Osmanlılarda Tıp ve Eczacılık PDF

2.12.2024 OSMANLILARDA TIP VE ECZACILIK Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye 1299-1922 yılları arasında varlığını sürdürmü...

2.12.2024 OSMANLILARDA TIP VE ECZACILIK Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye 1299-1922 yılları arasında varlığını sürdürmüş Türk devletidir. Eczacı: Osmanlı döneminde «Fenn-i saydalâni» veya «Fenni ispençiyari» denilmekteydi. 316 316 317 Osmanlı Devletinin ilk dönemlerinde sosyal Görülen Hastalıklar yapılanma Selçuklu uygarlığının bir devamı Kolera olarak düşünülebilir. Çiçek Tıpta ‘4 unsur kuramı’ ve İslam dünyasındaki Tifüs genel yaklaşım Osmanlı’da da kabul Tüberküloz görmüştür. Sıtma Darüşşifalar yapılmıştır. Frengi (Sifiliz) 15. yy. itibariyle Türkçe tıp eserleri ve Trahom - Göz rahatsızlığı incelemeleri de yazılmaya başlanmıştır. 318 318 319 Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk dönemlerinde hekimlik Hekimlik veya ilaçlar hakkında hiçbir geçerli bilgisi yapmak için bir hekimin yanında çalışarak bir şeyler bulunmayan bu kişilerin hasta tedavi etmesini önlemek öğrenmeye veya bir Tıp Medresesi’ne devam ederek bir amacıyla 1573 yılında Sultan II. Selim (1524-1574) belge almaya ihtiyaç yoktu. hekimlik yapacak kişilerin hekimbaşı tarafından ‘Mütetabbib’ denilen bazı kişiler dilediği gibi hasta imtihan edilmesi ve imtihanı kazananlara bir belge tedavi ederlerdi. Bunlar ilaç hazırlayıp hastaya verdikleri verilmesine ve ancak belgesi olanların hekimlik gibi tılsım ile de uğraşırlardı. yapabilmesine dair bir hüküm çıkartmıştır. Tedavi için hastalara şifa tası ile okunmuş sular içirir veya üzerinde dini yazılar bulunan gömlekleri hastalara giydirerek tedavi etmeye çalışırlardı. 320 321 320 321 1  2.12.2024 Bir çok kişinin, halk sağlığına zarar verebilecek bir biçimde, mütetabbiblik yapmaya devam ettiklerinin görülmesi, esnaf ilaçlarından ölenlerin artması üzerine Diğer mesleklerde olduğu gibi, başlangıçta Osmanlı Tıp Meclisi toplanarak ‘Nizamname-i Eczacıyan eczacılık mesleği de tamamen pratik olarak Der Memalik-i Osmaniye (Nizamname-i Eczacıyan)’ öğreniliyordu. hazırlanmış ve bu tüzük 1852 yılında yürürlüğe girmiştir. Yani mesleği öğrenmek isteyenler bir ustanın Osmanlı İmparatorluğu döneminde «Hekimlik ve yanına çırak olarak giriyor, uzun yıllar süren çıraklık Eczacılık sanatlarının yürütülmesine dair döneminden sonra, kalfa ve nihayet bir pratik sınavdan düzenleyici ilk tüzüktür.» geçirilerek usta (eczacı ustası) ünvanını alıyor ve eczane açma hakkını kazanıyordu. Bakınız --- Osmanlı Tıbbında İlaçlar / Nuran Yıldırım 322 323 322 323 Osmanlı Dönemindeki Darüşşifalar ve Sağlık Kurumları 14. yy Bursa Yıldırım Darüşşifası 15. yy Edirne Cüzzamhanesi** (Edirne Leprozorisi) Fatih Darüşşifası (İstanbul) Edirne II. Bayezid Darüşşifası II. Bayezid'in 1484-1488'de yaptırdığı külliye Trakya Üniversitesi tarafından İkinci Bayezid Külliyesi ** Batı dünyasında cüzzamlı hastalar toplumdan dışlanmakta ve Sağlık Müzesi'ne dönüştürülmüştür. Müzeye 2004 ayrımcılığa uğramaktadır. Osmanlı’da ise lepra hastaları için sağlık yılında Avrupa Konseyi tarafından "Avrupa Müze kurumları inşa edilmiştir. Ödülü" verilmiştir. 