LESSON 1: ANG PONOLOHIYA PDF

FILE1 REVIEWER Ang bawat tunog ay may LESSON 1: ANG PONOLOHIYA natatanging kahulugan at tungkulin. Titik at Ponema, Ponemang Segmental at Suprasegmental TIT...

FILE1 REVIEWER Ang bawat tunog ay may LESSON 1: ANG PONOLOHIYA natatanging kahulugan at tungkulin. Titik at Ponema, Ponemang Segmental at Suprasegmental TITIK AT PONEMA: Titik: Ano ang Wika? Mga simbolo o letra na LINGGUWISTIKA: kumakatawan sa mga tunog sa Ang maagham na pag-aaral ng wika ng pagsulat ng isang wika. mga tao. Ang modernong alpabetong Filipino ay mayroong 28 titik: A-Z, LINGGUWISTA: kasama ang Ñ at NG. Ang taong nagsasagawa ng maagham na Halimbawa ng mga titik: A, B, C, D, pag-aaral sa wika. Siya ay maraming alam E,... hanggang Z, Ñ, NG. sa wika. Ponema: POLYGLOT: Ang tawag sa taong nakapagsasalita ng Ang pinakamaliit na yunit ng tunog maraming wika. sa isang wika na may kakayahang makapagbago ng kahulugan ng ANG WIKA AY TUNOG isang salita. Ang tunog na nalilikha ng tao ay Sa Filipino, ang mga ponema ay nagmumula sa mga aparatong gumagana binubuo ng mga patinig at katinig. mula sa kanyang katawan. Halimbawa: bata vs. pata (Ang Pagkilala: Halaw mula sa bahagi ng pagpapalit ng /b/ at /p/ ay presentasyon ni Oliveros, M. (2018) nagdudulot ng pagbabago sa kahulugan.) Tandaan: PONEMANG SEGMENTAL Ang anumang tunog na may kahulugan ay maituturing na wika. Pag-aaral sa mga tunog na may katumbas na titik o letra para PONOLOHIYA: mabasa o mabigkas. Binubuo ito ng mga patinig, Ito ay ang sangay ng lingguwistika katinig, klaster, diptonggo, na nag-aaral ng tunog ng wika. pares-minimal, atbp. Tumutukoy sa mga tunog na bumubuo sa mga salita ng isang TSART NG PONEMANG KATINIG wika at kung paano ito ginagamit upang makalikha ng kahulugan. FILE1 REVIEWER Naglalarawan kung paano PARES-MINIMAL: pinatutunog ang mga ponemang Pagpapalit ng isang tunog katinig sa bibig. (ponema) na maaaring magbunga Nagsasabi kung saang bahagi ang ng ibang kahulugan. ginagamit upang makalusot ang Halimbawa: hangin. ○ Sipa (kick) vs. Sika (holler). ○ Mesa (table) vs. Misa Katinig: (mass). Ang mga tunog na binubuo ng PONEMANG MALAYANG saglit na pagharang o pagsikip ng NAGPAPALITAN: daloy ng hangin. Halimbawa: Sa salitang puno, ang Mga ponema na maaaring /p/ at /n/ ay mga katinig. magpalitan nang hindi nagbabago ang kahulugan. Patinig: Halimbawa: marami/madami, totoo/tutuo. Limang patinig ang matatagpuan sa Filipino: /a/, /e/, /i/, /o/, /u/. PONEMANG SUPRASEGMENTAL Halimbawa: Sa salitang ama, ang /a/ ay ponemang patinig. Hindi mga tunog sa sarili nila kundi mga katangiang binibigkas DIPTONGGO: na kasama ng tunog gaya ng diin, tono, at antala. Kombinasyon ng isang patinig at isang malapatinig (semi-vowel) na TONO:Pataas na tono (Seryoso ka?) magkasama sa loob ng isang pantig. Pababa na tono (Umalis ka na.) Sa Filipino, ang mga malapatinig Pataas-pababa na tono (Ano?!) na /w/ at /y/ kapag pinagsama sa isang patinig ay bumubuo ng DIIN: diptonggo. Pagbigkas ng isang pantig nang Halimbawa: ba-liw, sa-baw, ka-hoy. may higit na lakas o enerhiya KLASTER o KAMBAL-KATINIG: kumpara sa iba. Halimbawa: Dalawa o higit pang magkasunod ○ Buhay (life) vs. Buhay na katinig sa loob ng isang pantig. (alive). Karaniwang