ایمنی شناسی - جلسه اول PDF

‫ایمنی شناسی – جلسه اول‬ ‫دوره ‪ 53‬پزشکی‬ ‫استاد حق مراد‬ ‫‪1‬‬  ‫تاریخچه ایمنی شناسی‬ ‫تاریخچهای که توضیح می دهیم صرفا برای آشنایی با این است که بدانیم چه بر علم ایمونولوژی در طول زمان‬...

‫ایمنی شناسی – جلسه اول‬ ‫دوره ‪ 53‬پزشکی‬ ‫استاد حق مراد‬ ‫‪1‬‬  ‫تاریخچه ایمنی شناسی‬ ‫تاریخچهای که توضیح می دهیم صرفا برای آشنایی با این است که بدانیم چه بر علم ایمونولوژی در طول زمان‬ ‫گذشته است‪.‬‬ ‫تقریبا ‪ 430‬سال قبل از میالد یک پزشک‬ ‫یونانی رومی به نام ‪ ،Thucydides‬ایمنی را‬ ‫بر علیه بیماری طاعون گزارش کرد‪.‬البته د ر‬ ‫آن زمان طاعون (‪ )plague‬با فرم امروزی آن‬ ‫تفاوت داشت‪.‬او متوجه شد افرادی که برای بار‬ ‫دوم به بعد دچار این بیماری میشوند‪ ،‬اگر‬ ‫دوباره در کنار افراد آلوده قرار بگیرند دیگر‬ ‫مبتال نمیشوند‪ Thucydides.‬اسم این‬ ‫فرایند را ‪ immunitas‬گذاشت‪.‬‬ ‫‪ immunitas‬عنوانی بود که در آن زمان به‬ ‫سناتورهای رومی داده میشد‪.‬معنای این واژه چیزی شبیه به مصونیت سیاسیای که در حال حاضر به نمایندگان‬ ‫مجلس یا مقامهای باالتر داده میشود‪ ،‬است‪.‬بعدها تعاریف ‪ immune system ،immune response‬و‬ ‫‪ immunology‬از همان کلمه ‪ immunitas‬گرفته شد‪.‬‬ ‫در قرن ‪ 11‬میالدی‪ ،‬یکی از بیماریهای مهم آبله بود‪.‬آبله تاولهای پوستی را در افراد جوان ایجاد میکرد و باعث‬ ‫مرگ و میر میشد‪.‬این بیماری به دلیل شیوع باالیی داشت و عواقبی که ایجاد میکرد مورد توجه بود‪.‬‬ ‫چینیها و ترکها در زمان امپراطوری عثمانی‪ ،‬زخمهای آبله را خشک کردند‪ ،‬سپس پودر آن زخم را در هوا‬ ‫پراکنده می کردند و در نهایت افراد به خصوص کودکان از آن هوا استنشاق میکردند‪.‬پس ما در این زمان هم‬ ‫نوعی تجربه ایمن سازی داشتیم‪.‬‬ ‫یک پزشک انگلیسی به نام مونتاگو (‪ )Montagu‬در سال ‪ 1718‬با بررسی تجربه آبله در عثمانی‪ ،‬مطالعات خود‬ ‫را در انگلیس ادامه داد‪.‬او برای اثبات مفید بودن ایمن سازی بر روی دو فرزند خودش تلقیح یا ‪ Variolation‬را‬ ‫انجام داد و زخمهای چرکی را به فرزندان خود تزریق کرد‪.‬‬ ‫‪2‬‬  ‫نهایتا در سال ‪ 1798‬ادوارد جنر با مطالعه‬ ‫تجربیات پیشین‪ ،‬اولین واکسیناسیون را انجام‬ ‫داد و انسان در مقابل آبله انسانی ایمن شد‪.‬‬ ‫عامل آبله انسانی‪ ،‬ویروسی به نام ‪Small‬‬ ‫‪ 1pox‬است)‪.‬ادوارد جنر مشاهده کرد‬ ‫دختران شیردوشی که آبله گاوی میگیرند‪،‬‬ ‫نسبت به آبله انسانی ایمنی هستند (البته‬ ‫عامل آبله گاوی با انسانی فرق دارد و عامل‬ ‫آن ویروس ‪ Vaccinia‬یا ‪ Cowpox‬است)‪.‬در ادامه متوجه شد‪ ،‬افرادی که آبله گاوی میگیرند اوال دچار مریضی‬ ‫خفیفتری میشوند و دچار بثورات یا زخمها نمیشوند و دوما نسبت به آبله انسانی ایمن هستند‪.‬او با استفاده از‬ ‫این تجربیات از زخم آبله گاوی استفاده کرد و به یک کودک ‪ 8‬ساله تلقیح را انجام داد‪.‬‬ ‫میدانیم واکسنها‪ ،‬ویروس های ضعیف شده یا کشته شده هستند‪.‬به صورت طبیعی ویروس آبله گاوی‬ ‫(‪ )Vaccinia‬ضعیف شدهی ویروس آبله انسانی (‪ )Small pox‬بود‪.‬این دو ویروس آنتی ژنهای مشابهی داشتند‬ ‫و آبله گاوی قادر به ایمن کردن انسان بود‪.‬‬ ‫ادوراد جنر بعد از انجام تلقیح بر روی کودک ‪ 8‬ساله‪ ،‬او را عمدا با آبله انسانی مواجه کرد و کودک دیگر به آبله‬ ‫مبتال نشد‪.‬‬ ‫نزدیک ‪ 200‬سال بعد‪ ،‬در سال ‪ 1978-80‬سازمان بهداشت جهانی (‪ )WHO‬اعالم کرد که بیماری آبله ریشه کن‬ ‫شده است‪.‬هرچند آخرین افراد مبتال به این بیماری در پاکستان و بنگالدش تقریبا در سالهای ‪ 1970-72‬بوده‬ ‫اند اما برای اطمینان از کامال ریشه کن شدن این بیماری با چند سال تاخیر اعالم شد‪.‬همان طور که میدانید بعد‬ ‫از این بیماری‪ ،‬دیگر بیماریای نبوده که ‪ WHO‬اعالم کند که ریشه کن شده است‪.‬اوریون چندین سال است که‬ ‫انتظار داریم ریشه کن شود‪ ،‬اما نمونهای از آن در گوشهای از دنیا مشاهده میشود‪.‬بعد از آبله ریشه کنی کامل‬ ‫هیچ نوع بیماریای را نداشتیم‪.‬بسیاری از بیماریها کم میشوند اما به مرحله ریشه کنی نمیرسند‪.‬‬ ‫ویروسی که ادوارد جنر از آن واکسن تهیه کرد‪ Vaccinia ،‬بود‪ Vaccinia.‬ب معنای برگرفته یا منشا گرفته از‬ ‫گاو میباشد‪.‬به افتخار کاری که ادوارد جنر انجام داده بود‪ ،‬اسم این کار را واکسیناسیون گذاشتند‪.‬‬ ‫‪1‬اینجا استادتون عامل آبله رو ‪ small pox‬گفت‪.‬اما بدونید ‪ small pox‬اسم بیماریه و عاملش ویروس واریوال است‪-‬ادیتور‬ ‫‪3‬‬  ‫میدانیم تاثیر واکسنها بر بیماریهای عفونی خیلی‬ ‫باالست‪.‬در جدول مقابل چند نمونه از این بیماریها‬ ‫ذکر شده است‪.‬از این بیماریها میتوانیم به دیفتری‪،‬‬ ‫سرخک‪ ،‬اوریون‪ ،‬سیاه سرفه‪ ،‬فلج اطفال‪ ،‬سرخجه‪ ،‬کزاز‪،‬‬ ‫هموفیلوس آنفوالنزا و هپاتیت( هپاتیت در ‪ 20-15‬سال‬ ‫اخیر به برنامه واکسیناسیون اضافه شده است) اشاره‬ ‫کنیم‪.‬تمامی این واکسنها جز واکسنهای روتین در‬ ‫ایران است‪.