Eczacılık Tarihi 1 PDF

30.09.2024 Prof. Dr. Nuran YILDIRIM Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Prof. Dr. Fikret Vehbi İZZETTİN...

30.09.2024 Prof. Dr. Nuran YILDIRIM Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Prof. Dr. Fikret Vehbi İZZETTİN Dr. Öğr. Üyesi Betül SÜMBÜL ŞEKERCİ Klinik Eczacılık Anabilim Dalı Eczacılık Tarihi ve Deontolojisi Doç. Dr. Çağla KIZILARSLAN HANÇER Farmasötik Botanik Anabilim Dalı 1 2 Eczacılık ve Tıp tarihine giriş, Eczacılığın kökenleri Eczacılık mesleğine adım atarken bu mesleğin tarihini bilmek, geçmiş dönemlerdeki deneyimler ve uygulamalar hakkında bilgi sahibi olmak. Eczacılık mesleğine ait etik değerleri benimsemek. Temel deontolojik görevleri öğrenmek 3 4 1  30.09.2024 "Deontoloji", terim olarak, 19. yüzyılın ilk yarısında Jeremy Bentham tarafından önerilmiş ve "yükümlülükler bilgisi" karşılığı olarak kullanılmıştır. Bu anlamda deontoloji "ne yapmalı" ya da "ne yapmamalı" sorularına toplumun belirlediği ve ayrıca yaptırımlarla donattığı kuralların bilgisidir. Yani, deontolojinin dile getirdiği yükümlülükler tartışmasız ve zorlayıcı bir nitelik taşımaktadır. TIBBİ ETİK VE DEONTOLOJİ KAVRAMLARI. https://www.researchgate.net/publication/302102529_TIBBI_ETIK_VE_DEONTOLOJI_ KAVRAMLARI#fullTextFileContent 5 6 Eczacı Kimdir? Ne iş yapar? Nerelerde çalışabilir? 7 8 2  30.09.2024 TDK: (isim) Eczacılık fakültesinden mezun olarak eczacılık Tarih Nedir? / Eczacılık Tarihi ? mesleğini yapmaya hak kazanmış kimse Geçmiş zamanda yaşayan insan topluluklarını, Doğal, yarı sentetik veya sentetik kökenli ilaç yaşayışlarını, birbiriyle olan ilişkilerini, kültür ve hammaddelerinin elde edilmesi, fiziksel, kimyasal ve medeniyetlerini, yer ve zaman göstererek, sebep-sonuç biyolojik özelliklerinin incelenmesi (kalite kontrol), ilişkisine dayalı olarak anlatan bilim dalıdır. kaliteli ilaç üretimi ve ilaçların kullanılması gibi Binlerce yıldır nerden nereye gelinmiştir? konularda eğitim almış kişidir. Bugünkü hızlı gelişme ve ilerlemeler içinde eczacılık hangi noktadadır? Yeterli midir? İlaç üretiminden-tüketimine kadar her aşamada Geçmişe bakıp gelecekteki hayal gücümüzü geliştirmek / görevli olan yetkin ve etkin meslek grubu. tahmin etmek. Hayata / Eczacılığa başka bir gözle bakmanızı sağlar (Tarihi yerlerde…..) 9 10 Yaşadığımız anın farkına varabilmek, geçmişte yapılan Tarih? / Eczacılık Tarihi ? hataları tekrarlamamak, ileriyi öngörebilmek için tarihi bütünüyle bilmemiz gerekir. 15 milyar yıl önce büyük patlama (Big Bang) ile evren Mesleğinin teknik yönleri kadar tarihini de öğrenmek oluşmaya başladı. için çaba gösterenler başarıya ulaşır. Her meslek sahibi aynı sorumluluğu hissetmeli, bulunduğu Patlama sonucu oluşan bulutlar 4,5 milyar yıl önce noktaya nasıl gelindiğini ve geçmişin birikiminin nasıl dünyamızı oluşturdu. değerlendirilebileceğini düşünmelidir. ≈ 200 bin yıl önce insanoğlu dünyada vardı. Bu sebeple, her bilim dalının tarihi o dalın araştırma 7 bin yıldır yazılı devir (Yazılı Belgeler - İlk insanın konularından biri olmuştur. yeryüzünde görüldüğünü bildiren bulgular) 11 12 3  30.09.2024  İlk insanın yeryüzünde görüldüğünü bildiren bulgular paleontolojik, antropolojik ve arkeolojik bulgulardır.  Bu bulgular eczacılık tarihinin de bu kadar zaman önce başladığını düşündürmektedir. 13 14 8 Haziran 2017  İlk insan hastalanmış, yaralanmış, kendini iyi İnsanların 200 bin yıl önce Doğu Afrika'da hissetmemiş ve doğal olarak tanı ve tedavi "insanlığın beşiği" olarak tanımlanan tek bir alanında ampirik yöntemlerle yol bulmaya noktadan dünyaya yayıldığı fikri yeni bir çalışmıştır. araştırmaya göre artık geçerli değil. Kuzey Afrika'da bulunan beş yeni Homo  İlk insanın bu deneyimleri eczacılık ve hekimlik sapiens (modern insan) fosili, ilk insanların alanındaki ilk bilgi birikimlerini de oluşturmaya tahmin edilenden 100 bin yıl önce ortaya başlamıştır. çıktığını gösteriyor. 