Filozofia - Koncepcje i Dowody PDF

# Koncepcje filozofii ## Zakresowe * **Tradycyjna** (Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu, John Locke) - Filozofia ma odpowiadać na najogólniejsze pytania dotyczące rzeczywistości. Ma zajmować się takimi kategoriami, które ze względu na ogólność nie są rozważane przez inne nauki. W swoich rozważaniac...

# Koncepcje filozofii ## Zakresowe * **Tradycyjna** (Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu, John Locke) - Filozofia ma odpowiadać na najogólniejsze pytania dotyczące rzeczywistości. Ma zajmować się takimi kategoriami, które ze względu na ogólność nie są rozważane przez inne nauki. W swoich rozważaniach ma odwoływać się do rezultatów nauk szczegółowych i próbować je uogólnić * **Scientystyczna** (Rudolf Carnap) - Filozofia ma się zajmować badaniem rzeczywistości, bo tym zajmują się nauki szczegółowe, których twierdzenia uzasadniane są w oparciu o doświadczenie i eksperyment. Filozofia ma być metodologia i teoria nauki. Pytania i odpowiedzi filozoficzne pozbawione są sensu, ponieważ nie da się ich empirycznie zweryfikować ## Metodologiczne * **Transcendentalna** (Kant, Edmund Husserl) - Filozofia ma badać założenia leżące u podstaw nauk. Celem jest osiągnięcie niepodważalnej wiedzy. Nie odwołuje się do rezultatów innych nauk i nie przyjmuje żadnych niesprawdzonych założeń * **Analityczna** (George Moore, Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein) - Filozofia analizuje pojęcia, badając jak funkcjonują w języku słowa wyrażające te pojęcia. Dzięki analizie ustalamy związki logiczne pomiędzy interesującymi pojęciami, a tym samym poznać istotę rozważanych zjawisk ## Funkcjonalne * **Odwołująca się do filozofii życia** (Fryderyc Nietzsche) # Spór o uniwersalia Nazwa uzyskał w średniowieczu. Uważa się, że początkiem sporu była kontrowersja między Platonem a Arystotelesem dotycząca prawdziwości teorii idei. Spór o uniwersalia dotyczy istnienia uniwersaliów czyli tzw. przedmiotów ogólnych. Główne pytanie ma postać: czy nazwy ogólne oznaczają jakieś ogólne przedmioty w rzeczywistości, a jeśli tak, to jakie? np. "kamień", "piękny" nazywają coś wspólnego pewnym grupom obiektów, czy też nic takiego nie istnieje. Aż do dziś kwestia istnienia i statusu uniwersaliów jest jednym z podstawowych problemów filozoficznych. # Dowód ontologiczny Anzelm: w swoim dziele _Proslogion_ zawiera dowód na istnienie Boga (inaczej dowód ontologiczny), dowód pochodzi z sądu a priori. Anzelm dowodzi istnienie Boga na podstawie, że posiadamy pojęcie Boga, czyli rozumiemy zdania, w których występuje słowo "Bóg". Według niego jeśli posiadamy pojęcie X to X istnieje w naszym intelekcie (to nie znaczy że faktycznie istnieje), więc Bóg istnieje w naszym intelekcie. Bóg to coś ponad co nic większego nie można pomyśleć. Więc gdyby istniał tylko w intelekcie, to można by było pomyśleć coś większego od Boga (byt istniejący nie tylko w umyśle, ale i w rzeczywistości). Można sobie pomyśleć coś większego od tego od czego nie można pomyśleć czegoś większego. Założenie, że Bóg istnieje tylko w intelekcie (czyli nie istnieje) prowadzi do sprzeczności i musi być fałszywe. Stąd wynika, że Bóg