‬پس واکسیناسیون توانسته میزان بیماریها‬ ‫را به طور چشمگیری کاهش دهد‪.‬واکسیناسیون جلوه‪-‬‬ ‫ای از علم ایمونولوژی و کمک این علم به بشر است‪.‬‬ ‫مطالعات دانشمندانی که در اسالید مقابل می‪-‬‬ ‫بینید‪ ،‬در پیشرفت علم ایمونولوژی نقش داشته‬ ‫است‪.‬لویی پاستور (‪ )Louis Pasteur‬با‬ ‫استفاده از تجربه ادوراد جنر‪ ،‬واکسنهای هاری‪،‬‬ ‫سیاه زخم و آبله مرغان را معرفی کرد‪.‬‬ ‫کارل لندشتاینر (‪)Karl Landsteiner‬‬ ‫پزشکی بود که با همکارانش اکثر گروههای‬ ‫خونی را شناسایی کردند‪.‬یک گروه خونی هم‬ ‫به نام لندشتاینر به نام ‪ LW‬داریم که جز گروه‪-‬‬ ‫های خونی فرعی برای سیستم گروه خونی انسانی است‪.‬‬ ‫‪ von Pirquet‬مطالعا تی در مورد آلرژی انجام داد‪.‬عمده مباحث آلرژی را در ایمنی بالینی در دوره فیزیوپات‬ ‫مطالعه خواهید کرد‪.‬‬ ‫‪4‬‬  ‫پیتر مداوار (‪)Peter Brian Medawar‬‬ ‫در بحث پیوند و تولرانس ایمونولوژیک کار‬ ‫کرد‪.‬پیوند هم در ایمنی بالینی میخوانید اما‬ ‫در مورد تولرانس صحبت خواهیم کرد‪.‬جورج‬ ‫کوهلر (‪ )george kohler‬و میلشتین‬ ‫(‪ )cesar milstein‬دو دانشمندی بودند که‬ ‫آنتی بادی منوکلونال را ساختند‪.‬در حال‬ ‫حاضر این آنتی بادی در تشخیص و درمان به طور وسیع نقش دارد‪.‬چائوت (‪ )Gérard Chaouat‬هم در مورد‬ ‫ایمونولوژی باروری کار کرد‪.‬خود باروری و بار داری پروسه مهمی در سیستم ایمنی است که در مباحث جلوتر‬ ‫توضیح میدهیم‪.‬فقط این را بدانید که اندام کوچکی مثل کلیه در پیوند اعضا اگر سازگار با شخص گیرنده نباشد‪،‬‬ ‫به سرعت رد میشود‪.‬ولی یک جنین که نصف بیگانه است‪ ،‬نه ماه در رحم مادر بدون هیچ گونه مشکلی حفظ‬ ‫میشود‪.‬پس باروی هم جز پروسههای تنظیم شده پاسخهای ایمنی در بحث ایمونولوژی بالینی است‪.‬‬ ‫سیستم ایمنی‬ ‫سیستم ایمنی متشکل از سلولها‪ ،‬مولکولها‬ ‫و بافتهایی است که شبکهای پویا با هم‬ ‫تشکیل میدهند و با هم تعامل دارند تا در‬ ‫برابر ارگانیسمهای بیماریزا از بدن دفاع‬ ‫کنند‪.‬همچنین سیستم ایمنی‪ ،‬در برابر‬ ‫سلولهای سرطانی دفاع میکند‪.‬‬ ‫همانطور که گفتیم کلمه سیستم ایمنی از واژه ‪ immunitas‬آمده که به معنای مصونیت است‪ ،‬گرفته شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪5‬‬  ‫سیستم ایمنی دو بازوی مهم دارد‪ :‬ایمنی ذاتی (‪ )innate immunity‬و ایمنی اکتسابی (‪)acquired immunity‬‬ ‫به ایمنی ذاتی‪ ،‬ایمنی طبیعی(‪ )natural immunity‬و ایمنی غیراختصاصی (‪ )non- specific immunity‬هم گفته‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫ایمنی ذاتی از بدو تولد وجود دارد‪ 3.‬ویژگی از ایمنی ذاتی وجود دارد که مخالف ویژگی ایمنی اختصاصی یا‬ ‫اکتسابی است‪.‬ایمنی ذاتی به روشهای غیراختصاصی ‪ ،‬دفاع از بدن در برابر میکروبها را به عهده دارد‪.‬در ایمنی‬ ‫ذاتی عدم تنوع گیرنده را و عدم حافظه یا خاطره را داریم‪.‬ایمنی ذاتی شناسایی خودی از غیر خودی را انجام‬ ‫میدهد و بالفاصله به محض ورود میکروب‪ ،‬وظایف خود را انجام میدهد‪.‬‬ ‫به ایمنی اکتسابی‪ ،‬ایمنی اختصاصی و ایمنی ‪ 2Adaptive‬هم گفته میشود‪.‬‬ ‫ا یمنی اختصاصی پاسخی است که هنگام برخورد با عامل بیماری زا شکل میگیرد و پیش از آن وجود ندارد‪.‬در‬ ‫ایمنی اختصاصی تنوع گیرنده داریم و خاطره ایجاد میشود‪.‬از ویژگیهای مشترک ایمنی ذاتی و اکسابی شناسایی‬ ‫سلول های خودی از غیرخودی است‪.‬البته در ایمنی اختصاصی ممکن است تشخیص خودی از غیرخودی مثال در‬ ‫بیماریهای خودایمنی مثل ‪ MS‬دچار اختالل شود که در مباحث جلوتر بررسی خواهیم کرد‪.‬شکل گیری پاسخ‪-‬‬ ‫های اختصاصی هم بعد از چند روز است یعنی چند روز طول میکشد پاسخ ایمنی اختصاصی داشته باشیم‪.‬‬ ‫هر کدام از اشکال ایمنی اجزایی دارند‪.‬در ایمنی ذاتی ما سدهای فیزیکی و آناتومیکی مثل پوست و غشاهای‬ ‫مخاطی داریم‪.‬عالوه بر آن یک سری سدهای فیزیولوژیک مثل ‪ ، pH‬درجه حرارت‪ ،‬واسطههای شیمیایی‬ ‫(‪ ) chemical mediator‬داریم‪.‬مثال اسیدی بودن فضای معده و قلیایی بودن دوازدهه بر روی بیماریزایی و‬ ‫‪ virulence‬یک میکروارگانیسم نقش دارد( ‪ virulence‬یعنی قدرت بیماری زایی)‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫معنی‪ :‬قابل تطبیق‪-‬ادیتور‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ virulence‬میکروب ها نسبت به هم متفاوت است که به ماهیت میکروارگانیسم برمیگردد که چقدر به سدهای‬ ‫فیزیکی شیمیایی و ایمنی ذاتی مقاومت پیدا کردند‪.‬‬ ‫یک مثال برای روشن شدن قضیه ‪ :‬عوامل وبا باکتری ویبریو کلرا است که ب ا اسهال آب برنجی همراه است‪.‬یکی‬ ‫از عوامل اسهال خونی هم باکتری شیگال است‪.‬برای این که یک فرد وبا بگیرد باید حداقل ‪ 5‬میلیون باکتری وارد‬ ‫سیستم گوارش فرد شود‪.‬برای این که شیگال بتواند اسهال خونی ایجاد کند ‪ 10‬تا دونه باکتری کافی است‪.