sosyal açıdan uygunsuz davranışlar sergileyebilir. cinsel içerikli konuşmalar, ortalıkta idrar yapma ve benzeri norm dışı davranışlar görülür. - **Orbitofrontal Korteksin İşlevleri:** Limbik Sisteme bağlantı yapan Prefrontal korteks bölümü özellikle Orbitofrontal kortekstir. - **1. Duygu şartlanmaların** (asosiyatif öğrenme) oluşmasında ve düzenlenmesinde rol oynar. Böylece belirli çevresel uyaranların ve bu uyaranlar karşısında sergileyeceğimiz davranılanımızın ceza veya ödül tipi duygularla eşleştirilmesini sağar: **klasik ve edimsel ( operant ) şartlama** - **2. Duygularımıza yön verilebilmesi** ve istemli kontrol uygulanabilmesi **ile ilişkilidir**. (bastırabiliriz vs). Örneğin karanlıkta gördüğümüz gölgenin bir hırsıza değil de bir ağaca ait olduğunu anladığımız anda artık korku hissetmeyiz. - **3.** **Duygularımız karar verme süreçlerimizi etkiler ve motor hareketlerimizi yönlendirir:** Hangi tür davranılanımızın bizim için iyi veya kötü sonuçlara yol açabileceğini ayırt edilebilmesi hem motivasyon (güdülenme) oluşumunu sağar hem de geleceğimizi planlayabilmek açısından önemli! - **4. Dürtüsel davranılanımızın kontrol edilebilmesi;** sosyal yönden uygunsuz olabilecek davranılanımızın sonuçları ceza duygusuna yol açacağı için onları baskılanabilmesi - **5.** Sadece o an diş çevrede oluşan uyaranların değil ayrıca düşünce ve **hayallerimizin de duygu içeriği kazanmasını sağlar.** - **Phineas Gage Vakası:** Gage, Rutland & Burlington Demiryolu için kaya patlatmakta olan bir grup işçinin ustası olarak çalışmaktaydı. Gage\'in görevlerinden biri, bir kaya parçasının gövdesine delik açıldıktan sonra barutu, fitili ve kumu doldurup karışımı deliğin içinde; uzun bir demir levye yardımıyla sıkıştırmaktı. Kumun iyi yerleşememiş olmasından kaynaklanması olası bir patlama gerçekleşti: barut patladı ve o anda kullanmakta 3 santimetre genişliğindeki ve 45 santimetre uzunluğundaki gereci kafasına doğru fırlattı. Demir boru yüzünün yanından girip, sol gözünün arkasından geçti ve kafasının üzerinden çıktı. Travma öncesinde son derece akıllı, enerji dolu ve planlı yaşayan bir insan iken travma sonrasında tamamen farklı bir insana dönüşür. Kolay sinirlenen, aşırı şüpheli, sürekli iş değiştiren, inatçı (takıntılı- obsesif). kurallara uymayan, sosyal yönden uygunsuz davranışlar sergileyen, kararsız bir insan olur. - **Lobotomi:** Tüm Prefrontal korteksin daha alt beyin seviyeleri ile arasındaki bağlantılarının Kesilmesi. - İlaca yanıt vermeyen ağır psikozlu hastalarda 1930-1950 yılları arasında çok uygulanmıştır! 1940-1950 arası Amerika\'da 20.000 kadar lobotomi uygulanmıştır. - **Klinik:** aşırı uysallık gelişi, anksiyete azalır ancak komplikasyonlar çok: Frontal lobun Ventral bölgelerinin devre dışı kalması: kişilik bozuklukları (sosyal yönden uygunsuz olan ve dürtüsel davranışları engellemede bozukluk, aşırı küfür kullanma, seksüel davranışta artış, çevre ile sosyal iletişim azalır. aşırı kumar oynama, bağımlılık yapıcı maddelerin aşırı kullanımı vs) - Dorsolateral ve Orbitofrontal kortikal alanların devre dışı kalması: geleceğini planlayamama (ne istediğini bilmeme) - **Not:** Ayrıca epilepsi gelişimine sebep olabilir - **Prefrontal Korteks Hasarı:** Prefrontal korteks hasarlı insanlarda geleceği planlama bozulunca: - Tüm bu yeteneklerin kaybının sonucu; - Bu semptomlar içinde: Bilişsel anormallikler daha çok dorsolateral PFC hasarlarında ortaya çıkar. Mantığa ve kurallara uygun şekilde karar verememek, geleceği planlayamamak. - Duygusal anormallikler ise Orbitofrontal- Ventromedial PFC hasarlarında daha belirgindir. duygusal iniş-çıkışların kaybolması başkalarının duygularına kaş veya kendi davranışlarımızın duygusal-ekonomik-parasal sonuçlarına karşı kayıtsızlık, duygularımıza dayanarak karar verememek. **Dorsolateral Prefrontal Korteks**: - **1.