makikita sa mga ○ Tuboh (pipe) vs. Tuboh? hiram na salita mula sa ibang wika (sprout). tulad ng Espanyol at Ingles. Halimbawa: blusa, dragon, klase. HINTO/ANTALA: FILE1 REVIEWER Pagkakaiba sa kahulugan batay sa ○ Bumaba sa dulo ng antala o hinto. pangungusap. Halimbawa: ○ Halimbawa: ○ Tito Jose Antonio ang Seryoso ako. kaibigan ko. (pagpapahayag ng ○ Tito / Jose Antonio ang katotohanan o kaibigan ko. paninindigan) Umalis ka na. LESSON 2: Tono (pagbibigay ng utos) 3. Pataas-Pababa na Tono TONO (Pitch) (Rising-Falling Pitch): Tumutukoy sa pagtaas at pagbaba ○ Ginagamit upang ipahayag ng tinig sa pagbibigkas ng mga ang matinding damdamin salita. tulad ng galit o pagkabigla. Madalas itong ginagamit sa ○ Tumataas ang tono at pagpapahayag ng intensyon, biglang bumababa. damdamin, o pahiwatig, at sa ○ Halimbawa: kahulugan ng isang pahayag. Ano?! (pagkabigla o pagkagalit) Mga Uri ng Tono Hindi pwede! (matinding 1. Pataas na Tono (Rising Pitch): pagtanggi o ○ Karaniwang ginagamit pagkabahala) kapag nagtatanong o 4. Tono na Pantay (Level Pitch): naghahayag ng ○ Walang pagbabago sa tono pag-aalinlangan. at ginagamit sa mga ○ Tumataas ito sa dulo ng simpleng pahayag na pangungusap. walang emosyon o neutral ○ Halimbawa: ang dating. Seryoso ka? ○ Halimbawa: (pagtatanong o Maganda ang pagdududa) panahon ngayon. Kumain ka na ba? (simpleng pahayag (pag-uusisa) ng obserbasyon) 2. Pababa na Tono (Falling Pitch): ○ Karaniwang ginagamit sa DIIN (Stress) mga pahayag na nagpapakita ng katiyakan o Tumutukoy sa pagbigkas ng isang utos. pantig nang may higit na lakas o FILE1 REVIEWER enerhiya kumpara sa ibang mga 3. Sila = they pantig sa isang salita. Sila = destroy Sa maraming wika, kasama ang 4. Mesa = table Filipino, ang pagbibigay ng diin sa Mesa = extraordinary iba't ibang bahagi ng salita ay 5. Sabi = to say maaaring magpabago ng Sabi = it’s said kahulugan. Halimbawa: II. Role-playing Gamit ang Tono at Antala ○ Buhay (/bu.hay/ = life, Magpanggap na kayo ay nasa iba't ibang /buhay/ = alive) sitwasyon at gamitin ang tamang tono at ○ Tuboh (/tu.boh/ = pipe, antala upang maipahayag ang mga /tu.bo?/ = sprout, /tuboh?/ sumusunod na emosyon. Bigkasin ang = sugar cane) parehong pangungusap ngunit may iba't HINTO/ANTALA (Juncture) ibang tono o hinto batay sa sitwasyon. Tumutukoy sa tamang paghinto sa Halimbawa: pagbibigkas na maaaring ○ Uy, nandito ka pala! magpabago ng kahulugan ng Sitwasyon 1: Nagulat pahayag. na nakita ang Halimbawa: kaibigan sa mall. ○ Tito Jose Antonio ang Sitwasyon 2: Nagalit kaibigan ko. dahil nakita ang ○ Tito / Jose Antonio ang kaibigang hindi kaibigan ko. dumating sa usapan. ○ Tito Jose / Antonio ang Mga Sitwasyon: kaibigan ko. ○ Tito Jose Antonio / ang 1. Nasasabik na nakita ang kaibigan. kaibigan ko. 2. Galit dahil hindi sinunod ang bilin. 