‬به این‬ ‫میگوییم ‪.virulence‬یعنی شیگال به ‪ pH‬و آنزیمهای مختلف رودهای معده ای مقاوم است اما ویبریو کلرا‬ ‫حساستر است‪.‬مسلم است که باکتری میل به بقای خود دارد‪.‬و طی تکامل‪ ،‬باکتریهایی باقی میمانند که مقاوم‬ ‫باشند (فرایند انتخاب طبیعی)‪.‬‬ ‫به بررسی اجزای ایمنی ذاتی برمیگردیم‪:‬‬ ‫سلولهای فاگوسیت کننده مثل نوتروفیل‪ ،‬مونوسیت و ماکروفاژها با بلعیدن میکروبها آنها را از بین میبرند‪.‬‬ ‫این عوامل(سدهای فیزیولوژیکی‪-‬سدهای آناتومیکی‪-‬فاگوسیت کنندهها) به عالوه سایر سلولها (جلسات بعد همه‬ ‫سلولها را بررسی میکنیم) ایمنی ذاتی را تشکیل میدهند‪.‬سلولهای ‪ ،NK‬ماست سلها پالکتها‪ ،‬سلولهای‬ ‫دندریتیک جز ایمنی ذاتی طبقه بندی میشوند‪.‬سلولها و پروتئینهای فاز حاد که بعدا در موردش بیشتر توضیح‬ ‫میدهیم‪ ،‬ایجاد کننده التهاب هستند‪.‬‬ ‫التهاب‪:‬‬ ‫در التهاب ما متوجه ورود میکروب میشویم‪.‬برای فهم بهتر یک مثال میزنم‪ :‬مثال توی خونه دزدگیر میگذاریم‪.‬‬ ‫این دزدگیر برای خطر نوعی ‪ alarm‬است که ما را مطلع میکند‪.‬در بدن هم به همین شکل است‪ ،‬التهاب نوعی‬ ‫‪ alarm‬برای ورود میکروب به بدن است‪.‬چه میکروب وارد ریه شود چه از پوست وارد شود ما این ‪ alarm‬را الزم‬ ‫داریم‪.‬این ‪ alarm‬توسط سلولهایی که در همان مکان وجود دارند‪ ،‬ایجاد میشود‪.‬این سلولها یک سری‬ ‫‪( mediator‬واسط) آزاد می کنند‪.‬مثال در آلرژی که به ضرر ماست هیستامین آزاد میشود‪.‬ولی به طور کلی‬ ‫پروتئینهای کمپلمان‪ ،‬سایتوکاینهای مختلف‪ ،‬مولکولهای چسبنده که در مورد اینها صحبت میکنیم‪ ،‬ترشح‬ ‫میشوند‪.‬بعد از ترشح این واسطها واکنشهای شیمیایی اتفاق میافتد‪.‬جایی که سلولها ‪mediator‬ها را تولید‬ ‫میکنند‪ ،‬بیشترین غلظت و هر چه دورتر میشویم غلظت کم میشود‪.‬برای ‪mediator‬های التهابی (مثل ‪tnf-‬‬ ‫‪ C5a ،α‬و ‪ )....‬سلول های سیستم ایمنی گیرنده دارند‪.‬این گیرنده بر اساس شیب غلظت عمل میکند‪.‬یعنی از‬ ‫جایی که غلظت کمتر است به جایی می رود که غلظت بیشتر است‪.‬حاال کجا غلظت بیشتر است؟ در محل ورود‬ ‫میکروب به دلیل ترشح سلولها غلظت بیشتر است‪.‬‬ ‫‪7‬‬ ‫در ایمنی اختصاصی لنفوسیتها را داریم‪.‬لنفوسیتهای ‪ B‬و ‪ T‬مسئول پاسخهای ایمنی اختصاصی هستند‪.‬ایمنی‬ ‫اختصاصی دو بازوی عمده دارد‪ :‬ایمنی سلولی (‪ )Cell mediated immunity‬و ایمنی هومورال ( ‪Humoral‬‬ ‫‪)immunity‬‬ ‫ایمنی هومورال بر عهده ‪B‬سل ها (لنفوسیتهای ‪ )B‬است‪.‬البته ‪ B‬سلها و سایر سلولهای ایمنی ذاتی به یک‬ ‫دسته از لنفوسیتها به نام ‪( T helper‬لنفوسیت ‪ T‬کمک کننده) نیاز دارند‪.‬سلولهای ‪ T helper‬سلولهای‬ ‫بسیار مهمی هستند‪.‬مثل مغز که در بدن‪ ،‬کنترل و مدیریت همه اندامها را به عهده دارد‪ T helper ،‬هم مدیریت‬ ‫سیستم ایمنی را انجام میدهد‪.‬این سلولها در مدیریت پاسخهای ایمنی‪ ،‬این که کدام سلولها وارد عمل بشوند‬ ‫و ‪...‬نقش دارد‪.‬برای سلولهای هومرال یک دسته از ‪T helper‬ها به نام ‪ Th2‬نیاز است‪.‬سلولهای ‪T helper‬‬ ‫زیر ردههای مختلفی دارند که در اسالید فقط به ‪ Th1‬و ‪ Th2‬اشاره کردیم‪.‬پس ‪ B‬سلها ایمنی هومرال را یا با‬ ‫کمک ‪T‬سلها یا بدون کمک آنها ایجاد میکنند‪.‬‬ ‫ایمنی سلولی به کمک ‪ Th17 ،Th1‬و سایر سلولها انجام میشود‪.‬مثال در ساختمان سازی یک معمار داریم که‬ ‫بنا و گچ کار زیر دست معمار کار میکنند‪.‬در ایمنی سلولی هم به همین صورت است که ‪ Th1‬مثال از ماکروفاژ‬ ‫استفاده میکند‪.‬یا ‪ Th17‬مثال از نوتروفیل استفاده میکند یا ‪ Th2‬مثال از ائوزینوفیلها استفاده میکند‪.‬هر کدام‬ ‫از این سلولها‪ ،‬یک سری سلولهای سیسنم ایمنی ذاتی را به کار میگیرند‪.‬‬ ‫تاریخچه از ایمنی هومرال و سلولی‬ ‫مطالعات به اواخر قرن ‪ 19‬برمی گردد‪.‬یک دسته از دانشمندان بر روی ایمنی هومرال و دسته دیگر بر روی ایمنی‬ ‫سلولی کار میکردند‪.‬مثال ‪ von Behring‬و یک دانشمند ژاپنی دیگر بر ایمنی هومرال کار کردند‪.‬در ایمنی‬ ‫هومرال میگوییم فردی که به یک بیماری مقاوم شده میتواند ایمنی را از طریق مایعات بدن خود(خون و پالسما)‬ ‫از یک فرد به فرد دیگر انتقال بدهد‪.‬االن میدانیم این ایمنی از طریق آنتی بادیها منقل میشود‪.‬در واقع ‪B‬سلها‬ ‫آنتی بادی تولید میکنند‪ von Behring.‬به خاطر کشف سیستم ایمنی هومرال جایزه نوبل پزشکی را دریافت‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫یک ایمنی دیگر هم داریم که اگر پالسما را انتقال دهیم‪ ،‬ایمنی منتقل نمیشود‪.‬بلکه این ایمنی توسط سلولها‬ ‫ایجاد میشود‪.‬در واقع لنفوسیتهای ‪ T‬عامل ایمنی هستند که به این نوع ایمنی‪ ،‬ایمنی سلولی میگوییم‪.‬‬ ‫‪ Paul Ehrlich‬و ‪ Mechnikov‬دو دانشمند معروف دیگری بودند که در این زمینه کار میکردند‪Paul.‬‬ ‫‪ Ehrlich‬اسم آنتی بادی ها را گلوله جادویی (‪ )Magic Bullet‬گذاشت‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫در ابتدا از ماهیت این گلولهها اطال عی نداشتند و اسمش را آنتی کور گذاشتند و نام چیزی که آنتی کور را ایجاد‬ ‫می کرد‪ ،‬آنتی ژن گذاشتند‪.