15 16 4  30.09.2024 İnsanlar yeryüzünde çok uzun zaman önce de vardı, SAĞLIK BİLİMLERİNİN TARİHİ GELİŞİMİ TARİH ÖNCESİ DEVİRLER hastalıklarda vardı… 17 18 İsa’dan Önce (İÖ) İsa’nın İsa’dan Sonra (İS) TARİH ÖNCESİ DEVİRLER doğumu Milattan Önce (MÖ) Milattan Sonra (MS) 0 Kavimler İstanbul’un Fransız TAŞ ve MADEN Göçü Fethi İhtilali DEVİRLERİ 1453 1789 MÖ 3200 375 Taş Devirleri Maden Devirleri Yazının İcadı 3200 Kabataş Bakır Yazının İcadı İLK ÇAĞ ORTA YENİ YAKIN Yontmataş Tunç ÇAĞ ÇAĞ ÇAĞ Cilalıtaş TARİH Demir ÖNCESİ TARİH DEVİRLERİ DEVİRLER 19 20 5  30.09.2024 Yazının icadına ve yerleşik düzene geçinceye kadarki binlerce yıllık dönemin (yaklaşık 36 bin yıl) adı olan tarih öncesi (prehistoria), arkeolojik TARİH ÖNCESİ DÖNEM kazılarda çıkarılan iskeletlerin patolojik yönden incelenmesi (paleopatoloji) ve o dönem canlılarının TAŞ DEVRİ VE MADEN yaşantıları (paleontoloji/paleoantropoloji) ile ilkel bir hayatı sürdüren kabilelerin antropolojik yönden DEVRİ incelenmesiyle daha iyi anlaşılmaktadır. Tarih öncesine ait bilgilerimiz yazılı kaynaklara dayanmaz. Fosiller, yeraltından çıkarılan buluntular (aletler, iskelet kalıntıları vb.), mağara resimleri ve ilkel toplumlar tarih öncesi tıp ve eczacılığını anlamamıza yardımcı olur. 21 22 Neden hastalanıyorlar? Tedavi? Bir takım rahatsızlıklar, örneğin yaralanmalar Bayılma vb… Prehistorik dönemde, bir şey bozmadığı sürece bedenin sağlam ve sağlıklı olduğu düşünülüyordu. Hastalıkların başka bir âlemden gelen ruhlar tarafından meydana getirildiğine; yabancı bir gücün veya ruhun bedeni kontrol altına alması, iyi ve kötü ruhların savaşması sonucunda ortaya çıktığına inanılırdı. (Kötü ruhların işgali, doğa üstü güçler) 23 23 24 6  30.09.2024 İlkel toplumların hastalıklarla mücadelesi, büyüsel ve ampirik olarak yapılırdı. Hastayı iyileştirmek için tabiatın gizli güçleri Bulgular harekete geçirilirdi. İnsan mumyası İnsan iskeleti fosilleri Heykeller Duvar / taş figürleri (Mağara resimleri) Kullandıkları silahlar, aletler 25 26 Kifoz (kamburluk) İnme / tavşan dudak 27 28 7  30.09.2024 Fransa, MÖ 15000-10000 This prehistoric bear claw reveals arthritis on distal phalanges Bony lipping at interphalangeal joints indicates arthritis 29 30 İçi oyulmuş bir kemikte bulunan kara banotu tohumları, zehirli bitkinin Roma dünyasında kasıtlı olarak kullanıldığına dair ilk kesin kanıtı sağladı. Arkeologlar Hollanda'nın kırsal Roma dönemi yerleşimi Houten-Castellum'da içi Yapılan araştırmalar oyulmuş bir kemikte yüzlerce sonucunda 5300 yaşında kara banotu tohumu olduğu anlaşılan Ötzi, keşfettiler. arkeoloji dünyasına damga vurur. 31 32 8  30.09.2024 Ötzi herhangi bir anda Tarih öncesi dönemde sık görülen hastalıklar kendisine lazım olabilecek ufak tefek aletlerini, matkap Eski mısır mumyalarında tüberküloza ve parazitik benzeri bir +aletini, enfeksiyonlara ait bulgular. çakmaktaşını, kurutulmuş mantarını ve böğürtlenlerini Kırık, arterit, osteomyelit, osteoporoz, enfeksiyon de belindeki kesesinde hastalıkları, gut, pnömoni (zatürre), böbrek ve safra taşıyordu. kesesi taşları, sinüzit, tüberküloz, apandisit ve bazı Bunlara ek olarak yapımı tümörler. henüz tamamlanmamış bir yay, taş balta ve ok uçları da Tedavi amacıyla «amputasyon» ve «trepenasyon» yanında taşıdığı aletler yapılmasıyla ilgili mağara resimleri de bulunmaktadır. arasında. 