324 325 326 327 2  2.12.2024 328 329 330 331 ÇİÇEK AŞISI KALEMLERİ 332 333 3  2.12.2024 16. yy Karacaahmet Leprozerisi (İstanbul) Manisa Hafsa Sultan Bimarhanesi Haseki Darüşşifası (İstanbul) Süleymaniye Darüşşifası (İstanbul) Toptaşı Atikvalide Bimarhanesi (Üsküdar) 17.yy Sultanahmet Darüşşifası (İstanbul) 334 335 İstanbul’da Avrupa’dakilere benzer ilk özel eczanelerin 18. yy. ortalarında yabancı uyruklu eczacılar tarafından açıldığı ve Kırım Savaşı (1854) sırasında Avrupa devletlerinin orduları ile birlikte İstanbul’a gelen yabancı hekim ve eczacıların etkisiyle sayılarının arttığı sanılmaktadır. İlk özel eczane ‘İki Kapılı Eczahane’ Bahçekapı’da 1757 yılında açılmıştır. 337 336 337 Bu eczanenin ilk defa kimin tarafından açıldığı kesin olarak İki Kapılı Eczane bugün Taksim, Talimhane bilinmemektedir. semtinde hizmet vermektedir. 1891 yılında Eczacı Gorgi Tülbentçiyan'a geçmiştir. 1902 yılında ise Batis Gorgi Tülbentçiyan devralmıştır. Bu eczacı , Eski döneme ait kalan tek özelliği ismidir. eczanenin 1957 yılına kadar sahibi olmuş ve 1946 yılında Bahçekapıdan Talimhane semtine nakletmiştir. Bu eczacının vefatı üzerine oğlu Jorj Tülbentçi tarafından yönetilmeye başlanmıştır. 339 338 339 4  2.12.2024 Türk Eczacılar Osmanlı İmparatorluğu döneminde Türk Haseki hastanesi baş eczacılarından Hamdi Bey, ve Müslüman eczacı sayısı azdır. 1880 yılında Unkapanı’nda ilk özel Türk eczanesini Bunun 2 sebebi vardır; açmıştır (Eczahane-i Hamdi). 1- Eczacılığı esnaf kabul ederek bu mesleğe itibar göstermemeleri 2- Eczacılık stajı için çalışılacak eczane bulma sıkıntısı 340 341 340 341 Hamdi Bey yalnız eczane işletmekle kalmamış, bu alanda araştırma ve yayınlarda yapmıştır. Eczanesine stajyer olarak bir çok Türk öğrenciyi almış ve yetişmelerine imkan sağlamıştır. Eczahane-i Ziya: Ecz. Bekir Ziya tarafından açılmıştır. Hamdi Bey eczanesinde bazı tıbbi müstahzarlar da hazırlayıp ticarete sunmuştur (Elixir Digestif, Eczahane-i Ethem Pertev: Dermophile, Kefir, Kola Hamdi, Liqueur de Ecz. Ethem Pertev Goudron, Syrop İodotannique Phospateen …). tarafından Aksaray meydanında açılmıştır. Ecz. Ethem Pertev 342 343 342 343 344 345 344 345 5  2.12.2024 346 347 346 347 348 349 348 349 350 351 350 351 6  2.12.2024 Osmanlı İmparatorluğu’nda ilaçlar, hekim reçetesine göre ve her hasta için özel hazırlanırdı. İstanbul’da bulunan özel eczanelerin sahiplerinin isimlerinin ve eczane adreslerinin Reçetedeki drogların tamamı bitkisel kökenliydi. bulunduğu liste 1868 yılında yayınlanmıştır. Ölçü olarak dirhem (3.2 gr), miskal (1.5 dirhem), dang (1/6 dirhem), adet, kabza (tutam) ve kef Bu listeye göre bu tarihlerde 45 eczane (avuç dolusu) kullanılmıştır. bulunuyordu. İlaçlar, Müfred ilaçlar (tek madde taşıyan ilaçlar) Bu eczanelerin çoğu Beyoğlu (Pera) ve Galata ve Mürekkep ilaçlar (karışımlar) olmak üzere 2 semtlerinde toplanmıştı. tipti. 