**Amaca yönelik hareketlerimizin bilinçli bir plan doğrultusunda yönlendirilmesini sağlar. ***(kognitif kontrol )*** - **2**.lşletim belleğinin gerçekleştiği alandır. Farklı asosiasyon kortekslerinden aynı anda aldığı farklı bilgileri geçici olarak, anlık (kullanıldığı an boyunca) depolar ve **entegre eder.** -Bu sayede: düşünsel analiz-sentez gerçekleşir, geleceği tahmin edebilir gelecek için doğru planları ve doğu davranışları yapabilir hale geliriz. - **Dorsolateral Prefrontal Korteks Hasarı:** Bu bölgenin hasarlarında şu tip testler kullanılabilir: - **1.**Hasta, ne alacağı ve nereden alacağına dair önceden talimatlar verilerek alışverişe gönderilir. Hasta kurallara hiçbir zaman uyamaz, son derece verimsiz bir şekilde davranır, iş uzar, istenilenlerin tamamını hiçbir zaman toparlayamaz. İnsanlarla iletişim kurallarını önler. - **2.**Sözel akıcılık testleri: Belirli bir süre içerisinde \"R ile başlayan 5 harfli kelimeleri yazması istenir. Hastalar çok az kelime yazabilirler. Bazen kural ihlali yaparlar, 5 harf kuralına uymazlar. - **3. Wisconsin Card Sord Test:** Kartların nasıl eşleştirildiğine dair kural sözel olarak bildirilmez. Hastanın kendisinin keşfetmesi gerekiyor. Hastalar başarısız stratejileri seçmekte inat ederler. ***(perseveratif hata)*** - Oyun sırasında kurallar zaman zaman değiştirilir. eski kurala göre hareket etmeye devam ederler**(perseverasyon).** - Bazen de keyfi (rasgele) davranarak gereksiz yere, kural değişmediği halde başarısız hareket yaparlar. - **Ana fikir:** DLPFC motor davranışlarımızın bilinçli, mantıklı kontrolünde çok önemlidir. Davranışın bilinçli, mantıklı kontrol zayıflayınca normalde baskılanan rastgele yanıtlar veya alışkanlık haline gelmeyen yanıtlar ortaya çıkar. **Prefrontal Asosiasyon Alan** - **Orbitofrontal - Ventromedial Prefrontal Korteks:** Amaca yönelik hareketlerimizin, içgüdülerimiz (susuzluk, açlık, üşüme vs) Ve duygularımız doğrultusunda yönlendirilmesini sağar. ***(emosyonel kontrol)*** - Böylece, bu asosiasyon korteksi, güçlü bir açlık hissediyorsak yakındaki bir objenin rengi, yüzeyi ve tadı olgun bir meyve ile uyumlu ise yeme davranışını tetikleyebilir. - Üreme, açlık, susuzluk gibi homeostatik güdülerimiz ve korku gibi duygularımızla ilişkili olan hipotalamus amigdaladan yoğun bağlantı alır. Ayrıca tat ve koku da dahil tüm duyusal sistemlerden bilgi alır. Bu bağlantılar sayesinde bir objeye ait görsel-dokunsal-işitsel-koku-tat tüm duyusal bilgiye sahiptir. - Böylece, bir objeye ait tüm duyusal bilgileri birleştirip objenin tanınmasını ve ona uygun duygusal yanıtların geliştirilmesini sağlar. - **Orbitofrontal - Ventromedial Prefrontal Korteks Hasarı:** Bu bölgenin hasarlarında bilişsel bozukluk çok minimaldir. \>Wisconsin Card Sort Test normaldir. \>Ancak davranışın kontrolu bozulur. Bu da duyguların rehberliğindeki karar verme yeteneğini bozar. \>En basit kararları alamaz hale gelir: saatlerce yemek için hangi restorana gideceğini seçemez. \>Hatta tek tek her birine gidip uzun uzun menülerini, oturma planlarını ve atmosferlerini inceler\... \>**Faux pas (gaf) testi bozuktur!** - Bu tarz hastalar için (Gambling Test ) anormaldir. Wisconsin\'den farkı sonunda para kazanma/kaybetme olduğu için duygusal yanıta yol açıyor\... - Hastalar stratejilere saplanıyorlar, çünkü kaybeden destelerin kaybettiren yaratması gereken aversif etki oluşmuyor! - Dahası normal insanlar kaybettiren destelerden kâğıt çekerken terlerken, hastalar hiçbir otonom yanıt göstermiyor\... - **Hipokampal formasyon:** Kısa süreli bellek bilgilerinin uzun süreli beleğe geçirilmesini (konsolidasyon) ve epizodik bellek (duygusal içeriği pek olmayan) oluşumunu sağlar. Hipokampus, belleği, daha parietal, temporal ve frontal asosiasyon kortekslerine (neokortekse) iletir. Buralarda uzun süreli bellek olarak depolanır. - **Parahipokampal korteks:** manzara/mekân tanınmasını sağlar. Hasarları yer agnozisine (place agnosia, topografik agnosi, topografagnosi) neden olur.