33 34 Tarih öncesi dönemde sık görülen Bulgular Yetersiz !!! hastalıklar Sifilize (frengi) ait kemik deformiteleri Kuzey bölgelerde raşitizm bulguları Eski Mısır mumyalarında arterioskleroz, pnömoni, taş, parazit Tarih öncesi döneme ait bilgiler yeterli değil… MÖ 4000 yılı öncesine ait bulgu yok… 35 36 9  30.09.2024 Tarih öncesi dönemde hastalık nedenleri Yaşam Süresi 1- Dini nedenler Hastalıkların; hayaletler, ruhlar ve bir tabunun Kadınlar daha az yaşıyor bozulması sonucu gücenen tanrılar tarafından (fazla doğum, az beslenme) gönderildiğine inanılmaktaydı. Erkekler daha çok yaşıyor. 2- Doğa-üstü nedenler Doğa-üstü güçleri kontrol etme yeteneğine sahip olduğuna inanılan sihirbaz hekim, hastalığın bedenden çıkartılması için çağrılabilmekteydi. 37 38 Tarih öncesi dönemde insanların 2. Cerrahi tedavi: Kanamayı durdurma yöntemlerinin hastalık tedavi yöntemleri yanı sıra, batan diken, ok gibi yabancı cisimleri çıkartmak, kırılan kemiği bitki lifleriyle ya da çamurla 1. Doğayı gözlemek: Deneysel - deneme yanılma sıvayarak tespit etmek, irin olan yeri çakmak taşı ile yoluyla edinilmiş olan - ve içgüdüsel yöntemlerdir. drene ederek irini boşaltmak gibi küçük cerrahi müdahaleler yapmaktaydılar. Örneğin; hangi bitkilerin şifalı olduğu, hangilerinin zehirli olduğu ayrımını yapmışlar, kanayan yarayı yalayarak, üzerine bastırarak, yara üstünden ** Trepenasyon (kafatasında delik açmak) bağlayarak, sıkarak kanamayı durdurmuşlardı. yapmaları, cerrahi müdahale için kesici aletleri Bit, pire, sinek, kene gibi haşerelerden korunmak kullandıklarını göstermektedir. ve kurtulmak için soğuk su banyosu yapmak. 39 40 10  30.09.2024 3. Mistik tedavi: Ayin ve sihire dayanan bu tedavi yönteminde, doğa güçlerinden medet umulmaktadır. Ampirizmin gelişimine neden olan bu uygulamalar, ilk hekimin kimliği hakkında fikir vermektedir. 41 41 42 İlkel dönemde hekim Sihirbaz hekim; Büyücü hekim, Medicine man, Şaman, kam A) Hastalık tedavisi dışında kıtlık, susuzluk gibi olayların çözümüyle de görevlendirilirdi, Hangi devirde olursa olsun, insanların yaşadığı B) Sihirbaz hekim, ot toplar, basit cerrahi müdahalelerde her coğrafyada, her bölgede, her zaman bulunurdu. diliminde hekim vardı ve hastayı tedavi C) Saygı duyulan sihirbaz hekim, aynı zamanda kabilenin ediyordu. sanatçısı ve tarihçisidir, İnsanın yaşadığı bütün dönemlerde "insana D) Diğer insanlara benzemez, elbiseleri, alışkanlıkları, yardım" amacıyla hizmet eden hekim vardı. düşünceleri farklıdır, Bu hekim içgüdüsel veya tecrübelerle elde E) Sihirbaz hekimin başarısızlığı affedilmez, çok başarısız edilen bilgi birikimi, inanç ve yaşayış şartlarına olanlar hatalarını hayatlarıyla öderdi, göre hastayı tedavi ediyordu. 43 44 11  30.09.2024 İlkel dönemde hekim ve tanı İlkel Dönem Tedavi Doğa-üstü özellik gösteren tedavi yöntemleri; İnanca göre, Veraset yoluyla da geçebilen bedenden zorla alınan, çıkartılan kötü ruh tıp adamının doğa-üstü hekimlik, usta-çırak yöntemiyle gücüyle avlanmış oluyordu. (Büyü-Din) kazanılmaktaydı. Eğitimini Şifalı bitkiler kullanarak yapılan tedaviler de bulunmaktadır. tamamlayan aday, yetenekli kişi, Hastalık yapan yabancı cisimler, emilerek ya da hacamatla kabilenin önünde gücünü dışarıya çıkartılmakta, bu işlemler bir ayin eşliğinde kanıtlamalıydı. yapılmaktaydı. Bu yabancı cisimlerin, kötü ruhların dışarıya Sihirbaz hekim, ruhlarla iletişime çıkartılması için yapılan ayinlerde; gürültü yapılıyor (davul çalmak gibi), hastaya vuruluyor ya da kan alınıyordu. Böylece kötü ruhlar geçebildiği için; fal bakma - kristale korkutularak kaçırtılmaya çalışılıyordu. (Cerrahi) veya yere atılan kemiğe bakarak-, Hastalığı önlemek için alınan önlemler arasında; muska, vücudun transa geçerek hastalık tanısı boyanması; sünnet gibi dini nedenlerle uzuv kesilmesi ve koymaktaydı. hacamat