istnieje nie tylko w intelekcie, ale i faktycznie chatgpt: Definicja Boga: Św. Anzelm definiuje Boga jako "byt, ponad który nic większego nie można pomyśleć". Innymi słowy, Bóg jest istotą doskonałą, czyli posiadającą wszelkie możliwe doskonałości. Istnienie w umyśle: Nawet niewierzący człowiek może pojąć koncepcję Boga, czyli idea Boga istnieje przynajmniej w naszym umyśle jako myśl. Istnienie w rzeczywistości jest większe niż istnienie tylko w umyśle: Anzelm argumentuje, że byt istniejący w rzeczywistości jest większy, bardziej doskonały, niż byt istniejący tylko w umyśle. Jeśli Bóg byłby jedynie ideą, to można by pomyśleć o czymś większym - bycie, który istnieje nie tylko w umyśle, ale także w rzeczywistości. Bóg musi istnieć w rzeczywistości: Jeśli Bóg jest bytem, ponad który nic większego nie można pomyśleć, a istnienie w rzeczywistości jest większe niż istnienie jedynie w umyśle, to Bóg musi istnieć w rzeczywistości. Gdyby istniał tylko w umyśle, nie byłby największym możliwym bytem, co prowadziłoby do sprzeczności. Kartezjusz: posiadamy pojęcie Boga, czyli rozumiemy zdania, w których występuje słowo "Bóg". Boga definiuje jako byt najdoskonalszy, czyli posiadający wszelkie doskonałości. Skoro Bóg jest bytem doskonałym, to jedną z tych doskonałości musi być istnienie. Brak istnienia oznaczałby brak doskonałości, a zatem byt taki nie byłby doskonały. Zatem na mocy definicji, Bóg posiada te doskonalość, co znaczy, że musi istnieć. # Krytyka Kanta # Dualizm kartezjański Wyróżnia dwa rodzaje bytów: 1. **Rzeczy rozciągle** (przedmioty materialne) 2. **Rzeczy myślące** (byty niematerialne) Rzeczy rozciągle posiadają wymiary przestrzenne, ale nie myślą. Rzeczy myślące posiadają myślenie, ale nie wymiary przestrzenne. Człowiek jest złożeniem duszy i ciała. Dusza to byt myślący i niematerialny, a ciało to byt rozciągliwy (materialny) i niemyślący. Dusza i ciało to dwa oddzielne byty, ale mimo to w jakiś sposób współdziałają ze sobą. Dla niego, umysł nie jest częścią fizycznego świata, a ciało działa zgodnie z prawami natury. Ludzkie i zwierzęce ciała to skomplikowane, ale bezmyślne ciała. Jego zdaniem zwierzęta niczego nie odczuwają, tylko zachowują się tak jakby odczuwały. # Teoria podwójnego aspektu Spinozy Umysł i ciało są dwoma różnymi sposobami patrzenia na tę samą rzecz. To znaczy, że chociaż umysł i ciało mogą wydawać się różne (umysł to myśli i uczucia, a ciało to materia i procesy fizyczne), to tak naprawdę są ze sobą związane i pochodza z jednej, wspólnej rzeczywistości. Nie są oddzielnymi bytami, jak w dualizmie kartezjańskim, ale różnymi aspektami tej samej substancji. Można to porównać do dwóch stron tej samej monety: różne, ale wciąż część tej samej rzeczy. # Funkcjonalizm Przedstawiciel: Putnam. Teoria dotycząca umysłu, skupiająca się na tym jak działaja stany mentalne. Stany mentalne, definiuje się poprzez ich funkcję lub rolę w systemie, a nie przez ich wewnętrzną strukturę. Stany mentalne są zdefiniowane przez ich relacje ze światem zewnętrznym oraz innymi stanami mentalnymi. Określa się je przez: bodźce (które mogą go wywołać), reakcje (które może on wywołać) i relacje z innymi stanami mentalnymi. Przykładkiem