3. Nagdududa sa sagot ng kausap. I. Pagkilala sa Diin 4. Tuwa dahil may magandang balita. Tukuyin kung saan dapat ilagay ang LESSON 3: MGA URI NG DIIN AT TULDIK tamang diin at ipaliwanag ang kahulugan ng bawat salita batay sa diin. Ang tuldik ay nagbibigay ng detalyadong 1. Bata = child impormasyon tungkol sa wastong Bata = to take care of pagbigkas at pagbibigay-diin sa mga 2. Lupa = soil salitang Filipino. Narito ang mga Lupa = land pangunahing nilalaman: FILE1 REVIEWER Kahalagahan ng Wastong Pagbigkas Magkaibang katinig ay isinasama ayon sa posisyon. Mahalaga ang tamang pagbigkas sa pakikipagtalastasan upang magkaunawaan ang mga Pag-uulit ng Pantig nag-uusap. Ang pag-uulit ng pantig ay may Maraming salita sa Filipino ang iba't ibang patakaran batay sa may parehong baybay ngunit unang tunog ng salitang-ugat: iba-iba ang bigkas. Kung patinig, patinig Uri ng Diin lamang ang inuulit. Kung katinig-patinig, 1. Malumay: Diin ay nasa ikalawang katinig at kasunod na pantig mula sa hulihan, binibigkas patinig ang inuulit. nang banayad. 2. Malumi: Katulad ng malumay, Gamit ng Gitling ngunit may impit na tunog sa dulo. 3. Mabilis: Tuloy-tuloy ang bigkas, Ang gitling ay ginagamit sa diin ay nasa hulihang pantig. pag-uulit ng salitang-ugat at kapag 4. Maragsa: Tuloy-tuloy din, ngunit may impit na tunog sa hulihan. may katagang kinaltas o kapag Tuldik may unlapi na nagtatapos sa katinig. Ang tuldik ay mga pananda para sa iba't ibang uri ng diin: LESSON 4: Tamang Gamit ng Gitling (-) Pahilis ( / ): Para sa mabilis na bigkas. 1. Sa pag-uulit ng salitang-ugat o Paiwa ( \ ): Para sa malumi. mahigit sa isang pantig ng Pakupya ( ^ ): Para sa salitang-ugat. maragsa. ○ Halimbawa: lima-lima, isa-isa, dala-dalawa, sari-sarili Pagpapantig 2. Kung ang unlapi ay nagtatapos Ang pagpapantig ay ang sa katinig at ang salitang paghahati-hati ng mga salita sa nilalapian ay nagsisimula sa mga pantig batay sa mga patinig. patakaran: ○ Halimbawa: pag-ibig, Dalawang patinig na nag-aral, tig-isa magkasunod ay hiwalay na 3. Sa mga salita na kapag pantig. ginigitlingan ay nagkakaroon ng ibang kahulugan. FILE1 REVIEWER ○ Halimbawa: Perla pangulo – presidente Bautista-Manahan pang-ulo – para sa Melanie ulo Tormon-Salumbidez magalis – maraming Nerissa galis Glorioso-Dumlao mag-alis – tanggalin 10. Kapag hinahati ang isang salita ang alinmang bagay o linya ng pangungusap. 4. Kapag may katagang nawawala ○ Ginagamit ito upang sa pagitan ng dalawang salitang masanay sa wastong pinagsama. pagbigkas ng mga salita, ○ Halimbawa: parirala, at pangungusap. pamatay ng insekto ○ Halimbawa: pamatay-insekto Maraming kahoy sa gubat mamamayan ng kahoy-gubat Bicol ang nag-hintay 5. Kapag may unlapi ang tanging sa pagdating ni Pang. pangalan ng tao, lugar, bagay, Juan Cruz sa-pagkat kagamitan (brand) o simbolo. naniniwala silang ito Ang tanging ngalan ay walang ang tanging pangulo pagbabago sa ispeling. na may puso sa ○ Halimbawa: maka-Diyos, mahihirap. taga-Mulanay, taga-UST 11. Kapag Taglish ang isang salitang 6. Kapag ang panlaping ika- ay nabuo. inuulapi sa numero o tambilang. ○ Mas madaling bigkasin ○ Halimbawa: Ika-14 ng dahil kita agad na Ingles Enero, ika-10 rebisyon ang salitang kasunod ng 7. Kapag isinusulat nang patitik panlapi. ang mga yunit ng praksiyon. ○ Halimbawa: nag-graduate, ○ Halimbawa: isang-kapat magpa-fund, nag-elevator, (1/4), tatlong-kanim (3/6) ise-share, pinag-drive, 8. Kapag nananatili ang kahulugan pina-renovate ng dalawang pinagtambal na salita. ○ Halimbawa: lakad-pagong, agaw-buhay, bahay-aliwan 9. Kapag pinagsama o pinagkakabit ang apelyido ng babae at ng kaniyang asawa. ○ Halimbawa: FILE1 REVIEWER