bulunmaktaydı. (Korunma) 45 46 Tarih Öncesi Dönem Tedavi Seçenekleri Hastalıklarla büyü ile mücadele (Kötü ruhu teskin ya da kovma). Çeşitli danslar yapılıp kötü ruh kovulmaya ya da teskin edilmeye çalışılır. Halusinojenik Kötü ruhu kovmak için maske, hayvan postu, davul vb. kullanılır. translar Bitkilerle tedavi; ateş düşürücüler, idrar söktürücüler, ağrı kesiciler, yatıştırıcılar, uyarıcılar (kürar, afyon, kenevir, coca) 47 48 12  30.09.2024 * İlaçla Tedavi * Sinyatür (İşaret) Teorisi İlk insanlar deneme-yanılma yoluyla birçok bitki, Bu teoriye göre, her tıbbi bitki ve maden, sahip hayvan ve madenin tıbbı etkisini öğrenebildi. olduğu iyileştirici özellikleri sembolize eden bir işaret Tedavi edici bir takım bitkilerin yanı sıra, ağrıyı taşımaktadır. Mesela; dindiren afyon, kenevir, kürar ve koka da İncir gibi beyaz sütlü bitkiler anne sütünü arttırmada, biliniyordu. Üzüm ve hurma şarabı da acıyı Kırlangıçotu gibi sarı sütlü bitkiler sarılıkta, dindirmede kullanılırdı. Altın, renginden dolayı sarılıkta, İnsanlar tecrübeleriyle elde ettikleri bilgilerin yanı Benekli taşlar lekeli hastalıklarda, sıra, iyileştirici özelliklerin simgesi olabilecek bir takım Ceviz, beyne benzediği için akıl hastalıklarında işaretleri de doğada aradılar. kullanılmıştır. 49 50 49 50 Sinyatür Teorisi’ne dayanarak bitkileri çeşitli hastalıklarda kullanmanın hiçbir bilimsel dayanağı olmamakla birlikte, bu anlayışla tıbba sokulan bazı bitkilerin, tesadüf de olsa, etkili maddeler taşıdığı görülmüştür. - Gut (Nikris) hastalarının ayak başparmaklarının şiş ve kızarık halini andıran çiğdem soğanı’ndan elde edilen colchicine (kolşisin) hastalığın en etkili ilacıdır. - Su kenarlarında, nemli topraklarda yetişen ve soğuğa dayanıklı bir ağaç olan ak söğüt’ün kabuklarından elde edilen salisilatlar soğuk algınlığı ve romatizmada 51 kullanılmaktadır. 52 51 52 13  30.09.2024 FARSÇA REÇETE “Benzer benzeri ile tedavi edilir” [Sultanın] bu hastalığın tedavi edilip edilemez (Latincede: “similia similibus olduğu yolundaki yüce fermanı [bu tarafa] curantur”; Arapça’da, “hıfzu’s- hürmetle arz edilmişti. Evvela [hekim] şunu arz eder ki [sultanın] sıhhati bi’l- müşâbehetu”) ifadesiyle mizâc-ı şerîfindeki hastalık belirtisi [arıza] esas bir tedavi ilkesi olarak Avrupa ve olarak iki şeyden ibarettir. Bunlardan birincisi teheyyüc ve nefhdir. Bir diğeri ise ‘usr-i hareket İslam Ortaçağında da devam etti. (nikris)’tir. Bunun tedavisi mide ve ciğerin tedavisiyle mümkündür; az yiyip çok yememe halinde bağlıdır; bunlar tedavi olursa hastalık Ünlü hekim Paracelsus ( 1490-1541) da tedavi edilmiş olur. Öyleyse eğer yeme ve içme hususuna riayet, bu anlayışı şöyle ifade edecekti: mide ve karaciğeri kuvvetlendirecek “Doğa, yarattığı her şeyi onda uygulamalara devam edilirse bu hastalık tedavi edilebilir. gizlemek istediği niteliklerin ………………………………… görüntüsü ile biçimlendirir.” İranlı Bir Hekimin Kanunî Sultan Süleyman’a Yazdığı Reçete 53 53 54 Tıbbi Cihazlar Tıbbi Uygulamalar Yüz ve vücut boyama - Kötü ruhu korkutup kaçırmak Emme (yılan ısırığı), şişe çekme, kan akıtma, için tütsüleme Yaralanmalar için tahtadan Suçlu obje çıkarma ateller Masaj Kırıklar için sert deriden alçı Su buhar tedavisi Kemikten iğneler yırtılmaları sünnet dikmek için (hayvanların tendonları ise iplik olarak kullanılmış) 55 56 14  30.09.2024 Tıbbi Uygulamalar Tıbbi Uygulamalar Kanamayı durdurmak için turnike, baskı, Sakatları öldürme/koruma dağlama Akıl hastaları kötü ruh Amputasyon (daha çok adak için) ifadesi olduğu için Kemikten iğneler ile tendondan yaptıkları dikiş öldürülmüş/dışlanmış iplikleri ile sütur Yükleri hafiflesin diye Çıkık redüksiyonu yaşlıların öldürülmesi Kırık tedavisi (tahta askı, hayvan derisi) ABD, Fil hastalığı heykeli 57 58 Neolitik döneme ait trepanasyon Fransa, Trepanasyon Trepanasyon (baş delgi ameliyatı); kafatasında herhangi bir bölgede, baş derisi kaldırıldıktan sonra bir parçanın beyin ile beyini saran beyin zarına zarar vermeden çıkarılıp alınmasını sağlayan bir ameliyat tekniğidir. Bu teknik, günümüzden yaklaşık olarak 10.000 yıl öncesinden beri Anadolu’da da görülmektedir. Günümüze kadar Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde farklı tekniklerle uygulanmıştır. Dünya'da da şimdiye kadar tespit edilen ilk ameliyat https://dergipark.org.tr/tr/download/ örneklerindendir. article-file/616925 Kötü ruhu kovmak-ve günahsız olarak göndermek Gerçek cerrahi bir müdahale 59 60 15  30.09.2024 Trepanasyon Avrupa Anadolu Kafkaslar İran, İsrail bölgesi Kuzey Pasifik adaları Eski Yunan’dan bir trepanasyon matkabı Güney Amerika Trepanasyon Aletleri Çakmaktaşı Peru’dan tören bıçağı Volkanik obsidien Hayvan kemikleri 61 62 https://www.youtube.com/watch?v=xJIMiE2o Mezopotamya ve Mısır’da Tıp ve Eczacılık Mm4 63 64 16  30.09.2024 Eski Uygarlıklarda Tıp Eski Uygarlıklarda Tıp Dünyanın en eski uygarlıklarında İnsanoğlu Çoğunlukla mistik özellik taşıyan tıbbın gözleyerek, dışında, deneme yoluyla bazı yöntemler uygulayarak, Maddi tedavi yöntemleri (bitkisel, hayvansal ve madensel drog kullanımı, kırık-çıkık kuşaktan kuşağa aktardığı bilgilerle kendi tıp yerleştirmesi, yaraların tedavi edilmesi gibi) anlayışını oluşturmuş ve kendini tedavi konusunda her dönemde gelişme göstermiştir. etmenin yollarını bulmuştur. Bilgi birikimi yüzyıllar içinde günümüz tıbbını oluşturmuştur… 65 66 65 66 Mezopotamya’da Tıp Fırat ve Dicle nehri Nil nehri Mezopotamya günümüzde Irak, kuzeydoğu Suriye, Güneydoğu Anadolu ve güneybatı İran topraklarından oluşmaktadır. Büyük bölümü bugünkü Irak’ın sınırları içinde kalan bölge, tarihte birçok medeniyetin beşiği olmuştur. 67 68 17  30.09.2024 İlk evcilleştirmelerin yapıldığı alanlar * Verimli Hilal * İlk tarım uygulamaları. Mezopotamya’da “Verimli Hilal (Fertil Crescent)” denilen ve Sümerliler; ayı 30, yılı 360 gün olarak hesapladılar. günümüzde Türkiye; Gece ve gündüzü 12’şer saate böldüler. Irak, Suriye ve Ürdün’ü Bir yılı 12 ay olarak hesapladılar. Ay ve Güneş tutulmasını kapsayan alandır. hesapladılar. Aritmetik ve geometrinin temellerini attılar. Çarpma ve bölme cetvellerini buldular. Daireyi 360 dereceye böldüler. 69 70 Mezopotamya’da Tıp Mezopotamya’da Hastalık Nedenleri M.Ö. 4000-5000 yıllarında bölgenin en eski insanları Dini ve mistik nedenlere dayanan hastalık, olan Sümerler, Babil ve Asurlar’da tıpla ilgili insanın işlediği günaha karşı verilen bir çeşit uygulamalar ilkel tıpla benzerlik göstermesine karşı, cezaydı. bazı gelişmeler de görülmektedir. İnanışa göre; insan, yasak olan tabuyu bozarsa Asur belgelerinde; Asurlu hekimlerin, Sümer sağlık tanrıları o kişiyi gözlemekten vazgeçerdi. formüllerinden ve reçetelerinden yararlandıkları bilinmektedir. 71 72 18  30.09.2024 Mezopotamya’da Hastalık Tanısı Fal bakma, gaipten haber alma, iç organları inceleme, özellikle karaciğer falına bakma (hepatoskopi) önemli teşhis yöntemleridir. Karaciğer o zamanlar hayati fonksiyonların ve ruhun merkezi olarak görülüyordu. Fal bakma yönteminde; en bilineni suya, zeytinyağı dökmektir. Suya karışan yağın aldığı şekile göre yorum yapılmaktaydı. 73 74 Mezopotamya’da Tedavi Mezopotamya’da tedavi 3 başlık altında incelenir; Kil tabletlerde söz edilen reçetelerden; bitkisel, hayvansal ve madensel droglar kullandıkları öğrenilmektedir. - Dini toplumlarda büyüyle tedavi ** Bilinen en eski farmakope olan bu - Savaşçı toplumlarda bıçakla cerrahi tedavi reçetelerde; zeytin, hardal, hurma, çöpleme - Tarım toplumlarında şifalı bitkilerle tedavi (Veratrum sp.), banotu, adamotu, afyon, fıstık, süt, su ve balın tıbbi drog olarak kullanıldıkları görülmektedir. 