‬بعدها نام آنتی کور به آنتی بادی تغییر کرد‪.‬این دو دانشمند هم برای بنیاد نهادن‬ ‫اساس پاسخ¬های ایمنی به صورت هومرال و سلولی جایزه نوبل را دریافت کردند‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬آنتی ژن بخشی از میکروب است که باعث ساخته شدن آنتی بادی در بدن میشود‪.‬‬ ‫سوال‪ :‬وقتی میگوییم سیستم ایمنی اکتسابی‪ ،‬اختصاصی عمل میکند یعنی چه؟‬ ‫آنتی ژن جزئی از میکروب است که جز ماکرومولکولهای حیاتی است‪.‬از ماکرومولکولهای حیاتی میتوانیم‬ ‫پروتئین ها‪ ،‬قندها (ساکاریدها‪ ،‬پلی ساکاریدها)‪ ،‬اسیدهای چرب‪ ،‬نوکلئیک اس یدها (چون داخل هسته هستند کمتر‬ ‫در معرض قرار می گیرند مگر اینکه سلول بمیرد و ماده وراثتی آن رها شود) را مثال بزنیم ‪.‬پس سه ماکرومولکول‬ ‫حیاتی عمده داریم پپتیدها‪ ،‬اسیدهای چرب و قندها‪.‬یک میکروب مثال باکتری ‪ 3E-Coli‬در سطحش فقط یک‬ ‫پروتئین که ندارد‪.‬آنتی ژنهای مختلفی دارد‪.‬مثال فرض کنید ‪ 100‬تا آنتی ژن بر سطح باکتری وجود دارد‪.‬ما‬ ‫برای هر ‪ 100‬نوع آنتی ژن‪ ،‬گیرنده اختصاصی داریم‪.‬پس وقتی میگوییم ایمنی اختصاصی تنوع گیرنده دارد به‬ ‫چنین مفهومی اشاره میکنیم‪.‬‬ ‫بحث تنوع مبحث پیچیده ای است و یک مثال فقط برای درک بیشتر مطلب میزنیم‪.‬مثال ما ‪ 46‬تا کروموزوم داریم‬ ‫و فرض کنید ژنوم انسان میتواند ‪ 70‬هزار پروتئین بسازد‪.‬تنوعی که نسبت به آنتی ژنهای مختلف داریم ‪ 109‬تا‬ ‫‪ 1011‬است‪.‬هم لنفوسیت ‪ B‬و هم ‪ T‬این مقدار گیرنده برای آنتی ژنها دارند‪.‬چطور میشود که کال ‪ 70‬هزار‬ ‫پروتئین داریم اما این مقدار تنوع گیرنده داریم؟‬ ‫این تنوع گسترده را لنفوسیتهای ‪ B‬و ‪ T‬میسازند‪.‬از حدود ‪ 20-30‬تا ژن این تنوع ساخته میشود‪.‬با اتصاالت‬ ‫مختلف پروتئینها‪ ،‬این گیرندهها ساخته میشوند‪.‬پس ما با تعداد معدودی ژن‪ ،‬تنوع را ایجاد میکنیم‪.‬ایجاد تنوع‬ ‫یک پروسه تصادفی است‪.‬فرض کنید در لنفوسیت ‪ 100 ،B‬تا ژن ‪ A‬داریم‪ 20 ،‬تا ژن ‪ D‬و ‪ 10‬تا ژن ‪ J‬داریم‪.‬‬ ‫سلول‪ ،‬اینها را با حالتهای مختلفی به هم متصل میکند‪.‬مثال ‪ A1D1J1‬میشود یک گیرنده و ‪ A2D2J2‬یک‬ ‫گیرنده دیگر میشود‪.‬اتصاالت هم دقیق نیست‪.‬یعنی مثال حتما ‪ A1‬به ‪ D1‬متصل نمیشود و اتصاالت تصادفی‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫اشرشیا کالی بخوانید‪.‬نوعی باکتری رودهای است که ممکن است اسهال ایجاد کند و انواع مختلفی دارد‪.‬در باکتری شناسی خواهید خواند‪ -‬ادیتور‬ ‫‪9‬‬ ‫گیرنده هایی که داریم که از بدو تولد با تماس میکروبها با شکلهای مختلفی به وجود آمدهاند شبیه کتابخانه‬ ‫ژنتیکی ما هستند که گنجینه ایمنی (‪ )immune repertoire‬هم به آنها گفته میشود‪.‬مثل این است که‬ ‫شما از بچگی دونه دونه کتاب جمع آوری کنید و تا ‪ 40-50‬سالگی به اندازه یک کتابخانه بزرگ‪ ،‬کتاب داشته‬ ‫باشید‪.‬هر کدام از این کتاب ها مانند یک گیرنده اختصاصی بر علیه یک میکروب خاص است‪.‬پس ما ‪ 109‬تا ‪1011‬‬ ‫گیرنده مختلف داریم‪.‬این تنوع به مقداری زیاد است که تمام میکروبهایی که قبل ما وجود داشتند و بعد از ما‬ ‫قرار است به وجود بیایند‪ ،‬انسان علیه آن ها گیرنده دارد‪.‬به همین دلیل است که حتی اگر میکروب جدیدی به‬ ‫وجود بیاید‪ ،‬نسل انسان منقرض نمیشود و عده ای نسبت به آن میکروب جدید گیرنده دارند‪.‬‬ ‫ما در ایمنی اختصاصی خاطره یا حافظه داریم‪.‬یعنی اگر با میکروبی بار اول مواجه میشویم‪ ،‬بار دوم یا نسبت به‬ ‫آن ایمن هستیم یا بیماری ضعیفتر میشود‪.‬خیلی از بیماریهایی که یک بار به آن مبتال شدیم یا واکسنش را‬ ‫زدیم دیگر نمیگیریم‪.‬البته بعضی از بیماری ها هم هستند مثل سرماخوردگی که باز هم میگیریم‪.‬این به دلیل‬ ‫عد م خاطره نیست‪ ،‬بلکه به دلیل این است که آنتی ژن ویروس دائما در حال تغییر است‪.‬‬ ‫ایمنی ذاتی و اختصاصی جدا از هم نیستند و با هم‬ ‫تعامل دارند‪.‬دو تا بازوی سیستم ایمنی اختصاصی یعنی‬ ‫ایمنی هومرال و ایمنی سلولی هم از هم جدا نیستند‪.‬‬ ‫دو دسته سلول بسیار مهم در سیستم ایمنی داریم‪ :‬فاگوسیت کنندهها که معرفی کردیم مثل ماکروفاژها و‬ ‫نوتروفیلها و سلولهای دندریتیک‪.‬‬ ‫یک سری سلول هم داریم به نام سلولهای عرضه کننده آنتی ژن (‪. )4APC‬دو تا از فاگوسیت کننده جز ‪APC‬ها‬ ‫هم هستند‪ :‬ماکروفاژها و دندرتیک سلها‪.‬از ‪APC‬های دیگر میتوانیم به لنفوسیت ‪ B‬اشاره کنیم‪.‬‬ ‫‪APC‬ها به طور خالصه آنتی ژن را به ‪T‬سلها عرضه میکنند‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Antigen-presenting cells‬‬ ‫‪10‬‬ ‫همان طور که میدانیم سلول های ایمنی با هم ارتباط دارند‪.‬مثل زبان گفتاری که انسانها را به هم مرتبط میکند‬ ‫یک سری مولکولها مثل سایتوکاینها‪ ،‬مولکولهای چسبان و پروتئینهای کمپلمان باعث ارتباط سلولهای ایمنی‬ ‫میشوند‪.