352 353 352 353 Hastane Eczaneleri Mürekkep ilaçlar arasında bulunan bazı «Gizli Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki terkipler» zamanla büyük hastane eczanelerine örnek olarak ün kazanmışlardır. Bunların en önemlisi 1- Haseki Hastanesi (1550 yılında Hürrem Sultan «Tiryak macunu»dur. tarafından yaptırılmış) Bu ilaç 70’e yakın 2- Gureba Hastanesi (1843 yılında Bezmi Alem maddenin karışımı olup, Valide Sultan tarafından yaptırılmış) esas etkili maddesi 3- Şişli Etfal Hastanesi (1899 yılında Sultan afyondur. Abdülhamit tarafından yaptırılmış) 354 355 354 355 19. yy.’da Eczacılık Eğitimi Hastanelerde eczacının görevi sadece ilaç yapmak değildi. Hastaneye ait ilaç ve tıbbi malzemenin ECZACI SINIFINDAN korunması, harcamaların saptanması ve gıda ECZACI MEKTEBİNE maddelerinin kontrolü gibi görevleri de eczacılar üstlenmişti. Bakınız --- Osmanlı saray Eczaneleri / Nuran Yıldırım 356 357 356 357 7  2.12.2024 1- Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane (Askeri Tıp Avrupa’da olduğu gibi, Osmanlı İmparatorluğu Mektebi 1839) döneminde de, 19. yüzyılın ortalarına kadar, 2- Mekteb-i Tıbbıye-i Mülkiye-i Şahane (Sivil Tıp eczacılık mesleği bir ustanın yanında tamamen pratik olarak öğreniliyordu. Mektebi 1867) Teorik öğretim Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i 3- Haydarpaşa Askeri Sağlık Mektebi (1876) Şahane’ de ‘Eczacı Sınıfı’nın açılması ile başlamıştır. 4- Merkezi Türkiye Koleji, Gaziantep (1876) Bu dönemde eczacılık öğretimi yaparak 5- Şam Tıp Mektebi (1903) eczacı yetiştiren mektepler şunlardır; 6- Eczacı Mektebi (1908) 358 359 358 359 1- Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane (Askeri Tıp Mektebi) Sultan II. Mahmut tarafından Galatasaray’daki eski Enderun Rüşdiyye (ortaokul) ve İdadi (Lise) Ağaları Mektebi denilen ahşap binada 14.Mayıs.1839 günü mekteplerini bitirmiş olmak gerekiyordu. eğitime başlamıştır. Tıp eğitimi 6, eczacılık eğitimi ise 3 yıldı. Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane’de eğitim 1870 yılına kadar Farsça devam etmiştir. Bu tarihten sonra Türkçe devam etmiştir. 360 361 Galatasaray Tıbbiyesi 360 361 Çeşitli yer değişikliklerinden sonra en son 1903 yılında Haydarpaşa’da yapılan özel binaya nakledilmiştir. Bu yer değiştirmeler öğretimi aksatmış, ders malzemesi ve koleksiyonların zarar görmesine Ağustos 11.Ekim.1848 tarihinde çıkan bir yangınla neden olmuştur. Mektep binası tamamen yok olmuştur. 362 363 362 363 8  2.12.2024 Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane (Askeri Tıp Mektebi) - 14.Mayıs.1839 İlk Eczacılık Günü toplantısı 14 Mayıs 1968 tarihinde İstanbul’da yapılmıştır. 