75 76 19  30.09.2024 Mezopotamya’da tedavi Verilecek şifalı bitkiler belirli günlerde ve ay ışığında toplanırdı. *Tarihte en eski hekim mührünün de İlacın tadı ne kadar kötü olursa, kötü ruhun Mezopotamya’da kullanıldığı ileri sürülmektedir. bedenden o kadar çabuk çıkacağına inanılırdı. Kazılardan elde edilmiş olan bu mühürde ilaç kabı taşıyan Şifa Tanrısı resmi bulunmaktadır. İlaçlar günümüzdeki gibi yağ, bandaj, lapa, İlaçla tedavinin yanı sıra jimnastik, masaj gibi fizik şurup, hap, fitil, tütsü şeklinde verilirdi. tedavi uygulamaları da kullanılmıştır. * İlk olarak ilaçların ambalajlama ve Hijyenik kuralların bulunduğu Mezopotamya’da mühürleme geleneği Mezopotamya’da yapılan kazılarda, kanalizasyon sistemi, tuvaletlere başlamıştır. rastlanmaktadır. 77 78 Bulaşma fikrinin varlığını düşündüren uygulamalar da görülmektedir. Örneğin; lepralılar için karantinaların olduğu, sivrisinekleri uzaklaştırmak için tütsü kullandıkları ve veba ile fareler arasında bir ilişki olduğunu gözlemledikleri ileri sürülmektedir. Babil tıbbı için en önemli belge Hammurabi Kanunları’dır. Dünya tarihinde ilk kez meslek yasası (etik kodu) koyan kişidir. 79 80 20  30.09.2024 Sümerlerde eczacılık oldukça gelişmiştir. Bulunan kil tabletlerde bitki adları, hangi hastalıkta kullanıldığı, hazırlanışı ve kullanım şekillerinin olduğu bulunmuştur (M.Ö. 2200). Farklı hastalıklar için ilaçların nasıl hazırlanacağını anlatan dünyanın en eski belgesi, en eski farmakope… * Opioidlere ait ilk bilgiler M.Ö 4000’de Sümer’lere *Sümerler “Geleneksel Halk İlaçları”nın Atasıdır.* aittir. 81 82 Hammurabi bilime, sanata, özellikle de mimari * Hammurabi ve Kanunları * konulara çok önem vermekteydi. Bunun da en büyük ispatı ünlü Babil Kulesi ve Babil Asma Bahçeleri’dir. Babil tıbbı için en önemli belge İktidarı süresince kendisini tanrılaştırdı ve "kralların Hammurabi Kanunları’dır. tanrısı" olarak ilan etti. M.Ö. 2000 yılının başlarında Yürürlükteki yasaları sisteme bağlamasıyla hükümdar olduğu kabul edilen Hammurabi Kanunları Dünya tarihinin yasalarını Babil kralı Hammurabi (M.Ö. temsil etti. 2000-2250); Dünya tarihinde ilk 282 madde halinde taş sütunlara yazılan bu yazıtlar, kez meslek yasası (etik kodu) Osmanlı İmparatorluğu'nun çökme döneminde 1901- koyan kişidir. 1902 yıllarında Fransız araştırmacılar tarafından keşfedilmiş ve Louvre müzesine taşınmıştır. 83 84 21  30.09.2024 Yasa metninde şu ifadeler yer almaktadır: Madde 215:“Bir cerrah asil sınıfta ağır yaralı bir kimseyi Mısır Tıbbı bronz bir neşter ile ameliyat edip hayatını kurtarırsa veya hastanın alnını ya da şakağını bronz bir neşterle açıp iyileştirirse 10 gümüş şekel 7 alacaktır.” Madde 216-217:“Bu işlem orta sınıftan bir hastaya yapılmışsa 5 gümüş şekel, köleye yapılmışsa 2 gümüş şekel alacaktır.” Madde 218:“Bir cerrah asil sınıftan birini tedavi ederken ölümüne sebep olursa veya göz bölgesini neşteriyle açıp tedavi ederken gözünü kör ederse, cerrahın elleri bileklerinden kesilecektir.” Bu kurallar Eski Mezopotamya uygarlıklarında tıp uygulamalarında sınıfsal ayrımcılık olduğunu göstermektedir. 85 86 Mısır Tıbbı *** Rx *** Mısır tıbbı ile ilgili "The Eye of Horus" (veya 'udjat'), eski Mısır'da kaynaklardan (papirüsler, güçlü bir sembol haline geldi. Sağlığı korumak mumyalar, taş kabartmalar); ve hastalığı önlemek için kullanıldı. bu uygarlıktaki hastalıklar, Zaman içinde de eczacıların reçete için hastalık nedenleri, tedavi kullandığı bir sembol haline geldi. yöntemleri ve hekim kimliği hakkında bilgiler edinilir. 