‬سایتوکاینها مولکولهای پروتئینی کوچکی هستند که عملکردی مانند هورمون ها دارند‪.‬‬ ‫وقتی میکروب وارد بدن میشود‪ ،‬اولین عملکرد بدن التهاب (‪ )inflammation‬است که گفتیم مانند ‪alarm‬‬ ‫عمل میکند‪.‬نقاط ورود میکروب به بدن به طور کلی از طریق مخاطهای گوارشی‪ ،‬تنفسی‪ ،‬تناسلی و پوست آسیب‬ ‫دیده است‪.‬میکروب که وارد پوست آسیب دیده شد‪ ،‬در بدو ورود ایمنی ذاتی را به صورت فعال داریم‪.‬پس در بدو‬ ‫ورود‪ ،‬فاگوسیت کنندهها مثل دندرتیک سلها‪ ،‬ماکروفاژها و بقیه سلولها مثل ‪ NK‬وارد عمل میشوند‪.‬این سلولها‬ ‫در واقع برای ما زمان میخرند تا ایمنی اختصاصی وارد عمل شود‪.‬در اولین ورود میکروب‪ ،‬ایمنی اختصاصی ‪ 7‬تا‬ ‫‪ 10‬روز بعد از ورود آن فعال میشود‪.‬مثال در بعضی بیماریهای ویروسی میبینیم حتی اگر دارو بخوریم خوب‬ ‫نمیشویم و باید این دوره ‪ 10‬روزه طی شود تا سلولهای ایمنی اختصاصی وارد عمل شوند‪.‬بسته به نوع میکروب‪،‬‬ ‫ایمنی اختصاصی میتواند به صورت هومرال یا سلولی یا هردو فعال شود‪.‬در نهایت در نتیجه عملکرد دستگاه‬ ‫ایمنی حذف میکروب و بهبودی بیماری را خواهیم داشت‪.‬‬ ‫پاسخ های ایمنی ذاتی در برابر میکروب ها‪ ،‬ایمنی اختصاصی را تحریک و بر روی ماهیت آن تاثیر می گذارد‪.‬پاسخ‬ ‫اولیه ایمنی ذاتی به میکروب تعیین کننده ایمنی اختصاصی است‪.‬یکی از ویژگیهای ایمنی اختصاصی این است‬ ‫که تخصصی عمل می کند‪.‬مثال پزشک عمومی را با پزشک متخصص مقایسه کنید‪.‬متخصص خیلی ریزتر از پزشک‬ ‫عمومی‪ ،‬بیماری را بررسی می کند‪.‬در واقع در طی بلوغ فرد و مواجهه وی با میکروبهای مختلف‪ ،‬دستگاه ایمنی‬ ‫یاد میگیرد تا با میکروبهای مختلف چگونه برخورد کند‪.‬‬ ‫اینجا فرضیهای به نام فرضیه بهداشت‪ 5‬مطرح میشود‪.‬سیستم ایمنی باید با میکروبها درگیر شود تا پاسخهای‬ ‫ایمنی قوی ایجاد کند‪.‬مثال اگر بچهای در شرایط استریل بزرگ شود‪ ،‬چون پاسخهای ایمنیاش تکامل نیافته‪ ،‬در‬ ‫تنظیم سیستم ایمنی اشتباه می کند‪.‬مثال ممکن است درگیر آلرژی شود و دستگاه ایمنی به چیزهای غیرضروری‬ ‫واکنش بدهد‪.‬چون زیرردههای مختلف دستگاه ایمنی یاد نگرفتهاند چطور همدیگر را کنترل کنند و یکدیگر را‬ ‫تنظیم کنند‪.‬طبق همین فرضیه‪ ،‬مثال اگر فردی از اروپا به ایران بیاید (خدا نکنه!)‪ ،‬باید واکسنهای مختلفی را‬ ‫تزریق کند‪.‬یا ما اگر به کشور دیگری برویم باید واکسن های مختلفی بزنیم‪.‬چون محیط زندگی آن کشور ممکن‬ ‫است میکروبهایی داشته باشد که مردم آن منطقه نسبت به آن مقاوم هستند اما ما نسبت به آنها حساس‬ ‫هستیم‪.‬هر چقدر دستگاه ایمنی با میکروبهای بیشتری برخورد کند‪ ،‬سیستم ایمنی قویتر خواهد شد‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪Hygiene hypothesis‬‬ ‫‪11‬‬ ‫یک سری بحثها در حال حاضر مثل پروبیوتیکها‪ 6‬مطرح است که بدن را با باکتریهای غیربیماریزا که شبیه‬ ‫باکتریهای بیماریزا هستند‪ ،‬برخورد میدهند تا سیستم ایمنی با ارگانیسمهای مختلف برخورد کند و بداند‬ ‫چگونه با میکروبهای بیماریزا برخورد کند‪.‬‬ ‫مرور کنیم ایمنی ذاتی مکانیسم حفاظت شده طی دوره‬ ‫تکاملی است‪.‬نخستین خط دفاعی بدن است‪.‬قبل از ایمنی‬ ‫اختصاصی وارد عمل میشود‪.‬در تمام ارگانیسمهای‬ ‫پرسلولی حتی بیمهرگان دیده میشود‪.‬ایمنی اختصاصی‬ ‫فقط در مهرهداران وجود دارد (از ماهیان غضروفی مثل‬ ‫کوسه به بعد ایمنی اختصاصی و لنفوسیتها شکل گرفته‬ ‫است)‪.‬سلولهای ایمنی ذاتی هم گیرنده دارند اما گیرنده‪-‬‬ ‫های آنها تنوع آنچنانی ندارد‪.‬تشخیص خودی از‬ ‫غیرخودی را انجام میدهند‪.‬خیلی کمتر پیش میآید که‬ ‫نوزادی ماکروفاژ نداشته باشد و به دنیا بیاید! پس نقص‬ ‫در سیستم ایمنی ذاتی کشنده است‪.‬اما بیماریهایی‬ ‫داریم (جلوتر خواهیم گفت) که مثال لنفوسیتهای ‪ B‬فرد‬ ‫بلوغ پیدا نمیکند و آنتی بادی نمیسازد اما بدن هر‬ ‫طوری است خودش را حفظ میکند‪.‬البته این افراد‬ ‫معموال تا کودکی هم بیشتر عمر نمیکنند‪.‬قسمتهای‬ ‫مختلف ایمنی ذاتی را مرور بکنیم‪ :‬مثال لیزوزیم در اشک‬ ‫است‪ ،‬برداشتن ذرات در بینی‪ ،‬پوست‪ ،‬اسیدچرب‪ ،‬عرق‪ ،‬فلور نرمال پوست‪ ،‬تغییرات سریع ‪ pH‬از معده به روده‪،‬‬ ‫بزاق‪ ،‬مخاط تنفس‪ ،‬فلور نرمال تنفس‪ pH ،‬اسیدی معده‪ ،‬فلور نرمال روده بزرگ همه جز اجزای ایمنی ذاتیاند‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫در باکتری شناسی خواهید خواند پروبیوتیک ها ترکیبی از باکتریهای مفید زنده یا مخمرهایی هستند که به طور طبیعی در بدن زندگی می کنند‪.‬‬ ‫این مواد از باکتریهای مفید تشکیل شده اند که به حفظ سالمت و عملکرد بدن کمک می کنند ‪ -‬ادیتور‬ ‫‪12‬‬  ‫گیرندههای ایمنی اختصاصی‬ ‫ایمنی اختصاصی به دو صورت ایمنی هومرال و ایمنی سلولی وجود دارد‪.‬لنفوسیت ‪ B‬و ‪ T‬هر دو گیرنده اختصاصی‬ ‫دارند‪.‬گفتیم هر کدام ‪ 109‬تا ‪ 1011‬نوع مختلف گیرنده دارند‪.