stanu mentalnego jest ból, ponieważ jest stanem wewnętrznym organizmu zdefiniowanym przez bodźce (np. uszkodzenie ciała), reakcje (np. płacz) i relacje (np. pragnienie usmierzenia go). # Logiczny behawiorzm Przedstawiciel: Hempel. Jest to teoria redukcjonistyczna, czyli zakłada że zjawiska mentalne da się wyjaśnić w kategoriach praw fizykalnych. Każde zdanie odnoszące się do zjawisk umysłowych (np. jestem zły) da się przelożyć na zdanie, gdzie występują wyłącznie terminy odnoszące się do zachowań lub do dyspozycji zachowań rozumianych w kategorii ruchów ciała (np. krzyczę, napinam mięśnie twarzy) # Teoria identyczności typów Przedstawiciele: Place, Smart. # Empiryzm * **Genetyczny** - Cała nasza wiedza pochodzi z doświadczenia - nasz umysł po urodzeniu to "czysta, niezapisana karta". Wrodzone są zdolności poznawcze, nie pojęcia czy zasady. Zwolennicy: Arystoteles, Locke, Hume. * **Metodologiczny** * **Umiarkowany** - Te części, która ma charakter czysto formalny (logika, matematyka) można uzasadnić tylko sądami apriori. * **Skrajny** - Całość naszej wiedzy uzasadniona jest sądami aposteriori. Zwolennik: Mill. # Racjonalizm * **Genetyczny** - Istotna część wiedzy ma charakter wrodzony i ma swoje źródło w rozumie. Zwolennicy: Platon, Kartezjusz, Spinoza. * **Metodologiczny** - Istotna część naszej wiedzy można uzasadnić sądami apriori. # Podział sądów * **A priori** - Są konieczne, czyli nie jest możliwe by ich negacje były prawdziwe. Nie zależą od doświadczenia. Są to rzeczy, które wiemy z samego rozumu, zanim jeszcze zetkniemy się z nimi w rzeczywistości. Są też ściśle ogólne, prawidłowości w nich nie dotyczą tylko istniejących przedmiotów danego typu, a wszystkich możliwych przedmiotów danego typu. np. "2+2=4" lub "Pada lub nie pada deszcz". * **A posteriori** - Nie są konieczne, czyli jest możliwe żeby ich negacje były prawdziwe. Poznajemy na podstawie doświadczenia, czyli zobaczyliśmy, usłyszeliśmy lub doświadczyliśmy ich w rzeczywistości. Nie są ściśle ogólne, więc prawidłowości dotyczą tylko istniejących przedmiotów danego typu, a nie wszystkich możliwych przedmiotów danego typu. np. "Deszcz jest mokry" lub "Ziemia jest płaska". Te sądy dzielą się na źródło wiedzy: * **Analityczne** - Negacja jest wewnętrznie sprzeczna, są prawdziwe na mocy pojęć, z których się składają, nie rozszerzają naszej wiedzy o świecie np. “Każdy trójkąt ma trzy kąty” lub "a=a". * **Syntetyczne** - Negacja nie jest wewnętrznie sprzeczna, są prawdziwe nie na mocy pojęć w nich zawartych, dlatego rozszerzają nasza wiedzę o świecie. np. “Na talerzu leży jabłko” lub "Koło się kręci". Te sądy dzielą się na treść: # Sceptycyzm metodyczny - argumenty * **Zmysły** - Postrzeżenia nie zawsze przedstawiają w trafny sposób rzeczywistość, zatem nie możemy być całkowicie pewni przekonań opartych na zmysłach * **Sen** - Nie jesteśmy w stanie w pełni odróżnić rzeczywistości od snu. W snach często doświadczamy zdarzeń, które wydają się realne, mimo że są tylko wytworem naszej wyobraźni. * **Złosliwy demon** - Może istnieć potężny demon, który oszukuje nas na każdym kroku, manipulując naszymi myślami i percepcjami w taki sposób, byśmy myśleli, że widzimy i doświadczamy