364 364 365 Ülkemizde her yıl, akademik eczacılık eğitiminin 2- Mekteb-i Tıbbıye-i Mülkiye-i Şahane başladığı 14 Mayıs tarihi, (Bilimsel) Eczacılık Günü olarak kutlanmaktadır. (Sivil Tıp Mektebi) 2009 yılında İstanbul’da düzenlenen Dünya Sultan Abdülaziz döneminde 1.Mart.1867 Eczacılık Kongresi sırasında, delegasyonun tarihinde Askeri Tıbbiye Mektebi binasının bir “FIP’in (International Pharmaceutical Federation / Uluslararası Eczacılık Federasyonu ) bölümünde açılmıştır. kuruluş tarihi olan 25 Eylül’ün tüm dünyada Eczacılık eğitimi 3 yıl sürmekteydi. ortak olarak Dünya Eczacılık Günü adıyla Ayrıca 3 yıl bir eczanede staj yapmak kutlanması” önerisini, Uluslararası Eczacılık gerekiyordu. Federasyonu delegasyonu oy birliği ile kabul edilmiştir. 367 366 367 6- Eczacı Mektebi (1908) 3- Haydarpaşa Askeri Sağlık Mektebi (1876) İkinci Meşrutiyetin ilanından (23.Temmuz.1908) 4- Merkezi Türkiye Koleji, Gaziantep (1876) sonra Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye, Maarif Nezaretine (Eğitim Bakanlığı) bağlanmış, Muallimler 5- Şam Tıp Mektebi (1903) Meclisi kurulmuş ve bu Meclis, öğretim ve eğitim ile ilgili kararlar almaya başlamıştır. Maarif Nezaret-i Meclis-i İlmi Reisi (Maarif Nazırı- Eğitim Bakanı) Emrullah Efendi’nin bir yazısı üzerine 9.Kasım.1908 günü toplanan Muallimler Meclisi, Eczacı ve Dişçi Mekteplerinin bütçelerini ayrı ayrı yaparak Emrullah Efendiye gönderme kararı almıştır. 368 369 368 369 9  2.12.2024 Bu şekilde, Bütçelerin ayrılması sonucu, Meslek Kuruluşları Eczacı ve Dişçi Mektepleri, 9.Kasım.1908 tarihinde özerk birer kurum haline gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, eczacılar tarafından kurulan cemiyetler; 1909-1963 yılları arasında Eczacı Mektebinin 1- Societe de Pharmacie de Constantinople (Cemiyet-i idaresi hekimler tarafından yapılmıştır. Eczaciyan der Asitane Adliyye) Eczacı mektebinin yönetiminin eczacıya 2- Devlet-i Osmaniye Eczacıları Cemiyeti (Societe verilmesi 1963 yılında olmuştur. (Turhan Pharmaceutique de l'Empire Ottoman) Baytop) 3- Association des Pharmaciens Etrangers (Yabancı Eczacılar Birliği) 4- Osmanlı Eczacı İttihad Cemiyeti (Union Pharmaceutique de l’Empire Ottoman) ……….. 370 371 370 371 Mesleki Dergiler İlk meslek dergileri Fransızca olarak yayınlanmıştır. Cumhuriyet döneminde eczacılık 1- Journal de la Societe de Pharmacie de Constantinople: 1879-1881 yılları arasında 2 cilt yayınlanmıştır. 2- Revue Medico-Pharmaceutique: 1888-1914 yılları arasında yayınlanmıştır. 3- Eczacı: Türkçe olarak yayınlanan ilk meslek dergisidir. 1911-1927 yılları arasında değişik isimlerle yayınlanmıştır. 372 372 373 Cumhuriyet Döneminde Eczacılık Eğitimi 1944 yılında Eczacı mektebi Fen Fakültesi’nden ayrılarak tekrar Tıp Fakültesi’ne bağlanmış ve Eczacı Cumhuriyet döneminin başlangıcında Türkiye’de Okulu adını almıştır. eczacılık öğretimi yapan tek kurum "Eczacı Mektebi"ydi. Eczacılık öğretiminin "Fakülte" halinde yapılması 1933 Üniversite Reformu ile Eczacı Mektebi Tıp gerektiğine inanan öğretim üyelerinin gayretleri Fakültesinden ayrılarak, öğretim programının tıptan sonucunda 4.