87 87 88 22  30.09.2024 Rx imge, şahin-tanrı Horus’un Galen, hastalarına etkili olabilmek Rx simgesi gözünü simgeler. Horus'un sol gözü için kullandığı bazı mistik semboller ayı; sağ gözü güneşi temsil yanında Ra’nın Gözü Hiyeroglifinden etmektedir. Sağ göz "Ra’nın gözü" de bir telkin aracı olarak olarak da adlandırılır. faydalanmıştır. Efsaneye göre, Horus’un gözleri Galen’i örnek alan hekimler de aynı güneş ve ay olarak dünyayı yolu takip ettiklerinden, bu sembol, aydınlatmaktaydı fakat karanlık tanrı zamanla esas kaynağından uzak Seth’le olan savaşta sol gözünü yerlerde ne anlamı olduğu kaybetti. bilinmeden, daha sade çizgilerle ifade edilmeye başlanmıştır. Göz parçalanınca, insanlar korunmasız kalır. bunun üzerine Temelde makyajıyla zaten R harfine benzeyen Horus’un gözü şekli, Thoth isimli bir bilge ve büyü tanrısı çizgilerin basitleşmesiyle tamamen parçaları toparlayıp bir araya getirir R harfi şeklini almıştır. ve insanlığın kaderini değiştirir. 89 90 Ortaçağ’da tıp dili Mısır Tıbbı - Papirüsler Latince olduğundan, hekimin eczacı Bu dönemden kalan bazı papirüslerde ilaç tarafından tariflerine rastlanmaktadır. hazırlanmasını istediği Bunlardan en bilineni olan Edwin Smith ilaçları yazdığı Papirüsü'nde (M.Ö. 1700) diagnostik, prognostik reçetelere “alınız” ve anatomiyle ilgili bilgiler yazılıdır. anlamına gelen “recipe” (Rp) kelimesinin ilk harfi Bilinen tıbbi papirüsler içerisinde en bilimsel olduğu ileri sürülmüştür. olanıdır. Dünyanın en eski cerrahi dokümanı ** Anestezide kullanılan ilaçlar bulunur. 91 92 23  30.09.2024 PAPİRUS Cyperaceae familyasında bulunan bir su bitkisi ve eski çağlarda bu bitkinin gövdesinden hazırlanan yazı kağıdının adıdır. M.Ö. 1700 - Edwin Smith papirusu (1862 yılında Mısır, Yunan ve bulundu); M.Ö. 1700 yılından kalma, çok eski bir belgenin Romalılar tarafından çevirisidir. (Dünyanın en eski cerrahi dokümanı) kullanılmıştır. 93 94 Bu dönemden kalan papirüslere göre, Eski M.Ö. 1500 - George Ebers papirusu Mısır’da ilaçlar mineral, bitkisel ve hayvansal (1873 yılında bulundu) Eski Mısır'a ait, tıp bilgileri içeren en eski ve en olmak üzere üç ana maddeden yapılmaktaydı. önemli yazmalardan biridir. Bal, sarımsak ve soğan en çok kullanılan Bugün kullanılan tıbbi bitkilerin üçte maddelerdi. biri bu papirus içinde yer almaktadır. Özellikle kulak rahatsızlıklarının tedavisi için 77 bitki, hayvan, maden / 800 reçete. birçok yöntem bulunmaktaydı. Adasoğanı, Nar, İncir, Keten tohumu, Mürver, Tarçın ve Opium vb. "Pharmacy" kelimesinin de "phahri" (ilaç) ve kullanılmaktadır. eski Mısırca "haki" (büyü) kelimelerinin birleşmesinden oluştuğu sanılmaktadır. 95 96 24  30.09.2024 Papirusler M.Ö. 1900 yılına ait Kahun adlı papirüste kadın hastalıklarının tedavisine yönelik bilgiler, M.Ö. 1700 yılına tarihlenen Edwin Smith E.S. Papirüsü (anestezide papirüsünde, anestezide kullanılan ilaçlar, kullanılan ilaçlar) M.Ö. 1550 yılında yazılan Erman papirüsünde ise çocuklara verilen ilaçlar anlatılmaktadır. Kahun papirüsü Jinekoloji, veterinerlik ve matematik konularını kapsar Hekimlerin çeşitli hastalıklarda kullandıkları ilaçların tarifleri ise Ebers, Hearst, London ve Berlin papirüslerinde açıklanmıştır. Ağız yoluyla alınan ilaçların listesi de M.Ö. 1200 yılında yazılan Chester-Beatty papirüsünde Chester-Beatty papirüsü bulunuyor. Ebers Tıp Papirüsü Kullanılan ilaçlar 97 98 Mısır’da Hastalık Nedenleri 2- Metafizik – Sihirsel nedenler: Ölülerin öç alması, büyü yapmak hastalık nedenleri 1- Dini nedenler: Hastalığın tanrının öfkesine- arasındaydı. gazabına uğramak sonucu oluştuğuna inanılmaktaydı. 