rzeczy, które w rzeczywistości nie istnieją # Utylitaryzm # Czym się różni działanie normalne od moralnego? Działanie normalne odnosi się do czynów, które są zgodne z codziennymi normami społecznymi i zwyczajami, czyli tym, co w danej kulturze jest uznawane za "normalne” lub "przyjęte". Działanie moralne to z kolei takie, które jest oceniane pod kątem dobra i zła, sprawiedliwości, uczciwości, czy innych wartości etycznych. Oznacza to, że decyzje i działania moralne są oceniane w kontekście tego, czy są słuszne, sprawiedliwe i zgodne z zasadami moralnymi. Działanie może być normalne, ale niekoniecznie moralne (np. coś, co jest powszechnie akceptowane, ale może być niemoralne), lub moralne, ale nie zawsze "normalne" w sensie społecznym # Etyka Kanta i utylitaryzm Kant mówi, że coś jest moralne, jeśli postępujemy zgodnie z zasadami, niezależnie od tego, jakie będą tego skutki. Najważniejsze są obowiązki i intencje. Nawet jeśli działanie może przynieść dobre skutki, ale łamie jakąś zasadę, to jest niemoralne. (np. kłamstwo, które może uratować życie. Dla Kanta kłamstwo narusza zasadę uczciwości, więc pomimo pozytywnych skutków, kłamstwo jest złe). Utylitaryzm mówi, że coś jest moralne, jeśli przynosi jak najwięcej dobra lub minimalizuje cierpienie, liczą się skutki oraz dobro, bez względu na zasady. (np. kłamstwo może uratować życie, utylitaryzm uzna to za moralne, bo liczy się korzyść (uratowanie życia) dla tej osoby). # Klasyczna koncepcja prawdy Autor: Arystoteles "Metafizyka" Zwolennicy: św. Tomasz z Akwinu Jakieś zdanie jest prawdziwe, gdy jest tak, jak mówi to zdanie Od czasów średniowiecza ujęcia Arystotelesa było często wyjaśniane w kategoriach zgodności zdania (myśli) z rzeczywistością. To ujecie nazywane jest też korespondecyjna teoria prawdy. # Nieklasyczne koncepcje prawdy 1. **Koherencyjna** - Zdanie (myśl, przekonanie) jest prawdziwe, gdy należy do odpowiednio pojemnego i spójnego zbioru przekonań. Zwolennik: Bradley, Neurath. Krytyka: Może istnieć wiele wzajemnie niezgodnych, lecz wewnętrznie spójnych opowieści 2. **Pragmatyczna** - Przekonanie jest prawdziwe, gdy jest: * Użyteczne na dłuższą metę i niesprzeczne z innymi przekonaniami, użytecznymi na dłuższą metę. Zwolennicy: James Krytyka: Przekonania, które są użyteczne i nie są sprzeczne z innymi takimi przekonaniami, mogą być fałszywe 3. **Prawda jako oczywistość** - Prawdziwe są te przekonania, które są same w sobie oczywiste. Zwolennicy: Kartezjusz Krytyka: a. Pojęcie oczywistości wydaje się mieć charakter relatywny, tj., coś jest oczywiste dla kogoś, natomiast pojęcie prawdy nie ma takiego charakteru; b. Prawdziwe są przekonania, które nie są oczywiste 4. **Konsensualna** - Prawda stanowi idealną granicę badania. To znaczy, prawdą jest zbiór przekonań, który zaakceptowalibyśmy, gdybyśmy prowadzili badania nieskończenie długo. Zwolennicy: Peirce, Habermas Krytyka: a. Ze względu na ludzką omylności, nie można wykluczyć, że pewne przekonania, które wciąż byśmy akceptowali, mogłyby okazać się fałszywe; b. Ze względu na ludzką ograniczoność, moglibyśmy nie odkryć pewnych prawd # Fundacjonizn # Koherencizm # Najwyższe dobro Arystotelesa (koncepcja dobra...)