Şubat.1961 tarihinde Eczacı çok fen bilimlerine yakın olması nedeniyle, Fen Okulu’nun fakülte haline getirilmesi kabul Fakültesi’ne bağlanmıştır. edilmiştir. Üniversite Reformu kapsamında bütün fakültelerde 15.Ocak.1962 tarihinde "İstanbul Üniversitesi, olduğu gibi, Eczacı Mektebi’ne de yabancı profesörler Eczacılık Fakültesi" resmen kurulmuştur. (A. Heilbronn, K. Bodendorf, ….) atanmıştır. 374 375 374 375 10  2.12.2024 17 Ekim 1963 günü toplanan Eczacılık Fakültesi Profesörler Kurulu Prof. Dr. Turhan Baytop’u dekanlığa seçmiştir. 4 Kasım 1963’te yapılan tören ile İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi öğretime Ülkemizin Eczacılık öğretimi yapan 2. eğitim başlamıştır. kurumu, fakat ilk Eczacılık Fakültesi olan Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi öğretime 1961– 1962 öğretim yılında Ankara, Yenişehir Menekşe sokakta kiralanan bir binada ve 81 öğrenci ile başlamıştır. 376 377 378 379 Eczacı Okulu uzun süre bina ve öğretim 1. İstanbul Eczacılık Özel Yüksek Okulu, 1963, İstanbul kadrosu yetersizliği nedeniyle yılda yaklaşık 60 2. Karataş Eczacılık Özel Yüksekokulu, 1967, İzmir öğrenci alarak faaliyetini sürdürmüştür. 3. Anadolu Eczacılık Özel Yüksekokulu, 1968, Ankara 1938 yılında eğitim-öğretim süresi 4 yıla 4. Ankara Eczacılık Yüksek Okulu, 1968, Ankara çıkarılmıştır. 5. Efes Eczacılık Yüksek Okulu, 1968, İzmir Daha sonra, mezun olan eczacı sayısının ülke 6. Yakındoğu Eczacılık Yüksek Okulu, 1968, İzmir ihtiyaçlarını karşılayamaması nedeniyle bazı 7. Hastaş Eczacılık Yüksek Okulu, 1968, Eskişehir Eczacılık Özel Yüksek Okulları açılmıştır: 8. Galatasaray Eczacılık Yüksek Okulu 1969 İstanbul Bu özel okullar, İstanbul Eczacılık Okulu’nun öğretim programını uygulayarak eczacı yetiştirmişlerdir. 380 381 11  2.12.2024 28 Mart 1983 tarihinde kabul edilen Yüksek Öğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında Eczacı sınıfı (Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Kanun’un çıkmasıyla bu okulların bazıları Şahane - 1839) kapatılmış, bazıları da eczacılık fakültesi Eczacı mektebi (1908) haline dönüştürülmüştür. Eczacı okulu (1944) 2005 yılından itibaren Türkiye’de eczacılık Eczacılık fakültesi (1962) eğitimi 5 yıl olarak sürdürülmektedir. 382 382 383 İlk Kadın Eczacılar Kadın Eczacılar 1922 yılına kadar yalnızca erkek öğrencilere açık olan eczacılık eğitimi, bu tarihten sonra kadın öğrencilere de açılmıştır. İlk kadın öğrencinin (Ayşe Saadet) 1924 yılında kayıt yaptırdığı ancak kısa süre sonra okuldan ayrıldığı bilinmektedir. 1927 yılında ilk kadın eczacılar olan Fatma Belkıs, Fatma Bedriye ve Ayşe Semiha isimli bayanlar, İstanbul Eczacı Mektebi’ne kaydolmuş ve 1930 yılında mezun olmuşlardır. 