‬به گیرنده لنفوسیت ‪ BCR7 ،B‬یا آنتی بادی غشایی‬ ‫گفته میشود‪.‬به گیرنده لنفوسیت ‪ T‬میگوییم ‪. TCR8‬هردو نوع گیرنده تنوع باال دارند اما از لحاظ شناسایی با‬ ‫هم تفاوت دارند‪B.‬سل مستقیما آنتی ژن را از طریق آنتی بادی غشایی شناسایی میکند و نیاز به پردازش میکروب‬ ‫ندارد‪ BCR.‬میتواند تمام ماکرومولکولهای حیاتی (پروتئین ها‪ ،‬قندها‪ ،‬اسیدچرب‪ ،‬نوکلئیک اسید) را شناسایی‬ ‫کند‪.‬‬ ‫‪ TCR‬فقط میتواند آنتی ژن را در سطح یک سلول دیگر (‪APC‬ها) شناسایی کند‪.‬این سلولها همان طور که‬ ‫گفتیم‪ ،‬همان ‪ APC‬ها هستند‪.‬یعنی ‪APC‬ها آنتی ژن را داخل یک ظرف میگذارند و آن را به ‪T‬سل عرضه‬ ‫میکنند‪.‬‬ ‫تفاوت دیگر ‪ TCR‬این است که فقط پروتئینها را میتواند شناسایی کند‪.‬البته ‪ TCR‬نمیتواند به شکل کلی‬ ‫پروتئین را شناسایی کند‪.‬پروتئین باید پردازش شود‪ ،‬قطعه قطعه شود و به پپتید‪ 9‬تبدیل شود‪.‬وقتی تبدیل به‬ ‫پپتید شدد باید داخل ظرفی که ‪ APC‬مهیا میکند قرار بگیرد‪.‬اسم این ظرف ‪ 10MHC‬است‪ MHC.‬خودش یک‬ ‫جلسه کامل است‪ MHC.‬یا کمپلکس سازگاری نسجی‪ ،‬مولکولی پروتئینی است که آنتی ژن را به ‪T‬سلها عرضه‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫‪B‬سل پس از شناسایی آنتی ژن‪ ،‬تبدیل به پالسما سل میشود‪.‬‬ ‫پالسما سل‪ ،‬آنتی بادی ترشح میکند و به این ترتیب ایمنی‬ ‫هومرال ایجاد میشود که از طریق پالسما و سرم قابل انتقال‬ ‫است‪.‬آنتی بادیها جز گاماگلوبولینها هستند و جز مولکول‪-‬‬ ‫های پالسمایی محسوب میشوند‪.‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪B-cell receptor‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪T-cell receptor‬‬ ‫‪9‬یادآوری‪ :‬روتئین ساختمان اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سوم‪ ،‬چهارم دارد و پروتئین برای شناسایی توسط ‪ TCR‬باید به ساختمان اول (توالی خطی اسیدهای آمینه)‬ ‫تبدیل شود‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪Major histocompatibility complex‬‬ ‫‪13‬‬  ‫انواع ‪T‬سل‬ ‫در مورد ‪ T‬سلها دو دسته سلول داریم‪ T Helper :‬و ‪ ( CTL11‬لنفوسیت ‪ T‬سایتوتوکسیک)‬ ‫‪T‬های کمک کننده ‪ CD4+‬هستند و لنفوسیتهای سایتوتوکسیک ‪ CD8+‬هستند‪.‬بعدا خواهیم گفت ‪ CD‬یعنی‬ ‫چه! ‪ T Helper‬به سلولهای عرضه کننده آنتی ژن کمک میکند‪.‬مثال به این سلولها کمک میکنند تا یک‬ ‫میکروب را بکشند‪.‬لنفوسیتهای سایتوتوکسیک‪ ،‬سلولهایی که بهشون آنتی ژن را عرضه میکنند‪ ،‬میکشند‪.‬بعدا‬ ‫این مطالب را بیشتر توضیح میدهیم‪.‬‬ ‫مرور کنیم‬ ‫ویژگی‪ :‬ویژگی ایمنی اختصاصی این بود که برای کوچکترین‬ ‫آنتی ژن یک میکروب هم تفاوت قائل است‪.‬‬ ‫خاطره‪ :‬پاسخ اول نسبت به پاسخ دوم به بعد تفاوت دارد‪.‬پاسخ‬ ‫اول ضعیفتر است و پاسخ ثانویه کاراتر و قویتر است‪.‬‬ ‫تخصصی بودن‪ :‬بسته به نوع میکروب پاسخ ایمنی تفاوت دارد‪.‬مثال اگر کرم انگلی باشد‪ ،‬آنتی بادی از کالس ‪IgE‬‬ ‫داریم‪.‬باکتری خارج سلولی باشد‪ ،‬ایمنی هومرال و ‪ IgG‬داریم‪.‬ویروس باشد‪ ،‬لنفوسیت سایتوتوکسیک داریم‪.‬این‬ ‫مثالها را فقط گفتیم تا بهتر متوجه شوید‪.‬‬ ‫خود محدود شوندگی یا هموستاز‪ :‬گفتیم ‪ 109‬تا ‪ 1011‬نوع مختلف گیرنده داریم‪.‬دقت کنید هر گیرنده بر یک‬ ‫سلول سوار است‪.‬یعنی این طور نیست هر سلول تنوع گیرنده داشته باشد‪.‬هر سلول لنفوسیت ‪ B‬اختصاصی یک‬ ‫آنتی ژن دارد‪.‬مثال یک سری از سلولها‪ ،‬آنتی ژن ‪ ،1‬یک سری آنتی ژن ‪ ،2‬یک سری آنتی ژن ‪ 3‬و ‪....‬دارند‪.‬‬ ‫حاال برای داشتن ‪ 109‬گیرنده مختلف‪ ،‬چند نوع سلول باید داشته باشیم؟‬ ‫به ازای هر گیرنده باید تعداد کمی سلول داشته باشیم تا تعداد سلولها خیلی زیاد نشود‪.‬حدودا ‪ 100‬تا لنفوسیت‬ ‫برای هر نوع گیرنده داریم‪.‬از طرف دیگر نوتروفیل و مونوسیت و ماکروفاژ به تعداد داریم‪.‬مثال نوتروفیل تعدادش‬ ‫زیاد است‪.‬مثال گفتیم ‪ 5‬میلیون باکتری ویبریو کلرا الزم است تا ما وبا بگیریم‪.‬خب تعداد سلولهای ایمنی ذاتی‬ ‫ما برابر است و ایمنی ذاتی بالفاصله وارد عمل میشود‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪( Cytotoxic T-cell‬همون ‪ T‬کشنده خودمون!‪ -‬ادیتور )‬ ‫‪14‬‬ ‫از طرف دیگر لنفوسیت ها تعدادشان زیاد است اما همه به میکروب کاری ندارند‪.‬تنها آن لنفوسیتهایی مبارزه‬ ‫میکنند که آنتی ژن اختصاصی را داشته باشند‪.‬فرض کنید باکتری ‪ 100 E-Coli‬تا آنتی ژن دارد‪ 100.‬تا سلول‬ ‫به ازای هر آنتی ژن داشتیم‪ 100 × 100.‬یعنی ‪10‬هزار لنفوسیت برای این باکتری فعال میشود‪.‬یعنی ما ‪10‬هزار‬ ‫سلول در برابر هجوم میلیاردی ‪ E-Coli‬داریم‪.‬این اعداد جور نمیآید‪.‬پس چگونه ما با این باکتری مقابله میکنیم؟‬ ‫اینجاست که آن فاصله زمانی الزم است‪.‬گفتیم ‪ 7‬تا ‪ 10‬روز زمان الزم است تا ایمنی اختصاصی فعال شود‪.‬در‬ ‫این ‪ 7‬تا ‪ 10‬روز لنفوسیتهای تکثیر میشوند‪.