3- Doğal nedenler: Dış etkenleri oluşturan rüzgar, toz, ısı, nem ve gıdalar hastalığa neden Tanrılar için yapılan tapınaklar birer sağlık yurdu, olmaktaydı. hatta tıp eğitimi yapılan yerlerdi. 99 100 25  30.09.2024 Mısır’da Hastalık Tanı Yöntemleri Mısır’da tedavi yöntemleri Dini, sihirsel ve ilaçla-bitkisel, hayvansal ve madensel Her ölümden sonra ölüm sebebinin droglarla tedavinin geçerli olduğu Mısır’da; cerrahi ve araştırıldığı Mısır’da hastalık teşhisi için, elle koruyucu tıp da gelişmişti. muayene, kulakla dinleme ve gözle kontrol Trepenasyon, kırık-çıkık yerleştirmesi, sünnet, el-ayak kullanılmaktaydı. ameliyatları, hadımlaştırma gibi cerrahi müdahaleler Dışkı ve idrar tetkiki yapılmakta ve nabız çok sık uygulanmaktaydı. kontrol edilmekteydi. “Pierre Memphite - Menfis taşı” (CaCO3 - kalsiyum karbonat) ile hastayı uyutarak ameliyat etmekteydiler. Menfis taşının üzerine dökülen sirke karbonik asit ortaya çıkartmakta bu da anestezi yaratarak hastanın uyumasını sağlamaktaydı. 101 102 Mısır’da tedavi yöntemleri Mısır’da tedavi yöntemleri Fırtına, toz ve sineklerin neden olduğu göz Gebelik teşhisi için; arpa ve buğday üzerine hastalıkları çok görüldüğü için, sihrin yanı sıra kadının idrarı dökülüyor, eğer yeşerirse kadının bakır sülfat, kurşun sülfat ve kükürt hamile olduğuna karar veriliyordu. Bunlardan kullanılmaktaydı. buğday yeşerdiğinde bebeğin kız, arpa yeşerdiğinde erkek olacağı söyleniyordu. Uterus kanamalarına karşı tampon uygulaması Parazitlere karşı; ayı yoncası, nar ağacı kökü yapıyorlardı. Gebelik teşhisi, gebelikten gibi bitkiler kullanıldığı gibi, sihirli formüller de korunmak ve bebeğin cinsiyetini tayin etmek için kullanılmaktaydı. bazı yöntemler kullanmaktaydılar. Bite karşı ise, peruk takılmakta ve Nil suyunda yıkanmaktaydılar. 103 104 26  30.09.2024 Gebelik teşhisi için; arpa ve buğday üzerine kadının idrarı dökülüyor, eğer yeşerirse kadının hamile olduğuna karar veriliyordu. Bunlardan buğday yeşerdiğinde bebeğin erkek, arpa yeşerdiğinde kız olacağı söyleniyordu. Strangely, researchers in the 1960s tested this method and found it had a grain of truth, according to the National Institutes of Health. Higher-than-normal levels of estrogen in pregnant women's urine, scientists speculated, may stimulate the germination of seeds (but were useless at predicting the sex of the child). “If the barley grows, it means a male child. If the wheat grows, it means a female child. If both do not grow, she will not bear at all.” Testing of this theory in 1963 found that 70 percent of the time, the urine of pregnant women did promote growth, while the urine of non-pregnant women and men did not. Finally, no difference was noted between the two varieties of either wheat or barley that we used. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1034829/pdf/medhist001 62-0052.pdf 105 106 Mısır’da Hekim Hekimler diğer uygarlıkta olduğu gibi yaptıkları Mısırda adını bildiğimiz ilk işe göre ayrılmaktaydı: büyük hekim Imhotep’tir. Sihirbaz hekim M.Ö. 3000 yıllarının Rahip hekim sonunda yaşamış olan bu Halk hekimi kişi, vezir, fizikçi, mimar ve Saray hekimi astronomdu. Tüm hekimler başhekimin gözetimi altında Daha sonra tanrılaştırılmış çalışmaktaydı ve bildik hekimlerin önerdiği ve tıbbın tanrısı sayılmıştır. tedavilerden farklı bir uygulama yapmaları yasaktı. 107 108 27  30.09.2024 Imhotep Eski Mısır’da tıbbın ulaştığı gelişmişlik düzeyi oldukça şaşırtıcıdır. Kazılarda ele geçen bulgular, Mısır’ın bilgisinin Antik Yunan’a geçmesiyle Tıp arkeologların yanı sıra birçok tarihçiyi de hayrete ve Eczacılık ile tanışan Batı toplumu, teşhis ve düşürmüştür. tedaviyle ilgili temel prensiplerini de bu dönemde belirler ve çeşitli okullar kurulur. 109 110 28