384 385 384 385 Eczaneler Bu kanun ile eczane sınırlaması getirilmiş ve bir Cumhuriyet’in ilk yıllarında eczaneler yalnız büyük mahalde bulunan eczanelerin adedi o mahallin şehirlerde toplanmıştı, bazı il ve ilçelerde ise nüfusuna göre belirlenmeye başlamıştır. eczane bulunmuyordu. «On bin nüfusu olan yere 1 eczane açılmasına izin İstanbul’da 1924 yılında 300 civarında eczane verilmiştir. Bu şekilde eczanelerin ülke geneline vardı. yayılması amaçlanmıştır.» Bu duruma çözüm bulmak, eczacıları ve Bu uygulamayı bazı eczacılar olumlu karşılarken, eczaneleri mali bakımdan kuvvetlendirmek ve bazıları da eczane sınırlamasında haksızlıklar ve halk sağlığına yardım eden kurumlar haline yanlışlıklar yapıldığını savunmuşlardır. getirmek için 1927 yılında "Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun" çıkartılmıştır. 386 387 386 387 12  2.12.2024 Bu konuda gazetelerde yazılar yazılmış ve yayınlanan bir broşür ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne başvurulmuştur. Eczane açılmasına ilişkin kriterler Eczane sınırlamasını kaldırmak amacıyla, 1950 MADDE 8 – (1) Serbest eczane sayıları, ilçe sınırları yılında bazı eczacılar tarafından "Türkiye içindeki nüfusa göre en az üç bin beş yüz kişiye bir Eczacıları Yardımlaşma Cemiyeti" kurulmuştur. eczane olacak şekilde düzenlenir. 18.2.1953 tarihinde kabul edilen 6197 sayılı Yürürlük kanun ile eczane sınırlaması kaldırılmıştır… MADDE 52 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 53 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu Başkanı yürütür. 388 389 388 389 İlaçlar ve İlaç Endüstrisi Cumhuriyet döneminin başlangıcında Osmanlı döneminde olduğu gibi ilaçlar hekimin reçetesine göre, her hasta için özel olarak hazırlanıyordu (majistral). Tıbbi müstahzar (hazır ilaç) oranı oldukça düşüktür. Yoğun satışı olan müstahzar sayısı 200 civarında olup, bunların çoğunu dışarıdan gelenler oluşturuyordu. 391 390 391 Bu dönemin en büyük sorunu yabancı İlk tıbbi müstahzarlar eczanelerde müstahzarlarla olan rekabetti. hazırlanmış ve daha sonra küçük imalathane Hekimler ve halk, yabancı müstahzarları fiyatları ve laboratuvarlar kurulmuştur. pahalı olmasına rağmen yerlilerden daha üstün Türkiye'de bu alanda öncülük edenler Abdi tutuyor ve bu nedenle de yerli müstahzarlar çok İbrahim, Ethem Pertev, Beşir Kemal, Hasan düşük miktarlarda satılabiliyordu. Rauf, Mehmed Kazım ve Mustafa Nevzat gibi Zamanla tıbbi müstahzarların kazandığı önem eczacılardır. eczacıları müstahzar yapmaya ve yapım için laboratuvarlar açmaya yönlendirmiştir. 392 393 392 393 13  2.12.2024 Türkiye’de yerli hazır ilaç yapımı 4 dönem altında toplamıştır. Türkiye’de ilaç sanayii bu yıllardan sonra 20-25 1. Eczane dönemi (1833-1928) sene gibi kısa bir sürede büyük aşamalar 2. Laboratuvar dönemi (1928-1954) kaydetmiştir. 3. Fabrika dönemi (1954'ten bugüne) Yabancı ilaçlara olan ilgi azalmış ve Türk İlaç 4. İlaç aktif maddeleri üretme dönemi Sanayii ürünleri yabancı benzerleriyle rekabet (1970'ten bugüne) edebilecek düzeye ulaşmıştır. Türkiye’de ilaç sanayii özellikle 1950’lerden sonra hızlı bir gelişme göstermiştir. 394 395 394 395 14