‬مثال هر ‪ T Helper‬تبدیل به ‪ 1000‬تا ‪ 10000‬سلول میشود‪.‬یا‬ ‫هر ‪ T‬کشنده تبدیل به ‪ 100000‬تا یک میلیون سلول میشود‪.‬حاال فرض کنید دوره بیماری تمام شده و بهبودی‬ ‫حاصل شده و میکروب از بین رفته است‪.‬اما ما مثال‪ 100‬میلیون لنفوسیت ‪ T‬برای یک آنتی ژن تولید کردیم‪.‬این‬ ‫تعداد باالی لنفوسیت برای بدن هزینه (غذا‪ ،‬انرژی و ‪ )...‬دارد‪.‬تعداد لنفوسیت باید دوباره به حالت اول برگردد‪.‬در‬ ‫این حالت سلول ها شروع به آپوپتوز یا مرگ سلولی برنامه ریزی شده میکنند‪.‬این ‪ 100‬میلیون تعداد خودشان را‬ ‫کم میکنند و مثال به ‪ 1000‬میرسند (بیشتر از تعداد اولیه)‪.‬به این پدیده هموستاز یا ‪Self-Limitation‬‬ ‫میگوییم‪.‬سلول ‪ T‬برای یک آنتی ژن خاص هم تعدادش زیاد شد‪ ،‬هم متوجه شدد چطور به آن پاسخ دهد‪.‬به‬ ‫نوعی این سلول ها‪ ،‬دارای خاطره شدند‪.‬به لنفوسیتی که تا به حال با آنتی ژن برخورد نکرده‪ ،‬لنفوسیت بکر‪ 12‬یا‬ ‫دست نخورده میگوییم‪.‬وقتی به آنتی ژن برخورد میکند تبدیل به سلول فعال (‪ )active‬میشود‪.‬بعد از آن‬ ‫تبدیل به سلول اجرایی (‪ )effector‬میشود‪.‬در نهایت وقتی میکروب از بین رفت‪ ،‬عده زیادی از سلولها دچار‬ ‫آپوپتوز میشوند‪.‬تعداد محدودی به نام سلولهای خاطرهای (‪ )memory‬باقی میمانند‪.‬اگر دوباره میکروب وارد‬ ‫بدن شود به جای اینکه پروسه ما ‪ 7‬تا ‪ 10‬روز طول بکشد‪ ،‬سلولهای خاطره ‪ 3‬روزه تکثیر میشوند‪.‬سلولهای‬ ‫خاطره هم سریعتر هستند و هم قویتر و کاراتر عمل میکنند‪.‬‬ ‫عدم پاسخ به آنتی ژن خودی هم که بهش اشاره کردیم‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪Naive Cell‬‬ ‫‪15‬‬  ‫حاال از روی شکل ببینید‪.‬وقتی آنتی ژن ‪ X‬وارد‬ ‫بدن میشود‪ ،‬لنفوسیتهای ‪ B‬اختصاصی ‪،X‬‬ ‫آنتی‪ X‬میسازند‪.‬بار بعدی هم آنتی ژن ‪ X‬وارد‬ ‫شده هم آنتی ژن ‪.Y‬برای ‪ X‬ما پاسخ ثانویه‬ ‫(‪ )Secendory Response‬داریم و پاسخ ما‬ ‫سریعتر و قویتر است‪.‬اما برای مکانیسم مقابله‬ ‫با ‪ Y‬مانند بار اول ‪ X‬است‪.‬‬ ‫گیرندههای ایمنی ذاتی‬ ‫سلولهای ایمنی ذاتی هم گیرندههای میکروبها را شناسایی میکنند‪.‬اما این گیرندهها‪ ،‬گیرندههای مشترکند‪.‬‬ ‫مثال باکتریهای گرم منفی ‪ LPS‬دارند‪.‬سلولهای ایمنی ذاتی برای اینها گیرنده دارند‪.‬برای مثال ‪Toll-like‬‬ ‫‪ receptor 4‬گیرندهای برای ‪ LPS‬است‪.‬دیگر این گیرنده کاری ندارد که میکروب مهاجم کدام باکتری است و‬ ‫میکروبها را از هم تشخیص نمیدهد‪.‬پس گیرنده های ایمنی ذاتی یک سری الگوهای مولکولی میکروبی را‬ ‫شناسایی میکنند‪.‬هم ماکروفاژ می تواند این نوع گیرنده را داشته باشد هم نوتروفیل هم ائوزینوفیل‪..‬‬ ‫ادیتور‪:‬در همین حد بدانید که باکتریها دو دسته گرم مثبت و گرم منفی دارند‪.‬باکتری گرم منفی در دیواره خود‬ ‫لیپوپلی ساکارید (‪ )LPS‬دارند و لیپوپلی ساکارید یکی از عوامل افتراق گرم منفیها از سایر باکتریهاست‪.‬بقیه‬ ‫مطالب را در باکتری شناسی خواهید خواند‪.‬‬ ‫حتی لنفوسیت ‪ B‬هم ‪ Toll-like receptor 4‬را دارد که ‪ LPS‬را شناسایی میکنند‪.‬مثال ویژگی مشترک گرم‬ ‫مثبتها پپتیدوگلیکان ضخیم و تکوئیک اسید است یا ویروسها ‪ RNA‬تک رشته یا دو رشته یا ‪ DNA‬تک رشته‬ ‫یا دو رشته دارند‪.‬همه اینها الگوهای مولکولی میکروبی هستند‪.‬که به آن ‪ 13PAMP‬هم گفته میشود‪PAMP.‬ها‬ ‫توسط ‪14PRR‬ها شناسایی میشوند‪.‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪Pathogen-associated Molecular Patterns‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪Pattern Recognition Receptors‬‬ ‫‪16‬‬ ‫پس از آنجایی که ایمنی ذاتی‪ ،‬مولکولی را شناسایی میکند که ماهیت باکتری را تشکیل میدهد‪ ،‬باکتری نمیتواند‬ ‫آن را تغییر دهد‪.‬مثال باکتری گرم منفی وجود ندارد که ‪ LPS‬نداشته باشد‪.‬‬ ‫در ایمنی اختصاصی آنتی ژنهایی که بین انواع‬ ‫مختلف باکتری هستند‪ ،‬شناسایی میشوند‪.‬این آنتی‬ ‫ژنها مشترک نیست و برای باکتری حیاتی هم نیست‪.‬‬ ‫پس باکتریهایی بقا پیدا میکنند که آنتی ژنهایی‬ ‫که ما نسبت به آنها ایمنی داریم را بیان نمیکنند‪.‬‬ ‫مثل همین اتفاقی که در گونههای مختلف کرونا می‪-‬‬ ‫افتد‪.‬مثال پروتئین ‪ s‬ویروس کرونا که تاج یا ‪spike‬‬ ‫پروتئین بود‪ ،‬انسان نسبت به آن ایمنی خوبی میداد‪.‬‬ ‫اما ویروس این بخش را حذف کرد‪.‬یا در گونههای‬ ‫جدید کرونا پروتئین ‪ s‬در حال کوچکتر شدن است تا ایمنی انسان روی ویروس اثر نکند‪.‬‬ ‫پس شناسایی پاتوژن ها در ایمنی اختصاصی به طور دقیق و با ساختارهای فیزیکی و شیمیایی به طور اختصاصی‬ ‫انجام میشود اما در ایمنی ذاتی به طور عمومی شناسایی باکتریها را انجام میدهیم‪.‬‬ ‫ویژگیها و تفاوتهای ایمنی ذاتی و‬ ‫اختصاصی را گفتیم‪.‬‬ ‫استاد گفت اسالید رو به رو را خودتون‬ ‫بخونید!‬ ‫‪17‬‬  ‫گزینش کلونال‬ ‫فرضیهای به نام گزینش کلونال‪ 15‬داریم‪.‬یعنی گیرندههای‬ ‫لنفوسیتهای ‪ B‬و ‪ T‬مستقل از آنتی ژن به وجود میآیند‪.‬‬ ‫گفتیم ما برای بیماریهای ‪ 100‬سال پیش و ‪ 100‬سال بعد‬ ‫گیرنده داریم‪.‬آنتی ژنی وارد بدن ما نشده است ولی ما برای‬ ‫آن گیرنده داریم‪.‬کلونهای مختلفی از این گیرندهها تشکیل‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫گفتیم هر کلون از ‪ 100‬سلول تشکیل شده است‪.‬چرا می‪-‬‬ ‫گوییم کلون؟‬ ‫چون بعد از برخورد آنتی ژن به طور کلونی تکثیر میشوند‪.‬به این پدیده گسترش کلونی میگوییم‪.‬گسترش‬ ‫کلونی زمانی ایجاد میشود که آنتی ژن وارد شود‪.‬پس ما کلونهای مختلفی آماده داریم‪.‬اگر آنتی ژن اختصاصی‬ ‫کلون وارد شود‪ ،‬ما گسترش کلون را داریم‪.‬گسترش برای چی بود؟ برای اینکه تعدا لنفوسیتهای ما با تعدا عامل‬ ‫بیماری زا برابر شود‪.‬‬ ‫مرور کنیم در تصویر رو به رو اتفاقاتی که پس از‬ ‫ورود میکروب به بدن میافتد را مرور کرده است‪.‬‬ ‫ایمنی ذاتی چند روز زمان میخرد‪.‬گفتیم‬ ‫‪APC‬ها آنتی ژن را به سلولهای ‪ Naive‬عرضه‬ ‫میکنند‪.‬سلولهای ‪ Naive‬گسترش کلونی پیدا‬ ‫میکنند و ‪ 7‬تا ‪ 10‬روز طول میکشد تا به‬ ‫لنفوسیتهای ‪ effector‬تبدیل شوند‪.‬نمودار‬ ‫صورتی رنگ که لگاریتمی افزایش میکند‪ ،‬نشان‬ ‫دهنده تعداد میکروب است‪.‬همان طور که می‪-‬‬ ‫بینید تا ‪ 7‬روز افزایش پیدا میکند بعد پالتو میشود‪.‬یعنی درگیری میکروب و سیستم ایمنی انجام میشود و‬ ‫‪15‬‬ ‫‪Clonal Selection‬‬ ‫‪18‬‬ ‫تعداد میکروب کاهش می یابد‪.‬در انتها تعداد لنفوسیت هم کاهش مییابد‪.‬در نتیجه میکروب حذف میشود و‬ ‫سلولهای خاطره به وجود میآیند‪.‬‬ ‫انواع ایمنی اختصاصی‬ ‫ایمنی اختصاصی به صورت فعال یا‬ ‫غیرفعال ایجاد میشود‪.‬‬ ‫فعال طبیعی زمانی است میکروب وارد‬ ‫بدن میشود‪.‬فعال مصنوعی در اثر واکسن‬ ‫ایجاد میشود‪.‬‬ ‫ایمنی غیرفعال یعنی ایمنی در فرد دیگری‬ ‫ایجاد شود و به ما انتقال داده شود و ما در‬ ‫حالی که سیستم ایمنیمان درگیر نشده‪ ،‬ایمنی داریم‪.‬ایمنی غیرفعال طبیعی در انتقال آنتی بادی از مادر به‬ ‫جنین و شیر مادر اتفاق میافتد‪.‬در این زمان مادر آنتی بادیهای فرزند را فراهم میکند تا فرزند بزرگ شود و‬ ‫دستگاه ایمنیاش تکامل پیدا کند‪.‬‬ ‫در اثر نیش عقرب یا مار دیگر زمانی برای تولید سلول خاطره نداریم چون فرد بالفاصله میمیرد‪.‬پس باید آنتی‬ ‫توکسین داشته باشیم تا بالفاصله پس از نیش مار یا عقرب به فرد تزریق کنیم‪.‬برای ساختن این آنتی بادی‪ ،‬سم‬ ‫ضعیف شده را (توکسی ن نیش را تبدیل به فرم غیرفعال آن یعنی توکسوئید میکنند) به بدن اسب تزریق میکنند‪،‬‬ ‫دستگاه ایمنی اسب آنتی بادی میسازد‪.‬بعد ما آنتی بادی را برداشت می کنیم‪.‬این آنتی بادی در بدن انسان به‬ ‫سم یا توکسین میچسبد و آن را خنثی میکند‪.‬‬ ‫وقتی با بیماری یا واکسیناسیون با بیماری مواجه میشویم سلولهای خاطره میسازیم‪.‬در ایمنی غیرفعال‪ ،‬ایمنی‬ ‫داریم‪ ،‬ویژگی هم داریم اما خاطره نداریم‪.‬‬ ‫سوال آیا همیشه سلولهای ایمنی باید پاسخ بدهد؟‬ ‫سیستم ایمنی باید در برابر عوامل عفونی پاسخ دهد و ایمنی حف اظتی ایجاد کند‪.‬افرادی که نقص ایمنی دارند ‪،‬‬ ‫دچار عفونت های راجعه هستند‪.‬مثال دائم مبتال به عفونت گوش میانی هستند‪.‬نقص ایمنی مادرزادی است و این‬ ‫افراد مدام درگیر عفونت هستند‪.‬در برابر مواد بی ضرر مثل آلرژنها‪ ،‬گرد و خاک نباید پاسخ بدهیم‪.‬‬ ‫‪19‬‬  ‫اگر بدهیم ‪ ،‬یعنی آلرژی داریم‪.‬افراد سالم به بافت‬ ‫پیوندی پاسخ میدهند مگر اینکه بافت سازگار باشد‬ ‫یا در سیستم ایمنی را سرکوب شده باشد‪.‬اگر به‬ ‫بافت پیوند پاسخ دهیم نتیجه رد پیوند است‪.‬به‬ ‫بافت خودی نباید پاسخ دهیم‪ ،‬اگر بدهیم نتیجه‬ ‫‪ autoimmunity‬میشود‪.‬در برابر بعضی از‬ ‫عوامل سرطان زا پاسخهای دستگاه ایمنی کارا‬ ‫است‪.‬اما در برابر بیشنر موارد سرطان سیستم‬ ‫ایمنی به تنهایی نمیتواند کارا عمل کند و نیاز به کمک از بیرون داریم‪.‬‬ ‫پزشکی به سمت درمان های اختصاصی محور و ایمونوتراپی رفته است‪.‬این مفاهیم پایه که االن تدریس میکنیم‬ ‫خیلی به بحث سرطان‪ ،‬پیوند‪ ،‬بیماریهای عفونی‪ ،‬نقصهای ایمنی مثل ایدز خیلی به شما کمک میکند‪.‬این که‬ ‫شما مفاهیم را بدانید به شما کمک می کند راهکارهای درمانی جدید ارائه دهید یا پژوهش و اختراع جدیدی انجام‬ ‫دهید‪.‬به این علم می گوییم ایمونوتراپی که جدیدا خیلی مرسوم شده است‪.‬حتی بیمارستانهای جدید باید بخش‬ ‫ایمونوتراپی (ایمنوتراپی پیوند‪ ،‬آلرژی‪ ،‬تومور و‪ )...‬داشته باشند‪.‬‬ ‫اهمیت سیستم ایمنی‬ ‫‪ -‬دفاع در مقابل عفونتها‬ ‫‪ -‬دفاع در مقابل پیوندها‬ ‫‪ -‬اهمیت در پیوند‬ ‫‪ -‬نقش آنتی بادی در تشخیص و درمان‪ :‬هر‬ ‫چه زودتر تومور را تشخیص دهیم‪،‬‬ ‫احتمال موفقیت درمان بیشتر است‪.‬با‬ ‫کوچکترین تغییر بیان پروتئینی خاص‬ ‫در سلول می توانیم تومور را تشخیص دهیم‪.‬اگر بتوانیم پروتئین خاص را با آنتی بادی تشخیص بدهیم‪،‬‬ ‫میتوانیم درمان را زودتر شروع کنیم‪.‬‬ ‫‪20‬‬